|
2005
|
|
|
1970eko jakituria eta oraingo ezagutza maila desber dina dugu eta horregatik amaitzear den entziklopedia horretan lehen liburu kiak eta azkenak desberdinak ditugu. Berriztu
|
beharra
dago eta Eusko Ikaskuntzak hor du erronka handia eta benetakoa.
|
|
|
Silaba bikoak aztertzeko bereizketa txiki bat egin
|
beharrean
gaude; bate tik, silaba biko a itsatsidunak ikusiko ditugu, eta bestetik, silaba bakarreko errodunak direnak.
|
|
|
Besarkadura handikoen arteko pilaketak, aldiz, zilegi dira zenbaitetan (30a), batez ere mota honetako lokailuek aukeran dituzten kokaguneetatik bi erabiltzen direnean (30b d); horrelakoak direla eta, esan
|
beharra
dago bestela ko pilaketa guztietan baino aldakortasun handiagoa aurkitu dugula eta idaz tankerak eta hizkuntz mailak ere oso kontuan hartzekoak direla.
|
|
2019
|
|
|
indoeuropar, semitiko edota uraliar altaitarrekin.444 Gramatika iruzkin batzuk ere gehitu zituen euskal aditzaz, ohiko eredu greko latinoen eragin ustez nahasgarritik askatu nahian. Esan
|
beharra
dago Nikolai I. Marr() linguista aipatu zuela. N. I. Marr izan zen teoria jafetikoaren sortzailea:
|
|
2021
|
|
|
Garai hartako posta truketik komunikazio arduradun funtzioak ere betetzen zituela ikus daiteke, eta Lore Jokoentzat argitalpen bat propio sortu
|
beharra
zegoela planteatzera iritsi zela.
|
|
|
Edozein kasutan bertsolariak ageri dira bertan. Duela hiru oin ohar Zubimendi eta Luzearren irratsaioaren aurretiko bertsoen eta bertsolarien audioak izan bazirela aipatu den gisan, azpimarratu
|
beharra
dago, bada, Euzkadiko bertsolarien sekuentzia estreinatu baino lehenago Au Pays des Basques filmak baduela bere sekuentzia. Hernandorenak gerora eragile gisa izango duen garrantziak Euzkadi lehenago aurkeztera eraman gaitu, baina beste hura da lehen aurrekaria.
|
|
|
Bertsoaren indarrak harritu zituela zioen Zubimendik, harridura horrek eraman zituela txapelketa bat antolatu
|
beharra
zegoela erabakitzera. Bertsoa155 Eskaintzen den datua okerra da.
|
|
|
Makazagaren ekarpenaren zehaztapen bat baino ez da hori, ez du inolaz ere gutxiesten. Izan ere, aitortu
|
beharra
dago Juan Mari Lekuonak aipatzen duen gisan argitalpena garrantzitsua izan zela garaiko bertso giroa pizteko: " 19311932 bitartean Makazagaren Bertsolariya ateratzen da.
|
|
|
139 Aipatu
|
beharra
dago gerra ondoren beste zenbaki bat argitaratu zuela Makazagak (Zavala, 1993a: 143) eta goiburu berarekin 1990etik 1995era sei zenbaki argitaratu zituela urtekari gisa Errenteriako Lau Haizetara Bertso Eskolak (Albiztur, 2012:
|
|
|
Gerra zibila tarteko, beste hogei urte pasatu arte ez da gisako elkarrizketa gehiagorik topatu, eta bakantasun horrek harribitxi bihurtzen ditu bi testuok. Horietan murgildu aurretik, aurrekaritzat har daitekeen beste testu bat aipatu
|
beharra
dago, ordea. Aurrekoak baino harribitxi bitxiagoa dela esan daiteke gainera, bertsolari emakume batekin izandako hizketaldia jasotzen baitu, subalternitatearen eta elkarrizketen absentziaren artean zirriborratu berri den lotura hankaz gora jarriz:
|
|
|
Zalbidek azaltzen du foruen galerarekin, industrializazio prozesuarekin eta erdal immigrazio masiboekin euskal mundu aurremodernoaren galera atzeraezin bihurtu zela belaunaldi horretako gehiengo batentzat, eta biziraupenerako egokitzapena hobetsi zuela estrategia gisa: "[...] euskal gizartea bere lehengo izate hartara berriro eramaterik ez zegoenez, Euskal Herriak herri gisa bizirik jarraitzea nahi bazen aro berriari ongi egokituko litzaizkiokeen oinarri eta lokarri etnokultural eguneratuak asmatu eta ezarri
|
beharrak
zeudekeen" (1988: 397).
