|
2000
|
|
|
Historian zehar euskarak edonon izan ditu eragozpenak, baina Arabakoak oso larriak izan ziren, bereziki eskoletatik hasita. Orain, horren
|
berri
ez dakitenei edo jakin nahi ez dutenei aditzera emateari on deritzat, guztion onerako.
|
|
|
Eta, arrazoin horren frogatzeko, liburu bereko bertze erran batean oinarrituko naiz, zeinak baitio: " Gorputzeko humoreek, beren ohiko eta arauzko jin joanetan, nahigabean eta oharkabean gobernatzen dute gure borondatea; nahastuak zirkulatzen dutelarik, ezkutuan eta isil gordean, menean hartzen gaituzte, halako moldez, non gure egiteetan nabariro parte hartzen duten, guk haien
|
berri
ez dakigula". Eta nik diotsut:
|
|
|
Haren hondar erranak, berriz, hitzik gabe utzi ninduen, kikildurik. Baina, harri eginik nengoen arren, harro nengoen, bertzalde, osabak nigan jartzen zuen konfiantzagatik, haren asmo zehatzen
|
berri
ez banekien ere, artean ez bederen. Eta ez nuen deusen protagonista izan nahi, baina bertzerik ez nuen nahi jadaneko...
|
|
|
Haien argitalpena hogeita lau orduz geroratuz gero, zaharreriak jotzen ditu, eta zaharreriarekin batean heriotzak, hots, albiste izaeraren galerak. Bertzeren
|
berri
ez dakit nik; ene lanean, egunean egunekoa da nagusi. Horrela irakatsi ziguten fakultatean eta, ez idurian ere, horrela izaki, gutiz gehienik.
|
|
2002
|
|
|
Zenbatetan ez ote zen ibili, bada, umetan, Domundeko eltzeitsuarekin hara eta hona dirua biltzen, bere buruari esaten ziola: " Gaur, hemendik konbertituko ditinat Kristoren fedearen
|
berri
ez dakiten haur fedegabeak, neure otoitzekin eta neure limosnatxoekin, eta bihar, berriz, handik, berandu gabe moja izango bainaiz eta Txinara joango bainaiz, misioetara". Auskalo bere xede hura bete izango ez ote zuen, baldin eta bere bidean beste irakasle hura tartekatu izan ez balitzaio, batxilerra Donostiako mojetxe batean ikasten ari zela!
|
|
2009
|
|
|
...ioak barruan zirrara handi bat eragin ziòn lehen aldia; eta, hitzari berari halako xarma berezi bat hartu balio bezala, anarkista sentitu zen, betean sentitu ere, hitzaren esanahi zehatzetik harat, hura, besterik gabe, aitaren aurkako aurkakotasuna adierazteko modurik zehatzena ez ezik, eraginkorrena ere balitz bezala, artean ez Bakuninen ez Kropotkinen ezta Malatestaren filosofien zein doktrinen
|
berri
ez zekien arren.
|
|
|
...ioak barruan zirrara handi bat eragin ziòn lehen aldia; eta, hitzari berari halako xarma berezi bat hartu balio bezala, anarkista sentitu zen, betean sentitu ere, hitzaren esanahi zehatzetik harat, hura, besterik gabe, aitaren aurkako aurkakotasuna adierazteko modurik zehatzena ez ezik, eraginkorrena ere balitz bezala, artean ez Bakuninen ez Kropotkinen ezta Malatestaren filosofien zein doktrinen
|
berri
ez zekien arren.
|
|
2010
|
|
|
Horregatik, anaiaren heriotzari buruz ezer gutxi dakidala esango banizu, betean asmatuko nuke: nork daki, izan ere, zer pasa daitekeen beste inoren burutik, geure burutik pasatzen denaren
|
berri
ez dakigunean. Heriotzaren agertokiaz gain eta lekukoen begiek ikusten dituzten xehetasunez gain, beti faltako baitzaigu daturen bat, datu bat baino gehiago ere bai, datu gehienak, alegia?, protagonistak beste begien aurrean berariaz ezkutatzen dituenak, edo jada ezkutaturik dituenak, oharkabean, inkontzientean.
