|
2001
|
|
|
" Poesiaren gaia errealiatea da" (NENH, 190) baieztatzen da oso garbi poetika horretan.
|
Baina
bat batean matizatu da zer den" errealitatea". Hori norberaren esperientziarekin lotzen da lehen lehenik.
|
|
2002
|
|
|
Hainbat arrazoi direla medio familia ingurunetik bereiz bizi diren bi anaiaren historiaren inguruan garatzen da haria. Beren bizitzan zenbait hiri ezagutu zituzten, adibidez Iruñea, Tutera edo Toledo,
|
baina
batez ere Lizarra, Erdi Aroan euskaldunak, frantsesak, gaztelarrak, juduak, musulmanak, ijitoak eta beste etnia zein kultura askotako jendea elkarrekin bizi zen hiri liluragarria. Ahots narratiboen txandakatzea, eskultura, fresko edo grabatu erromanikoen deskribapen laburrak, erritmo narratibo bizia... horra liburu honen irakurketa atsegin egiten duten zenbait ezaugarri.
|
|
|
Egunero hasten delakon etengabeak dira garai hartan puri purian zebiltzan gai eta eztabaiden erreferentziak. Jorratutako gaien artean badaude arrazakeria, birjintasuna, feminismoa...
|
baina
batez ere abortuaz hitz egiten da. Eleberrian Les Temps Modernes aldizkariaz egiten den aipamena, edo protagonistaren izena, Gisèle, 1972an Bobignyko epaiketan parte hartu zuen emakumezko abokatu ospetsua gogora ekartzen diguna, istorio nagusia testuinguru jakin batean kokatzen saiatzen dira.
|
|
|
Eraikuntzan lan egiten du eta itsusia da (ik. Frankestein); bizitza monotonoa darama,
|
baina
bat batean, pixka bat asaldatzen da Margot emagaldua ezagutzean, eta, batez ere, eleberriko bigarren protagonista nagusiarekin, Rosarekin, topo egitean. Bien arteko adin desberdintasunaz gain, hasieratik ematen zaigu Rosaren izaera ezohikoaren berri:
|
|
|
Ikusiko dugunez, Descartes, Bruno, Hobbes, Gassendi, Spinoza eta besteren irakurketek osatuko dute Joanesen formazio urteak.
|
Baina
batez ere, osaba Joanikot izango da protagonistaren pentsamendu eta jokamoldea hasierarik baldintzatuko dituena, berarekin partekatuko dituen Zientziaren Gela (86) edo Zientziaren Elizak (89) Joanesen joera protestantea markatuko baitute. Osaba iloben aldarri bihurtzen den" Ararat!" (89) oihuak, Galileoren beraren" E puor si muove!" (89) erantzun probokatzailea oroitarazten digu.
|
|
|
Gogoan ditugu, batez ere, zenbait idazle iparramerikar, R. Ellison eta bere The Invisible Man (1952),
|
baina
batez ere J. Baldwin, gizaki beltzak gizarte iparramerikarrean jasaten duen bazterkeria islatzen saiatu zen idazlea. If Beale Street Could Talk (1974) haren eleberri ezagunean, Baldwinek Fannyren istorioa kontatzen zigun, berak egin ez duen delituaz bidegabeki akusatzen duten gazte beltzaren istorioa.
|
|
|
Bestalde, taldea osatzen dutenen artean kultura unibertsal zabala duten kideak nagusi badira ere, gehienek ez zuten unibertsitate ikasketarik egin eta autodidaktak izan ziren. F. Krutwig, A. Irigoien, G. Aresti, J. San Martin, J. L. Alvarez Enparantza" Txillardegi", T. Peillen eta J. Mirande sartzen ziren talde hartan; haien asmoa zen euskal literatura eguneratzea, europar literaturen proposamen modernoak gureari txertatuz,
|
baina
batez ere euskal literatura morrontza politiko, erlijioso edo folklorikotik askatzea, azken finean funtzio estetikoa nagusi zedin literaturan.
|
|
|
Horregaitik, mila gauza harri, adar, eta gunen arabera bertzeak bat eta anhitz aldabatean direla agertzea nahi ba genu, zerok aldabatean bakhar eta anhitz direla erakhus dezakegu eta errez gainera,
|
bainan
bata anhitza denik eta anhitza bata denik nehork ere ez; eta hortaz nehor ere harritu ordez, guztiek batere eta akort dagozke.
|
|
|
Par.
|
Bainan
bata hori bat izaitea beharreko dugu, eta ez anhitz.
|
|
|
Par.
|
Bainan
bat den bitartean, ezta bertzearen bertze izanen; batari ezpaitagoko zerbaitetaz bertze izaiterik, bertzeari baizik, eta huneri soilik, arean.14
|
|
|
Par.
