|
2008
|
|
|
Beste euskalkietan honelakoren bat esan nahi du gutxi gora behera: zerbait gaiz ki egin edo inoren aurrean irrigarri geldituaren ondorioz edo... norberak bere burua rekiko senti dezakeen egonezin eta erreparoa; eta aurreko euskalkietan ahalke, > ge> hitzak adierazten duena, alegia24 Horrez gain,
|
batez
ere bizkaieraz,, nagusi eta errespetuzko pertsonenganako begirunea, adierazten du.
|
|
|
Ondoko lan labur honetan Lazarragaren izkribuko hizkeraren puntu batzuk hautatu ditut aztergai, gramatikari doazkion alderditik, zabalean barik sakonean ikertu nahiz, asmoz behintzat. Gramatika historikoa dudanez neure irakasgai oinarrizkoetarikoa, pentsatu dut eraz datorkeela idazle honen garaian eta eremuan kokatzea gramatika egitura jakin batzuk, konparantzak eginez, bai aldi beretsuko beste izkribuetako erabilerekin, bai ekialdeko, bai sartaldekoekin, baina baita denboran hurbilagoekin,
|
batez
ere bizkaiera zahar eta klasikoko ereduekin eta, denboran jauzi handi bat eginez, gaur egun ere bizirik dirauten egitura zaharzale batzuekin.
|
|
2021
|
|
|
Gortinak jartzera joan den neska loditxo hori (Atxaga); Horregatik gustatzen zaie horrenbeste zahartxoei, bizitza ia agortu zaienei, hitz egitea, kontatzea, esatea (Oñederra).
|
Batez
ere bizkaieraz, egi graduatzailearen pareko dira horrelako zenbait adjektibo, ‘aukeran gazteegi, txikiegi... ’ Oraindik txikitxoa da baina ilusioa egingo lidake gure zaharrarekin ibiliko balitz, hark basoez asko daki eta (M. Amuriza). Adberbio batzuk ere hartzen dute txo:
|
|
|
22.4.3.3b Egun adberbiotik sortzen da egundo, eta ezezko inguruneetan erabiltzen da,
|
batez
ere bizkaiera gipuzkeraz: Ez dizu berak egundo ezer esan?
|
|
|
22.4.6c Jagoitik eta aurrerantzean adberbioek ‘hemendik aurrera’ adierazi nahi dute. Lehenbizikoa Iparraldean erabiltzen da, behe nafarreraz eta zubereraz, eta bigarrena, gaur egun hedatuagoa bada ere,
|
batez
ere bizkaierazko testuetan ageri da, baina XX. mendean gipuzkerazko idazle batzuek ere erabiltzen dute: Nik ez dakit zer egin aurrerantzean (Etxeita); Ez dezagun Jaungoikoaren izena jagoitik aipa ere, beldurrekin eta humilitatearekin baizen (Leizarraga).
|
|
|
|
Batez
ere bizkaieraz erabiltzen da tu ostean forma: Ordaindu ostean, kalera irten da; Lan guztia amaitu ostean izango du atseden hartzeko denbora.
|
|
|
39.3.2c Aditzik gabeko egituretan ere erabili izan da arren sarri samar;
|
batez
ere bizkaierazko jardunean. Batzuetan, esanahiz kontzesiotik urrunduz, izenei eta izenondoei atxikirik:
|
|
|
28.5.4.4c X ala. Aurretik eta nahiz edo juntagailuekin ikusi dugun bidetik, X ala motako egiturak ere badira, baina ingurune sintaktikoen aukera mugatuagoa da8 Ala juntagailua bai/ ez erako galde perpausen ondotik zintzilik uzten dugu batzuetan,
|
batez
ere bizkaierazko testuetan. Orduan, aurretik esan denetik, edo dugun informaziotik abiatuz, nolabaiteko ondorio edo hipotesi bat aurkezten da ala juntagailua amaieran duen galderaren bidez:
|
|
|
Pertsona bat baino gehiago aipatzen da, baina horien artean dago bigarren pertsona (hi, edo zu, zeren berori izenordainak badu bere plurala) ere, hots, hiztunaren aurrean dagoen entzulea. Plural hurbilean zuok ere erabiltzen da,
|
batez
ere bizkaieraz, hizkeran, nahiz literaturan badiren bizkaieraz kanpoko idazle zenbaiten adibideak ere. Euskalkien arabera, aldaera asko ditu izenordain honek:
|
|
|
Hor subjektua bakarrik ageri da, ez dago objekturik, eta horregatik diogu perpausa intrantsitiboa dela, adizki laguntzailea du/ dio erakoa badu ere. Holakoak dira jardun, irakin, irten(
|
batez
ere bizkaieraz, irten/ urten) eta abar: Horregatik jardun dut, loka eta zoroxka baten antzean (Erkiaga); Oldartzen nintzen, isurtzen, lizunkerietan irakiten nuen, eta Zu isil (Orixe); Burutapen eta gogoeta hauetan jardun zuen gainerako egunetan (Erkiaga); Beraz ordu laurden bat Jesusekin igaro gabe eskerrak ematen, irteten duenak elizatik, irteten du Kristo aldean duela (Mogel).
|
|
|
Esan daiteke ki atzizkiaren parekoa dela, baina atzizki hau da, beharbada, adberbioak sortzeko atzizkien artean emankortasun apalena erakusten duena. Hola sortzen diren adberbioak
|
batez
ere bizkaieraz ageri dira eta ez dira asko (sudurkariaren ondotik herskaria ahostun bihurtzen da): egundo, ondo, ederto, hobeto, polito, polikitto, txarto, eta baten bat gehiago.
|
|
|
Edonon eta edonoiz
|
batez
ere bizkaieraz idazten dutenen artean dokumentatzen dira: Edonon ageriko da ze itsusia den (Astarloa); Sustrai txarrak edonon eta edonoiz eman dezake kimu berria (Agirre).
|
|
|
Ingurune bat baino gehiagotan ageri da. Batzuetan konparazio perpausetan erabiltzen da,
|
batez
ere bizkaieraz: Ez dugu inoiz ere eduki orain dugun beste diru; Non etxean beste babes?
|
|
|
Ez zen ausartu argiak itzaltzen/ itzaltzera; Prest nintzen aurkariekin mintzatzera/ mintzatzeko. Antzeko bikoteak aurkituko ditugu ‘zertara’ adierazteko orokorra den tzera eta
|
batez
ere bizkaierazkoa den tzen aukeretan: Etxera noa telebista ikustera [orokorra]/ Etxera noa telebista ikusten (bizk.).
|