|
2015
|
|
|
Bertsoarekin harreman zuzenik ez dudan aldetik ekin diot hau idazteari, bertsoarekin harreman zuzenik ez dudala uste izango baituzu irakurtzen duzun horrek, eta horrexegatik egin baitidate enkargua aldizkari honetako arduradunek ere, niri, hain zuzen, ale bat ekartzekoa, bertsolarien agerkarira. Eskatu didate jakin gabe, egiatan, eduki baneukala lotura txiki
|
bat
bertsoarekin, aspaldikoa izan arren, eta jakin gabe lotura hori badela, gainera, hizkuntza honetan mintzo garen gehienon halabeharrezko bistazko ezagutza baino zertxobait estuagoa; eta eskatu didate alea osatzeko, gainera, juxtu loturarik eza hori lausotzen joan zaidan ikasturtearen ostean, bistazko ezagutza baino ezagutza koska bat sakonago horretatik makina bat urte pasatu diren honetan, bertso...
|
|
|
Esaten ari naizena hobeto azaltzarren, bertso jarrien eremutik harturiko adibidea txertatuko dut hemen. Ez nuke nahiko bat
|
bateko
bertsotarako guztiz balioko adibide edo errealitatetzat hartzea; lurralde baten erreferentzia markatzen duen mapa da, ez lurraldea bera.
|
|
|
Bestalde, informazio fitxak elkarren artean estekatu eta dokumentuz lotzea da Xenpelarren helburua: “Digitalizazio planei esker, Interneteko katalogo honetan bat
|
bateko
bertsoak entzun eta idatzizko bertsoak ikusi ahal izateko fitxategiz hornitu nahi ditugu, eskaintzen diren katalogo/ fitxa bakoitzak dagokion fitxategia izateko”.
|
|
2016
|
|
|
Baina, beste alde batetik, lasaigarria ere bada taldean aritzea. Mikro
|
baten aurrean
bertsotan ari zarenean han osatu behar duzu obra hori. Erabat desberdina da.
|
|
|
Eta azaldu ziguten bertsolaritzaren inguruko aldizkari bat sortzea zutela buruan. Aldizkari
|
bat
bertsoak ekarriko zituena, eta aldi berean bertsolaritzaren eta bertsogintzaren inguruko gaiak, noiz modu arinean noiz sakonean, tratatuko zituena. Eta, hori bai, ongi egindako argazkiz josia.
|
|
2017
|
|
|
Baina egun horretan elkarri desafiorik bota gabe jardun genuen, sekulako errespetuarekin aritu ginela daukat gogoan, zer kantatu genuen arrastorik ez badut ere. Zortzi hamar
|
bat
bertso kantatuko genituen, eta, nahikoa samar kantatu genuela iritzi genionean, gure kuadrillak albo batera utzi eta, elkarri bizkarretik helduta, zerbait hartzera gerturatu ginen mostradorera. Eta han hasi zitzaidan esplikatzen tarteka izaten zituela auzo txikietatik eskariak, bere kideko lagun eroso samarrik ez zeukala eta ea animatuko nintzen.
|
|
|
Bilbok badu paradoxa handi
|
bat
bertsoekin: ez dago Bilboko bertso eskolarik, ez bere burua bilbotar izendatzen duen bertsolari saldorik, baina hiriburuaren lurretan bat bateko kantu errimatuarekin lotutako pasadizo eta gertakari ugari aurki daitezke.
|
|
|
Bigarrena Gabi de la Mazak karaoke bihurtutako bertsoa da, eta hirugarrena, Anjel Marik partida batetik atera berritan EITBri botatako bat
|
bateko
bertsoa; Txirritaren garai zaharreko izaera kronikagilea zaharberrituz, anoetarrak hamarreko txiki batean azaldu zuen egun hartan gertatutakoa kameraren aurrean.
