|
2000
|
|
|
Ez ote dugu aski, arrazoin horren frogatzeko, Nafarroako erregina Margaritaren Heptameron eta Axularren Gero elkarren ondoan ipintzea eta konparatzea, ikusteko zein denborak ziren batarenak eta zein bertzearenak? Bai, badakit oso liburu diferentak direla, konparaezinak eta juntaezinak alde batetik, jeneroetarik hasi eta prosaren azken gorabeheretaraino; baina, bertzetik, zalantzarik ba ote dago,
|
batari
zein bertzeari darion spirituaz denaz bezainbatean, ezen Gero k ez duen zabaltasuna eta irekitasuna duela Heptameron ek, gizarte libreago eta permisiboago baten aieru eta seinale.... Eta ez al zaizu iduritzen, ildo beretik, ezen mosen Bernat Etxepa reri ere neke eta gaitz gertatuko zitzaiola egun hainbat poemaren skribatzea, nola skribatu baitzituen bere denboran?
|
|
|
Zeren eta, zalantza ororen gainetik, Kristoren Pasionean baitzuen bere sineste osoa, halako moldez, non, bere gurutze hari beha, erraiten baitzidan: " Nik ez zekiat salbatuko garen, baina Kris toren Pasioneak salbatuko gaitik", eta sineste hark eta konfiantza hark emaiten zioten bertze anitz jendek izaiten ez zuten libertatea, bide
|
bati
zein bertzeri ekiteko erabiltzen zuena. Eta, bide haietan barrena, protestantismoaren inportantziaz baino areago, zientziarenaz aritzen zitzaidan behin eta berriro.
|
|
|
Baina, liluraturik banengoen ere, hats har nezakeen oraino, uretan dagoen arrainak bezala. Zeren, eskola akabatuz gero etxerat nindoala —San Martín del Mercado ko Plazako ikasleen egoitza hartarat, non ediren bainituen enea bezalako egoeran zeudèn hainbat eta hainbat estudiante, apezteko edo ordenatzeko asmotan haiek ere, ordena
|
batean
zein bertzean, zeren, jesuitak Salamancan eraikitzen ari ziren edifizio bikain famatua, non baitzuten kolejioa, ez baitzen enetako tokia, han irakasten ziren gaiak, trivium a eta quadrivium a, Iruñako kolejioan ikasi nituenez gero—, sareetarik libratu nahian lehorrerat jauzi egiten duen arraina bezala, hatsik gabe geratu bainintzen ni ere bat batean. Izan ere, nik uste nuen ezen jakintasunak —zinezko eta minezkoak— gorputz sendo eta gotor bat zuela eta, aldi berean, airosa, Burgosko katedralaren antzekoa.
|
|
|
—Aita, berorrek badaki ezen behin baino gehiagotan joan behar izan dudala, berorrek hala manaturik, hango eta hemengo itsas portuetarat —Pasaiarat, Donibane Lohizunerat eta Baionarat—, hainbat kargamenduren begiratzeko eta haien bideratzeko, untzi
|
batean
zein bertzean, orain Ingalaterrarat, orain Flandriarat, gure oletako produktuen kanporatzeko asmoz... Eta jakin beza ezen itsas portuen mugimenduak finantzen jin joanei buruzko bertze ikusmolde bat eman didala, hagitzez ere zabalagoa, zeren eta itsas portuak baitira, hain zuzen, munduan dauden tratuen eta negozioen bidegurutze...
|
|
|
Halarik ere, nola anitzetan ez baitatoz bat desiraren bidea eta konplimenduarena, ezin segura dezaket bizirik zaudetenetz edo hilik; ordea, kasu
|
batean
zein bertzean, zerbait erran nahi nizueke, eta ea zer asmatzen dudan.
|
|
|
Konbertsazioneak, batzuetan, guztion artekoak izaiten ziren, baina bertze batzuetan ez, eta orduan multzo tipitan elkartzen ginen: ...i aldeetarat ipintzen zirela, xakean aritzeko... nahiz eta apeza, bere prezeptore lanak utzi zituenetik, gero eta gutiago etortzen zen, eta osaba Joanikotek edo nihaurk bete behar izaiten genuen orduan jaun apezak utzi lekua; bazter batean, berriz, ama egoiten zen, adatsa maiz sare edo mantelina batez bildua, alboan bere ohorezko dama eta laguntzaile leiala zuela, Hipolita, biak ere solasean, mota
|
bateko
zein bertzeko beztimendak eta oihalak brodatzen zituzten bitartean, titarea hatzean sarturik; eta, finean, jaun Marcel, osaba Joanikot eta hirurok bertze multzo baterat biltzen ginen, egongelako bertze bazter baterat, norat jaun Marcelek bere lauta ekartzen baitzuen usu, zeren eta, bertze nonbait erran dizudan bezala, gure prezeptoreak lauta jotzen ere baitzekien eta ongi jotzen gainerat; eta bat...