|
|
|
Egia esango dizut, Gabino: nahiz eta ordurako nik ez nituen izebak esaten zituenak sinesten, zer axola zuen zuhaitz batek bere itzalean bi gorpuri abegi egiteak, ez zuhaitzak gorpuen berri, ez gorpuek zuhaitzaren
|
berri
ez bazekiten??, hark esandakoarekin eta esku hezur lotuen irudiarekin hunkituta sentitu nintzen. Imajinatu ere, imajinatu nituen kattagorriak zuhaitzean saltoka une batez?
|
|
|
Nik izena esan ahala, ordea, halako keinu bat egin duzu zuk, Damaso, Salbatoreren
|
berri
ez bazeneki bezala; bada, jakin ezazu hau ez dela haren izena izkribu honetara ekartzen dudan lehen aldia; ez zarela gogoratzen??; bada, jakin ezazu, halaber, Salbatore ez zela martetarra, euskalduna baizik, horretan ere bai baitago gure artean aldea; izan ere, nik badakit gaztelaniaz idatzitako literaturaren berri, zuk ez euskarazkorik; tematu zinen, Barojak eta Unamunok esan zutenaren ildotik, euskarak ez duela modernitatea esateko balio, eta hortxe gelditu zinen?
|
|
|
Zauria eguzki bat ere bada, aitonak hala dio bederen, eta ez zaitut erre nahi??. Noizean behin, hala ere, kostatu egiten zitzaidan anaiak niri gertatuaren
|
berri
ez jakitea, eta amari galdetzen nion: –Baina Heinrichek zinez ez daki???.
|
|
|
izugarri estutu behar izan zuten, Helenak, gero, kartan esan zituenak esateko: ...n irudia nituen froga, ezpainak heriotzaren ezpainetakoaz pintatuak bezala baitzituen, begien berdetasuna mortu lehor bihurtua?; nik, ordea, errazena egin nuen, agurtu ninduenean begiratu ere egin ez nion bada?!; non geratzen zen, baina, nire errukia?; non nire adimena, harrotasunaren bideak ireki ziezazkidakeena?; zergatik hartzen nuen Helena errudun ziurtzat, bi emakumeek hari emandako tratuaren
|
berri
ez banekien?; zergatik kargatu nuen guztia Helenaren bizkar gainean, nik ere neure erantzukizuna izan nezakeenean?; zergatik ez nuen elkarrizketa hala moduzko hartan gogor egin bi emakumeen aurka, eta zergatik jo nuen joko hartan guztia galdutzat, borrokarik egin gabe, etsipenik erosoenak hartuta?; Helena eta biok mundu berezi bat genuen, ez haren amak ez gureak ezagutzen ez zutena, eta handik lo... Helenari hitz bat atera niezaiokeen, adibidez, edo hitz gutxi batzuk, bi emakumeek eraiki eta gero Helenari ezarritako gezurra hankaz gora jar zezaketenak; galde niezaiokeen, esate baterako:
|
|
|
kateak egon badauden bezala, katebegi bat besteari lotuta, bakarka ere azal baitaitezke, katebegi bat hemen eta beste bat han, elkarrekin zerikusirik ez dutenak, balizko katetasun orotatik aske. Esan nahi baita, kausarik ez dagoenean, baita kausen
|
berri
ez dakigunean ere, zorira jotzen dugula: gehienetan jotzen dugu, gainera, errealitatearen zati bat baizik ez baita argibidean jar daitekeena, zatirik txikiena, zenbat eta gehiago jakin, orduan eta guxiago baitakigu, filosofoak ongi esan zuen bezala.
