|
2015
|
|
|
Horretan badabiltza zenbait, eta hortxe abiatzen da nire bertsoarekiko aferaren bigarren partea, aurreko urtekoa, berriketa apasionatua hain gustuko dudan arren alde zaharrean hainbeste aldiz isildu
|
behar izan
nintzenekoa, edo areago, hitzik gabe gelditu nintzenekoa ez nekielako zer esan, ez bainekien ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emand...
|
|
|
Ez al litzateke sortu dugun eredua –Epai Irizpideak–, sikiera, apur bat bederen aztertu
|
beharko
–Uste dut teorian (buruaren mende bihotzaren kaltetan?) gehiegi makurtuta gaudela, esperientzia eta bizipenen iturriari bideak murrizturik.
|
|
|
Susmoa dut ez ote den hor falta beste ikusmolderen batetik datorren ekarpenik. Gutxienez, sinplifikatu egin
|
beharko
litzateke arautegi hori aspektu askotan. Baina zertarako sinplifikatu, zertarako aldatu?
|
|
|
– Gazteak! Hurrengo ekitaldia uste baino lehenago amaitu
|
beharko
dugu, eta pentsatu dugu, herri-kirolariek denbora gehiago izan dezaten, zuen saioa egitea guk pista prestatzen dugun bitartean…
|
|
|
bueltatzeko data jakinik gabe, ingelesez hitzik esan ezinda, sosik gabe… Tira, malenkoniak ahaztuta, ez dabiltza oso urrun Suediara edo Alemaniara egun joaten diren gazteak. Auskalo zer ez ote duten egin eta ikasi
|
beharko
atzerrian… eta ez naiz ni hasiko atzerrira joatearen aurka, baina “kanpo mugikortasunari” soilik onurak ikusten dizkietenei galdetuko nieke zergatik ez zuten gauza bera egin urrunen ezkonbidaian Parisera joandako gure aitona-amonek.
|
|
|
“Nik iritsi ahala makinaz kopiatzen nituen, fotokopiadorarik ez baitzen eta udan hemendik Loiolara joan eta han pasatzen nuen uda eta handik hasi nintzen batera eta bestera bertsopaperak biltzen, Azpeitia eta Azkoitia buelta horretan”. Askotan kosta egiten zitzaien jabeei etxean gordeta zuten altxor txikia askatzea, eta Zavalak truke sistema bat pentsatu
|
behar izan
zuen. “Artxibo batean gordetzeko orijinalek askoz ere balio gehiago dute eta esango dizut zer sistema erabiltzen dudan.
|
|
|
Ez du zentzurik, ez behintzat niretzat, norbere etxean grabazioak jasotzeak eta pilatzeak. Hobeto da ondo gordeko dituzten eta denon eskura egongo den leku batean edukitzea, eta han eskatzea, ezer
|
behar izanez gero
. Hartara, azterlan edo ikerlanen bat egin nahi duenak badaki nora jo behar duen.
|
|
|
“Analogikotik digitalerako jauziak nabarmen eragin du gurean. Urtetan euskarri analogiko desberdinekin egindako grabazioak formatu digitalera pasa
|
behar izan
dira. Egun, oraindik digitalizazio proiektua martxan dugu, gure artxiboan daukagun bilduma analogikoak kontserbazioa, erabilera eta zerbitzua hobetuko duten izaera digitala izan dezan.
|
|
|
Aramendik berak egiaztatu ahal izan du 20 urte hauetan teknologiak nolako aldaketa egin duen. “Hasieran 60 minutuko zinta analogikoak erabiltzen nituen, eta oso kontuz ibili
|
behar izaten
zen buelta ematean, bertsorik edo punturik gal ez zedin”. Azkenengoan, soinu teknikariak ordenagailuz grabatu, “pendrive” batean pasatzeko eskatu eta “wetransfer” bidez bidali du Xenpelarrera.
|
|
|
“Tamalez nahi baino bilketa eskasagoa egin dut, jakin badakidalako horrek garrantzia handia duela. Elkartean zuzendaritzan sartu nintzenean ohartu nintzen horren balioaz, duela 18 urte inguru, eta ahal dudanetan materiala eramaten saiatzen naiz, gure etxe eta karpetatan baino hobeto gordetzen eta artxibatzen eta katalogatzen dituztelako besteak beste, eta badakidalako bilketa lana garrantzitsua dela, eta egunen batean nik zerbait
|
beharko
banu badakidalako non egongo den, baita beste inork beharko balu ere”.
