|
2000
|
|
|
K. L. gazteak asko estimatzen dio keinu txiki hori,
|
baina
esaten dio itxaron dezala bere txanda, bai, itxaron dezala, asko eska  tzea ez bada. Eta, ziztu bizian, folioak irakurtzeari ekiten dio etengabe.
|
|
|
Hau guztia amaitzen denean kontatuko dizut.
|
Baina
esaidazu zerbait zutaz. Zelan zaude?
|
|
|
Zer egin jakin barik, tout à coup ohepean sartu, eta handik gizon baten oinetakoak ikusi ditut. Oraindik ezin dizut ziurtatu,
|
baina
esango nuke, esango nuke ez zela ez taldekoa ez hoteleko langilea... Ziurtatu dezakedana zera da:
|
|
|
Garagardoaz ari naizela, atzo garagardotegi batean afaldu genuen. Taldekideak gustura egon ginen,
|
baina
esango nuke behar baino gehiago edan genuela eta, Ã mon avis, gauza desegoki asko esan ere bai. Zer esango dizut ba?
|
|
|
Atzo esan nizun bezala, Mesa Verden Rakelen gerizpea bilakatu nintzen eta, ça va de soi, Adelaren bekoki iluna jasan behar izan nuen.
|
Baina
esango nuke Rakelen gogoa Rubenengan dagoela. Atzo, adibidez, kanpinera erretiratu aurretik besteekin olgetan ibili ginen; ez pentsa egundo ahantziko dudanik zer eginarazi didazun USAko bidaia honetan:
|
|
2001
|
|
|
hamaseigarren mendean hasten da gure literatura, albanieraren ere parean. Lehenagoko zenbait aztarren bada eta beste bi hizkuntza horietan ere bai,
|
baina
esateko moduan hamaseigarren mende arte ez dugu literatur obrarik.
|
|
|
Nik esango nuke aita Aranak norbaiten historiaren bukaeran, oker ez banago Labayruren Historia del SeñorÃo de Vizcaya liburuaren azken aldean, sartu zuela zenbait berri euskal literaturaz, baina ezin esan daiteke, eta Aita Aranak ere ez zuen hori pentsatzen noski, hori euskal literaturaren historia denik. Lehenbizikoa dirudienez Orixerena da, Orixek euskaraz egin zuena8 Nik ez diot Orixerenari deus kenduko,
|
baina
esate baterako hau esan daiteke: teatrorik ez du aipatzen, Barrutia izan bazen ala ez zen ez da agertzen.
|
|
|
Forma diogunean, badirudi hots joko eta hitz jolasez bakarrik ari garela, hala nola Jakobsonek zeruraino jaso duen I like Ike hartaz edo Axularren zinak eta minak, zintki eta fintki, eta antzekoez.
|
Baina
esanaren muinak ere badu zer ikusia honekin: gure arteko lekukorik zaharrenetakoak dituzue Oñetako lurrau jabilt ikara, gorputzeko lau aragiok eta gainerako inoizko poemetarik guregana diren beste kondarrak.
|
|
|
Askotan aipatu da, eta ez da oraingoz ahaztuko, Espainiako irakaskuntza ofizialak izan duen eta duen egiteko kaltegarria. Ezin uka liteke,
|
baina
esan ere egin behar litzateke, ahazteko erraztasuna denez, irakaskuntzan ziharduten erlijioso ordenak. Frantziatik eta Portugaletik bidali ondoan, Espainiako lurralde zabal batean kokatuak, erakunde ofizialak bezain etsai bederen izan direla gurearentzat, eta neronek ere ez dut halako esperientziaren [aipatu] beharrik33.
|
|
2002
|
|
|
Hitz egin ahala, harrotuz joan zen Fernando, eta laineza hartutako ume baten jarioarekin mintzo zitzaion, barrenak etenda, arratsalde  guztia hura esateko gogoz
|
baina
esan ezinda igaro izan balu bezala. Horregatik ez zen konturatu, gainean izan zituen arte, izkinako bi gizon gazteak baxoerdia edan eta kanpora irteten ari zirela.
|
|
|
Segur aski ere, zuk ez dakizu nola hasi ginen honekin,
|
baina
esan nahi dizut, nire adin direnak ongi aski oroitzen diren gisa, garai hartan, egun ez bezala beharbada, kezka handia genuela guk euskararekin. Garai ilunak ziren haiek gero!
|
|
|
Ez dut gogoko izaten Mitxelena zenaren izena aipatzea nire jarreren aldeko autoritate gisa.