|
|
|
esan zuen Akinokoak, pentsaturik ezen liburu bakar batek edonor bihur zezakeela kontuan hartzeko moduko etsai intelektual: esaldiak, baina, beste zentzu bat hartu zuen aurrerago, dogmatismoari lotua, zeren liburu bat duena erreferentzia bakar, itsutzen eta bere baitan ixten baita, eta baztertzen baititu, hondarrean, bai liburuaren
|
berri
ez dakitenak eta bai liburuaren pentsamenduarekin ados ez daudenak ere, horixe besterik ez baita gertatu mendebaldeko zibilizazioaren historian, zeinak Biblia izan baitu azken hamasei hamazazpi mendeotan. Konstantino enperadoreak Magentzio garaitu zuenetik?
|
|
|
–Jauna: zergatik aritu behar dugu izaki bizidunok elkar jaten eta elkarri min ematen, sufrimenduaren
|
berri
ez dakiten harriak eta lurrak hor ditugunean, sorgorrak baino sorgorragoak. Bihur ezazu, bai, ahalguztidun horrek, nire aho xixtrin hau xehagailu ahaltsu, harrizko eta lurrezko janariak xehatu eta urdailerako bidean jarriko dituena.
|
|
|
Diskretua zen eta ez zen Oihanaren joerak onbideratzen saiatu. Beraz, Oihanak ere haren
|
berri
ez baleki bezala jokatzea erabaki zuen.
|
|
|
" Timeo hominem unius libri" esan zuen Akinokoak, pentsaturik ezen liburu bakar batek edonor bihur zezakeela kontuan hartzeko moduko etsai intelektual: esaldiak, baina, beste zentzu bat hartu zuen aurrerago, dogmatismoari lotua, zeren liburu bat duena erreferentzia bakar, itsutzen eta bere baitan ixten baita, eta baztertzen baititu, hondarrean, bai liburuaren
|
berri
ez dakitenak eta bai liburuaren pentsamenduarekin ados ez daudenak ere... horixe besterik ez baita gertatu mendebaldeko zibilizazioaren historian, zeinak Biblia izan baitu azken hamasei hamazazpi mendeotan —Konstantino enperadoreak Magentzio garaitu zuenetik— liburuen liburutzat: Jainkoaren liburua, Espiritu Santuaren arnasak gauzatua, Erromako Eliza bitartekari...!
|
|
|
Nik izena esan ahala, ordea, halako keinu bat egin duzu zuk, Damaso, Salbatoreren
|
berri
ez bazeneki bezala; bada, jakin ezazu hau ez dela haren izena izkribu honetara ekartzen dudan lehen aldia; ez zarela gogoratzen...?; bada, jakin ezazu, halaber, Salbatore ez zela martetarra, euskalduna baizik... horretan ere bai baitago gure artean aldea; izan ere, nik badakit gaztelaniaz idatzitako literaturaren berri, zuk ez euskarazkorik; tematu zinen, Barojak eta Unamunok esan zutenaren ildot...
|
|
|
" Jauna: zergatik aritu behar dugu izaki bizidunok elkar jaten eta elkarri min ematen, sufrimenduaren
|
berri
ez dakiten harriak eta lurrak hor ditugunean, sorgorrak baino sorgorragoak. Bihur ezazu, bai, ahalguztidun horrek, nire aho xixtrin hau xehagailu ahaltsu, harrizko eta lurrezko janariak xehatu eta urdailerako bidean jarriko dituena.
|
|
|
Egia esango dizut, Gabino: nahiz eta ordurako nik ez nituen izebak esaten zituenak sinesten —zer axola zuen zuhaitz batek bere itzalean bi gorpuri abegi egiteak, ez zuhaitzak gorpuen berri, ez gorpuek zuhaitzaren
|
berri
ez bazekiten? —, hark esandakoarekin eta esku hezur lotuen irudiarekin hunkituta sentitu nintzen. Imajinatu ere, imajinatu nituen kattagorriak zuhaitzean saltoka une batez... maite eta miresten bainituen anai arrebak une hartan, ziur nago horretaz, inbidiarekin eta jelosiarekin zerikusirik ez zuèn maitasun errukizko sentimendu biribil batean.