|
|
|
“Tamalez nahi baino bilketa eskasagoa egin dut, jakin badakidalako horrek garrantzia handia duela. Elkartean zuzendaritzan sartu nintzenean ohartu nintzen horren balioaz, duela 18 urte inguru, eta ahal dudanetan materiala eramaten saiatzen naiz, gure etxe eta karpetatan baino hobeto gordetzen eta artxibatzen eta katalogatzen dituztelako besteak beste, eta badakidalako bilketa lana garrantzitsua dela, eta egunen batean nik zerbait beharko banu badakidalako non egongo den, baita beste inork
|
beharko
balu ere”.
|
|
|
Jendeak badauka min bat atera ez duena. Eutsi
|
behar izan
dut, eta aurrera egin behar izan dut. Imajinatzen dut nik moduan beste jende askok ere hala egin behar izan duela.
|
|
|
Jendeak badauka min bat atera ez duena. Eutsi behar izan dut, eta aurrera egin
|
behar izan
dut. Imajinatzen dut nik moduan beste jende askok ere hala egin behar izan duela.
|
|
|
Eutsi behar izan dut, eta aurrera egin behar izan dut. Imajinatzen dut nik moduan beste jende askok ere hala egin
|
behar izan
duela. Hori guztia karga emozional handi bat da”, ondorioztatu zuen bertsolariak.
|
|
|
Ez neukan besterik, ezin izan nion ihes egin”, jardun zuen orduko hartan eduki zuen kantatzeko premiaz. Bere bikotea emakumezkoa zela azaltzeko pausoa eman
|
behar izan
zuen lehenengo, eta horretatik kantatu lehenbizi. “Hori egiteko ere aske ibili behar duzu.
|
|
|
Psikologoak, kinesiologoak, mentalistak, transzendentalista eta beste hainbatekin egin izan du lanketa. “Nik uste dut denok egin
|
beharko
genukeela, oso inportantea delako ezagutzea zein diren zure gardentasun horretan dituzun ahulguneak eta indarguneak, jendearen aurrean garden agertuko bazara”, ebatzia du. Maskara jantzi eta atzean zer dagoen ez jakiteko arriskua bada Enbeitaren iritziz:
|
|
2016
|
|
|
Era berean, ikusi
|
beharko
da isiltasun horrek eta orain isiltasuna hausteak nola eragingo digun. Nola eragin dezakeen deskubritzea zure gurasoak zapalduak izan direla edo zapaltzaileak izan direla.
|
|
|
Geroago aztertu
|
beharko
da, beste denbora batean, beste bortxa batzuen aurrean izan dugun jarrera horrek baldintzatu ote duen. Erasotzen denaren arabera jarrera bat edo bestea izan ote den.
|
|
|
|
beharko
zaitugu
|
|
|
ta euskalduntzeko
|
beharko
ditugu
|
|
|
guk eman
|
beharko
|
|
|
Ofiziotan badakite? Beraiek erabiltzen dituzten doinuak zeintzuk diren badakigu, gaiak doinuetara egokitu
|
beharko
ditugu, ala. Errazagoa izan daiteke horrela, ezta?
|
|
|
Eskatu
|
beharko
da lehen-lehenik iparraldeko errepublikan okupazio militarraren amaiera, armada turkiarra erretiratzea. Eta ostean, alde bietako biktimen aitortza minimo bat.
|
|
|
Aitortu
|
beharko
dut inoiz ez naizela oso bertsozale fina izan; bertsojalea ez behintzat. 14 urte neuzkala Esta noche cruzamos el Mississipi ikusten nuen Hitzetik Hortzera baino gehiago, edo 18rekin, Cronicas Marcianas… Baina, kudeaketaren ardura ere nire gain jarri zuten hurrena, 2002an, eta, dirulaguntzak, bilerak, Accesak eta Excelak, fakturak… pixkanaka, konturatzeke, Arestiren poema neure egina nuen:
|
|
|
Lazkao Txiki printzearen planetakoak izan gabe, gure planetakoak diruditen errealitateak dira gehienak. Batzuetan, espazioan ez ezik, denboran zehar bidaiatu
|
behar izan
dut planeta horietara iristeko.
|
|
|
Eta geurea bezalako egitura eta funtzionamendu hetereoa duen aldizkari baten kasuan are gehiago: bilera bat egiten da eta ‘honi deitu
|
beharko
litzaiokek’ eta horri galdetuta ‘hark egingo likek/ n testua’, eta testua egingo lukeen horrek ezin duela ‘lanez lepo nabilen/ k’ baina ‘beste hari eskatzen badion/ k igual…’ ta hark ‘bueno saiatuko naun/ k, baina egun zehatz horretan izan beharko liken/ k…’ eta ohikoan lan egiten duen argazkilariak ezin du, kanpoan dago egun horietan (Lubaki...