|
Baina
esan behar dut kontu hau bera, negozioarena esan nahi dut, honetan pixka bat erne gabiltzan guztiok ongi aski dakigun gisa, Mitxelena [17] irakasleak aspaldi salatu zuela, irakasle argi hark oraingoari bakarrik so ibili beharrean, beti baitzuen gogoan geroaren gobernua. Baina ez zitzaion, nonbait, aparteko kasurik egin Euskal Herriak bere historian eman duen buru argienetako hari.
|
|
|
Esango nuke kezka hori aski hedatua dagoela idazle eta euskaltzaleen artean, nahiz arras gutxitan ageri den hain modu garbian. Hitz pare bat gaineratu nahi nuke nik ere kontu honetaz, Zuazoren eta Rubioren liburuak hartuz elepide, biek adierazi baitituzte beren ideiak liburuen bidez.
|
Baina
esan dezadan zerbait orokorragoa lehenik.
|
|
2003
|
|
|
Batez ere atentatuen biharamunetan. Kosta egiten zaik aitortzea,
|
baina
esan ezak, bai, esan ezak atentatuek hire errutina grisetik ateratzen hautela, atentatuekin batera hire bizitza ezin aspergarriagoa halako batean animatu egiten dela, kolaborazio bat idazteko gogo bizi batek harrapatzen hauela eta, latza da, gero, aitortzea baina... bai, esan ezak, irakasle kaka horrek, atentatuen esperoan hagoela irratia pizten duan bakoitzean. Hori jada ez duk-eta problema hiretzat.
|
|
|
|
Baina
esadazue, bien bitartean, sinek  doke bat.
|
|
|
Orain bai ezin zidala ezezkorik esan.
|
Baina
esan egin zidan, ordea. Hobe esanda, ez zidan ezezkorik esan, baina ez zuen ezertxo ere egin.
|
|
|
" ez al dakizu euskara dela euskaldun egiten gaituena?". Sentimendu zabala da azken hori euskaldunen artean; ez dute agian den denek horrela sentituko,
|
baina
esango al zenidake zenbat diren erabat bestela pentsatzen dutenak, euskaradunen artean. Erdaldunek ez dute horrela sentitzen, ezta oso bestela ere den denek jakina; baina, kasurik onenean baskoak dira, ez euskaldunak.
|
|
|
Ondo dakigu,
|
baina
esatea ez da alperrekoa. Herri hau harrizkoa da.
|
|
|
ez omen daude komunitate bi, diotenez batzuek. Demagun hala dela;
|
baina
esan dezagun badaudela eta hitz egin dezagun modu hipotetikoan, besterik ez bada ere. Baleude, komunitate horiek, erraz ikus liteke ezen komunitate kide guztien interes guztiak ez direla zertan derrigor berberak izan, ez beti behintzat.
|
|
2005
|
|
|
Ez esan!". Halako hitz zatarrik entzuten nion aurreneko aldia zen; izan ere, beti txukun mintzatu ohi zen, hiztegi baten pare, pedanterian jausi gabe
|
baina
esan behar zuena xehetasunez eta txukuntasunez adieraziz. Halako Adela ezagutzen nuen behintzat nik.
|
|
2006
|
|
|
Espainiatik nentorrela esan nion, eta berak, bada, oso kontu larri bat aipatu nahi zidan. Ez zekien nola gerta zitekeen,
|
baina
esan ziotenez, Espainiako supermerkatuetan ez omen dago peanut butter!
|
|
|
Ursulak galdera gutxi egin dizkio bere alabari, ez dio gehiegi moztu nahi izan, azken batean barrua hustera etorria baita.
|
Baina
esan dio zer edo zer. " Oheratu al haiz jada harekin?", galdetu dio, halako batean, Janutari.
|
|
|
Orduan jakin du Ursulak nola amaituko den guztia. Honetaz eta hartaz hitz egiten jarraitu du Janutak,
|
baina
esaten duena arreta gutxiagoz jarraitu du amak. Kafea prestatu eta hartu dute; Oskarrentzat egin duen bizkotxoa erakutsi dio Janutari.
|
|
|
–Mugikorraren erlojuari begirada bizkor bat eman diot?.
|
Baina
esadazu zer nahi duzun ekartzea handik.
|
|
|
Nor da Anghios? Bai, bazakiat goitizen bat dela,
|
baina
esaguk non bizi den, nolakoa den, zer lanbide duen, nolakoa duen sarea. Hori esan, eta libre.
|
|
|
Egoera hartan izan nezakeen aldarterik onenean nengoen: ez dut esango askatasunaren gailurrean sentitzen nintzenik,
|
baina
esan dezaket etsia kendua nuela gainetik. Hori frogatzeko, aski dut esatea pasaporteko nire izen berria errepikatzen nuela, Lange, Ernst Lange, benetakoa bezain laua edo lauagoa gerta zekidan.
