|
2004
|
|
|
Oro har, onartu cgin dabadircla a priori egiazkoak diren pcrpausak, egia logiko edota anajitikocn kasuan esatebaterako.
|
Baina
perpaus sintetiko bat cgiatzat hartzeko kontuan izan beharreko iriz.pideeiburuz aritzean iritzi desberdinak sortu dira. Lau izan dira joera nagusiak: a.
|
|
|
Izenen ahalbidea eta testuingurua perpausa da.
|
Baina
perpausa izenak ez diren beste elementu batzuez osaturik da, horietan aditza elementu nuklearra dugularik. Wittgensteinek ez du, haatik, aditza espezifikoki aztertzen Tractatus ean.
|
|
2005
|
|
|
–... gramatikak esaten digu perpaus jakin bat ondo eratua dagoen ala ez gramatikala den ala ez.
|
Baina
perpaus gramatikalak konbinatuz testu desegokiak sor daitezke eta horri buruz ohiko gramatikek ezer gutxi esaten digute. Ondorioz, perpausetik harago joan beharra daukagu, testu egokiak sortuko baditugu:
|
|
2007
|
|
|
Horregatik da perpausa hizkuntzaren oinarrizko unitatea Wundten pentsaeran.
|
Baina
perpausaren kontuari berehala helduko diogu. Orain, Wundten teoria psikologiko orokorraren eta hizkuntzaren teoriaren arteko loturari dagokiona bukatzeko, beste adibide bat ekarriko dugu hona.
|
|
|
|
Baina
perpaus aztergaian badira beste marapilo batzuk askatu beharrezkoak: subjektua (Jasser Arafatek) urrunegi egiten da, gure ustez, atzeneko lekuan.
|
|
|
Perpaus horretan, aurrekoan legez, puntu bien ondoko informazioa dago galdegai.
|
Baina
perpausa hasten da gaur egun egin ohi ez den legez: aditzetik.
|
|
2012
|
|
|
Horretarako aski da eten markatu baten ondoren, eta batez hastea perpausa. Eta horrek aurrekoarekin nolabaiteko lotura markatzen du
|
baina
perpaus elkartu bat osatzera iritsi gabe?. Guk, artxikonektagailu?
|
|
2014
|
|
|
Esan gura dena da ordua dela errepikapenaren grabitate astunak eta dogmatika akademikoak inposatu izan duten kontzeptu biren eskematismo horretatik askatzeko1959 Renanek, dio Girardetek? egia da eguneroko plebiszituaren perpaus famatua daukala;
|
baina
perpaus bakar horren alboan beste hamaika dauka, ondare nazionalaren balio esentziala lodi azpimarratuz. (Ondare nazionalean lurraldearen integritatea, loria historikoak, eta hizkuntza, arraza, etc., zenbatzen dira).
|
|
2015
|
|
|
Tansley jaunak mailua altxatu, airean eragin, baina beheratzerakoan konturatu zen ezin zuela halako tresnarekin tximeleta suntsitu, eta bizi osoan ez zela zorabiatu esan zuen soilik.
|
Baina
perpaus bakar hartan zegoen bil bil eginda, bolbora bezala, aitona arrantzalea zuela; aita, botikaria; bere kabuz egin zuela aurrera; harro zegoela horregatik; bera Charles Tansley zela... hango inor itxuraz konturatzen ez bazen ere; egun haietako batean, baina, den denek jakingo zuten. Muturturik begiratu zuen aurrera.
|
|
2020
|
|
|
Perpausak izan ohi dira gramatiken aztergai, eta perpausak osatzen dituzten elementuak.
|
Baina
perpauseko osagaiak nola antolatzen diren azaldu nahi bada, funtzio sintaktikoez bestelako kategoriak ditugu. Hitz ordenaren azterketak izan du bere lekua euskal gramatika batzuetan; horregatik aukeratu dut, gai honek ere argi uzten duelako artikulu honetan behin eta berriro esana:
|
|
2021
|
|
|
Badira etorri naiz/ etorria naiz bezalakoak, eta ikusi ditut/ ikusiak ditut moduko bereizketak.
|
Baina
perpaus horien egitura edozein dela ere, ez da hor aditz laguntzailea aldatzen, eta ez ditugu, hortaz, hemen azalduko. Ez da gauza bera gertatzen, ordea, beste bikote honekin:
|
|
|
Segur naiz plazer eginen diodala, ezen bera ere kantari pollita da (Xalbador). Perpausaren hasieran joan ohi da,
|
baina
perpaus barnean ere, tartekatua, ager liteke: Hala ere, azken alderat, ezen aspaldi zendua da, egin zizkigun bisita batzuk (Xalbador)
|
|
|
38.7b Kategoriari dagokionez, esan behar da eta enklitikoa ez dela menderagailua, ez baititu menderagailuek dituzten ezaugarriak: a) menderagailuak adizki jokatuari itsatsiak dira beti (ba, bait, n, la); eta enklitikoa, aldiz, aditzari itsatsita joan daiteke,
|
baina
perpausaren beste osagairen baten enklitiko ere izan daiteke: Jaramonik ez dit egingo eta, bihotza erdibituko zait (J.