|
|
|
Eta geurea bezalako egitura eta funtzionamendu hetereoa duen aldizkari baten kasuan are gehiago: bilera bat egiten da eta ‘honi deitu beharko litzaiokek’ eta horri galdetuta ‘hark egingo likek/ n testua’, eta testua egingo lukeen horrek ezin duela ‘lanez lepo nabilen/ k’ baina ‘beste hari eskatzen badion/ k igual…’ ta hark ‘bueno saiatuko naun/ k, baina egun zehatz horretan izan
|
beharko
liken/ k…’ eta ohikoan lan egiten duen argazkilariak ezin du, kanpoan dago egun horietan (Lubaki Sirian bertako gerraren jarraipena egiten, Conny Berlinen familia bisitatzen, Galder Estatu Batuetan Berri Txarrakekin kontzertuak ematen… Eguna iritsi eta elkarrizketatuari azaltzea ahaztu…
|
|
|
Grabagailuaren, argazki kameraren, arkatzaren, ispiluaren, beste aldean jarri direnak ere, 411 horiek baino hiruzpalau aldiz gehiago, ezinbestekoak izan dira erabat. Andoni Egañak, esaterako, dozena bat testu argitaratu ditu aldizkarian urte hauetan, baina laurogeitaka aldiz ere eman
|
behar izan
du aurpegia beste aldean ere. Bestalde, euren iragarkiak sartuz lagundu dutenen ekarpena ere ezinbestekoa izan da.
|
|
|
Andoaingo Martin Ugalde Kultur Parkeko bulego txikiena da, seguru, gurea. Ez dauka leihorik, ez dauzka 10 metro karratu baino gehiago, ez dauzka mahai bat eta bi aulki baino gehiago, eta urte hauetan guztietan ateratako aldizkari, liburu, egutegi, kamiseta eta abarrez beteta dago leporaino, alderik alde… Egia aitortu
|
beharko
dugu, azkenean: Martin Ugaldekoa ez da bulego bat, postontzia daukan biltegi txiki bat baizik.
|
|
|
Zarauzko Telesforonean maizenik, inoiz edo behin sagardotegiren batean edo beste nonbait. Hori bai, horren truke geure ekarpentxoa egin
|
behar izaten
genuen afal ostean: hurrengo urteko aleetan gure ustez zer gai jorra zitezkeen erreportajeetan, zein pertsonaia elkarrizketatu, zer berrikuntza egin aldizkarian…
|
|
|
Tristea litzateke, ordea, urteurrena atzera begiratzeko bakarrik baliatzea, gerora zer datorkeen kontsideratu gabe. Garai zailak dira mundu guztian paperezko aldizkarientzat, eta Bertsolari aldizkariak ere hausnarketa sakona egin
|
beharko
luke, aldatu beharrekoak aldatuta ondorengo hogeita bost urteetan ere aintzat hartzeko moduko eskaintza izateko.
|
|
2017
|
|
|
35eko eta 36ko txapelketekin irekitako bideari Ipar Euskal Herrian eman
|
beharko
zitzaion jarraipena. Teodoro Hernandorena izan zen bertako bertsolariak bildu [1] eta 1946an Iparraldeko lehen txapelketa antolatuko zuena.
|
|
|
Aurreko bi txapelketetan ez zegoen faborito garbirik, 1993koan bai. Lagun batek esan zidan istripu latza
|
beharko
zuela txapel hura Andonik ez ateratzeko.
|
|
|
Lausotuta neuzkan txapelketa hartako xehetasun asko eta asko, eta liburuetan begiratuta argitu
|
behar izan
ditut. Egañarekin batera, Euzkitze, S. Lizaso, Iturriaga, Sorozabal, J. Enbeita, Peñagarikano eta A. Lopategi aritu ziren finalean, eta hurrenkera horretan sailkatu ziren.
|
|
|
Gogoan nuen bertsolariek egin beharreko lanekin ere gorabeherak izan zirela, baina hori ere paperetan begiratu
|
behar izan
dut. Goizeko saioan, bakarka, 9 puntuko txikian aritu behar izan zuten bertsolariek (orotariko gaiekin, gainera:
|
|
|
Gogoan nuen bertsolariek egin beharreko lanekin ere gorabeherak izan zirela, baina hori ere paperetan begiratu behar izan dut. Goizeko saioan, bakarka, 9 puntuko txikian aritu
|
behar izan
zuten bertsolariek (orotariko gaiekin, gainera: gosea, Lazkao Txiki…).
|
|
|
Maitatzerakoan garrantzitsuagoa dela nola maitatzeko den, zenbat baino. Azken finean, hitz bakarrean laburtu
|
beharko
banu: xamurtasuna.
|
|
|
Handitu zenerako sinetsita zeukan ezin zuela ihes egin, gai zen arren. Bakoitzak, haur, gazte zein heldu, bere kateak dauzka eta horiek hautsi ahal ditugun arren, sarritan albokoen babesa
|
behar izaten
dugu, gai garela sinesteko. Neurri batean, uste dut hori dela udalekuen funtzioa, mugak gugan daudela baina aldatu ditzakegula ikastea.