|
|
|
Zor haren zamapean bizi zela jakin izatera, lehenago itzuliko nizkizun neronek.
|
Baina
esan dizudan bezala gaixotu arte ez zidan zorrarena aipatu. Azkeneko hitzetan eskatu zidan nirea.
|
|
|
Haritik pixka bat aldendu gara, bistan denez,
|
baina
esan nahi genuena hauxe da: euskal filologoek ez dute aparteko jatorri berezirik, komunitate euskaldunetik datozen ale arruntak dira, baina, nolanahi ere, datozen lekutik datozela, askotan euskarak eta euskaltzaletasunak bultzatu ditu handik filologiaren uretara.
|
|
|
Ezin ziur esan, baina nekez imajina dezakegu Interneten gisako komunikazio zirkuituak nagusituz gero, hau da, harreman gehienak herritik edo bizigune hurbiletik kanpo kokatzen dituen harreman sistemak nagusituz gero, Azkoitiko euskarak edo Goizuetakoak toki handirik izanen dutenik. Espero dezagun gure aldamenean bizi denarekin hitz egiteko ohitura ez galtzea, noski,
|
baina
esanen nuke horrek ez duela garai bateko intentsitatea izanen, eta urrutixeago dauzkagun solaskideekin, gizakiak edo bestelakoak, izanen ditugun harremanen maiztasunak eragin handia izanen duela, eta harreman horiek galaraziko dutela garai bateko hizkera hain markatuak, hain lurraldekoak eta hain lokalak sortzea edo garatzea.
|
|
|
" erabilera ez normalizatu" hori," txabola" esateko gaztelaniaz urliari entzun genion" construcción horizontal de tipologia especial" horren parekoa da, gutxienez.
|
Baina
esateko moduak gorabehera, arazoaren funtsari heldu behar zaio. Ergatibook justizia eskatzen dugu.
|
|
2007
|
|
|
Ez naiz 1512ko Konkistaz luzatuko,
|
baina
esan behar dut ez zela gerra nazional bat izan. Ezin izan:
|
|
2008
|
|
|
Are gehiago, une honetantxe nik ere ez baitakit zer entzun nahi nukeen. Edozer gauza entzuteko prest nago,
|
baina
esan zerbait. Hainbeste eskatzea al da ba hori?
|
|
|
Hemen bizitzeko arrazoiren bat izan nahiko luke?.
|
Baina
esan, zer gertatu zen Cesarrekin?
|
|
|
Jeffek bere zizarea aipatzen du kantaren batean.
|
Baina
esaten du, baita ere: " Ez dut Superman izan nahi.
|
|
|
Sukaldean eserita, Jeffen kontura barre egin dute.
|
Baina
esaten ari direnak ez du garrantzirik; gertatzen ari den beste guztiak du garrantzia.
|
|
|
Hau herri puta!
|
Baina
esanen dizuet Espainia ez da hobea, ondorio horretara ailegatzen ari naiz. Hoberena bizitzea da.
|
|
|
–Bai,
|
baina
esan du baita ere medikuntza ez dela zientzia zehatza. Bi saio gehiago behar izateak ez duela ezer esan nahi, gaizki kalkulatu dutela baino ez.
|
|
|
Ez da atsegina izan, egindako lanaz gelditu zaidan inpresioa lausoa da oso. Bertan jasota dago, hitzez hitz, Rosaren sumarioan ageri den aitorpen luzeko hainbat pasarte; bertan daude Rosak esan zizkidan garrantzitsuenak ere; ahalegina egin dut esan nahi zuenari
|
baina
esan ezin zuenari ere forma ematen. Baina aski da?
|
|
|
Reality a? Baita, baita, jakina,
|
baina
esan dezagun behingoz: errealitatea bete beteenean iragarkietan agertzen dena da.
|
|
|
Tristea da esatea,
|
baina
esatea bakarrik.
|
|
|
Desmaskaraturik geldi bedi behingoz gizapostura tonto hau, eta bego garbi idatzirik linguistika edo psikologiako eskuliburuetan: " olgetan esana olgetan esana dago,
|
baina
esana dago; zerbait olgetan dioenak zerbait esateko gogo gehiago dauka olgetarako baino; olgetan esaten dira benetan ezin esan daitezkeen gauza benetakoenak; olgetan esatea da olgeta bat dirudien ez esateko bat esatea".
