|
2004
|
|
|
Oro har, onartu cgin dabadircla a priori egiazkoak diren pcrpausak, egia logiko edota anajitikocn kasuan esatebaterako.
|
Baina
perpaus sintetiko bat cgiatzat hartzeko kontuan izan beharreko iriz.pideeiburuz aritzean iritzi desberdinak sortu dira. Lau izan dira joera nagusiak: a.
|
|
|
Izenen ahalbidea eta testuingurua perpausa da.
|
Baina
perpausa izenak ez diren beste elementu batzuez osaturik da, horietan aditza elementu nuklearra dugularik. Wittgensteinek ez du, haatik, aditza espezifikoki aztertzen Tractatus ean.
|
|
2005
|
|
|
–... gramatikak esaten digu perpaus jakin bat ondo eratua dagoen ala ez gramatikala den ala ez.
|
Baina
perpaus gramatikalak konbinatuz testu desegokiak sor daitezke eta horri buruz ohiko gramatikek ezer gutxi esaten digute. Ondorioz, perpausetik harago joan beharra daukagu, testu egokiak sortuko baditugu:
|
|
2007
|
|
|
Horregatik da perpausa hizkuntzaren oinarrizko unitatea Wundten pentsaeran.
|
Baina
perpausaren kontuari berehala helduko diogu. Orain, Wundten teoria psikologiko orokorraren eta hizkuntzaren teoriaren arteko loturari dagokiona bukatzeko, beste adibide bat ekarriko dugu hona.
|
|
|
|
Baina
perpaus aztergaian badira beste marapilo batzuk askatu beharrezkoak: subjektua (Jasser Arafatek) urrunegi egiten da, gure ustez, atzeneko lekuan.
|
|
|
Perpaus horretan, aurrekoan legez, puntu bien ondoko informazioa dago galdegai.
|
Baina
perpausa hasten da gaur egun egin ohi ez den legez: aditzetik.
|
|
2015
|
|
|
Tansley jaunak mailua altxatu, airean eragin, baina beheratzerakoan konturatu zen ezin zuela halako tresnarekin tximeleta suntsitu, eta bizi osoan ez zela zorabiatu esan zuen soilik.
|
Baina
perpaus bakar hartan zegoen bil bil eginda, bolbora bezala, aitona arrantzalea zuela; aita, botikaria; bere kabuz egin zuela aurrera; harro zegoela horregatik; bera Charles Tansley zela... hango inor itxuraz konturatzen ez bazen ere; egun haietako batean, baina, den denek jakingo zuten. Muturturik begiratu zuen aurrera.
|
|
2020
|
|
|
Perpausak izan ohi dira gramatiken aztergai, eta perpausak osatzen dituzten elementuak.
|
Baina
perpauseko osagaiak nola antolatzen diren azaldu nahi bada, funtzio sintaktikoez bestelako kategoriak ditugu. Hitz ordenaren azterketak izan du bere lekua euskal gramatika batzuetan; horregatik aukeratu dut, gai honek ere argi uzten duelako artikulu honetan behin eta berriro esana:
|
|
2021
|
|
|
Badira etorri naiz/ etorria naiz bezalakoak, eta ikusi ditut/ ikusiak ditut moduko bereizketak.
|
Baina
perpaus horien egitura edozein dela ere, ez da hor aditz laguntzailea aldatzen, eta ez ditugu, hortaz, hemen azalduko. Ez da gauza bera gertatzen, ordea, beste bikote honekin:
|
|
|
|
Baina
perpausen artean gerta daiteke beste mota bateko lotura ere, solas mailakoa, gorago aipatu duguna bezain hertsia ez dena. Hau da, hain zuzen orain aipatu nahi dugun lotura, solas mailakoa, alegia.
|
|
|
Esana dugu gramatikak solasaldi horretan perpausak bereizten dituela, besteak beste.
