|
2022
|
|
|
Jean Louis Davant larrabiltar euskaltzainak, batetik Zuberoako berriak helarazten zituen Herriari, bestetik kronikari lana zuen betetzen. Egiari zor, iru ditzen zaidanaz, tokiko berri emailegoa
|
baino
, kronikari lana du gehien bat bete, molde jarraikian. Panpeia eta Allanderi zoakien Zuberoako berrien zabaltzea, baina horien partetik iturria doi bat agortua bezala zegon garaian, Jean Louis ek hartu zuen luma, Igarailea izenpetuz bidaltzen zituen berriak, ahal zuen guziez, ezin zuelarik irakurlea abisatzen zuela:
|
|
|
" Beti kezka berak zabilan: jende langile xehearen griñak eta ezinak, eta beti berak
|
baino
gutiago zakiteneri laguntza sustengu egitea" du idatzia izan Emil Larrek. " Langileriaren aldeko sindikalismoan zuen aurkitu bere bihotz handiaren beteko bidea".
|
|
|
Horrela hasi zen beraz Allande Herriarentzat berriketari lanetan. Baina honek aitortu zidan bazuela bestalde asko lan eta Herriarekiko kolaborazioan Panpeia Etxebarne batek berak egin lezakeen
|
baino
lan askoz hobea egiten zuela. Erran niolarik, orduan, menturaz beste zuberotar berriketari batzuk Panpeia behar luketela lauzkatu, Allandek erran zidan haren ustez zoritxarrez zuberotar guti zela zubereraz behar den bezala idazten zakienik.
|
|
|
abiadura handiko presoak izan ginen! Denbora gehiago pasa genuen Poliziaren eskuetan, presondegian
|
baino
! Izan ere, esku hutsik harrapatu baikintuzten, dokumentu eta armarik gabe aldean.
|
|
|
Abiatu aitzin jada, patruilako batek ez zuen bertara upatu nahi, beldurtuta. Eta hegan gindoazelarik, guk
|
baino
beldur handiagoa zuten berek! Izugarriko burrunba egiten baitzuen traste hark!
|
|
|
Euskara, beraz, ez da gaur egun lotsaz hartzeko gauza gure Ipar Euskal Herrian. Bai baina, hara paradoxia kezkagarria, gaur egun atzo
|
baino
gutxiagok hitz egiten dugu euskaraz. Zuberoako kontuekin jarraitzeko, demagun eus kaldunenik bezala hartua den herri bateko karrikan gabiltzala, esaterako Altzain edo Altzürükun aurkitzen garela.
|
|
|
Euskararentzat giro hobetze horrek eragile bat
|
baino
gehiago izan du, hauen artean direlarik, nire ustez, azken udal bozetan abertzale andana zin ego tzi bilakatu izana, baita euskara herrialde baten garapenerako osagai izan dai tekeela ohartzea ere. Euskara esparru publikora zabaltzea izan da lehenengo urratsetatik bat Zuberoan zein Ipar Euskal Herriko beste eskualde gehienetan.
|
|
|
Bati
|
baino
gehiagori zinikoa irudituko bazaio ere, menperatzea jasan duen herri batean, aginteak ebazten duena ezinbestez onesten dute herritarrek. Ipar Euskal Herrian, Parisko gobernuak bihar erabakiko balu euskarak behar duela ofiziala izan, ez litzateke aurkako oldarraldi handirik izango, non ez den, be harbada, Hezkunde nazionaleko irakasleen artean, hauetatik asko" Errepublika batu eta zatiezin" aren zaindari zorrotzak baitaude.
|
|
|
Egia esatearren, 2004an, Maule erdaldunduan eman zen Antso Handia pas to ral a joan den urtean Basabürüko herri hauek eskaini digutena
|
baino
nabarmen eus kal dunagoa zen. Nahiz eta erdaldun asko egon, hasierahasieratik giroa euskararen al dekoa izan zen.
|
|
|
Nolako au rrerapenerako? Egoera zehazki aztertuz gero, erantzuna gazi gozoa dela erran daiteke eta, ziur asko, gozo
|
baino
nabarmen gaziagoa ere. Jakin en zenbaki berezi honetarako urtero egin ohi dudan aipamentxo honetan, aldi bakoitz edo, adierazi izan dut euskararen aldeko" giro on" horrek, dohakabez, argiune baino itzalalde gehiago dauzkala.