|
|
|
|
Baina
perpausen artean gerta daiteke beste mota bateko lotura ere, solas mailakoa, gorago aipatu duguna bezain hertsia ez dena. Hau da, hain zuzen orain aipatu nahi dugun lotura, solas mailakoa, alegia.
|
|
|
Esana dugu gramatikak solasaldi horretan perpausak bereizten dituela, besteak beste.
|
Baina
perpausetik goragoko analisirik ez du egiten gramatikak, perpausa kontsideratzen baitu gramatikak deskribapenerako unitaterik handiena. Baina, zer dela eta ezartzen dio gramatikak bere buruari perpausaren muga, eta albora uzten ditu hortik gorako azterketak?
|
|
|
Horrela, neke handirik gabe, asma daiteke perpausak duen egitura —hierarkia erakusten duen egitura— zein den.
|
Baina
perpausekin ezin dugu era berean jokatu. Perpausa gramatika unitate bat dugu, baina bere osagai guztien artean mugapen eta lotura distribuzionalak ezar daitezkeen bitartean, bera, berez, ezin daiteke goragoko klase distribuzional batean sartu.
|
|
|
Alegia, perpausez osatutako perpaus ez den beste goragoko" kategoriarik" bilatzen ezin gara hasi. Zenbait perpausez perpaus elkartuak osatzen badira, jakina, arazorik ez da perpaus elkartu hau ere aztertzeko,
|
baina
perpaus desberdinek osatzen duten testua perpausa ez bada, perpaus segida bat baizik, ezin dugu perpausari aplikatu diogun analisi metodoa aplikatu. Distribuzio nozioa trukagarritasunean oinarritzen da eta ezin zaie aplikatu perpausei.
|
|
|
Bi argumentu, hortaz.
|
Baina
perpaus horren ordez ondoko beste hau eratzen badugu, Anek gaizki jaten du, zer gertatzen da hor. Zenbat argumentu ditugu holakoetan? 13
|
|
|
34.1a Baldintzazko perpaus deituraren azpian egitura multzo zabala bildu ohi da, eta eredu modura baaurrizki menderatzailearekin osatzen direnak eman ohi dira (Euria egiten badu, kaleak busti egiten dira; Bihar eguraldi ona egingo balu, hondartzara joango nintzateke; Gogor saiatzen bazara, emaitza onak lortuko dituzu),
|
baina
perpaus jokatugabeekin ere lor daiteke baldintzazko adiera (Gogor saiatuz gero, emaitza onak lortuko dituzu; Gogor saiatu ezik, ez duzu emaitza onik lortuko). Perpaus nagusiko ekintza gerta dadin bidea ematen duen ekintza edo egoera adierazten da mendeko perpausean, azpimarratutakoan, eta ‘baldintza’ horretatik (‘euria egitea’; ‘eguraldi ona izatea’; ‘gogor saiatzea’) abiatuta betetzen da perpaus nagusian esaten dena.
|
|
|
Bihar eguraldi ona egiten badu, hondartzara joango gara; baina ez diot itxura handirik ikusten, eta ziurrenera beste zerbait pentsatu dugu. Adibide honetan orainaldiko adizkiak erabiltzen dira baldintzazko perpausean, eta hipotesia nahiko gertakorra izan zitekeen,
|
baina
perpausari ematen zaion jarraipenean, gertakortasunari buruzko itxaropenak erraz aldatzen dira.
|
|
|
Hiztunak ondore perpausean dioena kontrajartzen zaio inferentziaz baldintzazko perpausean esanetik atera daitekeen ondorioari. Alegia, baldintzazko perpausean esanak pentsaraz dezake Euskal Herria toki ederra dela, eta munduko toki ederren artean leku nabarmen bat merezi duela;
|
baina
perpaus nagusiak argitzen du munduan toki polit berezi asko direla, eta Euskal Herria ez dela hainbeste nabarmentzen.
|
|
|
Eta ezta hartzeko ere. Europan jaio eta bizitza guztian europarra izan denaz, adibidez, europarra da esan dezakegu,
|
baina
perpaus horrek ez du lekurik denborazko perpausetan, ohiko erabileran bederen, ez denbora erreferentziaren emaile gisa(* Europarra denean ezagutu dugu), ez hartzaile moduan ere(* Lanean hasi zenetik europarra da).
|
|
|
Goiko adibide horietan ala (zein edo) juntagailuak ez ditu perpaus osoak juntatzen, agerian behintzat, bi perpaus osagai baizik.
|
Baina
perpaus osoak ere ager daitezke ala z juntaturik. Orduan bi perpauseko aditzek eraman behar dute (e) n menderagailua:
|
|
|
|
Baina
perpausen artean gerta daiteke beste mota bateko lotura ere, solas mailakoa, gorago aipatu duguna bezain hertsia ez dena. Izan ere, bata bestearen ondoan dauden perpausen artean ere badira harremanak.