|
|
|
Eta, andaluzak erran bezala, etxeko edozein katuri emaiten genion tratua emaiten geniola, gurekin lasai eta gozo egoiten zen hura, jauregiko gela
|
bateko
zein bertzeko alfonbren gainean, etxeko jendearen eta bertako bizilagunen lagun. Eta egia zen arren txakurrek urduri jartzen zutela, egia zen, halaber, ezen etxe barrenean genituenen konpainia —zeren eta aitak eta osaba Joanikotek nork bere txakurrarekin ibiltzeko ohitura baitzuten— ontzat hartzen ikasi zuela, desgogara izan bazen ere eta haiekin nehoiz nahastu izan ez bazen ere, zuek hor eta ni hemen.
|
|
|
izan zitekeen nire balentria ustezko harengatik, balentria hark agerian ipintzen zuelako ezen Ama Birjinaren seme ezin onest eta leialagoa nintzela, zeren, haren eginak eta ekinak jarraibide harturik, aurizki, zanpatu eta oinkatu bainuen sugea; edo izan zitekeen anitzez ere sinesgarriagoa den bertze arrazoin bategatik, zeina den erdi zorabiaturik utzi nuela haren emaztea, nahaste borraste hartan... Zeren bizitzak erakutsi baitit ezen ezkonlaguna estu eta larri ikustea dela —eta, ahal izanik, hankaz gora— senar emazte gogaituen nahia eta gutizia, zeren
|
batak
zein bertzeak horrela emaiten baitie ihesbidea eta itzurbidea elkarren aurka pilatu eta luzaroan ezkutatu gaitzerizko eta ezinikusiei, eta zeren gogait gaixtoari ere, bidenabar, erremedioa edireiten dioten. Baina, esplikazione merke horietarik haratago, ikus nola irudikatzen dudan gaur gure senar emazteen arteko eszena labur hura:
|
|
|
Zeren, elizak egin ohi zituèn autofede handiusteko haietan ez bezala, zeinetan inkisidoreak eta autoritate zibilak entseiatzen baitziren, ikusgarritasunaren ikusgarritasunaz, mota
|
bateko
zein bertzeko hereseen biltzerat, zenbatenaz gehiago, hainbatenaz nahiago, autofede hartan, aldiz —denborak bertze batzuk zirelako, benturaz—, osaba Joanikot genuen kulpant bakarra. Ordea, baldin eskarmentua bazen autofede haien xede nagusia, zalantzarik ez dut ezen Urbiaingoak ere osoki eta konplituki egin zuela bere xede hartarako bidea, zeren ez ahanzteko moduko ikuskizuna izan baikenuen geure inguru honetan ere, heresea bakarra zen arren.
|
|
|
Izan ere, dorretxerat itzuli nintzen, mota
|
bateko
zein bertzeko berrien esperantzan, badaezpada ere: alferrik, zeren utzi bezala ediren bainuen etxea.
|
|
|
Ederki aldatu haiz, bada, azken bolada honetan...!" Eta nik ihardesten nien, neure haragi flakoan gero eta sendoago: " Bai... baina ez didazue ukatuko ezen, be hin begiak hertsiz gero, berdin dela neskatxa
|
batekin
zein bertze batekin. Eta hargatik hartu diat, haietarik nornahirekin nagoela ere, begiak hersteko ohitura, Mignone kin egoiteko..."
|
|
2006
|
|
|
Bere itzuleraz gain, Parisko azken ordukoek hartu dute, bietan, tokirik handiena. Nolanahi ere, seguru dago hartzaile
|
batak
zein bertzeak bertze iturri batzuk badituztela, fidagarriagoak beharbada, hango berri izateko. Bihar ostalariaren eskuetan utziko ditu bi izkribuak.
|
|
2008
|
|
|
galdera honen inguruan laburbiltzen litzateke bi taldeen arteko desadostasun nagusietariko bat.