|
|
|
Egoera zehazki aztertuz gero, erantzuna gazi gozoa dela erran daiteke eta, ziur asko, gozo baino nabarmen gaziagoa ere. Jakin en zenbaki berezi honetarako urtero egin ohi dudan aipamentxo honetan, aldi bakoitz edo, adierazi izan dut euskararen aldeko" giro on" horrek, dohakabez, argiune
|
baino
itzalalde gehiago dauzkala. Beste behin ere hotz eta motz esatearren, euskararen aldeko giro hori nabaritu daitekeenetik, gure hizkuntzaren eguneroko erabilera neurria beti eta gutxiagotuz joan da.
|
|
|
Euskal tzaindiaz gain, esaterako, Euskararen Erakunde Publikoa eta Xiberoa Herri Alkargoaren Eüskara zerbitzua. Hortaz, aurreko garai batzuetan
|
baino
kontrako jarrera jakin batekin hartu dira euskarari gutxiespena edo harekiko garrantzi es kasa ageri agerian uzten duten erabaki horiek. Gutxiespena eta garrantzi eskasa... jende horrek, ordea, sekula santan erakutsiko ez lukeena frantses hizkun tzaren aldera.
|
|
|
Alabaina, euskara idatzia —eta arauez idatzia denaz mintzo naiz— plazara agertzeak ondorio txarrik ere ez ote duenez eragin pentsatzen hasia naiz... Izan ere, aurretik adierazi izan dudan bezala, badirudi Zuberoan, Ipar Euskal Herri osoan bezala, euskara egiten ari dela idatzita ageri den hizkuntza bat... mintzatua den hizkuntza bat
|
baino
gehiago! Eskolan gutxi edo aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat, etxean, karrikan, dendetan, egun eroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago.
|
|
|
Izan ere, aurretik adierazi izan dudan bezala, badirudi Zuberoan, Ipar Euskal Herri osoan bezala, euskara egiten ari dela idatzita ageri den hizkuntza bat... mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago! Eskolan gutxi edo aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat, etxean, karrikan, dendetan, egun eroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat
|
baino
gehiago. Hori gero eta nabarmenago egia bi hurtuko balitz, ondorioztatu beharra genuke eus kara idatziaren beti eta gehiago plazaratzeak ez duela jendartean halako eragin psikologiko onuragarri rik sortu eta hazi, uste izan zitekeen bezala... eta beharbada, aitzitik ere, eus kara mintzatuaren atzera egitea areagotu egin duela.
|
|
|
Alabaina, joan zaigun 2013 honetan ere hala gertatu da, Sohüta herriak oholtzaratu duen René Cassin trajeriaz gain, Mixel Etxekopar irabarnetarrak idatzitako Ederlezi pastorala ere ikusgai egon baita. Baten batek pentsatuko du, beharbada, Ederlezi ez zela" egiazko" pastoral bat, udan aspal didanik eman ohi diren ikusgarri jendetsu horietarik bat ez baita izan eta, aktore kopuru gutxikoa izateaz gain, bi ordu
|
baino
laburragoa baitzen. Ikusmolde horietan guzietan okerrean izango da, baina.
|
|
|
Errespetagarriak dira, eiki, eta ikusleari uzten zaio azken hitza. Ikus leak, hain zuzen, udan
|
baino
kopuru txikiagoan izan daitezke apiril bukae rako larunbat arrats edo igande batean, baina kontu horrek ez du funtsezko garrantzirik batere, zeren eta, Jean Mixel Bedaxagarren iritziarekin bat nato rrelarik alde horretatik ere, ikusle kopuru handi batek ez baitu fro gatzen pastoral baten kalitatea...
|
|
|
Eta botüra ri, baztergia gehitu diot. Nahiago izaten dut hitzak asmatzea, artifizialak erabiltzea
|
baino
, aparkalekua den bezala. Baina ez naiz batere purista; ez diet latinetik eratorritako hitz guziei uko egiten.
|
|
|
hiztegi oso oso mugatua duela. Euskara estandarrak baliabidezko tresna bat
|
baino
gehiago izan luke, eta ez jendarte zehatz bati loturik egon. Damugarria da Nafarroako eskualde zonbai tetan bertako euskara bere berezitasunekin galtzea eta oraingo hiztunek batuaz baizik ez jakitea.
|
|
|
Ez zen hori euskara estandarraren funtzioa. Bistan da, hobe da horrela batere euskaraz ez mintzatzea
|
baino
!
|
|
|
Aldiz, aurten covid atzeratu den" Abdelkader" pastoralean ezin izanen da erran giristinoak urdinak direnik, zeren eta sujeta, pertsonaia nagusia, musulmana da. Erdi Aro aurretik egiten zen sailkapenari bueltatu da, gorriak eta urdinak, onak eta gaiztoak, zeren eta pastorala aspaldiko kontua da, Erdi Arokoa
|
baino
askoz aurrekoagoa; tragedia greziarrarekin ahaidetasuna badu. Baina datorren urteko pastoralean, ez dira giristinoak eta turkoak izango.