|
|
|
Muxu plakajea dago mahairen gainean gosaritarako, eta txarteltxo bat eman dizute. Doraemon jartzen du, eta badakizu Nobita dioen tokian eseri
|
beharko
duzula; agian, asko ezagutuko ez duzun norbaiten ondoan. Baliteke Euskal Herriko beste puntatik heldutako inoren alboan izatea, euskaraz egunero bizi dena, zuretzat eskolako hizkuntza baino ez den hori bizimodu daukana.
|
|
|
berrogei lagun, igual. Ardiren bat hil
|
behar izaten
zuten orduan”, dio Mirenek, alabak.
|
|
|
Senarrak esaten du erdia hemen eta beste erdia kale inguruan egin izan balute, hobeto biziko ginatekeela. Seme-alabek gida-baimena atera bitartean gora eta behera ibili
|
behar izaten
dugu. Eskerrak orain Jon Anderrek atera duen.
|
|
|
Igartza Txikikoa zen Jose Agirreren emaztea, Maria Luisa Odriozola. Zazpi senidetatik zaharrenak oso gazterik irten
|
behar izan
zuen lanera. Arreba zaharrenaren etxean ezagutu zuen Joxek berak 31 urte eta neskak 16 zituenean.
|
|
|
Gu ere ez ginen bertso eskolarik gabeak. Gure bertso eskolak igande gaueko tabernako saioak ziren, eta aste osoa
|
behar izaten
genuen saio hori prestatzeko. Joxe Agirrek bizitasuna landu zuen, ziria sartzea zen bere helburua.
|
|
|
Sarietan kopla bat idaztea ideia polita da, eta seguru Patxi Castillok beti oroituko duela. Sari gisa taza banatu zen urtean, etxera bidean guardia zibilen kontrolarekin egin zuen topo, eta haien aginduz, tazako kopla kantatu eta jartzen zuena gaztelerara itzuli
|
behar izan
zien.
|
|
|
Bertsopolyn erruleta koloretsu bat jartzen da oholtzaren erdian, eta talde bakoitzak bueltak eman eta tokatzen den ariketa egin
|
behar izaten
du. Aukera anitza izaten da, 12 ariketa ezberdin guztira:
|
|
|
“Payadore jaio edo egin behar ote den eztabaida beti izan dugun arren, Guillermo Velázquez mexikarrak esango lukeen moduan, inprobisatzailea eginez jaiotzen da”. Gabottoren aburuz, jaiotzaz denak ere lan asko egin
|
beharko
du perfekzionatzeko, eta hori eskoletan egiten da. Argi dio ez daukala payadore fabrikarik, “ezin da etorri eta bihurtu; zuk zerbait ekarri behar duzu zeurekin.
|
|
|
Argentinan jokatu zen nazio mailako lehen txapelketarako ere Cordobaraino bidaiatu
|
behar izan
zuen parte hartzeko (7 -8 orduko bidaia). Lehen bi edizioetan irabazle izan zen Yoda.
|
|
|
Aipagarria da Iduzki denean doinuaren aldagai bat erabiliz idatzi zituela Basarrik bertso horiek. Gerra ondoren Saran egon
|
behar izan
zuen garaietan ikasiko zuen, eta gero hegoalderatu. Zeruko Argian argitara emanak daude 1966.eko uztailean.
|
|
|
|
Behar izan
dugun guztietan izan dugu Andoni Egañaren laguntza, eta eskultura aukeratzeko deialdia egin zenean ere parte hartu zuen epaimahaian.
|
|
|
Xenpelar Bertso Eskola 1987an sortu zenez, 2012an ospatu genuen 25 urteurrena, eta berriro heldu genion eskulturaren gaiari. Bien bitartean, nik erretiroa hartu nuen edo hartu
|
behar izan
nuen. Oiartzungo Maquinaria Bonak enpresako bulego teknikoan egiten nuen lan, eta lantegia itxi egin zen 59 urte nituenean.
|
|
|
Erradikalak direla diote, baina, agian, iritzia aldatuko dugu emanaldian zehar. Egoera ikusita, izan
|
beharko
genukeena bezain erradikalak ote gara. Ezetz uste dute berek.
|
|
|
Ezetz uste dute berek. Feministek entzun
|
behar izaten
dituzten klixeen zerrenda eginda atera zuten izenburua: Erradikalak zarete.
|
|
|
Kultura sistema kapitalistaren mesedetan jartzea arriskutsua iruditzen zait. Hala ere, nik uste, egindako lana ondo doitzen zaiola Hiriburutza hauek izan
|
beharko
luketenari.
