|
2005
|
|
|
Hizkuntzaren berritze premiari estetika literarioak berritzeak jarraitu zion. Bizkaiko euskal idazleen artean
|
batez
ere bizkaiera izan bazen hizkuntza literariorako eredua, sasoi honetan ditugu gerra ondoren Euskal Herri osoan euskara literarioa finkatzearren egin ziren lehenengo saio eta eztabaidak. Eztabaidok batera etorri ziren Euskaltzaindia berriro abian jartzearekin.
|
|
2008
|
|
|
Beste euskalkietan honelakoren bat esan nahi du gutxi gora behera: zerbait gaiz ki egin edo inoren aurrean irrigarri geldituaren ondorioz edo... norberak bere burua rekiko senti dezakeen egonezin eta erreparoa; eta aurreko euskalkietan ahalke, > ge> hitzak adierazten duena, alegia24 Horrez gain,
|
batez
ere bizkaieraz,, nagusi eta errespetuzko pertsonenganako begirunea, adierazten du.
|
|
|
Ondoko lan labur honetan Lazarragaren izkribuko hizkeraren puntu batzuk hautatu ditut aztergai, gramatikari doazkion alderditik, zabalean barik sakonean ikertu nahiz, asmoz behintzat. Gramatika historikoa dudanez neure irakasgai oinarrizkoetarikoa, pentsatu dut eraz datorkeela idazle honen garaian eta eremuan kokatzea gramatika egitura jakin batzuk, konparantzak eginez, bai aldi beretsuko beste izkribuetako erabilerekin, bai ekialdeko, bai sartaldekoekin, baina baita denboran hurbilagoekin,
|
batez
ere bizkaiera zahar eta klasikoko ereduekin eta, denboran jauzi handi bat eginez, gaur egun ere bizirik dirauten egitura zaharzale batzuekin.
|
|
2015
|
|
|
Aparteko arretaz tratatu dira euskalki alorreko terminoak,
|
batez
ere bizkaierakoak
|
|
2020
|
|
|
Prozesuan ahaztu edo baztertu diren hitzak eta esaerak asko dira,
|
batez
ere bizkaierakoak eta Iparraldeko euskalkietakoak. Hain gabe garatu da azken hamarkada hauetako euskara batua, gipuzkera osatua, baina behar bezala osatu gabea oraindino.
|
|
2021
|
|
|
Gortinak jartzera joan den neska loditxo hori (Atxaga); Horregatik gustatzen zaie horrenbeste zahartxoei, bizitza ia agortu zaienei, hitz egitea, kontatzea, esatea (Oñederra).
|
Batez
ere bizkaieraz, egi graduatzailearen pareko dira horrelako zenbait adjektibo, ‘aukeran gazteegi, txikiegi... ’ Oraindik txikitxoa da baina ilusioa egingo lidake gure zaharrarekin ibiliko balitz, hark basoez asko daki eta (M. Amuriza). Adberbio batzuk ere hartzen dute txo:
|
|
|
22.4.3.3b Egun adberbiotik sortzen da egundo, eta ezezko inguruneetan erabiltzen da,
|
batez
ere bizkaiera gipuzkeraz: Ez dizu berak egundo ezer esan?
|
|
|
22.4.6c Jagoitik eta aurrerantzean adberbioek ‘hemendik aurrera’ adierazi nahi dute. Lehenbizikoa Iparraldean erabiltzen da, behe nafarreraz eta zubereraz, eta bigarrena, gaur egun hedatuagoa bada ere,
|
batez
ere bizkaierazko testuetan ageri da, baina XX. mendean gipuzkerazko idazle batzuek ere erabiltzen dute: Nik ez dakit zer egin aurrerantzean (Etxeita); Ez dezagun Jaungoikoaren izena jagoitik aipa ere, beldurrekin eta humilitatearekin baizen (Leizarraga).
|
|
|
|
Batez
ere bizkaieraz erabiltzen da tu ostean forma: Ordaindu ostean, kalera irten da; Lan guztia amaitu ostean izango du atseden hartzeko denbora.
