|
2006
|
|
|
Bai, baina... Konturatzen al zara zenbatetan erabiltzen dugun
|
baina
juntagailua edo lokailua egunean zehar. Hitzak, ama, mantso mantso ateratzen zaizkizu ahotik; ideiak, aldiz, abiada bizian.
|
|
2012
|
|
|
–Berrartze lan? horretan, jarraian datozen adibideek erakutsiko digutenez, eta eta
|
baina
juntagailu lokailuak dira maizenik erabiltzen dituenak.
|
|
|
Pentsa dezakegu koordinaziozko juntagailua enuntziatu parentetikoaren aurretik nahiz atzetik joan daitekeela. Bi aukera horiek zilegi izanik ere, adibiderik gehientsuenetan (hiru adibidetan izan ezik), eta eta
|
baina
juntagailu lokailuak enuntziatu parentetikoaren ondoren agertuko dira, nolabait oinarrizko enuntziatuari berriz eusteko eginkizuna beteko balute bezala:
|
|
|
3 Aurkaritzakoak:
|
BAINA
juntagailua barne. Ordea, nolanahi ere, halaz ere...
|
|
2014
|
|
|
Perpausak josteko eta eta
|
baina
juntagailuak darabiltzate maizenik:
|
|
2021
|
|
|
Bigarren adibidean, berriz, azken batean diskurtso markatzailea ageri den atal birformulatzaileak txertatzen duen ikuspuntua desberdina da birformulakizunean adierazitakoarekin alderatuta. Aurkaritza agertzen duten atalak, aurkaritza esplizitu egiten duen
|
baina
juntagailuaren bitartez loturik agertzen dira.
|
|
|
aldez aurretik adierazitako zerbaiti erantzunez edo egiten direnetan; hauen azken buruan, hain zuzen. Perpausaren azken muturrean joan ohi den
|
baina
juntagailuaren ordezkoa dela dirudi: Isil zaitez, mesedez!
|
|
|
42.22.4d Beste hainbat diskurtso markatzaileren azterketan ikusi dugun bezala, orduan ager daiteke juntagailu batek gauzatzen duen bi perpausen arteko lotura indartuaz, juntadura horri ñabarduraren bat erantsiz. Ondoko perpausetan
|
baina
juntagailuaren ondoan doa aztergai dugun DMa: Eta nola deitzen zinen munduan, ez banaiz ausartegi?
|
|
|
|
Baina
juntagailuarekin, berriz, bigarren adierarekin ageri da gehienetan: Erderatik San Juan de la Cruz, edo holako zerbait itzul nezake, bai, baina, bestenaz, ez daukat idazteko lehengo eznahirik (Orixe); Los Angelesen bizi izan nintzenean nahiko gaizki, baina bestela arazorik gabe moldatu naiz (X. Mendiguren Elizegi); Gertatzen da:
|
|
|
42.20.3b Ondoko adibideetan ikusten den bezala,
|
baina
juntagailuaren ondoan ageri da batzuetan eta berriz diskurtso markatzailearen laguntasuna duela ere bai besteetan: [...] eskolarako baino gogo handiago izango zuela Nikanorrek nahiz edonork, hantxe mendi bazterrean ibiltzeko eta egoteko.
|
|
|
42.19.4d Esan dezagun, azkenik,
|
baina
juntagailu eta berriz diskurtso markatzailearekin ere ikusten dela zenbaitetan. Eta ere rekin ere:
|
|
|
zirkunstantzia hori betetzen bada, edo betetzearen baldintzapen, orduan perpaus nagusian adierazitzakoa beteko da. Eta ordenari dagokionez ere, sarritan baldintzazkoa perpaus nagusiaren ondoren joaten da, askotan pausa nabarmenarekin(
|
baina
juntagailua ere jar daiteke tartean), mintzagai izaera garbirik gabe, hiztunaren eranskin modura edo: Esango dizuet, baina zuek isilik egotekotan.
|
|
|
28.6.3.6
|
Baina
juntagailua
|
|
|
28.6.3.6a Baizik motako aurkaritza deitu dugunerako Iparraldean
|
baina
juntagailua ere erabiltzen dute: Ez zuen bere izena ematen, baina alegiazko izen bat (Hiriart Urruti); Hanitzek obeditzen dute, ez amorez, bainan bortxaz (Xurio).
|
|
|
Ez zuen bere izena ematen, baina alegiazko izen bat (Hiriart Urruti); Hanitzek obeditzen dute, ez amorez, bainan bortxaz (Xurio). Bibliako pasarte beraren aldaerak konparaturik garbi ikusten da Iparraldean
|
baina
juntagailuak balio hau izan dezakeela: Ezta hil neskatxa, baina lo datza (Leizarraga); Neskatxa ez ilda, ezpada lo datza (Lardizabal); Neskatilla au ez dago ilda, lo baino (Kerexeta).