|
|
|
Ez naiz munduko argazkilari trebatuena. Argazkia hartzeko botoia sakatzear nagoenean, ez nago ziur argazkia nola aterako den, baina badakit zer esan nahi dudan argazki horren bidez. Argazki baten edertasuna bilatu dezaket, bai; baina, kasu horretan, jakin
|
beharko
nuke zergatik bilatzen dudan edertasun hori. Seriotasuna bilatu nahi badut, jakin behar dut zertarako, eta orduan sortuko dut atmosfera serio bat.
|
|
|
X.K.: Dantza-kopla zaharrak liburua egiteko biblioteka lan handia egin
|
behar izan
nuen egunkariak eta aldizkariak arakatzen. Dauden koplak erromerietako jendeak gogoratzen dituenak dira.
|
|
|
Beste bi kopia atera nituen Filmotekari eta Udalari emateko. Ondoren, Iñaki Murua etorri zitzaidan eta, harentzat, laugarren kopia bat atera
|
behar izan
nuen. 40 bat minutuko lana da.
|
|
|
Galdetzen nion ea bera gaztea zenean ba al zen Santa-eskerik eta “izango ez zen bada –erantzuten zuen-, baina beti gauez etortzen ziren. Egunez lana egin
|
behar izaten
zen”.
|
|
|
Kopla horiek berdin balio zuten baserri batean ala bestean. Bat-batekoak, ordea, etxeko bakoitzaren pikardiak kantatu
|
behar izaten
zituen. Ate ondoko koplariaren lana saltsa jartzea izaten zen.
|
|
|
Ate ondoko koplariaren lana saltsa jartzea izaten zen. Aitonaren bat egoskorra eta serioa baldin bazegoen, hari suabe-suabe kantatu behar zitzaion; beste bat umore onekoa bazen, hari adarra jo; neska gazterik baldin bazen, haren ibileren berri jakin
|
behar izaten
zen, lotsarazteko. Bakoitzaren izena aipatuz kantatu behar izaten zen, noski”.
|
|
|
Aitonaren bat egoskorra eta serioa baldin bazegoen, hari suabe-suabe kantatu behar zitzaion; beste bat umore onekoa bazen, hari adarra jo; neska gazterik baldin bazen, haren ibileren berri jakin behar izaten zen, lotsarazteko. Bakoitzaren izena aipatuz kantatu
|
behar izaten
zen, noski”.
|
|
|
Meagara igo eta hango baserrietan bukatzeko asmoa zuten. Iritsi ginen, baina arratsalde osoa jarraitu
|
beharko
genuela ikusi nuen, eta esan nien nik bukatu egingo nuela, berdin zitzaidala ordaintzen ez bazidaten ere. Hogeita lau ordu pasa eginda bukatu nuen nik.
|
|
|
Amaren neba zen. Gure amaren familian jota obsesio bihurtu zen eta ni mutikoa nintzela hainbat lehiaketa eta txapelketara joan
|
behar izaten
nuen familiako norbaiti txaloak jotzera. Noiz aldatu zen jota kantatzeko modua?
|
|
|
Buruz burukora pasatu zenean aski sari iruditu zitzaidan, eta bere ohiko patuari jarraiki, pentsatu nuen laster egingo zuela poto edo laprastadaren bat, tradizioari jarraiki. Bada, eskerrak ez nituen pentsamendu haiek hitz bihurtu, bestela patata eta guzti irentsi
|
beharko
nituzkeen oso-osorik. Maite Berriozabalek “eskua eman diozu” jarri zion gaia bakarkakoan; gaiak baino gehiago hesiak izaten dira horrelakoak, baldintza hori beteta, bertsolaria baita gaia bere buruari jartzen diona.
|
|
|
Zazpi kaleetako edozein zeharkatu eta Erriberako merkatua ikusi
|
beharko
dugu goizago edo geroago. Seguru nago Arestik sorta dotorea egingo liokeela goitik behera eraberrituta ikusi izan balu.
|
|
2018
|
|
|
Ez dute uste emakume bertsolarientzat zailagoa denik. Ez dute uste emakume bertsolariek leku handiagoa
|
beharko
luketenik.
|
|
|
Halaber, emakume bertsolariek elkarren artean sortu dituzten sareak funtsezkoak dira genero desberdinkeria gainditze aldera. Aipatzeko modukoak dira Ez da kasualitatea saioak, Ahalduntze bertso eskola, Zilekoa… Bestalde, funtsezkoa da bertsolaritzaren esfera publikoan gertatzen ari dena, eremu horretan eztabaidagai baitago zer den bertsolaritza eta nondik jo
|
beharko
lukeen. Azken Txapelketa Nagusian, adibidez, hobetsi beharreko bertsokerari buruzko eztabaida publikoarekin batera (Twitter-en, saioetako publikoan, lagunarteko solasaldietan, lankideekin hizketan, umeen jolas parkeetan gurasoen artean, elkarte gastronomikoetan…) eztabaidagai zeuden generoari lotutako hainbat alderdi, eta horrek eragina izan zuen Txapelketan, hainbat eratakoa gainera.