|
Batekoek
zein bertzekoek bat egiten dute nazionalismoa nahiko fenomeno berria dela historian, eta normalean sorreraren data 18 mende bukaera 19 mende hasierako tarte horretan kokatzen dute. Non jaio zen lehenago, Frantzia iraultzailean edo Herderren Alemanian, eta bi herrietan sorturiko nazionalismoak erabat kontrajarrita ote dauden, bertze istorio bat da, sinplekeria galantak erratera eraman duen istorioa gainera, baina hemen kontatu behar ez dudana.
|
|
|
Justifikazio gisa, Nafarroa Gaztelarekin batzeko modua (aipaturiko konkista hori) akzidentetzat jo dute batzuek. Hau da, modu
|
batean
zein bertzean, Nafarroaren patu historikoa Espainian sartzea zen: Vianako Printzearen garaian, 15 mendean alegia, ezkontza baten bitartez gauzatu zitekeen Gaztelaren eta Nafarroaren arteko batasuna; alta, ez zen horrela gertatu eta, ondorioz, konkistaren bidez etorri zen Gaztelarekin bat egitea.
|
|
2011
|
|
|
Autodefentsa mekanismo bat ote zen hura guztia, zeren, herrian gauzak, normal? zihoazen heinean, nekez nagusitu baitzitekeen era
|
bateko
zein bertzeko anormaltasuna. Edo beldurrak eragindako inozotasunaren mende jarri ote ziren, bat batean, herritarrak, pentsaturik ezen jendea ohi baino xaloagoa eta bertutseagoa zela, halako moduan, non haurrak eta umeak arrisku orotarik kanpo geratzen baitziren, mundu guztiaren obligazioa baitzen, baita gerra egoeran ere?
|
|
|
Izan ere, zer burla klase da hau? Ez al dakizu, bada, bi txorabio izan dituzula eta
|
batean
zein bertzean hil zintezkeela. Hirugarrenean, baina, ez zara itzarriko, beharbada?
|
|
2013
|
|
|
Hain alai eta arrai zeuden gurasoak, baita
|
bataren
zein bertzearen familiako kideak ere, non bi aldiz ospatu baitzuten gertakari hura: bata hiriburuan, Abdel Haqqen etxean, eta bertzea, handik hiruzpalau hilabetera Wadi Abyaden, Raissaren herrixkan.
|
|
|
Biek hamar urte bitartean bizi izandako gertaera batzuk izan daitezke
|
bataren
zein bertzearen izaeraren adierazgarri.
|
|
|
Alerik ez zen ikusten alde horretan, baina egunak aitzina egin ahala ez ziren berandutuko jendearen joan etorriak. Bertzalde, nire bila ariko ziren ugaldearen alde
|
batean
zein bertzean, ahantzi gabe harresietako begiraleak dena begiztatzen ari ziratekeela. Agian egun goibelak murriztuko zuen haien ikuspegia.
|
|
|
Hain alai eta arrai zeuden gurasoak, baita
|
bataren
zein bertzearen familiako kideak ere, non bi aldiz ospatu baitzuten gertakari hura: bata hiriburuan, Abdel Haqqen etxean, eta bertzea, handik hiruzpalau hilabetera Wadi Abyaden, Raissaren herrixkan.
|
|
|
Biek hamar urte bitartean bizi izandako gertaera batzuk izan daitezke
|
bataren
zein bertzearen izaeraren adierazgarri.
|
|
2015
|
|
|
|
bata
zein bertzea berdin zaidalako».
|
|
2020
|
|
|
Kapitaleko hotel batean zuen laguna lanean, eta pixka bat bereiziagatik, harremanik ez zuten galdu. Hamabortzean behin libre zuten arratsaldea baliatzen zuten elkartu eta
|
bataren
zein bertzearenean kafea hartzeko edota Sena ertzean paseoak emateko. Beltzez jantzita segitzen zuen Marie Clairek, hildako senarraren oroimenez, nahiz jadanik urte mordoxka pasatu hil zenetik; zutenetik.
|
|
2022
|
|
|
Baina 1876an Foruak galtzearekin, udalen esku gelditu zen lantegiak zabaltzeko eskumena, eta Bilboko eta Donostiako udalek tabako lantegi bana paratu zuten.
|
Batean
zein bertzean puruak egiten ziren, batik bat, eta hasmentatik beretik emakumeak izan ziren langileak, ia osoki. XIX. mendearen hondarrean, 1898an, 488 emakume aritzen zen lanean Bilboko tabako fabrikan.
|