|
|
|
28.6.3.6b Iparraldean
|
baina
juntagailuaren bi aurkaritza motak bereizteko arazorik ez da izaten gehienean. Bereizketa garbia da, noski, bi perpausak baiezkoak direnean edota bigarrena ezezkoa denean.
|
|
|
28.6.3.7a Hegoaldean erabiltzen da. Ez partikula lehen juntagaiaren azkenazkenean kokatzen da eta bigarrenari, berriz,
|
baina
juntagailuak ematen dio hasiera, aditza normalean ondotik datorrela. " Hori ez baina hura [aditza]" egitura sortzen da horrela, alaba ez baina ama jaiki da gisakoa —alaba ez, baizik ama jaiki da egituraren parekoa—, baina k baizik en balio bera duelarik.
|
|
|
28.6.3.7b Egitura horretan, gainera,
|
baina
juntagailua aurrean duen ez partikulari atxiki ohi zaio sarri askotan, bien artean batasun gisako bat sortuz. Zenbait idazlek, hain zuzen, lotuta idazten dute:
|
|
|
28.7c Bestalde, euskaraz ia juntagailu guztiak bi juntagaien artean kokatzen dira, baina intonazio etenari dagokionez, juntagailuak bigarren juntagaiarekin elkartzea da joera nagusia: Ane/ eta Jon15
|
Baina
juntagailuarekin are argiago dirudi: Garaiz esnatu naiz, baina berandu iritsi naiz.
|
|
|
– Lehena,
|
baina
juntagailuaren bidez gauzatzen da euskalki guztietan, eta nolabait ere bata bestearen kontrako diren bi juntagai elkartzen dira: Etorri da, baina ez da hemen gelditu.
|
|
|
28.6.2
|
Baina
juntagailua
|
|
|
28.6.2.1b Gramatika eta hiztegi gehienetan aditzera ematen denez, nolabait kontrajarriak dauden bi perpaus edo bi sintagma elkartzeko erabili ohi da eskuarki
|
baina
juntagailua. Bata bestearen ‘aurka’ dauden bi esaldi juntatzeko, alegia.
|
|
|
‘Ni zinemara joan ez izana’k ez du berez eta beti ‘laguna ere joan ez dela’ iradokitzen. Hiztunak
|
baina
juntagailua aukeratu duenean, ordea, horrela pentsa dezakeen mintzalagunaren usteari aurre egiten dio.
|
|
|
28.6.2.1e Horra, beraz, labur esanda, zer den
|
baina
juntagailuaren bitartez gauzaturiko aurkaritzak egiten duena eta egiten ez duena:
|
|
|
28.6.2.2a Orain arteko adibideetan juntagaiak perpausak izan ditugu. Eta egia da sarri askotan perpaus osoak izaten direla
|
baina
juntagailuaren bidez elkartzen direnak. Baina perpausa baino txikiagoko elementuak ere elkartu ditzake.
|
|
|
Orain arte emandako adibide guztietan juntagaien artean kokatua ikusi dugu
|
baina
juntagailua. Eta horixe du, hain zuzen, lekurik ohikoena eta nagusia euskalki guztietan:
|
|
|
Perpaus hori okerra da, irakurketa normalean, hor mintzagai bati buruzko galdegaien arteko kontrasterik ez baitago. Aldiz, ez dago inolako eragozpenik egitura hori eskatzen duen lehen aurkaritza motari dagokion
|
baina
juntagailua erabiltzeko: Miren ez zen biltzarrera etorri, baina lasai geratu gara.
|
|
|
28.5.3.1a Edota juntagailu hautakariaren osaera gardena da: ‘edo+ eta’
|
Baina
juntagailu bakar beregain modura jokatzen du. Iparraldean jaso diren hiru lekukotasunetan eta forma osorik agertzen da; gainerakoetan ta forma laburtua, klitikoa, da ageri dena (bereiz, edo ta, nahiz elkarturik, edota, idatzirik).
|
|
|
Bi elementu hauen izaera aztertzeko unean, bada oso kontuan izan beharreko ezaugarri bat: biak ere ez direla diskurtso markatzaileen laguntzan ageri,
|
baina
juntagailuekin batera ager daitezkeela. Ondorengo adibideetan eta emendiozko juntagailuarekin eta edo hautakariarekin batera azaltzen zaizkigu:
|
|
|
Juntagailu hautakariak edo, ala eta edota dira.