|
|
|
[" Esaidazu hori berori aditzekin."] Esaidazu zer den libertatea,
|
baina
esaidazu aditzekin; edo identitatea, edo ekonomia, edo garapena, edo nineuneroni, edo... zernahi. Ez didazu esango, ez duzu asmatuko.
|
|
|
Denbora gehixeago edo gutxixeago zuen iristeko.
|
Baina
esana dut adopzioak errusiar mendi baten antza daukala, eta aldaketak edozein unetan gerta daitezke. Gure txostena tramitatzen ari ginela bi aldaketa izan ziren, bata ona eta bestea txarra.
|
|
|
Internet genuen topaleku, eta nire gurasoen etxean Internetik ez! Ez dut gogoratzen
|
baina
esango nuke uztail abuztu hartan ez nintzela behin ere hondartzara joan. Izan ere, uda hartako oroitzapen guztiek liburutegietako KZ guneetara eta etxe berriko lanetara bainaramate.
|
|
2009
|
|
|
Kostaldean, Aste Santuan, eta tximinia piztuta! Eskandalagarria, Daniel jaun gaztea,
|
baina
esan ohi denez, eguraldi txarrari aurpegi ona. Jaun gazteak jaitsi nahi badu...
|
|
|
Benetan maite zintuen, Ananda, eta zuk uste zenuen nire atzetik zebilela. Ez nago ziur,
|
baina
esango nuke zutaz zegoela maiteminduta, bai, emango nuke gay zela. Zer nolako aurpegia zurea Felixek besoa sorbaldan jartzen zidanean, poemaren bat irakurtzerakoan; zu besarkatzeko modu bat besterik ez zen, Ananda; garbi asko antzematen nion.
|
|
|
Balitekek hori izatea Krishnamurtik saihestu nahi zuen kontraesanetako bat, bai baitzekien ontasunean sineste hutsak ez dakarrela berez ontasunik.
|
Baina
esango nikek bera ere lakioan erori zela; azken batean, jarraitzaileak sortu zitian, eta hori sineskera bat edo eskola bat sortzea baino ez duk; haren idatziak ebanjelioen pare edo autolaguntza liburu gisa saltzen ditiztek; sineskizun batzuk beste batzuez ordeztu baino ez ditek egiten, alienazio droga huts dituk, hara.
|
|
|
Behi baten barrutiak edukiko lituzkeen txoria bezala geratu nintzen berba haiek entzun nizkionean. Ez zidan hitz askorik egin,
|
baina
esandakoa gozo gozo bezain argi eman zidan aditzera. Programa batean hasi izango ez bazina ez zinatekeela sartuta zeunden putzu beltzetik egundo irtengo, eta, okerrena litzatekeena, etxeko guztiok ere hondatu egingo gintuzkeela egoerak, azaldu zidan.
|
|
|
" Osorik" horrek zer esan nahi duen argitu lukete halakorik diotenek,
|
baina
esan nahi badu haur eta gazte guztiek, edo gehienek; konparazio batera, eskolatzen direnen %85ak, euskaraz gaztelaniaz bezainbateko erraztasunez, hitz jarioz, naturaltasunez eta adierazkortasunez hitz egin behar dutela, berriro diogu, hori bada esan nahi duena, gure irudipena da mirakuluak eskatzea dela, ez dagoenean, nik dakidanez, inolako arrazoirik hezkuntza sistemarengandik mirakuluak espero izateko.
|
|
|
euskararen legeak legebiltzarkide gehienen aldeko boza izan zuen, eta hola eskaini zitzaien herritar guztiei inguru egoki bat, lege aldetik bederen, nolanahi ere, ez da gutxi hori?, euskara ere gero eta gehiago erabiltzen hasteko. Ematen du, bai, erraza dela,
|
baina
esaten erraza izanik ere, hori egitea, eta praktikara eramatea, beste kontu bat da. Abiapuntu egokia zuen lege berriak, hala ere:
|
|
|
[57] Hiru kultur mugimendu horiek bultzada handia eman zioten literatura katalanaren ekoizpenari, hala saiakeran, nola poesian edo antzerkian.
|
Baina
esan beharra dago ezen, mendean aurrera egin ahala, Primo de Riveraren diktaduran, adierazpen katalanista ororen aurkako errepresioa gailurrean zegoela, argitaletxeen loraldi benetan harrigarria izan zela. Proa, Diana eta Barcino ordukoak dira, katalanez argitaratzeaz gainera, katalanera itzuli zituzten obra klasiko eta garaikide asko?.
|
|
|
Azterketa bat ez, pila bat genituzke.
|
Baina
esan beharra dago ongi hasi garela. Marc Bioscak bizpahiru ideia biribilekin ekin dio lanari, eta nik orain, gaingiroki bada ere, zerbait esan nahiko nuke ideia horien gainean.
