|
2008
|
|
|
Hizkuntzalaritza orokorra, beraz, iturria da, baina automatizazioak bere garapenean laguntzen du askotan. Hortxe ageri zaigu diziplinarteko lana; azken batean, baliabide linguistikoak eta automatikoak konbina tzekoan,
|
batak
zein besteak eskaintzen dituzten ahalmen eta mugak ondo neurtu beha rra. Horrela jardun dugu hizkuntzaren atal desberdinak lantzeko garaian, hala nola, ortografia, morfologia, morfosintaxia, sintaxia eta semantikaren aurrean (horiek guz tiak ukitzen baititugu gure ikerlerroetan).
|
|
|
Bestalde, (31a) ko lehenengo osagaiak, mendi bakar adierazten du beregainki erabilita zein elkartearen barruan, baina (31a?) ko osagaiak elkartearen barruan ez du beregainki erabilita duen erreferentzia bera. Euskaltzaindiaren (1991) lanaren oinarrian dagoen txosten batean (Odriozola eta Altonagaren 1998) iradokitako itzulinguruek agerian uzten dute aposizio mota
|
bat
zein bestea ados daudela lehenengo eta bigarren osagaien arteko hiponimo/ hiperonimo esangura harreman horrekin:
|
|
|
Jarraian adierazi gura nuke bizkaiera bezainbat dela neurea euskara batua, bate tik egiken> ondoan ezak> erabili izan delako bizkaieraz, bestetik,
|
bataren
zein bestea ren alde egindako lanek biekiko lotura ezin estuagoak sortu dizkidatelako.
|
|
|
Bestaldetik ere, ezin nabariago erakusten du horrek, aldiak aldi, gizabanako orok gauzen eta eskubideen gainean duen eremu berezkoa eta ezin hautsizkoa, bertan dagoela jabearen erabakimenik beteena. Horrexegatik, hain zuzen ere, Axular-ek bi adibide esanguratsu darabiltza,
|
batari
zein besteri dagozkion ondorioak oso agerikoak baitira, bere inguruan dituen merkatari zein etxagunen bizimoduan.
|
|
|
b) Axular-ek ezagutzen eta baliatzen duen zuzenbidea, zuzenbide erkidea da, hain zuzen ere, unibertsitateetan erakusten zena. Hortaz, ez du nafar zuzenbidearen aipamen zehatzik egiten, nahiz eta modu
|
batera
zein bestera inguruan zuen egitura juridikoa, Nafarroako Erresumarena, hurbil eta jakinekoa izan, ziur asko.
|
|
|
Nuan, nuen ala nun? Edozein kasutan
|
bata
zein bestea hautatuta ere, Bizkaikoek zerabilten argija eta nebanetik desberdina aterako zitzaien.
|
|
|
bere artikuluko salaketekin botatako hordagoari Euzkadiko erredakzio kontseiluak artikulua publikatzen utziz erantzun zion, zentsuraren kontuarekin biktimismorik egin ez zezan (zentzu horretan. Euzkok? jokaldi ona egin zuen, zeren argitaratu ezean kexurako motiboa izango zuen, eta argitaratuz gero, bere iritzia agerian jartzea lortuko zuen, aukera
|
batean
zein bestean zerbait irabaziz). Halaber Euzkadiko kontseilutik zenbait zehaztapen egin behar izan zituzten, aitortuz egia zela zenbait kolaboratzaileri ordaindu egiten zitzaiela (ziurrenik. Ojarbideri?), baina zehaztuz Euzkadik berak eskatutako enkarguak zirela, eta beraz saria zegokiela.
|
|
|
Euskara etxetik dakarrenari etxekoa estimatzen, prestigiatzen, onesten, onartzen bultzatzen lagundu behar zaio; eta etxetik ez dakarrenari euskararen eredu familiar bat eman zaio. Hortik aurrerantzean,
|
batari
zein besteari, eredu familiar batetik eredu estandar eta jasoago baterako urratsak egin dira. Horrez gainera, eskolan hizkuntzaren erabilera noiz den formala eta noiz ez formala zehaztu behar da eta horren araberako trataera eman.