|
|
2018
|
|
|
Oraindik Hitzetik Hortzera erreferentziala da bertsozale batzuentzat, eta, hala den bitartean, denboraldiz denboraldi hobetzen jarraitu dugu telebistari egiten diogun eskaintza. 2017ko Bertsolari Txapelketa Nagusian Aulki Jokoa ere egin genuen, bagenekielako oraindik badagoela jende
|
bat
bertsoa telebistatik jasotzen duena.
|
|
|
Asteko sei egun lanean eman ondoren, igande arratsaldea izaten zuten bestarako eta bertsotan aritzeko. Herriko plazan soinuaren harira dantza egin eta, gero, ostatu giroan kantu zaharrak, bertso jarriak eta, lotsa galdutakoan, bat
|
batean
bertsotan aritzeko aprobetxatzen zuen arratsaldea.
|
|
|
Orain gehiago fijatzen naiz, baina saioetan ez dit eragiten. Azken
|
batean
bertsoaren muina hitza da.
|
|
|
garai
|
bateko
bertsoak hortxen
|
|
|
Azken urteetan Ugaldetxo Kultur Taldearen gunea izan da, eta izan dira, tarteka, bertso afariak. dagoenaren berpizkunde gisa edo, azken Txapelketa Nagusian Atamitxek garai
|
bateko
bertso giroa berreskuratu du. Hura izan da bertsolari askoren entrenamendu gune.
|
|
|
Irudikatu gorputz bat mugimendu batetik datorrena, mugitzen ari dena; gorputz bat proiektu batean sinesten duena, bertso eskoletan eragiten ari dena, herriz herri saioak antolatzen, lehenengoz erratz muturraren aurrean kantari, berak antolatutako saioak grabatu eta sarean zintzilikatzen, hurrengo saiorako gaiak prestatzeko deialdia whatsappez zabaltzen, Euskaltegiko ikasleak motibatzeko bertso sortak inprimatzen, Bertso Udalekuetako lagunekin egunik euritsu eta hotzena ere festa, emozio eta zaintza bilakatzen. Irudikatu gorputz bat herri
|
bati
bertsotik eragin nahi diona, etengabeko aldaketan dagoen mundua hitzetara ekarrita entzun nahi duena; bere pentsamendua eta sentitzeko moduak bertso baten ispiluan islatuta ikusi nahi dituena eta ispilua kraskatuko dion bertso horren zain dagoena. Irudikatu gorputz hori.
|
|
2019
|
|
|
Irizpideak argi eta garbi dituztenak. Bertsoa entzun bezain pronto, han bertan, berehala, bat
|
batean
bertsoa balekoa, ona, eskasa edo bikaina izan dela juzgatzeko.
|
|
|
Hamaika bilera, eztabaida eta entrenamendu luze egin ondoren, azkenean, heldu ginen behintzat irizpideen txostena finkatzera: Bat
|
bateko
bertsoak epaitzeko irizpideakizenarekin bataiatu genuen. Bertan, orientazio orokorrak, gaiari dagozkion irizpideak, hizkerari dagozkionak, neurriari buruzkoak, errima, denbora eta erritmoa, kantaera, doinuak eta beste… zehaztuta utzi genituen, behingoz idatzita.
|
|
|
Ez da erraza eman didaten lana; bizitza
|
bat
bertso bidez azaltzea. Ez da erraza galdu berri duzun norbaiten unibertsoan murgiltzea, eta bizitza horren ibilbidea berriz egitea.
|
|
|
Doinua: dozena
|
bat
bertso berri
|
|
2020
|
|
|
Abar horien baitan kokatzen ditu, beste lan batzuetan, batik bat Bilintx eta Pello Mari Otaño. Bertso jartzaileak, beraz, bertsolariak izaten ziren, bat
|
batean
bertsotan egiten zutenak; eta horietan, handienak.
|
|
|
ukitu, zeharbidez edo bide batez. Bertsopaperek, berriz, gai horiek lantzea eta sakontzea ekarri zuten; edo, bestela esanda, bat
|
bateko
bertsoen errepertorioa zabaltzea eta aberastea.
