|
2000
|
|
|
Lege zibil egokiak dira gizakiek eman eta har dezaketen onik handiena; eurak dira ohituren iturburua, jabetzaren palladiuma, eta bake publiko eta partikular ororen bermea; eurok ere, gobernua
|
bera
sortu ez arren, fermuki sostengatzen dute hura; orobat, boterea mugatu eta aldi berean, berorri begirunea gordetzera behartzen dute, Justizia bera balitz bezala. Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei:
|
|
2001
|
|
|
Aldi berean, Kanten filosofiaz euskaraz egin diren lanei Kanten pentsamenduaren atal nagusi bat bereziki jorratzen duen azterketa gehitzen zaie. Epistemologia, edo ezagutzaren teoria, Kanten Kritika k
|
berak
sortu zuela esan daiteke. Liburu honek, honenbestez, epistemologiaren arazo nagusienak jorratuko ditu, eta" ezagutza bere aurren aurreneko ernamuinetatik ateratzen saiatuko den" irakurlea eskatzen du.
|
|
|
Galileo, Torricelli eta Stahl aipatzen ditu Kantek. Hauek ikusi zuten arrazoimenak
|
berak
sortu duena soilik ulertzen duela, eta, ondorioz, arrazoimena bere objektuari aitzinatu behar zaiola judizioaren printzipioekin eta arrazoimenak izadia behartu behar duela bere galderei erantzutera. Ez da, beraz, maisuaren ikasle otzana izango, baizik eta lekukoak galderak erantzutera behartzen dituen epailea.
|
|
|
Orain, maitariaren izana aztertzeko, irudi bat erabiliko dugu: maitatze isuria iturria dela onartuz, baina
|
beragan
sortzen den iturria izanik; ez beste inongo urak bereganatuz. Nolatan da iturri?
|
|
2002
|
|
|
Benthamen aburuz, Panoptikoak hiru erregela bete behar ditu
|
bera
sortu duen helburuari erantzun nahi badio: ekonomiaren erregela, goxotasunaren erregela eta zorroztasunaren erregela.
|
|
2003
|
|
|
Eta maitea bertan behera utzi edota arriskuan egonik ez laguntzeari buruz, inor ez da horren koldarra Maitasunak berak ausardian jainkozko bihurtuko ez duena izaera ausartenaren pareko izan arte. Eta erabat Homerok zioena, b jainkoak zenbait heroirengan" sartzen zuen kemena", horixe bera ematen die Maitasunak maitaleei
|
beregandik
sortua.
|
|
|
Unibertso osoan gizakiari eskaintzen zaizkion gauzetan, bera barne, ez dago bat bera ere, haren helburua izan daitekeenik. Beraren baitan, pozaren ordez, heriotza eta miserien hazia du; inguruan, unibertso osoan ibilita ere, ez du deus kausituko, helburua izan dakiokeenik, ez espirituarentzat, ezta bihotzarentzat ere; areago, hura inguratzen duten gauza guztiak xede horren zerbitzupean jarrita ere, bera da gauza horien jomuga;
|
berarentzat
sortu ditu horiek Jainkoak; zeru lurrek gordetzen duten guztia gizakiaren premietara zuzenduta dago, bertan ezereztu behar direla premia horiek desagertzen direnean. Nabaria da mundu honetako gauzak gure ulermenaren eta bihotzaren duin ez direla.
|
|
2004
|
|
|
Horrela ez da bakarrik eskainiko naturaren azalpen logikoa, baizik eta Jainkoarengan mundu fisikoaren sortzailea eta iraunarazlea ikusiko du. Dena dela, ez du ematen gauza bera denik esatea munduaren oinarrizko ezaugarriak, ezaugarri logikoak, hauek eta besteak direla edo esatea badela subjektu sortzaile bat mundu horretatik kanpo dagoena eta
|
bera
sortu eta iraunarazten duena. Kontua zaildu egiten da hemen, alde batetik, sortzeko indar hori naturatik at jartzen delako, ez delako naturaren beraren ezaugarria; baina, bestetik, naturaren baitan errua, hutsa, egon daitekeelako susmoa baino gehiago segurtasuna erakusten duelako eta honek bilduko lukeelako natura ez litzatekeela betegina izango eta, oraindik arriskutsuagoa dena, Jainkoaren ahaltasuna bera ere arriskuan legokeelako, gai akastun baten sortzailea izango litzatekeela-eta.