|
|
2010
|
|
|
d) Nahiko arrunta da, hala ere, NI/ GU alternantzia, ikusi dugunez
|
bata
zein bestearekin azal daiteke predikatua. Halaz guztiz, joera horrek baditu muga batzuk.
|
|
|
Aukera ez zen gozoa: galera eta eragozpen ohargarriak zekartzan bide
|
batek
zein besteak. Aukeratu beharra zegoen ordea, gogoz zein gogoz kontra.
|
|
|
1.Euskara, Euskal herriaren berezko hizkuntza, gaztelaniarekin batean hizkuntza ofiziala izango da Euskadin. Bertako biztanle guztiek dute hizkuntza
|
bata
zein bestea jakiteko eta erabiltzeko eskubidea. 2.Euskal Autonomia Erkidegoaren amankomuneko Erakundeek, leku batetik besterako desberdintasun soziolinguistikoak kontuan izanik, hizkuntza bien erabilera garantizatuko dute, beren izaera ofiziala arautuz eta beren ezaguera ziurtatzeko behar diren neurri guztiak hartuz eta bideratuz.
|
|
|
Maila berean mugitzen dira formulazio biok, partez: norbanakoaren alorrean mugitzen dira
|
bata
zein bestea. Pertsona baten atributua da, lehenik eta behin, ama hizkuntza.
|
|
|
batzuk euskara bera aberastera etortzen dira, dela ikuspegi globaletik (R300 ikastaro mota) edo dela praktikotik (R400). Beste batzuk, aldiz, curriculumaren euskal dimentsioa lantzera (R600) 152
|
Batean
zein bestean behar handia dago, aldian behingo ebaluazio saioek argi adierazten dutenez.
|
|
|
nola ulertu behar da, izan ere? Hizkuntza
|
batean
zein bestean jarduteko behar adinako gaitasun praktikoa, ez ezagutza teoriko hutsa, eskuratu behar dute ikasleek: argi esana dago hori.
|
|
|
Ezagunena, agian, Hezkuntza Sailak aurten207 adierazitakoa da: HUISen esanean Europako erreferentzia marko bateratuaren B2 maila har liteke, operatiboki, hizkuntza
|
batean
zein bestean jarduteko, behar adinako gaitasun praktiko, tzat.
|
|
|
EAEko ikasle guztiak ez dira elebidun: ez, behintzat, hizkuntza
|
batean
zein bestean hitzez eta idatziz antzera edo jarduteko gai. Alde handiak, oso handiak, daude euskarazko trebetasunean:
|
|
|
Euskaraz jakitea, aldiz, aski lotua dago eskola hizkuntza nagusiarekin eta, batez ere, bizi diren ingurumen hurbilarekin. Azpeitian Donostian baino lehenago eta osoago ikasten dute etorkin horiek (edo beren seme alabek) euskaraz, nahiz
|
batean
zein bestean eredu berean ikasi.
|
|
|
Harritzekoa da, zer aitormen txikia jaso ohi duten aurrerapauso bi horiek hainbaten ezpain lumetan. Harrigarria da, hedadura handiko eta prezedente argirik gabeko berrikuntzak baitira
|
bata
zein bestea: bai gure artean, mendeetako perspektiba sozioedukatiboan, eta bai Europa osoko hiztun elkarte ahuldu askoren artean.224
|
|
|
Argudio bide pragmatiko horiek ez dute goragoko kontsiderazio etnoproiektiboek baino eragin txikiagoa, benetan zer nolako gizarte moldea nahi dugun zehazteko orduan. Motibo
|
batek
zein besteak leku berera garamatza hortaz. Batzuek eta besteok buruan dugun etorkizuneko gizartean euskara erdarek zer leku behar luketen, eta horretarako nolako eskola modua nahi dugun, egungo eztabaidaren muinetako bat bihurturik dago.
|
|
|
Bide
|
bat
zein beste hartu, azken helburua asmatzen ez da oso zaila: –ahaztu ditzagun hizkuntza txikien kontuak eta bizi gaitezen lasai, gizartea bere osoan hartuta, guztiona bihurturik dugun hizkuntza handiaren magal erosoan!
