|
2008
|
|
|
Alternantzia honen azpian duguna da euskaran latinezko maileguak batzuetan neutrotik hartuak izan direla (mizpiru, > mizperu), > eta bestetan femeninotik (mizpira, > mizpera); > beste kasuetan mailegu bikoitza azaltzen zaigu: historia>/ > istorio>(
|
bata
nahiz bestea étimo edo erro berdina dute, gaur egun erabat desberdinak izanik). Zer esanik ez serorari> buruz (Hegoaldean batez ere elizaren eguneroko ardura duen eta zenbaitetan apaizari laguntzen dion emakumea, sakristauaren emaztea batzuetan, eta Iparraldean batez ere moja bezala erabilia) eta bere eratorpenak (serorategi, > ro > ragai, > rorago, > roratu, > rora etxe); > rora> SORORE latinetik dator, eta bukaeran duen, a> hori artikulu edo, a> organikoaren modura finkaturik dago (eta hiztegietan, a> berarekin azaltzen da), baina baita femeninoaren markagailu morfologikoa bezala ere, hau da erromantzetik hartuta femeninoarekin loturik dago.
|
|
|
7.> Euskarak eta erromantzeak,
|
batak
nahiz besteak zabaldu egin dute bere lexi ko trinkoa, batak bestetik hainbat hitz hartuz. Azken urte hauetan euskara erroman tze lexikoari buruz eginiko lanek bultzada nabarmena ezagutu dute, orain arte egini ko ikerketak metodologiaren aldetik azken batean aberastuz:
|
|
|
Baina horiek ere esanguratsuak gertatzen dira edozein hizkerari antzeman nahi zaionean. jaiki>/ > jeiki>/ > jiki>/ > xogi, > bulka (tu) >/ > bultza (tu), > usain>/ > urrin>/ > usin, > matel>/ > mazel> hitzek, esaterako, hitz bakartzat hartu behar ote dira? Egia da desberdintasunak fone tikan oinarritzen direla, baina hiztunentzat hitzak dira, bata darabiltenak ez baitute bestea ezagutu ere egiten; eta, edozein modutan, nahiz
|
batak
nahiz besteak, bakoitzak bere hizkera agertzen du. Beraz, hobe litzateke hitz bakartzat hartzera jotzea ahal den neurrian, eta azterketa maila fonikoaren alderditik egitea.
|
|
2021
|
|
|
42.22.2a Eguneroko hizkeran eta literaturan ezagunenak eta erabilienak izateaz gainera, esan behar da zenbait esalditan beraz eta bada errankide direla,
|
bata
nahiz bestea berdin agertzen baitira; esate baterako, ea bada! eta ea beraz!
|
|
|
Ea beraz ikas ezak salbatzeko artea, zeina baita gainerako zuhurtzen Andrea (Etxeberri Ziburukoa). Halaber,
|
bata
nahiz bestea aurkitzen ditugu honako esapide hauetan: Bihotz, beraz, bihotz!, eta gorputz...
|
|
|
Bi perpaus lotzen ditu, hortaz, baina aldi berean lehenaren ondorioa ateratzen. Ikusi dugu zenbait esapidetan eta esalditan beraz en pareko dela,
|
bata
nahiz bestea erabiltzen baitira aukeran. Itzultzaileak ere bataz zein besteaz baliatzen direla ikusi dugu testu berberak euskaratzean.
|
|
|
42.22.2y Nolanahi ere, joera horiek, salbuespenak gorabehera, goi mailako literatur liburuetan betetzen dira batez ere, zaharrago eta gehiago. Mende honetako zenbait liburutan, aldiz, hauetako hizkera herrikora eta kaleko elkarrizketaren hizkerara gehiago hurbildu izan den neurrian, mugikorrago bilakatu da eta zenbait perpaus motatan leku
|
bata
nahiz bestea hartzera lerratu. Hala, honako perpaus honetan edozein lekutan aurki daiteke bada:
|
|
|
erosi, ekarri, eduki, atera eta gisa horietakoak. Horiekin, zeri egiten diozun erreferentzia,
|
bata
nahiz bestea erabil daitezke: Katilu bat kafe ekarri zuen (beraz, kafearen kantitateaz ari da) edo Kafe katilu bat ekarri zuen (ontziaz ari da oraingoan, eta ez kantitateaz).
|
|
|
Ba al dago desberdintasunik bi menderagailu hauekin osatutako mendeko perpausen artean? Gramatikari gehienen ustez, bi morfema hauek balio berdintsuz erabiltzen dira,
|
bata
nahiz bestea gehiago edo gutxiago erabiltzea, gehienbat, euskalkien tradizioari egotzita. Gramatikari batzuk bien arteko diferentzia azpimarratzen saiatu dira, ela, gehienetan, aditz sintetikoekin erabiltzen dela esanez eta elarik, ostera, sintetiko eta analitikoekin.
|
|
|
Hona,
|
batarekin
nahiz bestearekin, tradiziotik bildutako adibide batzuk: Ahoan pipa motsa zuela eta hamabost egunean kendu bageko okotz bizarretatik behera adurra zeriola zegoen aguretxo batek[...] (Agirre); Agertu zitzaion behin ate ondoan eskeko bat,[...] buruko txapela ere koipez beterik, erdi erdian leiho biribil bat zuela, bertatik ile pila bat ageri zitzaiola (Kirikiño); Bakarrik ezin eraman nezakeen gurutze bat soinean nuela atera ninduten Jerusalendik eta jaiki erori eta erdi arrastan nenbilela eraman ninduten Kalbarioko mendira (Mendiburu); Maiz meza entzun dut debozione gabe gogoa berzetan nuela, horra huna begiak nerabiltzala eta solasen nengoela (Etxeberri Ziburukoa); Huna beraz non naizen ifernuan, dio errabian dagoelarik (Duhalde); Xoriek ez dagite hazirik, uztarik.
|
|
|
70). Egia esan, badira arrazoi franko bide
|
bat
nahiz bestea aukeratzeko. Guk hemen uste izan dugu hobe dela bi bera ditugula aipatzea, bat determinatzailea eta izenordaina bestea.
|
|
|
balio hau garbi ikusten den adibideak asko ez diren arren, ondokoetan behintzat edota k orobatasuna adierazten duela dirudi: [...]
|
bata
nahiz bestea edota biak batean, usain egingarri eta sentigarri zirela uste eban Nikanor’ek buru belarri (Erkiaga); Egun askotan[...], sekulako erbi mordoa, edota eper saila etxeratzen ebana (Erkiaga).
|
|
|
28.5.4.2b Adierazpen perpausetan, ostera, berdintsu zaizkigun aukeren aurrean gaudela adierazten dugu ala juntagailuaren bidez. Horrelakoetan hiztunak ez du desberdintasun handiegirik ikusten aukera baten eta bestearen artean; ez zaio axola
|
bat
nahiz bestea hautatu: [...] eskualdun giristinotasunaz ala jazko haizeaz berdintsu axola dutenak (Hiriart Urruti); Murde ala jaun bardintsu zautzue, ez dea ala?
|
|
|
Edonor joan daiteke Donostiara= Nornahi joan daiteke Donostiara. Perpaus hau esaten duenak, esan nahi du berdin zaiola nor joango den Donostiara,
|
bata
nahiz bestea, nahiz denak.
|
|
|
Haur batzuk, ongi ikasiak, bizi dira etxe hartan. Molde
|
batera
nahiz bestera datu horiek guztiek toki berera eramaten gaituzte: adjektiboen joera beti izenaren eskuinean agertzea da gaur egun.
|