|
|
|
Horregatik, anaiaren heriotzari buruz ezer gutxi dakidala esango banizu, betean asmatuko nuke: nork daki, izan ere, zer pasa daitekeen beste inoren burutik, geure burutik pasatzen denaren
|
berri
ez dakigunean. Heriotzaren agertokiaz gain eta lekukoen begiek ikusten dituzten xehetasunez gain, beti faltako baitzaigu daturen bat, datu bat baino gehiago ere bai —datu gehienak, alegia—, protagonistak beste begien aurrean berariaz ezkutatzen dituenak, edo jada ezkutaturik dituenak, oharkabean, inkontzientean.
|
|
|
Nahia, baina, ez da errealitatea, eta errealitatea den bezalakoa da, iruditzen zaiguna baino aberatsagoa beti... kateak egon badauden bezala, katebegi bat besteari lotuta, bakarka ere azal baitaitezke, katebegi bat hemen eta beste bat han, elkarrekin zerikusirik ez dutenak, balizko katetasun orotatik aske. Esan nahi baita, kausarik ez dagoenean, baita kausen
|
berri
ez dakigunean ere, zorira jotzen dugula: gehienetan jotzen dugu, gainera, errealitatearen zati bat baizik ez baita argibidean jar daitekeena, zatirik txikiena, zenbat eta gehiago jakin, orduan eta guxiago baitakigu, filosofoak ongi esan zuen bezala.
|
|
|
‘Ez, gaur ez dizut erakutsiko. Zauria eguzki bat ere bada, aitonak hala dio bederen, eta ez zaitut erre nahi... ’ Noizean behin, hala ere, kostatu egiten zitzaidan anaiak niri gertatuaren
|
berri
ez jakitea, eta amari galdetzen nion: ‘Baina Heinrichek zinez ez daki...? ’ Eta amak ezker eskuin mugitzen zuen burua.
|
|
|
Batzuetan, neure buruaren kontra luzatzen nuen hatza, Helenarekin krudelegi jokatu nuelako ustea nagusituta; bi emakumeek, izan ere —Helenaren amak eta gureak— izugarri estutu behar izan zuten, Helenak, gero, kartan esan zituenak esateko: ...udia nituen froga, ezpainak heriotzaren ezpainetakoaz pintatuak bezala baitzituen, begien berdetasuna mortu lehor bihurtua...; nik, ordea, errazena egin nuen, agurtu ninduenean begiratu ere egin ez nion bada...!; non geratzen zen, baina, nire errukia?; non nire adimena, harrotasunaren bideak ireki ziezazkidakeena?; zergatik hartzen nuen Helena errudun ziurtzat, bi emakumeek hari emandako tratuaren
|
berri
ez banekien?; zergatik kargatu nuen guztia Helenaren bizkar gainean, nik ere neure erantzukizuna izan nezakeenean?; zergatik ez nuen elkarrizketa hala moduzko hartan gogor egin bi emakumeen aurka, eta zergatik jo nuen joko hartan guztia galdutzat, borrokarik egin gabe, etsipenik erosoenak hartuta?; Helena eta biok mundu berezi bat genuen, ez haren amak ez gureak ezagutzen ez zutena, eta handik lo... Helenari hitz bat atera niezaiokeen, adibidez, edo hitz gutxi batzuk, bi emakumeek eraiki eta gero Helenari ezarritako gezurra hankaz gora jar zezaketenak; galde niezaiokeen, esate baterako:
|
|
2011
|
|
|
Horrek ez du erran nahi, halarik ere, urgaindarrek automobilen
|
berri
ez zekitenik, herrian bai baitzegoen, konparazio batera, Penano Muzkiriz zeritzàn gizon bat, gai hartan aditua eta hartara zaletua zena, nahiz berak ez zuen motorrik ez automobilik, bai, ordea, bere ilobetarik batek. Alejandrok?, simó markako motozikleta bat zuenak, non paseatzen baitzuen, ahal zuenean, bere andregaia, atzeko jarlekuan, ez zangalatraba, gaur egunean gertatzen den bezala, baina alboka; Alejandrok, gainera, berea ez zèn kamioi bat zuen lan tresna, eta harekin ibiltzen zen herriz herri eta tabernaz taberna, zerbezak eta freskagarriak banatzen.