|
|
|
Lehen ziklo honetan oinarriari dagozkion hamarkadetan() 234 testu bildu ahal izan dira, gailurrari dagozkionetan() 390, eta hausturari dagozkionetan() 395 Progresio hori ñabartu
|
beharra
dago, ordea. Kuantitaboki etengabe gora egin arren, kualitatiboki beherakada bat jazoko da hausturari dagokion aldian:
|
|
|
Kanpoko medioen proportzio altu hori esplikatzeko, euskal gaiak atzerrian pizten zuen interesaz gain Euskal Herriko kazetaritzaren izaera berantiarra hartu 160
|
beharra
dago kontuan. Eta baita Iparragirreren figurak Espainian, Frantzian nahiz euskal diasporan piztu zuen arreta ere.
|
|
|
Azkenik, aipatu
|
beharra
dago, prentsan izandako garapena esanguratsua izan arren, ez dela erabatekoa. Ziklo osoan ez da topatu ahal izan, adibidez, bertsolariei eginiko elkarrizketarik.
|
|
|
Azkenik, aipatu
|
beharra
dago eurei buruzko berriak ez ezik bertsolariak ere iristen direla erredakzioetara lehen ziklo honetan. Batetik, garai hartan gaiari buruzko sinadura garrantzitsu asko Lore Jokoetan parte hartzen zuten bertso jartzaileak ziren.
|
|
|
Prozesu beraren ifrentzu gisa, herri hizkuntza horiek erreformatzeko ahaleginak abiarazi ziren. Latina ordezkatuko bazuen, norbere hizkuntza jaso
|
beharra
zegoela ikusi zuten eliteek, kultura popularrarekiko bestekotze prozesu orokorraren baitan euren manerekin, dantzekin edota literaturarekin egin bezala, arrazoimenean oinarrituriko arauketa bultzatuz:
|
|
|
Eskutik joan ohi dira bazterketa eta mespretxua, eta popular gisa izendatzearekin, arrunt, baldar, trauskil, behe mailakotzat hartu zuten eskolatuek eskolatu gabearen kultura. Kultura jasoak ordezkatu egin behar zuen kultura hori, edo jasoaren kanonen arabera egokitu
|
beharra
zegoen.
|
|
|
Hiztegi bat ere ez zegoen egina, terminoak berak finkatzeko. Eskolan sartuko bada, ordea, teorizazio bat egin
|
beharra
dago, eta egiten ari gara. (Dorronsoro eta J.M. Lekuona, 1987:
|
|
|
Udako informatiboetatik bueltan Sorgin afaria izeneko iluntzeroko kultur programari ekin zion Pello Zabaletarekin batera, eta handik gutxira Oterminek esan zion zerbait egin
|
beharra
zegoela bertso kontuetan, erreferentzialtasun guztia Herri Irratiak zuela eta hori ezin zitekeela horrela izan (J. Garzia, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/26).
|
|
|
Gaur egun BEC beteko denik ez du inork dudarik egiten, baina bete egin behar da. Eta BEC ez ezik bestelako plazak ere bete
|
beharra
dago. Horretarako oraindik ere garrantzitsua da telebista.