|
|
|
Baina errua badela onartzeak talka egin luke Descartesek Jainkoari buruz duen adierarekin eta baita egiari buruz duenarekin ere. Jainkoa perfektua bada eta
|
berak
sortu badu mundua, eta baita gu geu ere, orduan, behin onartuta errua badela, zaila izango da munduan egon daitezkeen hutsen ardura Jainkoari ez egoztea eta, azken batean, akats horien bidez Jainkoa akastun eta, azken batean, ez jainko, bihurtzea.
|
|
|
Hau da, onartuz gero Jainkoak, berez, ezin duela ezer utzi berarengandik kanpo, dena bereganatu behar duela, bere baitan edo bere ekintzaren emaitza modura, eta berarengandik kanpoko guztia ez izatea dela, nahikoa problematikoa izango da egiari buruzko adiera bat zehaztea erruaren kontu ere emango duena. Jainkoa erruaz askatuta ere, nola libratu
|
berak
sortutako mundua erru horretatik, bere ekintzaren ondorioak beti perfektua izan behar badu?
|
|
|
Zenbat eta artetsuagoa artisaua, orduan eta perfektuagoa
|
berak
sortzen duen gaia; hau egia bada, ez al da egia izango sortzaile goren honek sortu duen edozein lan bere zati guztietan perfektua izango dela? 39
|
|
|
Jainkoak, bada, natura sortuko du eta sortuko nau ni nire ahalmenak eta guzti, eta ahalmen horiek, eurak ere niregan sortuak direnez, osoak izango dira, ez akastunak,
|
bere
sortzeko ekintza izaki perfektu bati legokiokeen ekintza perfektua izango delako. Nire esku egongo da, ordea, euren bidez egia argi eta bereiziak nireganatzea.
|
|
|
Hemen horren adierazgarri modura adibide bat eskaintzearren, medikuntzarekiko erakutsi zuen interesean geldituko gara apurtxo batean. Descartesek hainbat adibide hartuko ditu gai honekin lotuta bere azalpenak ematean —esaterako, odolaren zirkulazioaz diharduenean, bere Diskurtsoaren bosgarren atalean, gorputzaren higiduraren ikuspegi mekanizista azaltzeko—, baina horretaz gain arreta jarriko die, halaber,
|
berak
sortutako metodoaren garapenak arlo honetan ekar ditzakeen onurei. Gure gizonak, hilezkortasuna aginduko ez zuen arren, medikuntzaren bidez bizitza luza zitekeelako eta zenbait oinaze ezaba zitezkeelako itxaropen osoa zeukan, eta horregatik gerorantzean garatzeko zen medikuntzan bere metodoak izan zezakeen eragina erakusten oso interes handia agertuko zuen.
|
|
|
2) Honekin batera, kanpoko mundura heltzeko aldaketa bat sendotuko du Descartesen planteamendu berritzaileak. Hemendik aurrera gizabanakoa ez da subjektu jasotzaile pairakorra izango ezagutzeko prozesuan, datuak modu pairakor batean eta munduaren ordenaren arabera jasoko dituena; aitzitik, mundua
|
bere
sortzeko lanaren emaitza bihurtuko da. Nik pentsaketan dihardut; ni banaiz izan, beraz.