|
|
|
Hizkuntza ofizial bi baldin baditugu, eta bertako ofizialtasun markoa hizkuntza eskubideen norbanako irizpidean oinarriturik baldin badago nagusiki, nola eragotzi behar zaio norbanakoari (berdin du ikasle izan edo guraso) bere (edo beren seme alaben) ikasbidea hizkuntza ofizial batean (euskaraz) edo bestean (gaztelaniaz) oinarritzea? Ikasketak hizkuntza ofizial
|
batean
zein bestean egitea ezin liteke, egungo lege markoa aldatu gabe, debekatu. Marko juridikoa bera aldatu egin liteke, jakina:
|
|
|
Erdarazko irakurketa idazketak baldin badira nagusi, eskola urteak amaitu ondoan, etxetik euskaldun ziren gazteen artean, eskolako irakurmen idazmen haiek galdu egingo dira: kasu
|
batean
zein bestean probetxu eskasekoa gertatuko da hainbat urtetako hezkuntza saioa. Eskolaren hizkuntza garaipena edo porrota ez dago eskolan bertan:
|
|
|
–Eta hirugarrenik eskola publikoak nahiz ikastolen mugimenduak suspertzeko beharrizana dutela?, Erkiziaren arabera. ?
|
Batean
zein bestean burokrazia gehiegi dago, eta herriaren partaidetza eskasegia?.
|
|
2012
|
|
|
4 Gainerakoetan, marren eta koma bikoitzaren erabilera, ehunekoei dagokienez parekoa da eta elkarrekin txandaka daitezke; hau da,
|
bata
zein bestea darabil, eta bata erabiltzea zein bestea erabiltzea, badirudi ez duela kokapenaren irizpideak baldintzatzen.
|
|
|
Aditzik gabeko enuntziatuetan, berriz, ez dago alde nabarmenik koma parearen (%52.83) eta marren (%43.39) artean; hau da,
|
bata
zein bestea darabil. Ez dirudi, bada, irizpide sintaktiko jakin bat dagoenik bataren edo bestearen alde.
|
|
|
Analisi sintaktikoan ikusia dugu E2k maiz E1ekin erkatuz aditzean aldaketak dakartzala. Aldaketa horietan oin hartuko dugu egiaztatzeko testuinguru sintaktiko bertsuan ere puntuazio ikurrak txandakatzen dituela; hau da zein
|
bata
zein bestea darabiltzala:
|
|
|
Norentzakoari barkamena eskatzen dioenerako, ondorengo adibideek erakutsiko digutenez, marrak nahiz parentesiak darabiltza;
|
bata
zein bestea inolako alderik gabe erabili ere:
|
|
|
Zeintzuk dira Mitxelenak erabilera anaforiko kataforikoetarako gehien darabiltzanak? Erabileran sistematizaziorik edo erregularitatetik atzeman ote daiteke edo
|
bata
zein bestea bereizi gabe darabiltza?
|
|
2014
|
|
|
Amaren sinbolismoa itsasoarenarekin ez ezik, lurrarenarekin ere, harremanetan dago honako alderdi honetatik bederen:
|
bata
zein bestea bizitzaren umontziak dira. Amaren sinboloa itsasoaren eta lurraren sinboloek barneratzen duten baliobitasun berbera ren jabe da:
|
|
|
aurkez zenezakeen ala, arriskatu nahi bazenuen, liburu gisa inprimatu ondoren, depositura?. Baina
|
batean
zein bestean liburua merka tura zabaldu aurretik pasatu behar zen kontrola. zein da, ordea, bi tramitazio moten aldea. Kontsultara eskuizkribua aurkezten da.
|
|
2020
|
|
|
Erran daiteke haurraren pentsamenduaz gain, narrazioak oilandaren buruaren berri ere ematen duela. Esaldiak
|
bataren
zein bestearen kulunkaren arabera eginik daude: laburrak eta moztuak dira, gorde eta gordagia atzematea nahi ez duenak egin dezaketen keinuen imitazioan.