|
|
|
Duela 66 milioi urte, azkena, Kretazeokoa. Edo, agian, azkenaurrena esan
|
beharko
genuke, zeren zientzialariek uste baitute berriro gertatzen ari dela. Seigarren desagertze handia hasi da.
|
|
|
Hurbiltasunerako aukerak handitu egin dira nabarmen, urruntzeko aukerak bezainbeste, gutxienez. Badakigu arazo zahar eta berriei irtenbide berriak eman
|
beharko
dizkiegula. Seigarren desagertze handia bestela.
|
|
|
Seigarren desagertze handia bestela. Badakigu gure ahaleginei ahalik eta etekin handiena ateratzen saiatu
|
beharko
garela. Gureak egin du bestela.
|
|
|
Oso interesgarria da Iratxe Retolazaren ekarpena, zeren bere interesgunea ez baitago ekoizpen artistikoan, proiektu soziokulturalean baizik. Retolazak ez du iradokitzen idazleek hau edo bestea idatzi
|
beharko
luketenik. Proiektu soziokultural baten beharra lehenesten du.
|
|
|
Dena den, 2018a gogoeta urtetzat hartu baldin badugu ere, gogoeta etengabea da Bertsozale Elkartean: etengabe aritzen gara gure egitura eta funtzionatzeko moduak dauzkagun helburuetara doitzen, eta azaroan helburuak markatu ondoren ere horretan jarraitu
|
beharko
dugu eguneroko lanean.
|
|
|
txapelketatik kanpoko saioak, ikerketak, bertso eskoletan egiten den lana… Uste dut azken urteotan plazara proposamen oso ezberdinak iritsi eta ikusgarri egitea lortu dela, bai Elkartearen bidez eta baita bertsolariek egindako lanari esker ere. Baina beti jarri
|
beharko
dugu begia aniztasun horren zaintzan.
|
|
|
Telebistaren aroa ez dakit bukatu zen, baina telebistaren zentraltasunaren aroa behintzat bai. Oraindik Hitzetik Hortzera erreferentziala da bertsozale batzuentzat, eta, hala den bitartean, denboraldiz denboraldi hobetzen jarraitu
|
beharko
dugu telebistari egiten diogun eskaintza. 2017ko Bertsolari Txapelketa Nagusian Aulki Jokoa ere egin genuen, bagenekielako oraindik badagoela jende bat bertsoa telebistatik jasotzen duena.
|
|
|
Plaza dibertsifikatu egin dela esan digu azterketak, bertsolari kopurua hazi egin dela, gustuak ere dibertsifikatzen ari direla… Gogoetan ere atera zaigu gai hori: plaza mota hainbeste ugaritu den honetan, zer, non, nola eta norentzat hedatu nahi dugun pentsatu
|
beharko
dugu. Bertsoa.eusek bertsozale askori ematen dio plazaren jarraipena egiteko aukera, baina agian asmatu beharko genuke bestelako plaza mota batzuk bestelako erabiltzaile mota bati eramateko bidea ere.
|
|
|
plaza mota hainbeste ugaritu den honetan, zer, non, nola eta norentzat hedatu nahi dugun pentsatu beharko dugu. Bertsoa.eusek bertsozale askori ematen dio plazaren jarraipena egiteko aukera, baina agian asmatu
|
beharko
genuke bestelako plaza mota batzuk bestelako erabiltzaile mota bati eramateko bidea ere. Internet bera ere bai baita bertsolaritzan sozializatzeko gune.
|
|
|
Bertsolariek, orain, aholkularitza zerbitzua jasotzen dute, kontratuak zaintzen dizkien erakunde bat daukate… Hor pausoak eman dira urteotan. Garai batean, bertsolaria bakarrik joaten zen plazara, berak kudeatu
|
behar izaten
zituen kontratu eta bestelakoak. Orain, hor dauka Lanku.
|
|
|
Bai, hor badaude hainbat zulo beltz, eta asko kostatuko da barrutik ere aldatzea, baina uste dut publikoak momentu batean oso erraz ulertuko lukeela finalean hiru-lau emakume egotea, eta onartuko duela. Kontua da zenbat urte
|
beharko
diren lehen parte hartze hartatik parte hartze kualitatiboak lortzera igarotzeko. Esaterako, %20 -25eko presentzia badu, %35era pasatzea, beharbada, izugarri kostako da.