|
|
|
[...] gu gatoz ezer ez ginen garaitik, zabaldu
|
beharra
zegoen eta hedabideek eskatzen zuten edozerri baietz esaten ohitu ginen. Azken hamabost urtetan sakontzen ari dira, eta hedabideetatik eskatzen zaiona sakontzeko ez bada igual ezetz esaten dute.
|
|
|
Eta kanal tematikoaz hitz egitekotan Jexux Mari Irazurengana jo behar da, berak jarri baitzuen martxan: " Hor Irazuren meritua aitortu
|
beharra
dago. Bere garaian saioetara kamerak eramaten hasi zenean, txakur berde flipatu bati bezala begiratzen genion eta denborak arrazoia eman dio" (A.
|
|
|
prentsak, irratiak eta batez ere telebistak, ziurtatzen dute gertaera kultural batek behar duen sozializazio prozesua. Eta esan
|
beharra
dago bertsolaritzak, gertaera soziokultural bezala, gaurko kultur munduan lekurik izan nahi badu, ezinbestekoa dela hedabide sozialetan presente egotea. (Siadecok, 1995:
|
|
|
batetik, bat bateko bertsogintzaren ekarpen artistikoa baloratu eta aztertzeko marko bat eskaintzen da; bestetik, bertsolaritza definitzen duten ezaugarriak eta mugimenduak barruko begiradatik garatutako proiektu soziokulturalaren oinarriak finkatzen dira; eta, azkenik, barrurako begiradaren garapenetik sorkuntza prozesuaren mekanismoen inguruan argitutakoak jasotzen dira. Aipatu
|
beharra
dago teorizazio horren baitako prozesu kolektiboak egiletzaren mugak asko lausotu bazituen ere, adar bakoitzaren atzean egileetako baten eskua nagusitzen dela nabari daitekeela. Horrela, lehenengoaren atzean Garziaren tesia legoke, bigarrenaren atzean Sarasuak jorratutako lan ildoa eta hirugarrenean Egañarena.
|
|
|
Argi dago Lujanbiok bide berri bat ireki duela bertsolaritzaren elitean eta indartsu datozela atzetik emakume gehiago. Hala ere, seinalatu
|
beharra
dago gaurdaino bera dela txapelketa nagusi bateko finalera iritsi den emakume bakarra.
|
|
|
Hala ere, esan
|
beharra
dago hainbeste bertsolari zutabegileren presentziak saturazioa ere eragin izan duela zenbaitengan:
|
|
|
Eta Manuel Lekuonak ere ez du zalantza handirik: "[...] Zinta sonoroetan egiten den lana bideoz egin
|
beharra
dago orain baino gehiago, oso garrantzi handia izango bait du geroari buruz. [...]" (Id.:
|
|
|
Gogoan daukat hasieran neuk bakarrik egiten nituen programa horietan enbarazu baino ez zuela egiten telebistak: irratiarekin mikro bat sartzen duzu eta bost minuturako ahaztuta dago jendea baina telebistarekin 2.000 watio sartu
|
beharra
dago eta giroan ezaguna zen ez zuela inolako graziarik egiten. Pixkanaka, ordea, alderantzizko fenomenoa eman zen:
|
|
|
Artean Donostia errepublikaren kontrolpean zegoela, abuztuaren 2an, Hendaiara ihes egin zuen ELAko buruzagi Jose Mari Benegasekin batera. Teodoro Hernandorenarekin egin zuen topo bertan, eta, mugaz bestaldetik iristen zitzaizkien lehen bonbardaketen berrien aurrean, Sarako auzapezaren laguntzaz Gipuzkoako ofentsiba zuzentzen zuten militar faxistekin gutxienezko gizatasunezko neurri batzuk negoziatu
|
beharra
zegoela otu zitzaien: " Inozokeria dosi nabarmena zeramaten eurekin, ez baitzuten uste faxistek gero egingo zituzten sarraskiak egiteko gauza zirenik" (Lasa, 2008:
|
|
|