|
|
|
Azken batean, Basa Sagarrek Eñaut Etxamendiren geografia poetikoa osatzen du. Denboraren zaurien markak
|
batean
zein bestean ere eragiten dute, bien arteko harremana sinbiotikoa baita:
|
|
|
Edota, kultura herrikoia balio menderatzaileen peko dagoela, heteronomiak gaina hartua. 214 Hautu kontzeptual
|
batek
zein besteak arriskuak dauzka. Lehen hautuak populismoan eta bigarrenak legitimitate orokortzailean erortzea ekar lezake.
|
|
2021
|
|
|
42.22.2b Eta ondorioa zeri deitzen diogun argitzeko, hasierako perpaus bikote haiek ere hain
|
bataz
zein besteaz elkarri lot dakizkiola badakigu: Hil da, beraz/ bada ez du gehiago sufrituko; Etxeari kea dario, beraz/ bada erretzen ari da; Kaleak bustiak daude, beraz/ bada euria egin du bart.
|
|
|
Ikusi dugu zenbait esapidetan eta esalditan beraz en pareko dela, bata nahiz bestea erabiltzen baitira aukeran. Itzultzaileak ere
|
bataz
zein besteaz baliatzen direla ikusi dugu testu berberak euskaratzean.
|
|
|
42.22.4c Perpausean hartzen duen lekuari dagokionez, adibide horiek eta liburuetatik harturiko beste hauek garbiro erakusten digute DM mugikorra dela hau ere, leku
|
bat
zein bestea hartzen baitu. Hona lehenik zenbait adibide orduan hasieran dutenak:
|
|
|
42.19.6j Behintzat, ordea, ez da euskalki guztietan ezaguna eta diskurtso markatzaile honen lekuan zenbait euskalkitan segurik da erabiltzen dena, horrela bereizten direlarik mendebaldeko (behintzat) eta ekialdeko (segurik) euskalkiak: Hortaz, goiko adibide horietan berdin berdin erabil daitezke bi DMak,
|
bata
zein bestea, pare parekoak direlako: Koldo eta Miren behintzat etorriko dira; Koldo eta Miren behintzat ez dira etorriko; Koldo eta Miren segurik etorriko dira; Koldo eta Miren segurik ez dira etorriko.
|
|
|
Zenbatzaile sintagmek, oro har, ko3 hartzen dute. Izen sintagma edo adjektibo sintagma (bihotz on) kategoriako oinarriek, berriz, atzizki
|
bata
zein bestea onartzen dute. Adierari dagokionez, biek adierazten dute jabegoa, eutea (posesioa), eta posesioaren nolakotasunean dago, hain zuzen ere, aztergai ditugun bi atzizkien arteko desberdintasuna zenbait gramatikariren iritziz, nahiz koren kasuan adiera zabalagoa izan, berehala ikusiko dugunez (epe luzeko inbertsiogile).
|
|
|
Beste batzuetan, aldiz, atzizkiak hartzen du bere gain argumentuetako bat: saldu aditzak ere nork (egilea) eta zer (gaia) eskatzen du, eta egilea hartzen du bere gain tzaile atzizkiak saltzaile izenean; beste argumentua modu
|
batean
zein bestean gauza daiteke, liburuen saltzailea, liburu saltzailea... Agian ez da saltzaile izenaren ondoan agertuko, baina orduan testuinguruak argituko digu zer saltzen duen saltzaile horrek; entziklopedia bat erosi dut eta saltzaileak esan dit ez naizela sekula damutuko perpausean, esaterako, argi dago zer saldu didaten.
|
|
|
7.2.2.2g ‘Edukia’ erlazio semantikoari dagokionez, hiru modutara uler daiteke ‘zer zerk’, ‘zer non’ eta ‘zer noiz’ Hau da, leku baten, denbora baten edo ‘jabe’ baten edukia adieraz dezake mugatzaileak. Modu
|
batean
zein bestean ere uler daiteke izen jakin bat: bertso bilduma har daiteke ‘bildumak bertsoak ditu’ gisa, nahiz ‘bilduman bertsoak daude’ gisa.