|
|
|
Anitz daude, etengabe idazten zuen. Lanetatik erdia
|
baino
gehiago oraindik argitaratzeko badirela erranen nuke. Horren erronka da euskarazko irakurleak izan daitezen, eta haz daitezen.
|
|
|
Kuadrilla bitxia eta bizia; euskaldunak batzuk — aupa Christophe—, frantsesdunak beste batzuk; abertzaleak eta frantximentak... eta ingeles bat edo beste. Ahaztezina izan zen entzutea Jojo zuberotarra eta Tolosako Eguzkitza sagardotegiko nagusi zaharra elkarrekin bakoitza bere euskaran elkarrekin lasai asko hizketan; hamaika lelo eta manifestazio
|
baino
eraginkorragoa euskararen herria egon badagoela eta gure txokoa baino zabalagoa dela uste dugunontzat.
|
|
|
Kuadrilla bitxia eta bizia; euskaldunak batzuk — aupa Christophe—, frantsesdunak beste batzuk; abertzaleak eta frantximentak... eta ingeles bat edo beste. Ahaztezina izan zen entzutea Jojo zuberotarra eta Tolosako Eguzkitza sagardotegiko nagusi zaharra elkarrekin bakoitza bere euskaran elkarrekin lasai asko hizketan; hamaika lelo eta manifestazio baino eraginkorragoa euskararen herria egon badagoela eta gure txokoa
|
baino
zabalagoa dela uste dugunontzat.
|
|
|
Alta bada, ez zen pertsona triste haietarik, alderantziz, mutil alaia zen, zirtolaria, ihakin eta imintzio egile trebea, maiz arrailerian eta txantxetan; ixtorio barregarririk bazuen ausarki zaku barnoi bezain kokillot batean, eta edonoiz bat ateratzen zizun harrigarriki. Maskaradetako beltzerian ikus nezake trajeriako urdinetan
|
baino
seguruago. Eta bizkitartean erraten zidan pastoral errej ent edo taula zuzendari lanetan hasteko gogoa zuela, holako guti baitugu, idazleak hogei bat garelarik, Etxahun Iruri mende laurden batez bakarrik egon ondoren.
|
|
|
Lan egiten du, baina askoz gehiago behar da. Ale gia, giroa aldekoa da, baina aldi berean ohartzen gara euskara duela hogei urte
|
baino
kinka larriagoan dagoela. Karrikan gutxiago entzuten da.
|
|
|
Frantziako alderdi politikoek badute proiektu politikoa, abertzaleok ez. Antieuskal dunak lehen
|
baino
gutxiago dira, baina badira oraino ere.
|
|
|
Bi alditan bederen, gorriek hainbeste zuten suharki jokatu, non mikrofonoak makilekin nahigabe jo zituzten. Biziagoa izatea merezi izan go zuena, berriz, soinularien taldean jelkaldiaren zenbakia azaltzen duten pane len ezarlea zen, behin
|
baino
gehiagotan oso berandu ibili baitzen jarduera ho rre tan.
|
|
|
uztailaren 30ean, 20:30etik haste, eta abuztuaren 1eko eta 8ko igandeetan, 15:30etik harat. Izurriak sortutako egoerari aurre egiteko neurriek beharturik, orduan ere mila ikus le
|
baino
gehiago da onartu. Hobe, beraz, urrundik etortzeko asmo tan direnek lekurik baden edo ez den berri hartzea, helbide elektroniko ho netara mezua bidalita:
|
|
|
Hirugarren artikuluan, Herriaren ondoko asteko zenbakian, berriz pastorala aipatzen zuen, Abdelkader pastorala, jakinez Allandek pastoral denei buruz ar tikulu bat
|
baino
gehiago idazten zuela Berrian eta Herrian. Halaber egiten zuen mas karadekin.
|
|
|
Halere, itxaropena ematen zuten esperientza arrakastatsuak azalduz, Azkorria gaztandegiarena aurkez ten zuen. 2006an Zuberoako hamazazpi ardi hazlek langune berri hori sor tu zuten beraien gazta egiteko, gaztandegi handiei ardi esnea saldu
|
baino
. " Oro har, laborariek beren lanbidea eta izatea bera ere berek gobernatzearen ikusbide ederra eman eta emaiten dü Azkorriak" iruzkintzen zuen Allandek.