|
|
2010
|
|
|
–Neuk ere ezer ziurrik ez dakit
|
baina
esango nuke Hernanin fusilatuak izan ordez beste nonbait harrapatu eta garbitu zituztela. Ziertorik ezer ez dakit, baina Antxoni entzun nion zerbaitegatik zakurrak bezalaxe akabatu zituztela esango nuke.
|
|
|
|
Baina
zioten ikusi ezina ez zen arrazoi bakarra izango; komentu barruan zeuzkaten salatariek zerbaiten susmoa hartua izango zuten, nahiz niri ez zitzaidan inoiz iruditu gure gauetako topaketez inor ohartu zenik. Gaiztakeriak begi eta belarri luzeak ditu, ordea, eta zerbait antzemanda egongo ziren Raimudo komentutik betiko botatzeko.
|
|
|
Hitz zuzenik erabili gabe, gustatzen zitzaiola aitortu zion eta prest zegoela zain egoteko, esperantzarik izan zezakeela agintzen bazion. Danielak erantzun logikoa eman zion, bihotz kontuekin ezer ez dagoela agintzerik alegia,
|
baina
esan ziezaiokeela beretzako ez zela bat gehiago eta pertsona batekin gustura egoteko behar dituen baldintzetako asko betetzen zituela. Ez zen Mariok entzun nahi zuen erantzuna izan, baina amore ez emateko, behintzat, balio izan zion.
|
|
|
–Ez da hori, zuritu zuen bere burua Akilesek neska berarengandik banatzeko eginahalean?. Uharte honetako neskarik ederrena zara, eta badakizu,
|
baina
esadazu: non dago nire adiskidea?
|
|
|
Berriro ere laster egingo dugu, hori baldin bada hark nahi duena.
|
Baina
esaiozu berehala etortzeko eta hitz egingo dugula.
|
|
|
Dena den, asko ziren bere lekua beste bati uztea hobe zela uste zutenak, zahartzaroa datorrenean denekin gertatu ohi den bezala.
|
Baina
esan ohi zen baita ere, hori posible izan arren, honelako esperientziarik aurrez ez zegoela Vatikanoan. Bestalde, hori egitekotan, egoera berezi bat gerta zitekeela, alegia, aita santu bat kargudun eta beste bat erretiroan baina bizirik, oso estimatua segur aski maisu bezala bera ere.
|
|
|
Egia esan, ez zuen asmatu kazetarien galderei erantzuten.
|
Baina
esan beharra dago, baita ere, Federico Lombardi bere bozemaileak eta Vaticano Irratiak gogoratu zuten bezala, ez duela HIES gaitzaren alde beste inork egiten eliza katolikoak hainbeste. Izan ere, gaur egun, mundu osoan dauden gaixo hauek zaintzeko erietxe edo osasun zentroen artean, %30 eliza katolikoarenak baitira.
|
|
|
" Nik ez dakit zer den mirari bat.
|
Baina
esango nuke gaur hemen gertatzen ari dena bai dela benetako miraria".
|
|
|
Jendaurrean hitz egin dudanean, gehienetan ez dut paperik erabili; hobeto esanda, ez dut testurik irakurri.
|
Baina
esan dudana beti aldez aurretik pentsatua eta landua neukan. Egia da 2001eko jokalekua aurreko irailetik zegoela prestatua; oraindik gordeta ditut orduan zirriborratu nituen orriak.
|
|
|
[29] Bauptista Martincho alias Chulo vecino de 66 años de edad, con quarto grado de consanguineidad con Minondo... Ez dakit chulo hori euskarazko xulotik edo erdarazko txuleriatik zetorkion,
|
baina
dio, Klara olandrearen meatzari aritu zenean Elaman, behin Labaingo erretoreagana bidali zuela karta batekin, eta bidean galduta ibili zelako hizo noche en un monte llamado Sagardimeazea eta biharamun goizean zortziak alderako ailegatu zela Labaina, eta erretoreak karta hartu eta leitu baino lehen esan ziola Gotzaingo Antonio Iriburrun olajaunarekin zuen auzia izanen zela sobre haver recibido cie... Eta hark argitu ziola kartak zioena.
|
|
|
Ez noa gehiago berbarik eta hitzik ateratzera kontu horretaz. Idatzi, bai, nahi duenak irakur dezan,
|
baina
esan, bapez!
|
|
2011
|
|
|
esan behar dizkiodan guztiak idatzitakoan, tori, aita, karpeta hau, horixe esango zioat.