|
|
|
43.10.3b Erabilerari dagokionez, bi hauek nabarmentzen dira. Batetik, birformulakizunak bi aukera adierazten ditu,
|
bata
zein bestea hauta daitezke, baina ez du horrek eraginik atal birformulatzailean gailentzen den ideian:
|
|
|
43.10.4a Edozein modutan birformulatzaile urruntzailea ere atal birformulatzailean agertzen da eta birformulazio eragiketari bidea zabaltzen dio. Bi modutara gauzatu ohi da birformulazio urruntzailea, baina kasu
|
batean
zein bestean atal birformulatzailean adierazten da ideia garrantzitsua.
|
|
|
(Xalbador) esaldiko ukan duguna perpausa konparazio perpausaren barruko erlatiboa da, bai —Ukan dugun (hura) (den) baino gehiago—, baina esanahian haren parekoa da ohiko moduan emandako konparazio perpausa —Ukan dugun baino gehiago zer genezake eskatu? — Esanahi bereko egitura bi dira, alderaketa bera ematen baitute aditzera barnean erlatiboa duen perpausak eta ohiko konparaziozkoak. Eta horrek egitura bien arteko nahastea edo eragin dezake,
|
bata
zein bestea erabil baitaiteke konparazio bera adierazteko. Zabala da gaur egun bietara ematen diren perpausen eremua.
|
|
|
32.2.2.2d Gehienetan izen aditzen zenbatekoari eta adjektibo adberbioen mailari dagozkien alderaketak aski zehatz bereizten badira ere, bakoitzak dagokion morfema duelarik, zenbaitetan konparazio mota bien arteko mugak lausotu egiten dira, eta zenbatasunezko morfema mota
|
batari
zein besteari dagokiola esan daiteke. Hasteko, zenbatasunezko morfemen erabilera predikatiboa aipa daiteke.
|
|
|
Lehenak, denborazkoak, denbora une bat edo seinalatuko luke, eta memento hori iristean laguntza eskatuko dela adierazten da; bigarrenean, baldintzazkoan, egoera batez ariko ginateke. Baina eguneroko solasean, ez da ezohikoa,
|
bata
zein bestea erabili, alde nabarmenik gabeko egoerak agertzea: eta orduan, denbora nahiz baldintza adieraz ditzakeen tuz gero menderagailua erabili bada, adibide hori sailkatzeko unean zailtasunak izango ditugu:
|
|
|
37.4.4b Ez da beti zehatza, ordea, helburuzko perpausen eta zertarakoosagarrien arteko muga, bai baitira
|
batera
zein bestera uler daitezkeen perpausak. Hala, esate baterako, lorkizuna edo ondorioa patu moduan aurkezten dutenak (gu denok hondatzeko sortu zen zoritxarreko gerra —gerra da hondamendia ekarri duen patua edo zoria, egileen borondatea gorabehera—), edo zerbaitek duen edo norbaitek ematen dion erabilera adierazten dutenak (urratsetan laguntzeko{ da ∼ dut} makila —hau da, ‘erabiltzen{ da ∼ dut} ’).
|
|
|
Hala ulertuta, helburuzkotzat ere har daitezke perpaus horiek, edo, behintzat, helburuzkoen eta osagarrien artekotzat. Esan behar da, bada, mutur biak aski garbi zehaztuak diren arren —helburuzkoak batetik eta osagarriak bestetik—, badela bien artean muga lausoko eremu bat, zeinetan perpausak
|
batera
zein bestera uler daitezkeen (ikus 30 kapitulua; EGLU VII: 504).
|
|
|
Eta beste zenbait predikatuk, azkenik —esan, entzun, ikusi, jakin... —, menderagailu
|
bat
zein bestea erabil dezakete: Ezin esan dezakegu gizon prestua izan zela (Aresti); Ez egidazu esan biotzik ez dodanik (Gandiaga); Sekula ez zuela entzun Peter Panek ahuntza zuenik (Gabiria).
|
|
|
– Beste batzuek aukera motaren arabera bereizi dituzte biak: edo k garrantzi gutxiko bereizketak edo aukerak elkartzeko balioko luke,
|
bata
zein bestea aukeratu berdintsu zaiola adierazteko; ala k, berriz, aurkakoak direnak juntatzeko.