|
|
|
Eta, Azpeitiko hurrengo azoka egunean, hara joan zen, bertsopaper pila harturik eta hogei bat urteko bere seme Rikardo eta hamabi bat urteko seme Antonio lagun zituela. Eta Azpeitian, kantoi batetik edo, hirurak
|
batera
bertso kantari hasi ziren. Aitak baxu ahotsa egiten zuen; Rikardok, tenor ahotsa; eta Antoniok, tiple ahotsa.
|
|
|
Azken gerraondoan, gainbehera zihoan bat
|
bateko
bertsoa ere. Baina honek bere burua altxatu du.
|
|
|
Dena den, Zavalak berak berehala igarri zion bertsopaperak ez zuela bat
|
bateko
bertsoak izandako susperraldirik izango.
|
|
|
Baina
|
batek
bertso kronika ondu, eman zuen, beste batek entzun eta ikasi, ama batek sutondo zokoan haurrari xuxurlatu, artzain batek olhan oihuztatu, ahoz aho kurritu zen gutara heltzeko. Haltzak ez du bihotzik, baina oinak urean laket da eta ostoetarik odola omen dario, Margarita alabaren negarra, Larraine Berterretxeko seme maitalea galdurik.
|
|
|
Haatik gazte gaztetatik bere haragian ikasi zuen gerla zer zen, eta etxean ikasi koblaka, on egin ziona gerrako aberekerien ondotik bizirauteko; batzuetan bertsoek beste dimentsio bat hartzen dutela dirudi. Berrogeita
|
bat
bertsotan bere zorigaitzaren kronika zabaltzen du. Gure ibilaldian, hemen, hamar batetan mugatuko gara; horietan, bizia eta heriotza arteko marra odol kolorekoa ikusi duela sentitzen da… Etxe anitzetan bezala, Larraine Salan lau seme izan ziren gerlan.
|
|
2021
|
|
|
Herreriak bildutako pare
|
bat
bertso jasotzen ditu, hau Miguel Puertas Salgadorena:
|
|
|
Jantzienak zeudenek bazekiten kanpoko fenomenoen berri. Manuel Lekuonak, esaterako, bertsolaritzaren ikerketa modernoa abiarazi zuen 1930eko bere hitzaldi famatuan, Saharako Tuaregen edo galiziarren bat
|
bateko
bertsoak aipatzen zituen [1], baina oso zabaldua zegoen bertsolaritza munduan bakarra zeneko ideia. Euskal kulturaren ikur bereizgarri bezala funtzionatzen zuen bertsolariak, nahikoa ikur esentzializatua zen gainera, eta hobeto funtzionatzen zuen munduan bakarra zela esanda.
|
|
|
Proiektuan, askotan gertatu izan da egoitzetakoek berek bertso edo pasadizo zaharren botatzea eta bertsoaren gainean eztabaidatzea, dudarik gabe, egoera anitz aldatu delako beren garaitik hona. Txirrita
|
baten
bertso guztiak gogoz dakizkien horrek, gaur egun, panoramaz aldatutako bertsogintza bat dauka entzungai, eta horrek askotan aukera eman die gaztarora itzultzeko, konparatzeko eta uneaz gozatzeko, emozioek gidaturik. Bidea umorez egiteak ere asko lagun dezake momentuaz gozatzen eta denborak utzi dituen zaurien ixten, irria eraginez eta anekdota alaietan zentratuz.
|
|
|
Bat
|
bateko
bertsoak badu sortzeko eta interpretatzeko prozesuari buruzko deskribapena. Hura epaitzeko edo ebaluatzeko irizpide zehatz batzuk ere baditu, baina ez du irakaskuntza ikaskuntza prozesua gidatzen duen materialik.
|
|
|
Euskal Herriko Bertsolari Txapelketetako epai irizpideetan kantaerari buruzko aipamenak izan duen bilakaerari buruz gehiago jakiteko asmoz, Martin Aramendik eginiko Bat
|
bateko
bertsoa epaitzeko irizpideen bilakaera eta bertsogintzaren zenbait aje (d.g.) lana hartu nuen oinarri moduan. Bere analisia aztertu ondoren, ohartu nintzen 2000 urtera arte doinua eta kantaera ez zirela aipatu ere egiten epai irizpideetan.