|
|
|
Onartezina dena da Euskal Gobernua gai honetan gero eta aurrekontu murritzagoekin aritzea. Hor serioski hitz egin
|
beharko
lukete euskal kulturarekiko interesa duten partidu politikoek, nahiz eta batzuen kasuan, partidu horretatik hurbil kultura sortzaile gutxi egon. Programa instituzional sendo, iraunkor eta epe luzera begirako bat behar da, oso-oso prekarioa baita sortzaileen egoera.
|
|
|
Balirudike zazpi mila uharteetan galdurik gaudela. Beraz, euskarazko kantarekin konformatu
|
beharko
, bakarrik. Bertso-papera Akizen 1882an agertu zenez, gertakizunak aitzinakoak ziratekeen, noski.
|
|
|
Poliziak Landetan aurkituko du, kartzelara eraman eta asisetan kondenatua izango da. Carnot presidente frantsesak, ―urte batzuk geroago 1894ko ekainaren 25ean Caserio anarkistak hil, eta zeinaren gainean Oxaldek bertsoak moldatu zituen [38] ― heriotza zigorra barkatuko dio eta, 29 urtez, Caledonia aldean desterraturik galeretan bizi
|
behar izango
du.
|
|
|
Ia mende bat iragan zen Victor Hugok bere aldetik sorkuntza eta bestelako obretan lekukoa hartu arte, bereziki Kondenatu baten Azken Eguna eleberritxoan [2]. Parlamentuan ere saiatu zen hitz sutsuz politikariak bere ideietara erakartzen, baina, tamalez, frantses gizarteak kasu egin arte urte anitz igaro
|
behar izan
ziren, heriotza zigorraren deuseztatze osoa Robert Badinter-en eskutik 1981eko urrilaren 9an lortu baitzen. Hiru urte lehenago Espainian onartu 1978ko Konstituzioak hamabosgarren artikuluan honakoa zioen:
|
|
|
Amona bertsolariak zein neskatila gazteak plazetan entzutean, emanaldi parekideen lekuko izatean, Txapelketa Nagusian edota oholtzako ohiko muntaketa lanetan emakumeak aritzean irudituko zait osoa —edo goitik beherako lana— bertsolaritza. Bien bitartean, behetik gora eraiki eta deseraikitzen jarraitu
|
beharko
dugu.
|
|
|
Gu, egia esan dezagun, plazarako hezi gintuzten. Baina erdira etorri aurretik, eta orain konturatzen naiz horretaz, askok orduak eman
|
behar izan
ditugu aldamenetik begira. Ez dakit autokonplazentzia den, edo errealismo magikoa, baina hala sinetsita nago.
|
|
|
Gaur egun, epizentrismo horrek
|
behar izateari
utzi dio. Bertso-plazako jardunetik erretiratu antzean egon naiz urte luzez, musikan ere ez naiz inoiz frontmana izan.
|
|
|
Nahiko garbi dut, baina konbentzimendu berri-antzekoa da, batzuetan erdigunea dagokidala, eta besteetan periferia. Halaber, dagokidanagatik, askotan ertzean behar nukeenean erdi-erdian egongo naizela eta inork ohartarazi
|
beharko
nauela nire enbarazuaz. Aldi berean, ertzekoak erdira ekartzen saiatzea ere badela gure lana, ezer baino lehen gu bertatik baztertuta.
|
|
|
egin
|
beharko
duguna. (bis)
|
|
|
Bederatzi anai-arreba artean koskortu zen baserrian, eta, gero, Irastortza-Handi baserrira joan zen morroi. Gizondu orduko, ordea, soldaduska malapartatu hartan zerbitzatzeko garaia iritsi zitzaion, eta hamabi urte pasatu
|
behar izan
zituen deserrian, garai txarrean gainera: Kubako gerrara bidali zuten.
|
|
|
Horregatik, zabalkundearen zenbaki handi eta potoloak hanka-puntetan ibili beharreko bideak direla esatea. Etorkizuna ereiteko, beste era batera landu
|
beharko
da lurra.
|
|
|
Zer gertatu da, ordea? Irudiaren gizarte bihurtu zaigula gure hau, eta hitz hutsezko jardun batek hor kokatzeko bere burua derrigor berrasmatu
|
behar izan
duela. Askotan aipatzen da telebistarako pauso hori mugarri garrantzitsua izan zela, eta bat nator horretan.
|
|
|
Hori bai, umetan kateatu denari, gerora eman
|
beharko
dizkiogu orain arte gu gozarazi izan gaituzten saio horiek denak.