|
Baina
juntagailu horiek guztiak ez dira euskalki guztietan erabiltzen; ezta guztiak testuinguru sintaktiko guztietan balio berarekin ere. Juntagailu bakoitzaren erabilera banan banan aztertuko dugu hurrengo orrietan.
|
|
|
Emendiozko juntadura aztertu dugunean, esan dugu eta k juntagailuen batuketa bideratzen duela aditzarekiko komunztadurari dagokionez.
|
Baina
juntagailu hautakarien ‘oinarrizko balioa’ ez da batuketa edo gehiketa. Juntadura egiturak kasu bakoitzean bideratzen duen balioak eragin zuzena du aditzarekiko komunztaduran; zehatzago esateko, balio horietako bakoitzak erreferentziak ezartzeko unean duen jokamoldeak du eragina.
|
|
|
Egia da bakarren batek (baizik ek, adibidez) bere kokagune berezia izan dezakeela.
|
Baina
juntagailuak kokagune jakina izango du beti. Diskurtso markatzaileak (DMak), berriz, askoz mugikorrago dira, eta bigarren perpauseko osagaien arten ibil daitezke.
|
|
|
28.6.2
|
Baina
juntagailua
|
|
|
28.6.3.6
|
Baina
juntagailua
|
|
|
Gertatu dena, beraz, izan da
|
baina
juntagailua, hasiera batean aurretik etenaldia zuena, aurreko osagaiari lotu zaiola (lehenbiziko perpauseko aditzari); ahoskeran (eta idazkeran ere bai) nabarmena da hori: batetik, azentuari dagokionez, aurreko aditzarekin unitate prosodikoa osatzen du baina k; ezin du baina k azentu nagusia hartu; bestetik, etenaldia gertatzen da baina ren ondoren.
|
|
|
Hauek, izan ere, berez testu mailako elementuak, hau da, perpausetik perpauserako loturari ñabardura jakina emateko erabiltzen direnak badira ere, juntagailutzat hartu izan dira inoiz, esanahiari dagokionean juntagailuen pareko eta baliokide izan daitezkeelako.
|
Baina
juntagailuaren baliokidea da, esate baterako, ordea diskurtso markatzailea, biak aurkaritzari baitagozkio. Horregatik, ez da harritzeko gure gramatiketan juntagailuen sailean aurkitzea.
|
|
|
42.21.3g Gainera, bestaldetik, bestetik eta horrelako diskurtso markatzaileekin batera ere erabiltzen da inoiz: Bestetik, berriz, industriaren gorakada gertatu zen, eta horrek ere Bizkaian eta Gipuzkoan izan zuen eraginik biziena (Zuazo). Aurkaritzako
|
baina
juntagailuarekin batera, berriz, askoz ere gutxiagotan erabiltzen da, esan dugun bezala.
|
|
|
Aurkaritzako
|
baina
juntagailuarekin batera gutxiagotan ageri da: Erran suma ukanen duzu.
|
|
|
Beste DMen antzera,
|
baina
juntagailuarekin eta berriz diskurtso markatzailearekin batera erabiltzen da inoiz bitartean: Zorion horrentzat egitzue bestak, baina bitartean, baterarik biak, nahi nuke ukan hartua zure bakezko musua (Goihetxe); Irenek isiltzeko agindu dio, baina bitartean isiltasuna berriz etorri da etxera (Jon Muñoz).
|
|
|
42.21.2e Gehienetan inolako lagunik gabe agertzen da ordea. Ez da harritzekoa, halere,
|
baina
juntagailuari lagun egiten diola erabiltzea, baina ordea bikotea osatuz: Aitzbitarte ospetsu hura[...] dihoakion santutegi eder jaierazko batean bihurtua aurkitzen da, kapilla eta jarduntza santuetarako etxea ere Jesusen Konpainiak han dituela.
|
|
|
‘nik zerbait egingo dut’ eta ‘aitak beste zerbait egingo du’ Eta horixe da, funtsean, beti aurkituko duguna kutsu adbertsatiboa duten diskurtso markatzaile eta juntagailuetan. Alde horretatik,
|
baina
juntagailuaren baliokide hurbila da ordea: Ni zurekin joango naiz, baina aita etxean geldituko da.
|
|
|
42.21.2b
|
Baina
juntagailua arruntean bigarren perpausaren hasieran kokatzen bada ere, ordea k normalean bigarren perpausaren barnean hartzen du toki, perpaus horren osagairen baten ondoren. Horrela, bigarren perpauseko osagai hori hanpatua edo gelditzen dela esango genuke, aurreko beste osagai baten kontra jarriz, bien arteko oposizioa markatuz (ni..., aita, ordea,...).
|