|
|
|
Isildurik dagoen izen sintagma erlatibatua adlatiboan den perpaus osagarri jokatugabean sartua da. Aurreko adibidean perpaus osagarri jokatugabe batean sartua zen izen sintagma erlatibatua,
|
baina
perpaus osagarri hori jokatua ere izan daiteke: [[Ø laguntza emanen dizula] uste duzun] gizona; [[Ø salatuko ote zaituen] beldur zaren] gizona.
|
|
|
Eta jatorria ez ezik, erabilera ere horrelakoa du zenbaitetan, gertakariaren noizdanikoa ematen baitu aditzera.
|
Baina
perpaus nagusian aipatzen denaren azalpena adierazteko ere erabiltzen da beste batzuetan.
|
|
|
Eta egia da sarri askotan perpaus osoak izaten direla baina juntagailuaren bidez elkartzen direnak.
|
Baina
perpausa baino txikiagoko elementuak ere elkartu ditzake. Betiere, baldintza batekin:
|
|
|
Mendeko perpaus bat alokutibo eran jartzen saiatzen bagara gramatikala ez den emaitza lortuko dugu. Hau da, Miren berandu etorri dun perpausa zuzena da;
|
baina
perpaus bera nagusiago den beste baten barnean txertaturik agertzen bada, orduan alokutiboa erabiltzerik ez dago: * Miren berandu etorri dunala uste dinat/ Miren berandu etorri dela uste dinat.
|
|
|
* Amak ez ditu mendiko botak erosi, eta arrebak erlojua.
|
Baina
perpaus honen ez gramatikaltasuna ez dator berez ezezkoetan hustuketa egiten saiatzetik, kontrastea oker egitetik baizik: adibide honetan, ezkerreko perpausean galdegaia ezeztapena bera da, eta ez du eskuineko perpausean kontrastea egiteko ageriko elementurik; eskuineko perpausean baiezkotasuna nabarmenduko bagenu bai adberbioa ezarriz(... eta arrebak erlojua bai), adibidea onargarria izango litzateke.
|
|
|
Eskuineko mendeko perpausetan hartzera eta astintzeko ditugu, baina ezkerrekoetan partizipio burutuak, ipini eta kendu.
|
Baina
perpaus jokatugabeetako atzizki desagerketa ezkerrean baizik ez daiteke gerta: Esan zidan goiz jaiki, eta berehala lanera joateko;* Esan zidan goiz jaikitzeko, eta berehala lanera joan.
|
|
|
Neure buruak egunetik egunera kezkatzen nau; Zure buruak zoratzen zaitu; Oihanean sartu eta galdu naiz, baina azkenean neure buruak gidatu nau... Tradizio idatzian ez dugu holako adibiderik aurkitu,
|
baina
perpaus horiek gramatikalak dira, eta ez dira halakoak falta egungo testuetan: Neure buruak erantzun zidan (Aristi); Pena ematen dit neure buruak (Segurola); Harritzen nau neure buruak (X. Mendiguren Elizegi); Neure buruak egiten zidan Jeneralak ez zidala heriotza militarra eman...
|
|
|
|
Baina
perpaus nagusietan ere, hain aspaldiko ez diren idazleen testuetan, batez ere Hegoaldekoetan, ikus daiteke ‘adizki nagusia+ ez+ adizki laguntzailea’ hurrenkera: Eta Tomas ageri etzan (Lardizabal); Izen ori iñork ezagutzen ez du (Lopez Mendizabal).
|
|
|
13 Aurreko perpausari lotuta ageri da inoiz baina, hori bai, Iparraldeko euskalkietan ere,
|
baina
perpausak trukatu gabe. Hona, horren lekuko, Etxepareren bertso hauek:
|
|
|
2.14.1b Morfologiaren ikuspegitik, goian esan bezala, inflexioa adizkian jasotzen da,
|
baina
perpaus osoari dagokiola erraz ikus daiteke. Denbora, adibidez, perpausari dagokio, perpausean aditzera ematen den gertaera edo ekintzaren denborari egiten zaio erreferentzia, betiere hizketa unea abiapuntu dugula:
|
|
|
38.4b Jokatugabea izanik, tzeagatik perpausen aditzak ez ditu subjektu objektuak markatzen; horixe dute alde nagusia lako perpausekin. Semaforoa gorrian pasatzeagatik jarri diote isuna Koldori esaldian, esate baterako, ez da subjekturik aipatzen mendekoan,
|
baina
perpaus nagusiari esker berreskuratzen da: ‘Koldo’ da semaforoa gorrian pasatu duena.
|
|
|
|
Baina
perpaus pare horietako bakoitzeko bigarrenean ageri den diskurtso markatzaileak (bestela eta halere) perpaus horrek aurrekoarekin nolabaiteko lotura, erlazioa, duela esaten digu. Solas mailan perpaus horrek aurrekoarekin nolako lotura duen adieraziko digu, hortaz, diskurtso markatzaileak.
|
|
|
|
Baina
perpausaren zati handiagoa ere izan daiteke: Ez dugu beraz zeren eman gure bihotza mundu iragankor honi:
|