|
|
2005
|
|
|
Hizkuntza, azken batean, nonahi da bitartekari, lehenik natura mugagabe eta mugatuaren artean, eta ondoren gizabanako baten eta beste baten artean: hark bi hauen bateratzea ahalbidetzen du ekintza bat eta beraren bitartez, eta berau ere hemendik
|
bertatik
sortzen da; bere barruko izaera edo natura ez dago guztiz banako bakar batengan, aldiz, honek berak derrigorrez behar du izan aldi berean beste batek igarria edo begiztatua. Ezinezkoa da, dena den, hizkuntza bi horietatik erabat azaltzea:
|
|
2007
|
|
|
Kultura homerikoan sinposio edo oturuntza (sumposion) baten bidez ospatzen zituzten aristokraten arteko sariketaeta elkartasun erakusketak589; jainko andereen artean ere, betiereko sinposio aberatsaren bidez adierazten zen zoriona590 Gauza jakina da, bestalde, Espartan —eta Kretan591— arratsaldetan biltzen zirela egunero bazkari komun baten inguruan (sussitia) eskubide politikoak zeuzkaten espartarrak (omoioi) 592 Bazkari elkarte haiek helburu politiko zuzena zeukaten: ...6, bertan eraikitzen ziren gizarte bizitzan hain garrantzitsuak diren adiskidetasuneta elkartasun sareak597 Horregatik ziren bazkari elkarte horiek Espartako Estatuaren oinarria; areago, bazkarietan esku hartu ahal izateak, bazkariak hornitzeko gaitasun ekonomikoa izateak eskaintzen zituen herritar eskubideak —edo, alderantziz, kentzen—598 Esanguratsua ere bada elkarte horiek gudarostean
|
bertan
sortzea, hots, gudariek gerran —elkartasuna, adiskidetasuna eta grina areagotzeko— egin ohi zuten bazkari komunaren errepikapena izatea599 Esparta errealitate politiko berezia izan zen arren —bertako egitura zahar batzuk beste leku batzuetan galdu baziren ere—, polis gehienetan ez zuten bazkariaren ohitura galdu: aristokraziak bezala, herri subiranoak sinposioak eta jaiak ospatzen jarraitu zuen.
|
|
|
Hasiera batean jende aberatsak ospatzen zituen afarien osteko edale jai haiek600 Bertan irakurtzen ziren poetak, bertan mintzo ziren jakintsu eta filosofoak;
|
bertarako
sortzen zituzten artisauek zeramika pieza ederrak; bertan hezten zen herritarra, bertan osatzen zitzaion espirituzko bizitza601 Sinposio kantak idatzi zituzten, hain zuzen, Arkiloko, Tirteo, Kalimo, Mimnermo, Teognis eta Altzeok602 Platonen eta Xenofonteren elkarrizketa asko, hain zuzen, bazkari aristokratikoen ostean gertatzen dira: han agertzen da, besteak beste, Sokrates.
|
|
|
Tragedia eta komedia inguruabar
|
berean
sortuko dira, noski. Hirien apainketa —estatuak, tenplu arranditsuak... — testuinguru berean kokatzen da160.
|
|
2008
|
|
|
gauzak bere substantzian dauden bezala, pentsatuak izan ziren bezala, errealitatean (hau da, Naturan edo Historia Gogoan) sortu baino lehenago dauden bezala. Hegelen ustez, gauzek, sortu baino lehenago, berezko plangintza daukate, eta
|
bere
sortze prozesuan gero modu ez huts batean, zirkunstantzien arabera baizik, jarraitzen dute barruko programazioa. Eta hori da Logika, hain zuzen:
|
|
2009
|
|
|
elikadura, klima, lurra— Herkunft aren kokalekua da: gorputzean aurkitzen dugu iraganeko gertakarien estigma, eta
|
beragandik
sortzen dira desioak, ahuldadeak eta errakuntzak; beragan lotzen eta askotan adierazten dira horiek, baina banandu ere egiten dira, borrokan sartzen dira, batak bestea ezerezten du eta beraien arteko gainditu ezineko gatazkari jarraitutasuna ematen diote.
|
|
|
Biek dute hastapen bera, gardentasunik gabea eta nahasia. Gaixotasunen baten sintoma edota lore guztiz eder45 baten hazia izan zitekeen zeinu bakar beretik eta aldi
|
berean
sortu dira biak, eta geroago bakarrik bananduko dira. Jarrai dezagun, bada, oraingoz bereizi gabe, beraien genealogia komuna.
|
|
|
Ikuspegi estrukturalistari ere aurka egingo zaio, haatik. Postestrukturalistek berek, Heidegger eta Nietzscheren bilakaerak hurretik jarraituz, estrukturalistek aipaturiko arazoak areagotzeaz gainera, ez diote aurka egingo estrukturalismori, metodo den aldetik,
|
bertatik
sorturiko nahi metafisikoei baizik. Kontua, beraz, estrukturaren nozioa bera ere gainditzea zen, nozio hori —elementu indibidualen interakzioak baldintzatu eta determinatzen dituen supersubjektu modura ulerturik— autoidentitatearen araberakoa baita; kontzeptu hori, jakina, subjektuaren, Jainkoaren, gauzatze gisa uler liteke.