Belokeko komentuan gorde eta hurrengo asteetan odol isurtzeak gelditzeko saialdi gehiago egin zituen hainbat karlistarekin harremanetan jarriz. Handik ere alde egin
|
beharrean
egon zen, ordea: " Aitzolen ibilerak jakinik, Molak Belokeko abadeari mehatxua luzatu zion:
|
|
|
Horrela, frankismoaren bigarren zatian sortu zen arrakala sakondu egin zen, abertzaletasun jeltzaleak estatuaren antolakuntza berriak eskainitako irtenbide autonomista ontzat eman zuen bitartean ezker abertzaleak uko egin baitzion irtenbide horri. Desadostasun horretatik abertzaletasunaren barruko hegemonia lortzeko borroka gordina sortu zen, eta hurrengo urteetan agertu zen mugimendu sozial, kultural eta politikoa dikotomia horren logikara tolestu
|
beharrean
egongo da. Euskal kulturgintzaren garaiko bilakaeraren inguruko lanetan jasotzen da fenomenoa:
|
|
|
Gizarte mugimenduen inguruko beste eztabaida klasiko batek ere, profesionalizazioaren ingurukoak, eragin ditu gogoeta batzuk, baina azpimarratu
|
beharra
dago mugimenduen garapenean ohikoa den fenomeno bat dela hau (Larrinaga, 2007b: 272).
|
|
|
Azkenik, aipatu
|
beharra
dago estalduraren berrikuntza handiena irratia eta telebista izan zirela, baina horiek aurrerago aztertuko dira, aparte banatan.
|
|
|
Gerraren suntsiketak eta gerraosteko errepresioak oskol huts batera murriztua zuen Euskaltzaindia hura martxan jarri nahian utzi dugu Krutwig aurreko atalean. Erakundeari dezenteko astindua ematen ari zela erbestera ihes egin
|
beharrean
egon zen, 291 ordea, eta benetako astindua, euskal abertzaletasunaren eta kulturgintzaren historia aldatuko zuena, erbestetik ekarriko zuen, hamarkada bat geroago, 1963an argitaratu zuen Vasconia liburuarekin. Bertan, Sabino Aranak planteatu zuenarekiko ezberdintasun handiak zituen abertzaletasun baten oinarriak zirriborratzen zituen:
|
|
|
"[...] bertsolari haiek ez zuten ‘bertso politikoa bakarrik’ egiten, ‘bertso politikoa ere bai’ baizik[...]. Bertsolaritza zaharreko jolas edo ziri bertsoari eutsi
|
beharra
zegoen eta eusten zioten. Eta batez bestekoa joez gero, umorezko bertsoak gehiago ziren bertso politikoak baino" (1987:
|
|
|
Praktika moderno batzuk abiarazi ziren arren, diskurtso mailan tradizioari eustea, esentziari iraunaraztea ezartzen zen xede nagusi gisa. Aitzitik, bigarren Euskal Pizkundeak irauteko berritu
|
beharra
dagoela ikusi zuen, esentzialismoak museora daramala euskal kultura, eta praktika modernoak ez ezik ulerkera moderno, ireki eta aurrerakoi bat ere behar duela euskal kulturgintzak.
|
|
|
Lan honetan izan dudan hainbat bidaideri eta bere laguntza eskaini didan jende guztiari eskerrak eman
|
beharrean
nago. Bakarlan asko eskatzen du horrelako ikerketa batek, baina elkarlana funtsezkoa suertatzen da.
|
|
|
bertsolaritzaren inguruko proiektuak bere testuinguruaren eragina izan behar zuen, bertsolaritzaren bilakaerak, oso singularra izanagatik, ezin baitzuen modu erabat isolatu batean gertatutako zerbait izan. Beraz, fokua ireki
|
beharra
zegoen, bertsolaritzaren transformazioen eta Europan kultura popularrak izandakoen arteko loturak aztertu, bertsolaritzaren inguruko proiektuak euskal kulturgintzaren proiektu orokorrarekin zituen harremanak azaleratu eta abar.