|
Baina
esan nahi nizkizun guztiak idazten hasi nintzen ia une berean, egin nahi nuenari buruzko augurio malapartatu bat balitz bezala, zure buruaren galerak sekulako abiada hartu zuen, medikuek galera kognitibo oso azkarra diagnostikatu zizuten, eta hara non gaur ez zaren zure semeak esan nahi dizkizunak hartzeko gauza, hara non nik irakurri behar dizudan idazten joan naizena.
|
|
|
Denbora haietan politika egiteko modu bakarrak erresistentzia eta sator lana ziren, eta Neska ondo moldatzen zen isilpeko sator bideetan. Hitz gutxi aterako ziren haren ahotik,
|
baina
esaten zituen gutxiek bete betean jotzen zuten dianan, eta, batez ere, guztizko logika arrailik gabe bat zuten.
|
|
|
Eskertzekoa da neurologoa egiten ari den ni lasaitzeko ahalegina.
|
Baina
esaten ari zaidanak, egia izanagatik ere, ez dit kulpa arintzen. Badakit inork ezin didala ezer egotzi, baina kulparen harrak ez dira hitz hutsez akabatzen.
|
|
|
" Hau mutil garbia dok. Honek ez jukak maldaderik".
|
Baina
esaidak heuk zer den egia eta zer gezurra.
|
|
|
–Nik ere, bada, nian zuekaz joan eta neure partea eduki kontu garbitze horretan.
|
Baina
esaidak zehatz mehatz nola izan zen gauza.
|
|
|
Istorio hauek lekuko batzuek esandakoak dira. Eta egia da pasatu ziren produktu gehiago badaudela,
|
baina
esandakoak behin eta berriro errepikatzen dira.
|
|
|
[9] Txanberlainen ibilerek Manuelen historiarekin zerikusi handia daukatenez, interesgarria iruditu zait atal honetan eranstea,
|
baina
esan behar dut Txanberlainen gainean Manuelek markesen hilketaren azken gertaera hori besterik ez duela kontatzen bere idatzietan. Dena dela, ezagutzen zuenez izango zuen hemen kontatzen diren gertakizun batzuen berri, eta segur aski guk ezagutzen ez ditugun beste batzuena ere bai.
|
|
|
–Ez du izenik jakingo,
|
baina
esaterako guk pasa genuen Pablo Baita tabernako jabea eta ekartzen genituen makiak maiz bere lokalean gordetzen genituen, Baionako buruak haien bila etorri arte.
|
|
|
Donostiara joan ginen Etxeberriarengana,
|
baina
esan zigun itsaso harekin bera ez zela aterako, hurrengo egunean hobetzen bazuen eramango gintuela. Zenbat izango ginen galdetu zidan eta esan nion bi izango zirela, ni bertan geratuko nintzela.
|
|
|
Etxeberriarekin hitz egin nuen, Donostiako arrantzalearekin, jakiteko Axun eta umeak itsas zabalera eramango ote zituen han Ziburuko bere osabak jasotzeko, hura konforme baitzegoen, baina Etxeberria ez zen ausartzen. Esan nion ordainduko niola,
|
baina
esan zidan ez zela diruagatik, guardia asko zebilela eta oso arriskutsua iruditzen zitzaiola. Beste nonbaitetik pasa behar nituen, baina J. Andonik 11 hilabete baino ez zituen eta mendiz bizkarrean ekartzeko bidaia luzea zen.
|
|
|
Peña jauna etxera etorri zen batean, nik lana etxean egiten bainuen, esan zidan enkargu bat zuela Donostiara pasatzeko, pisu gutxiko pakete bat zela, bizpahiru kilokoa. Nik entzun besterik ez nuen egiten,
|
baina
esan zidanean bere alabak Donostian jasoko zuela Dantzaritik pasa ondoren eta berriro leku beretik itzuliko zela, nire familiaz gogoratu nintzen eta haiek pasatzeko nuen arazoa kontatu nion. Eta esan nion pasako niola paketea bueltan nire emaztea eta seme txikiena bere alabarekin itzultzekotan.
|
|
|
Eta esan nion pasako niola paketea bueltan nire emaztea eta seme txikiena bere alabarekin itzultzekotan. Esan zidan ez zegoela arazorik, nahi banuen maletekin ere lagunduko ziela,
|
baina
esan nion ez zutela fardelik ekarriko eta beste semea geroxeago pasako genuela. Ados geratu ginen eta espartinak josten jarraitu nuen, buru belarri.
|
|
|
Bazegoen emakume bat makinak bezala josten zuena eta batzuetan bere etxera joaten nintzen begiratzera eta berak bezala josten ahalegintzera,
|
baina
esaten zidan berak hogeita hamar urte zeramatzala josten, ea bi egunetan korri egiten ikasi nahi nuen.