|
|
|
Hemendik dator Descartesek filosofiaren historian izan duen garrantzia.
|
Berak
sortu du subjektu guztiz razional, koadratu bat. Geometriko bat.
|
|
|
Nietzschek bilakaera onartzen ez duen metafisika (Platon, Kant) eta munduaren arauak onartzen ez dituen metafisika (kristautasuna) horiek desmuntatu dizkigu. Bizitza mespretxatuz,
|
bere gainetik
sortu diren metafisiken balio nihilista gogor kritikatu du. Baina bizitzaren balioak goratuko dituen metafisika bat presentatu digu gero; alde batetik, izatea bizitzaren motorra den botere nahian jarriz, eta, bestetik, horri balio etiko absolutua gehituz, betiereko itzuleraren ideiarekin izatea eta bilakaera modu berezi batean batuz.
|
|
2010
|
|
|
Ezeren aurretik, baina, interesgarria dirudi abiapuntu horren funtsean dagoen planteamendu filosofikoa gogora ekartzea, zein, finean, Herderren pentsamendu antropologikoan sustraitzen den. Bada, berorren arabera, eta Schlieben Langeren hitzetan," gizartea, hizkuntza eta elkarrekintza aldi
|
berean
sortu dira", eta, horrexegatik," ez du batere zentzurik horien artean lehentasun historikoa finkatu nahi izateak" 151 Kontua da, hortaz, gizartea ezin dela existitu ere egin hizkuntzarik eta elkarrekintzarik gabe eta, modu berean, hizkuntza bera ere hasieratik dagoela gizartean kokatua eta elkarrekintzara zuzendua. Horregatik dio Coseriuk:
|
|
|
Zentzu horretan, ez dugu ahaztu behar" hizkuntzak", honela Krausser," anthropologikum" bikaina osatzen duela, zeini esker bakarrik posible den gizakiak bere loturak eraikitzea, bai naturarekin bai kulturarekin bai beste gizakiekin8 Horregatik, eta gure" hizkuntzaren pedagogia" ez delako soilik" hizkuntz irakaskuntza", ikuspuntu antropologiko eta humanizatzailetik kontsideratuko ditugu hizkuntzaren zientzia ezberdinen ekarpenak. Gure hausnarketa guztiek, bestela esanda, horrela ulertutako" hizkuntzaren pedagogia" bat hartzen dute erreferentziatzat, alegia, hausnarketa horiek
|
bertatik
sortzen dira eta bertara zuzentzen dira. Idazlan honetan azaldu beharrekoa, finean, jada iradoki ditugun hiru atal nagusitan banatuko dugu:
|
|
2013
|
|
|
Jainkoa ongia bera da, eta harekin harremanetan jarriz gero, ongi etikoak blaitzen gaitu. Edo Jainkoa da zer misteriotsu bat, sumatzen den zerbait, eta harekiko kontaktutik ongia
|
bera
sortzen da. (Alde batera utziko dut ikuspegi horri egin dakiokeen kritika orokorra:
|
|
|
Eztabaidagarria da bilakaera horretan hoberantz egin dugun edo ez. Izan ere, gizarte modernoak arazo latz berriak sortu ditu, gizakiak
|
berak
sortuak, gure bizimoduak sortuak: adibidez, ingurugiroaren egoera tamalgarria.
|
|
2014
|
|
|
‘Egin beharrak’ eta ‘egiteko betebeharrak’ harremana daukate, beraz, errealak eta sinbolikoak bezala: ekidin ezin den mandatu baten pultsioan dagoen erreala bezala (horregatik dio Lacanek bulkada baten estatusa etikoa dela); betebeharra desiraren dialektikan harrapatutako ideal sinboliko bat bezala ikusita (norbaitek ez balu zerbait egin behar, debekuak
|
berak
sortzen du egiteko gogoa). Norbaitek zerbait ‘egin behar’ duenean, esan nahi du ez duela beste aukerarik, desatsegina bada ere, nardagarria.