|
|
|
Hedatu baino, dibertsifikatu egin
|
beharko
genukeela, alegia. Eta inoiz ahaztu gabe oinarri-oinarrian zer garen:
|
|
|
Lehenbiziko, Bertizaranako Udal Epaitegiak deitu zituen deklaratzera kasuarekin zerikusi zuzena zutenak, bai eta, haiekin batera, zenbait herritar ere, lekuko modura mintza zitezen. Gero, Iruñera joan
|
behar izan
zuten parte ematera alkateak eta hiru akusatuek. Hiriburuan, akusatuek leherketaren soinua aditu zutela adierazi zioten instrukzioko epaileari, baina ez ziotela garrantzirik eman eta pentsatu zutela zernahi izaten ahal zela (norbait ariko zela dinamitarekin arrantzan Bidasoan, erran zuen batek).
|
|
|
Babazek eta sortzez iturendarra zen Hualde zurginak erdaraz ulertzen bide zuten, eta idazten ere bazekiten nonbait, haien eskuz sinatu baitzuten aitorpena. Iruñean jaio (Inklusan utzi zuten, haur abandonatuen etxean) baina txikitatik Legasan bizi zen Alcainek eta Urnietan sortua zen Mendiolak, berriz, itzultzailea
|
behar izan
zuten, “no hablan ni entienden el castellano sí el vascuence”, eta horretarako Gerardo Valcarlos Egiguren prokuradorea eskaini zieten. Prokuradore horrexek berak sinatu behar izan zuen aitorpena, haien partez.
|
|
|
Iruñean jaio (Inklusan utzi zuten, haur abandonatuen etxean) baina txikitatik Legasan bizi zen Alcainek eta Urnietan sortua zen Mendiolak, berriz, itzultzailea behar izan zuten, “no hablan ni entienden el castellano sí el vascuence”, eta horretarako Gerardo Valcarlos Egiguren prokuradorea eskaini zieten. Prokuradore horrexek berak sinatu
|
behar izan
zuen aitorpena, haien partez.
|
|
|
Bertzela ere izaten ahal zen, beharbada Joxe Manuel lanean ariko zen handik ez sobera aparte, Bertizaranan berean edo Baztan nahiz Malerreka aldean. Kontuan hartu denbora hartan jo eta fuego ariko zirela Bidasoko trenbidea egiteko afanean (1916ko maiatzean egin zuen Elizondoraino ailegatu zen lehenbiziko bidaia ofiziala) eta jende aunitz
|
beharko
zela mendiak zulatzeko edo suzko gurdiaren bidea zelaitzeko. Ez zen harritzekoa izanen bertsolaria lantegi hartan enplegatua izatea.
|
|
|
Bi sosetan saldu omen zen paper bakoitza(-pezetaren-hamar zentimotan). Atera kontuak zenbateko saila saldu
|
beharko
zuen, dirurik galdu nahi ez bazuen.
|
|
|
Eromena izan omen zen hura, bai: guardia zibilek sartu
|
behar izan
zuten tartean, “la algazara pública revistió caracteres de desorden y tuvo que intervenir una pareja de la guardia civil”. Zertarako muturra sartu, ordea, eltzetzuek?
|
|
|
Ordea, Inesek bazekien zer pauso eman behar zen. Probintziako Auzitegiko Artxibora joan ginen lehenik, eta bertako arduradunetako batek, Teresa Eslabak, argitu zigun Nafarroako Errege Artxibo Nagusira (NEAN) jo
|
beharko
genuela, hura baitzen hain aspaldiko auzien biltoki orokorra. Han zerbait aurkituko ote genuen?
|
|
|
jakinarazpenak, errekerimenduak, balizko erantzukizunak bermatzeko fidantzak, lekukoen aitorpenak, bahitura eskaerak (bi mila pezetarainoko ondasunak) … Kontu gogorrak ziren, gehienbat legasarrarentzat, zituenak eta, batez ere, ez zituenak kendu baitzizkioten; eta Txirritarentzat ere hala izanen ziren harrapatu izatera, baina hari ezin deus egin zeren, gero hirugarren kutxan irakurriko genuenez, ez baitzekiten non barna zebilen, “en ignorado paradero” omen. ...n gauza interesgarriak (bertzeren artean, Juan Berdún y Pallarés Iruñeko Instrukzioko Epaitegiko idazkariak sinaturiko oharra, zeinean argitzen baitzuen José Manuel Lujambio Retegui aipatzen zen agiri guzietan ulertu behar zela José Manuel Luxambio y Retegui erran nahi zela, “…por ser estos los nombres y apellidos del mencionado procesado…”, eta behar ziren zuzenketak egin
|
beharko
zirela), baina guk jatorrizko bertsoak nahi genituen. Eta haiek falta.
|
|
|
Datu interesgarri bat ikasi genuen hirugarren kutxako agirietatik: Tomas Alcainek errekurritu egin zuen Iruñeko Epaitegiko epaia, eta Madrilgo Auzitegi Gorenak aztertu
|
behar izan
zuen kasua; ordea, ez zioten arrazoirik eman legasarrari, eta Gorenak berretsi zuen Iruñeko epaia.
|