|
|
|
Osaba Terenciano, baina, 1930an itzuli zen, eta ez hilkutxa batean, inoiz baino biziago baizik, baita dotore baino dotoreago ere, traje, kapelu eta guzti, Efrenen aita hilik zegoenean jada? osabak ñabardura haren
|
berri
ez bazekien ere.
|
|
|
Hara nola pizten zen gure libidoa eta sexurako grina, psikoanalisten teorien
|
berri
ez bagenekien ere! Horregatik baikenbiltzan lagunok, itxuraz, batak bertzeari neska lagun bat egokitzen:
|
|
2013
|
|
|
jakinen ez zuen, bada, berak zekiena osabagandik beragandik ikasi bazuen! Eskualde hartan, egia erran, bakanak ziren santoi beltzaren
|
berri
ez zekitenak: inortxo ere ez zegoen, beharbada, hura ez zekienik?
|
|
|
Bestelakoan, operazioa bedeinkazio bat da: ez zait txarto etorriko, gainera, lau bost ordutan neure
|
berri
ez jakitea. Egia esan, hil nahiago nuke, onera egin ezean.
|
|
|
Bestelakoan, operazioa bedeinkazio bat da: ez zait txarto etorriko, gainera, lau bost ordutan neure
|
berri
ez jakitea. Egia esan, hil nahiago nuke, onera egin ezean.
|
|
|
jakinen ez zuen, bada, berak zekiena osabagandik beragandik ikasi bazuen! Eskualde hartan, egia erran, bakanak ziren santoi beltzaren
|
berri
ez zekitenak: inortxo ere ez zegoen, beharbada, hura ez zekienik...
|
|
2014
|
|
|
Kontua baldin bada Kurtzen aurrera herrestan etortzea, orduan bera ere basatietan basatiena bezainbeste herrestatu zen. Egoeraren
|
berri
ez nekiela esan zuen: buru horiek erreboltarien buruak ziren.
|
|
|
Ez filosofia. Ez Miletoko Tales, Galesko printze printzesen
|
berri
ez zekiena. Ez Parmenides, Eleako eleontzia.
|
|
2015
|
|
|
–
|
Berriak
ez zekinat, baina nik ezin dinat itxaron. Orain hamabost minutu aurkitu dinat:
|
|
|
–Baina Arkaniari buruzko informazioa biltzen aritu zen. Ezinezkoa da Arkaniako armadaren
|
berri
ez jakitea.
|
|
|
Alabaina, noizean behin eta udako oporretan, Hansen gurasoekin biziko zen Vladimir, Koloniako etxean. Hansek ez baitzuen nahi bere semeak Alemaniako
|
berri
ez jakiterik eta zeregin hori onartua zuten eurentzat haurraren aitona amona alemaniarrek. Horrelaxe zeukaten ohituta umea, nik ezagutu nuenean.
|
|
2017
|
|
|
–Athos menditik natorrek, erantzun zuen Zorbak?. Gauza horien
|
berri
ez baneki!
|
|
|
Gu harriturik, sinetsi ezinik berriro. Nola zitekeen, gure lurraren
|
berri
ez zekiten guardia zibil txurriano, belarrimotz haiek, gure mutilak mendian harrapatzea. Hango pagadietan ETAko inor atzematea?
|
|
2019
|
|
|
kantatu eta pentsatu, biak batera? eta orduan, Darwinen
|
berri
ez zekien arren, Darwini zer pentsaturik emango ziòn esaldiaz moldatu zuen bere laguntza:
|
|
2021
|
|
|
Hori bai, gaur dagoen horretan ageri den gizon aurpegia, harrian landua, emaztearen hilobira begira dago, horrela jarri zutenek diodan honen
|
berri
ez bazekiten ere. Orain arte ez dut esan Nikoleren gozpuzkiak non dautzan, eta ez dut esango.
|
|
|
Bila etorriko zitzaizkiola jakitun egon behar zuen. Herri txikiegia zen Sukarrieta salatarien mugimenduen
|
berri
ez jakiteko.
|