|
|
2016
|
|
|
Leviatan absolutu artifizial horrek (Estatuak) zedarritzen du askatasun soziala, hots, gizakume ororen jokamolde arauak eta kontrola. Funtsean
|
berak
sortzen du eta eratzen du gizartea, berak inposatzen dituen balio eta lege eta ordenantzekin. Moral naturalik ez dago; eta ez dago beste balio eta moral sozialik, artifizialik, Botereak (Estatuak) ezartzen dituenak baino.
|
|
2017
|
|
|
Ikusi dugu lehenago19 zein den barneko eta kanpoko ezeztapen motak bereizten dituen desberdintasuna. Zera erreparatu dugu bereziki, izate determinatu baten ezagutza ororen funtsa jatorrizko erlazio bat da, non eta bere baitarakoak,
|
bere
sortzean bertan, ‘izateko’ baitauka izate hori ez izateko moduan. Bere baitarakoak hor gauzatzen duena barneko ezeztapena da; eta askatasun osoz gauzatzen du.
|
|
|
Halatan, lehenik eta bakarrik erreparatzen diot bi ezeztapenetatik ni erantzule ez naizen horri, nigandik nigana ez datorren horri. Baina ezeztapen horren atzemate
|
berean
sortzen da ni (re) kontzientzia ni neu bezala, alegia, ni (re) kontzientzia esplizitu bat har dezaket non eta ni ere banaizen Bestearen ezeztapen baten erantzule, nire posibilitate propioa ere badena. Hori bigarren ezeztapenaren azalpena da, nigandik Bestearengana doana.
|
|
2022
|
|
|
Esperientzia egin dezakegun espazialtasun ororen zero puntua da eta, aldi berean, materialki eta psikikoki eratzen gaituzten lotura guztiena. Eguzkiaren Hiria bezalakoa da nire gorputza; ez du lekurik, baina
|
bertatik
sortzen eta agertzen dira leku posible, erreal edo utopiko guztiak, dio Foucaultek ‘Gorputz utopikoa’ ri buruzko konferentzian.47 Horregatik ez dago espazioan baizik eta espazioa bera da, haren eskala eta dimentsio ugaritan. Baina orduan, nor naiz ni eta nola dakit ni ni naizela?
|
|
|
Alde batetik, bonba atomikoa asmatu zen urte haietan; keinu bakar batekin giza bizitza oro suntsitu ahal izatea errealitate bihurtu zen. Bestetik, ordea, aukera horri bide eman gabe ere, teknikaren mundua garatzeak bazekarren gizakiaren amaiera,
|
berak
sortuagatik bera gainditzen eta menderatzen zuen instrumentuen sisteman harrapatutako pieza akastuna denez gero. Alde batetik, beraz," infinitua geu gara", suntsitzeko dugun gaitasuna absolutua baita.
|
|
|
Horixe da, agian, filosofia modernoak eta garaikideak hein handi batean bere buruarekin izan duen erlazioa zeharkatzen duen auzia. Ilustrazioaz geroztik, filosofiak bere buruaren etengabeko kritika egiteko beharra deskubritu du,
|
berak
sortzen dituen hutsegiteetan eror ez dadin. Egiaren bilaketan nola gidatu behar da arrazoimena zuzen, hura ongi erabiltzea ez dutenean ziurtatzen ez ordena kosmikoak ez ordena jainkotiarrak?
|
|
|
Modernitatearen ideia eurozentrikoaren deskolonizazio hori are muturrerago eramanez, Achille Mbembe filosofo afrikarrak modernitatearen izaera amaitu gabea eta osatugabea defendatzen du, aintzat hartuta kolonizazioa, nagusiki, ezinezko komunitatearen espektakulua izan dela. Elkarbizitzarako mundu ordena bat proposatzerakoan porrot egin du, eta Europak, orain, lekualdatuta," aldi
|
berean
sortu ere egin behar dugun mundu osoaren oinordeko" 21 izateko kokagunean jarri gaitu. Horretatik etorri da" pentsamendu mundu" bat garatzeko beharra, errepresentazioen unibertsalizazio berri bat, modernitate mendebaldar kolonialaren alternatiba.
|