|
|
|
39.3.2c Aditzik gabeko egituretan ere erabili izan da arren sarri samar;
|
batez
ere bizkaierazko jardunean. Batzuetan, esanahiz kontzesiotik urrunduz, izenei eta izenondoei atxikirik:
|
|
|
28.5.4.4c X ala. Aurretik eta nahiz edo juntagailuekin ikusi dugun bidetik, X ala motako egiturak ere badira, baina ingurune sintaktikoen aukera mugatuagoa da8 Ala juntagailua bai/ ez erako galde perpausen ondotik zintzilik uzten dugu batzuetan,
|
batez
ere bizkaierazko testuetan. Orduan, aurretik esan denetik, edo dugun informaziotik abiatuz, nolabaiteko ondorio edo hipotesi bat aurkezten da ala juntagailua amaieran duen galderaren bidez:
|
|
|
Pertsona bat baino gehiago aipatzen da, baina horien artean dago bigarren pertsona (hi, edo zu, zeren berori izenordainak badu bere plurala) ere, hots, hiztunaren aurrean dagoen entzulea. Plural hurbilean zuok ere erabiltzen da,
|
batez
ere bizkaieraz, hizkeran, nahiz literaturan badiren bizkaieraz kanpoko idazle zenbaiten adibideak ere. Euskalkien arabera, aldaera asko ditu izenordain honek:
|
|
|
Hor subjektua bakarrik ageri da, ez dago objekturik, eta horregatik diogu perpausa intrantsitiboa dela, adizki laguntzailea du/ dio erakoa badu ere. Holakoak dira jardun, irakin, irten(
|
batez
ere bizkaieraz, irten/ urten) eta abar: Horregatik jardun dut, loka eta zoroxka baten antzean (Erkiaga); Oldartzen nintzen, isurtzen, lizunkerietan irakiten nuen, eta Zu isil (Orixe); Burutapen eta gogoeta hauetan jardun zuen gainerako egunetan (Erkiaga); Beraz ordu laurden bat Jesusekin igaro gabe eskerrak ematen, irteten duenak elizatik, irteten du Kristo aldean duela (Mogel).
|
|
|
Esan daiteke ki atzizkiaren parekoa dela, baina atzizki hau da, beharbada, adberbioak sortzeko atzizkien artean emankortasun apalena erakusten duena. Hola sortzen diren adberbioak
|
batez
ere bizkaieraz ageri dira eta ez dira asko (sudurkariaren ondotik herskaria ahostun bihurtzen da): egundo, ondo, ederto, hobeto, polito, polikitto, txarto, eta baten bat gehiago.
|
|
|
Edonon eta edonoiz
|
batez
ere bizkaieraz idazten dutenen artean dokumentatzen dira: Edonon ageriko da ze itsusia den (Astarloa); Sustrai txarrak edonon eta edonoiz eman dezake kimu berria (Agirre).
|
|
|
Ingurune bat baino gehiagotan ageri da. Batzuetan konparazio perpausetan erabiltzen da,
|
batez
ere bizkaieraz: Ez dugu inoiz ere eduki orain dugun beste diru; Non etxean beste babes?
|
|
|
Ez zen ausartu argiak itzaltzen/ itzaltzera; Prest nintzen aurkariekin mintzatzera/ mintzatzeko. Antzeko bikoteak aurkituko ditugu ‘zertara’ adierazteko orokorra den tzera eta
|
batez
ere bizkaierazkoa den tzen aukeretan: Etxera noa telebista ikustera [orokorra]/ Etxera noa telebista ikusten (bizk.).
|
|
2023
|
|
|
Jende asko nire inguruan euskaraz denbora luzez egiten duenean, askotan edozein aitzakiarekin buelta bat ematera joateko beharra daukat.
|
Batez
ere bizkaieraz entzuten dudanean. Bizkaieraz hitz egiten didatenean sutan jartzen naiz.
|
|
|
Berriemaileari jasotako adieraren eta iturri horietan ipintzen duenaren artean aldea badago, EHn nahiz OEHn irakur daitekeena txertatu dut. Halakorik badago, aurrenekoan ezarritako euskalki eta garai markak sartu ditut("
|
batez
ere bizkaiera"," gaur gutxi erabilitakoa"...). Ildo beretik, OEHn hitzaren zabalpenari buruzko (euskalki edota hizkerari buruzko) datu esanguratsuak badaude, laburdura bidez idatzi ditut (parentesi artean).
|
|
|
Preseski, jasotakoa eralkitzeko kontuan izandako bigarren irizpidea denborarena izan da, hots, gordetakoak gaurko edo behinolako hitzak eta diren kontuan izan dut. Horrenbestez, etxean ikasitako eta Goierriko senitarteko, lagun nahiz lankideei entzundako hainbat hitz eta esapide ez ditut bilduman sartu, ez ditut testuan berariaz aztertu, batzuek (beharreko, gainetiko...), adibidez, Euskaltzaindiaren Hiztegian"
|
batez
ere bizkaieraz" marka duten arren, hau da, gutxiago edo gehiago, dialektologiaren aldetik baliagarriak izan daitezkeen arren. Orobat, Goierriko berezitasunen balizko beste erakuskari batzuk ez ditut erabiliko, benio forma kasu (← benik [bederenik]).
|
|
|
Informatzaile nagusiak esandakoetatik hona zeintzuk ekarri erabakitzeko, Euskaltzaindiaren bi hiztegi nagusietan, hau da, Euskaltzaindiaren Hiztegian eta Orotariko Euskal Hiztegian, (nola) ageri diren begiratu dut, alegia, markarik baduten edo ez, baita non eta noiz lekukotu diren ere. Aurrenekoa arakatzean, bereziki," bizkaiera"/"
|
batez
ere bizkaiera" nahiz" gutxi erabilia"/" gaur gutxi erabilia" adierazpenei erreparatu diet. Bigarrenak, Orotarikoak alegia, hainbat daturen zabalpena neurtzen lagundu dit. Hitz bitan, ahal izan dudan heinean, esklusibotasunari garrantzia eman diot, nolabait esan.
|