|
|
|
Hura ez zitzaion batere gustatu. Esaten zuen oso garesti aterako zitzaiola,
|
baina
esan nionean zati bat neronek jarriko nuela lasaitu egin zen.
|
|
|
Igande goizean, Errandonearen emaztea umeekin geratu zen eta ni lisatzen bukatzera joan nintzen, eta ordu bat eta erdietarako ospitalean nengoen. Operatu berria izateko ongi samar zegoen,
|
baina
esan zidaten ezin nintzela denbora luzean gelditu. Enghienen bizi nintzela esan nienean, esan zuten egun batzuetan ez zuela merezi joatea, ez omen zitzaizkion bisitak komeni.
|
|
|
Bazkaldu ondoren, zaintzen zituen neska etorri zen, eta lauren artean jan genuen eraman nuen pastela. Umeen aurrean txokolatea eta galleta batzuk eman nizkion neskari noizbehinka umeei emateko,
|
baina
esan zidan gehiago ez ekartzeko, han denetik zutela. Maitek besotik heltzen zidan eta esaten nion trena laster aterako zela eta berentzat ere ordua zela, baina ez ninduen askatzen.
|
|
|
Han ere bere adineko hiru ume zeuden eta goiza jostatzen pasa zuten. Ospitalera itzuli ginenean J. Andoni aurretik zihoan eta ez zen ate bakar batean ere nahasten,
|
baina
esan ziguten Axun aurreko egunean asko nekatu zela eta ez ziguten utzi denbora asko egoten.
|
|
|
Larunbatean J. Andoniri Maiterengana joan behar genuela esan nionean, ez zuen itzuli nahi, malkoak ateratzen zitzaizkion,
|
baina
esan nion Maite gaixoa bakarrik zegoela eta amore eman zuen segituan. Asko maite zuen arreba.
|
|
|
Itzultzean Anjelen eskutitz bat nuen Norvegiatik iritsia. Zuzendariak barkamena eskatzen zuen pasa zen denboragatik,
|
baina
esaten zuen hango familiak ez zuela gaztelaniaz zekienik aurkitu eta horregatik ez zutela idatzi. Mendian eta familiarekin ateratako argazkiak ere bidali zituen, eta nire semeak hango aitaren antz handia zuen.
|
|
|
Han mutilaren aitarekin elkartu nintzen, Larrañagarekin. Aukera guztiak azaldu zizkidan,
|
baina
esan zidan paperak lortzeko kontua oso zaila zegoela, errazena Kataluniako mugatik Bartzelonara pasatzea zela Francoren kontra borrokan jarraitzeko. Astebete pasa ondoren, ikusi nuen han ez zegoela ezer egiterik eta Bartzelonara joatea erabaki nuen.
|
|
|
Euria ari zuen gelditu gabe. Guk mendiz mendi pasa nahi genuen,
|
baina
esan ziguten ezetz, zubia pasa behar genuela. Espainiatik Perpinyàra autobus bat pasatzen zen goizeko zazpietan eta gertu gelditzen omen zen.
|
|
|
Maiz ibiltzen ginen elkarrekin. Donibane Lohizuneko Euskalduna hotelean bizi zen, eta bertan Kattalin Agirrek lan egiten zuen,
|
baina
esan behar da Gestapokoak ere hotel bereko bezeroak zirela.
|
|
|
Igandean azaldu nintzen taberna hartan eta han zegoen anaietan zaharrena. Galdetu nion Tomasengatik eta helbidea eman zidan,
|
baina
esan zidan orduan zela etorri, galtza bete lan zebilela. Zerbaiten usaina hartu zidan Mitxelenak eta saltsaren bat banuela nik esan zidan.
|
|
|
Dena kontatu nion eta gauza gehienekin ados zegoen; batez ere, pasatzen zen pertsonako kobratu behar zenarekin, hura oso arriskutsua zen eta. Gero Lezorengana joan ginen eta asko poztu zen prest geundela ikusita,
|
baina
esan zigun diruarena nagusiek onartu behar zutela, eta galdetu zigun ea zerbait ere jaitsiko genukeen ados egongo ez balira. Ezetz esan genion, hura hasteko zela eta ikusiko genuela nola zihoazen gauzak handik aurrera.
|
|
|
Ainhoara zihoan bazkaltzera. Konbidatu ninduen,
|
baina
esan nion ez nuela dirurik eta esan zidan berak ordainduko zidala eta itzuliko niola ahal nuenean. Azkenean elkarrekin joan ginen eta egun ederra pasa genuen.