|
|
|
Joxerra Garziak ere, garai bertsuan, ordurako programak eta telebistako arduradunek nahikoa nekatuta bazeukaten ere, argi zeukan bere hautua: " Bertsolaritza hedabideetara eraman
|
beharra
dago, beraz. Eta bertan txertatuko bada, hedabide horien izaerari egokitu zaio, gutxi asko.
|
|
|
4). Edo indartsuago amaitu
|
beharra
dagoela bistarazi: " Bazkarietan berdin, arno eta jateko bikainenak azkenik" (id.:
|
|
|
Azkenik, erabili beharreko euskararen inguruan luzatzen zen. Luzatu, euskara batuaren inguruko afera puri purian zegoelako orduko hartan (bi urte baino ez ziren Euskaltzaindiak euskara batua erditu zuenetik), eta idazle bakoitzari bere hautua errespetatuko zitzaiola baina gutxieneko zuzentasun gramatikal eta ortografikoa zaindu
|
beharra
zegoela esateko:
|
|
|
Aipatu
|
beharra
dago, hala ere, birsustraitzean egin den ahalegina bezainbestekoa izan dela erroak ez galtzeko jarri izan den kontua. 1990eko hamarraldian masa kulturan urratutako bideak bertsolaritzaren adierazpen tradizionalenak 716 edo funtsezko ezaugarri batzuk arriskuan jar ote zitzakeen ere piztu zen alarma, eta oreka zaindu nahi izan da, adierazpen ezberdinen bateragarritasuna eta osagarritasuna bilatuz.
|
|
|
Aipatu
|
beharra
dago, ordea, instrumentalizazio gordin samar hori ez zela bertsolaritzaren eremuan bakarrik gertatu. Kulturgintza osoa kontzientzia nazionala eragiteko bitarteko gisa ikusten zen garai horretan, eta, esaterako, olerkigintza ere horretara bideratu nahi zen nabarmen.
|
|
|
Azpimarratu
|
beharra
dago pauso horietako bakoitzaren atzean bertsolaritzaren eragileak aurkitzen direla: bertso kronika Manterolak finkatu zuen, Bertsolari Guduen estalduran garaiko eragileak ibili ziren, eta Euzkel irratsayoa Zubimendik zuzentzen zuen.
|
|
|
[...] Udarregi ulertzeko erretorikara jo
|
beharra
dagoela dio. Niretzat klabea izan zen artikulu hori.
|
|
|
linean) aipatu aldizkarian: masterraren lehenbiziko urteen ondoren zenbait alderditan planifikazio beharra sumatzen zuen, eta, bestalde, ikerketa
|
beharra
zegoela nabarmendu. 1990eko hamarkada hartako ikuspegiaren arabera, unibertsitateak behar zuen itzulpengintza irakasteko eta ikertzeko espazioa, eta horri garrantzitsu deritzogu lanbidea hautemateko moduari dagokionez:
|
|
|
Martuteneko Eskolak euskal gizartean izan duen eragina zabalagoa izan dela aitortu
|
beharra
dago alde batetik, lotura eta harreman estuak ezarri ditu, Galizia, Katalunia eta Madrileko itzultzaile elkarteekin, eta zenbait urrats eman ere egin du atzerrikoekin gauza bera egiteko; eta guzti honen ondorioz eta atergabe gure artean goraka joan den kontzientziaren eskariz, orain urte bete inguru EIZIE
|
|
|
846). Ildo horretan, testu erlijiosoen itzulpenak, sasi itzulpenak eta literatura didaktikoaren kasuak azaltzen ditu, eta dei egiten du adibide gisa baliatu dituen kasuen antzeko beste kasu batzuen azalpen sistemikoak emateko
|
beharrari
dagokionez: " erakusteko nola eta zergatik zenbaitetan ohikoak ez diren zenbait testuk erdiguneko posizioak erdietsi dituzten, hizkera literarioak sortzen edo hobetzen lagundu duten, errepertorio eta erdu berriak ekarri eta zaharkituta zeudenak berritu dituzten" (idem:
|