|
2006
|
|
|
Bai, baina... Konturatzen al zara zenbatetan erabiltzen dugun
|
baina
juntagailua edo lokailua egunean zehar. Hitzak, ama, mantso mantso ateratzen zaizkizu ahotik; ideiak, aldiz, abiada bizian.
|
|
2012
|
|
|
–Berrartze lan? horretan, jarraian datozen adibideek erakutsiko digutenez, eta eta
|
baina
juntagailu lokailuak dira maizenik erabiltzen dituenak.
|
|
|
Pentsa dezakegu koordinaziozko juntagailua enuntziatu parentetikoaren aurretik nahiz atzetik joan daitekeela. Bi aukera horiek zilegi izanik ere, adibiderik gehientsuenetan (hiru adibidetan izan ezik), eta eta
|
baina
juntagailu lokailuak enuntziatu parentetikoaren ondoren agertuko dira, nolabait oinarrizko enuntziatuari berriz eusteko eginkizuna beteko balute bezala:
|
|
2014
|
|
|
Perpausak josteko eta eta
|
baina
juntagailuak darabiltzate maizenik:
|
|
2021
|
|
|
Bigarren adibidean, berriz, azken batean diskurtso markatzailea ageri den atal birformulatzaileak txertatzen duen ikuspuntua desberdina da birformulakizunean adierazitakoarekin alderatuta. Aurkaritza agertzen duten atalak, aurkaritza esplizitu egiten duen
|
baina
juntagailuaren bitartez loturik agertzen dira.
|
|
|
aldez aurretik adierazitako zerbaiti erantzunez edo egiten direnetan; hauen azken buruan, hain zuzen. Perpausaren azken muturrean joan ohi den
|
baina
juntagailuaren ordezkoa dela dirudi: Isil zaitez, mesedez!
|
|
|
42.22.4d Beste hainbat diskurtso markatzaileren azterketan ikusi dugun bezala, orduan ager daiteke juntagailu batek gauzatzen duen bi perpausen arteko lotura indartuaz, juntadura horri ñabarduraren bat erantsiz. Ondoko perpausetan
|
baina
juntagailuaren ondoan doa aztergai dugun DMa: Eta nola deitzen zinen munduan, ez banaiz ausartegi?
|
|
|
42.20.3b Ondoko adibideetan ikusten den bezala,
|
baina
juntagailuaren ondoan ageri da batzuetan eta berriz diskurtso markatzailearen laguntasuna duela ere bai besteetan: [...] eskolarako baino gogo handiago izango zuela Nikanorrek nahiz edonork, hantxe mendi bazterrean ibiltzeko eta egoteko.
|
|
|
42.19.4d Esan dezagun, azkenik,
|
baina
juntagailu eta berriz diskurtso markatzailearekin ere ikusten dela zenbaitetan. Eta ere rekin ere:
|
|
|
zirkunstantzia hori betetzen bada, edo betetzearen baldintzapen, orduan perpaus nagusian adierazitzakoa beteko da. Eta ordenari dagokionez ere, sarritan baldintzazkoa perpaus nagusiaren ondoren joaten da, askotan pausa nabarmenarekin(
|
baina
juntagailua ere jar daiteke tartean), mintzagai izaera garbirik gabe, hiztunaren eranskin modura edo: Esango dizuet, baina zuek isilik egotekotan.
|
|
|
28.6.3.6a Baizik motako aurkaritza deitu dugunerako Iparraldean
|
baina
juntagailua ere erabiltzen dute: Ez zuen bere izena ematen, baina alegiazko izen bat (Hiriart Urruti); Hanitzek obeditzen dute, ez amorez, bainan bortxaz (Xurio).
|
|
|
Ez zuen bere izena ematen, baina alegiazko izen bat (Hiriart Urruti); Hanitzek obeditzen dute, ez amorez, bainan bortxaz (Xurio). Bibliako pasarte beraren aldaerak konparaturik garbi ikusten da Iparraldean
|
baina
juntagailuak balio hau izan dezakeela: Ezta hil neskatxa, baina lo datza (Leizarraga); Neskatxa ez ilda, ezpada lo datza (Lardizabal); Neskatilla au ez dago ilda, lo baino (Kerexeta).
|
|
|
28.6.3.6b Iparraldean
|
baina
juntagailuaren bi aurkaritza motak bereizteko arazorik ez da izaten gehienean. Bereizketa garbia da, noski, bi perpausak baiezkoak direnean edota bigarrena ezezkoa denean.
|
|
|
28.6.3.7a Hegoaldean erabiltzen da. Ez partikula lehen juntagaiaren azkenazkenean kokatzen da eta bigarrenari, berriz,
|
baina
juntagailuak ematen dio hasiera, aditza normalean ondotik datorrela. " Hori ez baina hura [aditza]" egitura sortzen da horrela, alaba ez baina ama jaiki da gisakoa —alaba ez, baizik ama jaiki da egituraren parekoa—, baina k baizik en balio bera duelarik.