|
|
|
Etxekoandreak espero zuen hura eta su ederra zuen prestatua. Dirua eskaini nion jateko edozer gauza erosteko,
|
baina
esan zidan zopa bat egingo zuela azenario, patata eta porruekin, janari asko erosiz gero baten batek susmo txarra hartuko baitzion. Baratzera joan nintzen eta behar genuen guztia ekarri nuen.
|
|
|
Azkenean zazpietan iritsi ziren eta Tomasek esan zuen zubian guardiak zeudela. Nik esan nion agian baten bat bidali genuela aurretik,
|
baina
esan zidan konponduko ginela, bide motzago bat hartu zutela eta seinale batzuk jarri zituztela ez galtzeko. Euripean atera ginen.
|
|
|
Bi egun eman nituen artoa eta babarruna biltzen eta behiak jezten. Gero iratzea moztea nahi zuen,
|
baina
esan nion hurrengo egunean ezin nintzela bueltatu, baina beste batean azalduko nintzela lagun batekin. Untxi bat eta babarrun zaku bat eman zizkidan eta etxera joan nintzen.
|
|
|
Orduan nik esan nion Frankori handik lehenbailehen atera beharra zegoela eta Martin eta biok Oiartzun aldera gindoazela prest zeudenekin. Franko ados zegoen,
|
baina
esan zidan bera bertan geratuko zela ea belgikar hura salbatzen zuen.
|
|
|
Gure bidea zoritxarrekoa izan zitekeen, batez ere Bidasoa ibaiagatik, baina handik ezin bazen pasa, mendiz saiatzen zinen eta handik ere ezin bazen borda batean ezkutatzen zenuen jendea, baina beti bazegoen ihes egiteko tarteren bat, eta hori itsasoan ezin zen egin. Banekien haserretuko zela,
|
baina
esan nion ez nintzela berriro itsasontziz joango. Kontua da Ceuta beste birekin bidali zuela eta Santurtzi aldean atxilotu zituztela.
|
|
|
Beste egun batean Baionara joateko abisua eman zidaten. Zeberiok, abisua eman zidanak, ez zekien zein kontu zen,
|
baina
esan zidan serio samarra zirudiela. Zerbait ere arriskutsua zela zirudienez, erantzun nion ezin nuela, ez egun horretan ez hurrengoan, eta haserre antzean joan zen, nik nahi nuen moduan.
|
|
|
|
Baina
esaten ari nintzen igande goiz zoragarria egin zuela, eta, horrek animaturik, han joan ginen 30 lagun inguru Bilbon hegoaldeko saihesbideak hautsiko dituen lurretan barrena. Kañu pasealekutik abiatu ginen, Bilbora ura ekartzeko ubide izaniko hartatik; Arana eta Unamuno bazter hauetan ibiltzen ei ziren paseoan.
|
|
|
Maitasuna zer da niretzat? Eta horri buruz badut iritzi bat beharbada zenbait jenderi min eman diezaiokeena,
|
baina
esan behar dut. Maitasuna niretzat izan da, elkarrekin asko gozatu eta poz asko bizitu ondoren, baina baita ere asko sufritu ondoren, lortu den (lortzen denean, beti ez da lortzen), lortu den erabateko lotura, erabateko leialtasuna.
|
|
|
Non zeudek erruak?". Nik uste dut, eta hau beharbada asko esatea izango da,
|
baina
esan behar dut, hasi garenez gero esan behar dut. Hemen bi arazo daude, oso gogorrak, euskaldunentzat bereziki, eta lehenago ere hau aipatu izan dut elkarrizketetan:
|
|
|
oso bitxiak garela. Denok ditugu arazo berdintsuak,
|
baina
esateko moduak eta bizitzeko moduak, eta norberaren esperientziak izan dituen kokaguneak, gauzaguneak, pasarteguneak... horiek denak oso partikularrak dira.
|
|
|
Alde horretatik kontsideratuta, behar baldin bada, ba bai, esan daiteke hura izan zela momentu berezi bat, barruan neramatzan zenbait obsesio eta kezka hasi nintzela agertzen.
|
Baina
esango nuke, baita ere, era nahikoa primitibo, elemental batean egin nuela hori. Askotan banituen barruan halako kezka eta gai batzuk, gero, kanta bihurtzen zirenean, sinplifikatu egiten zirenak.
|
|
|
Ikusi besterik ez dago XX. mendeko historia munduarena, ez bakarrik Europarena. Hor badago barrenean, esaten ez dudan gauza bat
|
baina
esango nukeena zehatzago: nik zer nahi dut?
|