|
|
2022
|
|
|
Pedro Mari Otañok makina
|
bat
bertso jarri argitaratu zuen bere garaiko prentsan, eta Zerbait (1895) eta Alkar (1904) bilduma ezagunetan jasoko zituen gero bertso hauetako asko. Bat batekoan kasik saiorik ezagutzen ez bazaio ere bere garaiko bertsolari garrantzitsuena izan zen, eta eredu izango zen hurrengo belaunaldientzat.
|
|
|
Urteak daramatza koaderno
|
batean
bertsoak idatzi eta idatzi. Lier oheratu orduko ekiten dio lanketari:
|
|
|
[Bat
|
bateko
bertsoa, jolas galduaren bila II] Basarri eta Uztapide
|
|
|
Jolas izaera galtzen ari da bat
|
bateko
bertsoa. Neurri batean, galera horren historia da bertsolaritzaren historia.
|
|
|
Txapelketa horien zurrunbiloan sartu aurretik, ordea, geldialdi bat egingo dugu, zenbaki honetan. Urteen joanean bertsolaritzak egindako ibilbidean ez baina, egun
|
bateko
bertso jardun batean jarriko dugu arreta. Hain da esanguratsua!
|
|
|
Oso ongi pasatu dut, denetan. Kantatu dugu pare
|
bat
bertso afaritan, Bilboko BIRAn elkarrizketa saio batean… Biok batera hiru saio edo egin ditugu, eta asko dibertitu naiz. Oso ondo ulertzen dugu elkar eta saio oso onak egin ditugu, eta horretarako konplizitatea beharrezkoa dela, eta beharrezkoa dela lengoaia bera hitz egitea.
|
|
|
Lehenengo agurra bota ondoren, ‘orain bertsolariek bederatzi puntuko bertsoa botako dute Mogelen gorantzan’ esan zuen Alfontso Irigoien gai jartzaileak. Uztapidek eta Lasartek esan zuten ez zela hori bat
|
batean
bertsoak kantatzeko neurria. Orduan Irigoienek nahi genuen neurri eta bozean kantatzeko baimena eman zigun.
|
|
|
Bat
|
bateko
bertsoaren jolas izaera du idazlan honek abiapuntu eta jomuga. Bere berea du bat bateko bertsoak izaera hori.
|
|
|
Bat bateko bertsoaren jolas izaera du idazlan honek abiapuntu eta jomuga. Bere berea du bat
|
bateko
bertsoak izaera hori. Jolas egiteko erabili ohi da bertsoa lagunarte, bazkalondo, afalondo, taberna eta sagardotegietan.
|
|
|
Bat
|
bateko
bertsoa, oro har, galtzen joan da jolas izaera azken mende eta erdian. Galera horren historia zirriborratu nahi nuke, zortzi flashetan, bi lanetan, galera eragin duten faktoreak atzeman eta gogoetarako gaia eskaini aldera.
|
|
|
Beraz, Lore Jokoen giroa iritsi zen plazetako bat
|
bateko
bertso saioetara ere. Tabernetako giroa baino jasoagoa zen, serioagoa.
|
|
|
Horra hor, bat
|
bateko
bertsoaren jolas izaerari mugak jartzen zenbait faktore.
|
|
|
Lehenengoa, zerbait lortzeko bitartekotzat erabili nahi izatea bat
|
bateko
bertsoa. Izan ere, jolasa beste helbururik ez du bertso jostalariak.
|
|
|
Irungo norgehiagoka izan eta handik bi urtera, 1883ko irailean, Azpeitiko Lore Jokoetan, bat
|
bateko
bertso sariketa bat jokatu zen. Zavalaren esanetan, bertsolarien artean sekulan sortu den sesiorik gogorrena piztu zuen sariketa hark.