|
|
|
– Biak agertzen dira perpaus jokatugabeak eta era guztietako sintagmak (perpausa baino txikiagoak) juntatuz ‘orobatasuna’ adierazteko, juntagaien artean
|
bata
zein bestea berdintsu zaigula aditzera emateko: Hizkuntza bat edo bestea jakiteak, ongi ala gaizki, hala nahiz honela mintzatzeak[...] larru-azaleko koloreak baino gehiago batzen eta bereizten gaitu (Mitxelena).
|
|
|
Egundaino zaharrik ez dut ikusi hainbat ahalkekizunik (Duvoisin), baina Eta deitua izan zen toki haren izena Galgala, gaurko eguneraino (Uriarte). Herenegunekin, hala ere, zalantzak badira literaturan, herenegunerako eta herenegungo ageri baitira,
|
bata
zein bestea adberbio gisa, noizko, galderari erantzun nahi diotela, erabiliak.
|
|
|
tzen/ tzera ausartu, tzen/ tzera etorri, (e) n/ (e) la uste izan... Hau da, nahiko sistematikoa da tzen mendebalde/ tzera ekialde banaketa, aurrerago ikusiko dugun bezala (§ 30.6.3.3, § 30.6.3.4); baina utzi, ausartu, prest izan edo saiatu predikatuek atzizki bakarra gobernatzen dute, euskalkiaren arabera forma
|
bat
zein bestea har dezakeena. Ez zen ausartu argiak itzaltzen/ itzaltzera; Prest nintzen aurkariekin mintzatzera/ mintzatzeko.
|
|
|
Irakurriz ikasi dute haurrek; Irakurtzen ikasi dute haurrek. Bi perpausak dira zuzenak, eta ematen du bi adibide hauetan
|
bataren
zein bestearen eremuak ongi mugatuta daudela. Lehenbiziko adibidean, ‘nola ikasi duten’ da kontua, hau da, ikasteko moduaz ari gara, eta beste zerbait ikasi dute, ez irakurtzen.
|
|
|
38.4d Izan daitezke perpaus anbiguoak, jakina,
|
batera
zein bestera uler daitezkeenak, testuinguru komunikatibotik edo egoera pragmatikotik kanpora entzuten badira, behintzat. Auzokoak izutzeagatik zigortu zuten epaileek gizona esaldiko perpaus nagusian ‘jasaile’ bat (gizona) eta ‘egile’ batzuk (epaileak) ditugu; hortaz, bietara uler daiteke esaldia.
|
|
|
Banakaritza kasu guztietan balioa bertsua dugu; EGLU IV liburukian emendiozko juntaduran (bai... bai; ez... ez) eta hautakaritzazkoan (nahiz... nahiz; zein... zein) bereizita ageri badira ere, guztietan" orobatasun" ezko deitu dezakegun balioa dugu, indiferentziazkoa, alegia: berdin zaigu
|
bata
zein bestea, aditz nagusian adierazten dena gertatuko da. Batzuetan, banakaritzako bi kasuak (gogorarazi nahi dugu, bestalde, bi juntagai baino gehiago ere izan daitezkeela egitura distributiboetan) muturrekoak izaten dira (goiz izan, berandu izan); beste batzuetan, besterik gabe juntatzen diren bi perpaus, muturrekoak izan beharrik ez dutenak; gertukoak ere izan daitezke:
|
|
|
41.1d Nola antolatzen dugu informazio egitura? Esan bezala, subjektua, objektua eta aditza hurrenkera
|
batean
zein bestean emateko askatasuna duten hizkuntzetan, osagaien funtzio sintaktikoak ez du aldaketarik hurrenkera batean zein bestean. Hala bada, non dago hurrenkera batzuen eta besteen arteko aldea?
|
|
|
42.21.11c Ezezko perpaus zenbaitetan, egia da, zalantzak sortzen dira maiz esanahiari dagokionez,
|
batera
zein bestera uler baitaitezke: Gizonak ezbadituzu zure alde, ez trista hargatik; baina duzun damu zeren ez zabiltzan ongi eta begiratuki aski (Pouvreau); Jesukristo zeruan atsedeten badago ere, ez da horregatik behin ere guzaz ahaztutzen (Ubillos).
|