|
Baina
perpausetik goragoko analisirik ez du egiten gramatikak, perpausa kontsideratzen baitu gramatikak deskribapenerako unitaterik handiena. Baina, zer dela eta ezartzen dio gramatikak bere buruari perpausaren muga, eta albora uzten ditu hortik gorako azterketak?
|
|
|
Horrela, neke handirik gabe, asma daiteke perpausak duen egitura —hierarkia erakusten duen egitura— zein den.
|
Baina
perpausekin ezin dugu era berean jokatu. Perpausa gramatika unitate bat dugu, baina bere osagai guztien artean mugapen eta lotura distribuzionalak ezar daitezkeen bitartean, bera, berez, ezin daiteke goragoko klase distribuzional batean sartu.
|
|
|
Bi argumentu, hortaz.
|
Baina
perpaus horren ordez ondoko beste hau eratzen badugu, Anek gaizki jaten du, zer gertatzen da hor. Zenbat argumentu ditugu holakoetan? 13
|
|
|
Goiko adibide horietan ala (zein edo) juntagailuak ez ditu perpaus osoak juntatzen, agerian behintzat, bi perpaus osagai baizik.
|
Baina
perpaus osoak ere ager daitezke ala z juntaturik. Orduan bi perpauseko aditzek eraman behar dute (e) n menderagailua:
|
|
|
|
Baina
perpausen artean gerta daiteke beste mota bateko lotura ere, solas mailakoa, gorago aipatu duguna bezain hertsia ez dena. Izan ere, bata bestearen ondoan dauden perpausen artean ere badira harremanak.
|
|
|
Eta jatorria ez ezik, erabilera ere horrelakoa du zenbaitetan, gertakariaren noizdanikoa ematen baitu aditzera.
|
Baina
perpaus nagusian aipatzen denaren azalpena adierazteko ere erabiltzen da beste batzuetan.
|
|
|
Eta egia da sarri askotan perpaus osoak izaten direla baina juntagailuaren bidez elkartzen direnak.
|
Baina
perpausa baino txikiagoko elementuak ere elkartu ditzake. Betiere, baldintza batekin:
|
|
|
* Amak ez ditu mendiko botak erosi, eta arrebak erlojua.
|
Baina
perpaus honen ez gramatikaltasuna ez dator berez ezezkoetan hustuketa egiten saiatzetik, kontrastea oker egitetik baizik: adibide honetan, ezkerreko perpausean galdegaia ezeztapena bera da, eta ez du eskuineko perpausean kontrastea egiteko ageriko elementurik; eskuineko perpausean baiezkotasuna nabarmenduko bagenu bai adberbioa ezarriz(... eta arrebak erlojua bai), adibidea onargarria izango litzateke.
|
|
|
Eskuineko mendeko perpausetan hartzera eta astintzeko ditugu, baina ezkerrekoetan partizipio burutuak, ipini eta kendu.
|
Baina
perpaus jokatugabeetako atzizki desagerketa ezkerrean baizik ez daiteke gerta: Esan zidan goiz jaiki, eta berehala lanera joateko;* Esan zidan goiz jaikitzeko, eta berehala lanera joan.
|
|
|
|
Baina
perpaus nagusietan ere, hain aspaldiko ez diren idazleen testuetan, batez ere Hegoaldekoetan, ikus daiteke ‘adizki nagusia+ ez+ adizki laguntzailea’ hurrenkera: Eta Tomas ageri etzan (Lardizabal); Izen ori iñork ezagutzen ez du (Lopez Mendizabal).
|
|
|
|
Baina
perpaus pare horietako bakoitzeko bigarrenean ageri den diskurtso markatzaileak (bestela eta halere) perpaus horrek aurrekoarekin nolabaiteko lotura, erlazioa, duela esaten digu. Solas mailan perpaus horrek aurrekoarekin nolako lotura duen adieraziko digu, hortaz, diskurtso markatzaileak.
|
|
|
|
Baina
perpausaren zati handiagoa ere izan daiteke: Ez dugu beraz zeren eman gure bihotza mundu iragankor honi:
|