|
|
|
Berehala etorri ziren lehen bi bertsolari txapelketak. Berriro ere, tresna eta bitarteko bihurtu nahi izango du klase kultuak bat
|
bateko
bertsoa. Oraingoan, gainera, ordu arte eskura izan ez zuen faktore berri bat baliatuko du klase kultuak:
|
|
|
Bertso batean ez dago hobeto islatzerik Euskal Pizkundearen espiritua. Horra hor, esanahiz bete beteak, Txeko erria –Txekoslovakia–, independentzia politikoa 1918an lortu zuena; Mireio, Frédéric Mistralek –Literatur Nobel saria, 1904an– proventzeraz idatzitako obra, Orixek euskaratu eta 1930ean argitaratua; gaixo dagoen euskara… Horra hor, azken batean, bat
|
bateko
bertsoa Euskal Pizkundearen zerbitzura.
|
|
|
Txirrita, funtsean, bat
|
bateko
bertsoaren jolas izaera oztopatzen duten faktoreak ari zen salatzen. “Latiñez” hartan zeuden, graziaz laburbilduta, faktore guztiak:
|
|
|
Bertso jarrietan nabarmenduagatik, badirudi gai zela bat batean aritzeko. Domingo Kanpainari buruzkoak bat
|
bateko
bertsoaren itxura guztia dauka. Zenbait bertsioren arabera, Izturin gaineko sagardotegi batean afari merienda prestatzen ari zen Bilintx –arrain gorria, zehazki– mando gainean Domingo bistaratu zuenean.
|
|
|
Doinua: Dozena
|
bat
bertso berri
|
|
|
Doinua: Dozena
|
bat
bertso berri
|
|
|
Bereziki deigarria izan zen Nerea Elustondoren kasua: bertsotan kasik hasiberria zen, edo hasi gabekoa ia, eta bat
|
batean
bertso ikaragarriak kantatzen zituen.
|
|
|
Sentitu al duzu noizbait zure bertsokerak edo, modu zehatzago batean esanda, bizitza ikuskera jakin
|
bat
bertsotan isladatzeak, inoren arbuioa sorrarazi duenik?
|
|
|
Irizpide honi oração esaten diote, eta kontuan hartu behar dira, halaber, errima eta metrika: poeta
|
batek
bertso erregularrak sortu behar ditu, erritmoa eten gabe; horretaz gain, errima asko eta onak topatu behar ditu. Emankizunetan entzuleek gaiak proposatzen dituzte, bertatik bertara esanez, edo bestela ordainketen azpil berean jartzen dituzten papertxoetan idatzita.
|
|
|
Emankizunetan entzuleek gaiak proposatzen dituzte, bertatik bertara esanez, edo bestela ordainketen azpil berean jartzen dituzten papertxoetan idatzita. Poesiazale
|
batek
bertsotan jarritako gai bat proposa dezake, mote edo estrofaren amaiera izango dena. Kantoreek eskaerei bide emateko betebeharra daukate.
|
|
|
Bat
|
bateko
bertsoaren sorkuntza elkarketak sustatzen du: poeten arteko bilkurek, eta horien artean eta cantoriak (kantoria) antolatzen dituzten zaleen artean egiten direnek.
|
|
2023
|
|
|
Erdi Aroko aurrekariari lotuz gainerako guztiak poesia idatziaren lehiaketa gisa planteatu ziren bitartean, Abadiak ikuspegi zabalago bat ezarri zuen: literatura idatziaz gain, bat
|
bateko
bertsoa ere bai, eta horiez gain kantua, musika, dantza, antzerkia, pilota, atletismoa, aizkolaritza, behi jeztea, ur ekartzea edo abere sariketak.
|
|
|
Vinsoni deigarria iruditu zitzaion emakume
|
bat
bertsotan ikustea: “Ile st assez rare que des femmes improvisent ainsi publiquement; jusqu à present, on n’avait encore vu prendre part au concours qu’une jeune Espagnole de Fontarabie qui n’a plus paru depuis trois ans”.