|
|
|
Aitzinsolasean lauzpabost egia agerian ematen zi tuen: euskara bat baizik ez dela eta euskalki bat besteak
|
baino
gehiago edo ho be ez dela; hamar hitzetarik zortzi, bederatzi ez bada, berdinak direla Euskal Herri osoan, ahoskatze ezberdinak direlarik, eta beste hitzak ikasteko di rela; euskara batua beharrezkoa dela euskaldunen artean elgar ulertzeko; eus karazko prentsa irakurtzeko zailtasunak badirela baina ikasi behar zela, frantsesez irakurtzen ez jakitea harrigarria litzatekeelarik...
|
|
|
Ziberoko Egünaria (18871914) liburuaren aitzinsolasa dugu. Urtean behin agertzen ziren almanak horiek zubereraz idatziak ziren lexiko aberats eta orain
|
baino
mailegu gu txiekin. Hilabeteetako izenak adibidez:
|
|
|
Herritarren esku izan go den kapital kopuruaren gehitze hau instituzioei banatutako zatiaren gu txitze batekin gauzatuko da. Hala eta guztiz ere, Elfen pribatizazio honetan nabaritutako arrakastagatik, hartzaile bakoitzak 12 akzio
|
baino
ez ditu eskuratuko, hasiera batean 30 akzio erosteko aukera izan bazen ere. Zehazki, 3.098.000 akzio erosle azaldu dira.
|
|
|
Elf Aquitaineko akzio bakoitza 385 liberatan zegoen salgai, hots, pribati zazioa abian jarri aurretik burtsako truke salneurria
|
baino
% 10 merkeago. Salmenta arrakastatsu honi esker, 33 miliar libera sartuko dira Frantziako kontu publikoetan.
|
|
|
Abiagunea Ereta (Arette) herritik San Martiko harriko elurtegietarako bidea hartu ondoren, bospasei kilometrotan kokatua den La Mouline herrixka
|
baino
200 metro lehen izango dugu, zubixka baten alboan (442 m). Leku horretan, bada autoen aparkatzeko zabalgune bat.
|
|
|
Gaur egun baina aurretik ere halaxe zen Polinesiako salerosketa emaitzak erabat desorekatuta daude. Zehazki, 2002 urtean, autonomia erkide goak 1,34 miliar euroko inportazioak egin zituen, eta esportazioak, aldiz, 176,6 milioira
|
baino
ez ziren igo. Ororen buruz, beraz, merkataritza defizita 1,16 miliar eurora igo zen iaz.
|
|
|
Biziki ongi menperatzen zuen euskara batua baliatzen zuen hor, Euskaldunon Egunkariak hamahiru urte iraun zuen bitartean(). Euskara batua
|
baino
" komunikaziozko euskara" deitzen zuen Allandek, holaxe euskaldunen arteko harremanetarako hizkuntza tresna zela azpimarratzen zuen.
|
|
|
Ikastolen borro ka pil pilean zegoen, MIACA egiturak (Akitania kostako antolamendua helburu zuen misio interministeriala) proposatzen zituen turismo egitasmoak bel durgarriak ziren, eta, garai hartan, hautetsi gehienak Euskal Herriarekiko ezaxolagabe ziren, inongo euskal kontzientziarik gabeak euskara zein euskal izatearekiko. Ez zen besterik egiten ahal borrokan sartzea
|
baino
.
|
|
|
Egunero euskaraz ari diren arizaleak izango dira, beraz, pastorala honetan, hori ez baita, tamalez baina, betiko kontua... Joan den urtean, esaterako, Ligi, Atherei, Lexantzü, Zunharre eta Etxebarrek taularatu duten Bereteretxe pastoralean ia esan daiteke erdaldunak euskaldunak
|
baino
kopuru handiagoan zirela! Gauzak horrela, eta sinesgaitza badirudi ere, jakin beharrekoa da JeanPierre Rekalt errejenta frantsesez mintzatzerat behartuta zegoela mustraka edo trebealdi saioetan!
|
|
|
Barka diezadazue ene buruaz mintzatu bainaiz hor, baina anekdota horrek erakusten du Allanderen atxikimendu mota nolakoa zen Herria eta Herriarentzat. Jende batzuk behin
|
baino
gehiagotan harritu baitzaizkit Allande bezalako euskal militante batek Herrian idazteaz, harridura horren arrazoia da hain segur Herriaren" espiritua" ez dutela ongi ezagutzen, ideia orotakoeri idekia den kazeta delarik, abertzale edo ez abertzale, sinesdun edo ez, euskararen atxikimendua eta ezberdintasunaren errespetua dituzten ber. Azken urteetan," Hitza Pitz" blogea zuen e... Baina Allanderentzat, ez zen kontrae rranik aldi berean Hitza Pitz blogean eta Herria astekarian idaztean.
|
|
|
Gaueko xoria genukeen Allande. Zoritxarrez, xoria betirako airatu zaigu uste
|
baino
lehen eta eskas handia egiten digu.
|