|
|
|
28.6.3.7b Egitura horretan, gainera,
|
baina
juntagailua aurrean duen ez partikulari atxiki ohi zaio sarri askotan, bien artean batasun gisako bat sortuz. Zenbait idazlek, hain zuzen, lotuta idazten dute:
|
|
|
– Lehena,
|
baina
juntagailuaren bidez gauzatzen da euskalki guztietan, eta nolabait ere bata bestearen kontrako diren bi juntagai elkartzen dira: Etorri da, baina ez da hemen gelditu.
|
|
|
28.6.2.1b Gramatika eta hiztegi gehienetan aditzera ematen denez, nolabait kontrajarriak dauden bi perpaus edo bi sintagma elkartzeko erabili ohi da eskuarki
|
baina
juntagailua. Bata bestearen ‘aurka’ dauden bi esaldi juntatzeko, alegia.
|
|
|
‘Ni zinemara joan ez izana’k ez du berez eta beti ‘laguna ere joan ez dela’ iradokitzen. Hiztunak
|
baina
juntagailua aukeratu duenean, ordea, horrela pentsa dezakeen mintzalagunaren usteari aurre egiten dio.
|
|
|
28.6.2.1e Horra, beraz, labur esanda, zer den
|
baina
juntagailuaren bitartez gauzaturiko aurkaritzak egiten duena eta egiten ez duena:
|
|
|
28.6.2.2a Orain arteko adibideetan juntagaiak perpausak izan ditugu. Eta egia da sarri askotan perpaus osoak izaten direla
|
baina
juntagailuaren bidez elkartzen direnak. Baina perpausa baino txikiagoko elementuak ere elkartu ditzake.
|
|
|
Orain arte emandako adibide guztietan juntagaien artean kokatua ikusi dugu
|
baina
juntagailua. Eta horixe du, hain zuzen, lekurik ohikoena eta nagusia euskalki guztietan:
|
|
|
Perpaus hori okerra da, irakurketa normalean, hor mintzagai bati buruzko galdegaien arteko kontrasterik ez baitago. Aldiz, ez dago inolako eragozpenik egitura hori eskatzen duen lehen aurkaritza motari dagokion
|
baina
juntagailua erabiltzeko: Miren ez zen biltzarrera etorri, baina lasai geratu gara.
|
|
|
Bi elementu hauen izaera aztertzeko unean, bada oso kontuan izan beharreko ezaugarri bat: biak ere ez direla diskurtso markatzaileen laguntzan ageri,
|
baina
juntagailuekin batera ager daitezkeela. Ondorengo adibideetan eta emendiozko juntagailuarekin eta edo hautakariarekin batera azaltzen zaizkigu:
|
|
|
Gertatu dena, beraz, izan da
|
baina
juntagailua, hasiera batean aurretik etenaldia zuena, aurreko osagaiari lotu zaiola (lehenbiziko perpauseko aditzari); ahoskeran (eta idazkeran ere bai) nabarmena da hori: batetik, azentuari dagokionez, aurreko aditzarekin unitate prosodikoa osatzen du baina k; ezin du baina k azentu nagusia hartu; bestetik, etenaldia gertatzen da baina ren ondoren.
|
|
|
42.21.3g Gainera, bestaldetik, bestetik eta horrelako diskurtso markatzaileekin batera ere erabiltzen da inoiz: Bestetik, berriz, industriaren gorakada gertatu zen, eta horrek ere Bizkaian eta Gipuzkoan izan zuen eraginik biziena (Zuazo). Aurkaritzako
|
baina
juntagailuarekin batera, berriz, askoz ere gutxiagotan erabiltzen da, esan dugun bezala.
|
|
|
Aurkaritzako
|
baina
juntagailuarekin batera gutxiagotan ageri da: Erran suma ukanen duzu.
|
|
|
Beste DMen antzera,
|
baina
juntagailuarekin eta berriz diskurtso markatzailearekin batera erabiltzen da inoiz bitartean: Zorion horrentzat egitzue bestak, baina bitartean, baterarik biak, nahi nuke ukan hartua zure bakezko musua (Goihetxe); Irenek isiltzeko agindu dio, baina bitartean isiltasuna berriz etorri da etxera (Jon Muñoz).
|
|
|
42.21.2e Gehienetan inolako lagunik gabe agertzen da ordea. Ez da harritzekoa, halere,
|
baina
juntagailuari lagun egiten diola erabiltzea, baina ordea bikotea osatuz: Aitzbitarte ospetsu hura[...] dihoakion santutegi eder jaierazko batean bihurtua aurkitzen da, kapilla eta jarduntza santuetarako etxea ere Jesusen Konpainiak han dituela.
|
|
|
‘nik zerbait egingo dut’ eta ‘aitak beste zerbait egingo du’ Eta horixe da, funtsean, beti aurkituko duguna kutsu adbertsatiboa duten diskurtso markatzaile eta juntagailuetan. Alde horretatik,
|
baina
juntagailuaren baliokide hurbila da ordea: Ni zurekin joango naiz, baina aita etxean geldituko da.
|