|
|
|
* Azaleko irudiak: Sarako Lore Joko haietako afitxa eta bat
|
bateko
bertso sariketako bi irabazleak: Maria Luixa Erdozio azkaindarra() eta Piarres Ibarrart Jatsukoa()
|
|
|
Honela, Argentinako La Baskonia aldizkarian 1906ko abuztuaren 30ean Juliana Agirrezabalagak sinatuta Amezketako jolasak izenburuarekin argitaratu zen testuan Amezketako jaietan Vissenta izeneko panderojoleak eskainiriko kopla saioa aipatzen da. Bestetik, 1902an Enrike Elizetxeak neskazaharrei jarri zizkien bertsoak zirela eta Joxepa Antoni Aranberrik honekin eta jarraian ‘Kajista’ bezala sinatzen duen bigarren gizaseme
|
batekin
bertso jarrien bidez izandako polemika famatuan, Elizetxeak Aranberriri Xenpelarren iloba dela nabari zaiola aitortzen dion testua: “Ederki daude Joshepa Antoni eta milla ezker Ibaizabalen izenean.
|
|
|
Garrantzi “handia” du bertsoak ermuarraren bizitzan: “Alde batetik, bertsotan nabilelako eta astean pare
|
bat
bertso eskola egiten ditudalako, eta bestetik, haurrekin ere bertso irakasle nabilelako beste pare bat bertso eskolatan. Horrez gain, lagun asko eman dizkit bertsoak, eta haiekin denbora asko partekatzen dut”.
|
|
|
Garrantzi “handia” du bertsoak ermuarraren bizitzan: “Alde batetik, bertsotan nabilelako eta astean pare bat bertso eskola egiten ditudalako, eta bestetik, haurrekin ere bertso irakasle nabilelako beste pare
|
bat
bertso eskolatan. Horrez gain, lagun asko eman dizkit bertsoak, eta haiekin denbora asko partekatzen dut”.
|
|
|
Bertso udalekuak ere aipatu ditu Astizek: “Faktore garrantzitsua izan zen banuela lehengusu
|
bat
bertso udalekuetara joaten zena garai horretan. Hala izan nuen bertso udalekuen berri, eta urte hartan joan nintzen Zuhatzara bertso udalekuetara.
|
|
|
Bertsotan hasi zenetik “gero eta leku handiagoa” hartu du jardunak bere bizitzan, nahiz eta saioen edo txapelketen arabera gorabeherak dituen: “Izan liteke garai bete
|
baten ostean
bertsoa ahaztea gero pare bat hilabetez”.
|
|
|
Basarri ere oso gertukoa da, Granada baserrikoa. Euskal Herrian ez dago beste leku
|
bat
bertsoaren panorama horren zabala erakusten duenik”, esan zigun.
|
|
|
Ea plazarik egiten al zuen galdetuta, “ez dut uste. Kantuan egiten zuela bai, baina inguruko herriren
|
batera
bertsotara joaten zenik ez nion inoiz entzun amonari. Gainera, ni ume bat nintzen orduan galdera horiek egiteko.
|
|
|
Gainera, saio tematikoak izanik, trama bat pentsatzearen konplexutasunaz ere ohartu gara. Ez da erraza istorio
|
bat
bertso saio batera moldatzea, eta tartean bideo eta mozorroak badaude, are zailagoa da.
|
|
|
Erreferenteak ez dira beti errepikatzearen errepikatzeaz sortzen. Labrit pilotalekuak, adibidez, behin bakarrik jaso du Nafarroako Bertsolari Txapelketako final bat, eta, txapelketaz harago, ez zaizkio ere bestelako bertso hitzordu asko ezagutzen, mitinen
|
bateko
bertso solteren bat edo beste. Eta hala ere, askori datorkio frontoia burura, Iruñea eta bertsoa, bertsoa eta Iruñea, lotu dezaten eskatutakoan.
|