|
Baina
bataz eta bere berdinaz alderik ezpalitz, berbera lizateke, eta bethi berbera; eta bata bilhakatzen dena, berbera lizateke bethiere.
|
|
|
Par. Hunela, bihi edo soin berri bat gehitu ala, ukhipen berri bat egiten du soilik; eta hunelatan, ukhipen numerua, terminaren numerua
|
bainon
bat gutiago izanen da bethiere. Eta nola nahi ere, terminak hastapenik ere ukhipenaz areagoak baitira, hein berdinkiz gainezkatu doaz, terminen kopuru edo sumari termina bat baino gehiago erantsitzen ezpaitiogu, eta ukhipen berri bat ukhipen kopuruari.
|
|
|
Hurrengo udan astegunetan dendari, aitari laguntzen; eta iluntze aldean aitak erosi eban potinean joaten zirean biak.
|
Baina
batez be, domeka eta jaietan egiten eben euren itsasoratetxua.
|
|
|
Saturraran aldera, Baurdo aldera, errekan gora Artibaiko urak ikusiz. Astegunetan arte bitarteetan,
|
baina
batez be, jai-egunetan... Nire adiskide bi hor dabiz.
|
|
|
Par.
|
Baina
bata, zahartasunaren eta gaztetasunaren muinkide delarik, aldiaren muinkide ere ba denez, ¿ aldi muinkide indar hortaz iraganean, ethorkizunaren eta oraiko aldiaren muinkide ere izaitea, halabeharreko ez othe?
|
|
|
Par.
|
Bainan
bata, bertze gauzetaz berdin ezpa da, hauk noraezean, haren berdin ez lirake.
|
|
|
Par.
|
Baina
batak eztu bertzelakotzerik, badela ala eztela. Bertzelakotzerik ba lu, ez ginake batari buruzko solhasean ari izanen, eta bai bertze zerbaiteri buruz.
|
|
|
Besteak beste, aspaldi izan genduzan gure inguruko jatorriko idazle erdaldunak, Santi
|
baina
batez be Tomas Meabe. Orain bazter berberean beste Meabe bat loratu da, baina zorionez euskal zelaian, sentimentu eta irudi adaskak ganezka dituala.
|
|
2003
|
|
|
Gorago aipatu dugun didaktikotasuna, idaztankeran ere ondo ezagun da: edonork erraz ulertzeko moduan erredaktaturik dago testua,
|
baina
batez ere gazteedota ikasle mundua gogoan duela, kapitulu osteko glosariotxoak ere on egiten dutenez.
|
|
|
Gazteak ez zuen zailtasunik eduki ezkutuko mezua garbi harrapatzeko. Orduko irribarre lasaiak ez zeukan zerikusirik aurreko begi kiskalgarriekin, jakina,
|
baina
bata bestea bezain sinesgarria zen, aldaketak berezkotasun eta erraztasun osoz egiten zituela, Patxiren aburuz; are gehiago, Joxeren etxeko jaian ezagutu zuten Unax hura gogoratzen hasita, ordukoa oso urrun eta lanbro artean geratzen bazitzaion ere. Ez zekien nor ezkutatzen zen azal haren barruan, baina jakiteko gogorik ere ez zeukan, hori seguru.
|
|
2004
|
|
|
Mozorroak nahi ta nahi ez kendu gura izan dizkiete, gero, haiek.
|
Baina
bati ere ezin kendu izan diote. Berak nahi izan ezik ez da erraza, izan ere, bati mozorroa kentzea.
|
|
|
Zutik, aurreko zango biekin autoak jotzen ari dira orain txakurrak, beren hortz beldurgarriak erakutsiz ta urruma ta orroa izugarriak eginez.
|
Baina
batera ta bestera ibiltzen hasi dira autoak, txakurrak zutitu ez daitezen. Eta, kontuz kontuz, leihatilak pixkatxo bat bakarrik ireki, eskopeten kainua ateratzeko, ta tiroka hasten dira berriz autoetakoak.
|
|
2006
|
|
|
Mariari jainkoren batek zerutik bota eutsazan pintzak erropea eskegi eian,
|
baina
bat itzuri jakon izaren artean eta musika bandearen zuzendaria jo eban. Holan hasi zan dana.
|
|
|
Gaurgero ezinezkoa izango dabe, Joxek dendea itxi egin dau eta. Joxe, zorioneko jubilazinora ezin izan da onik heldu, burua zoratu jako, hau da, pipiek apur bat jan deutsie ganbarea, hori da behintzat auzoan esaten dana,
|
baina
batek daki. Kontua da buruan sartu jakola uriko detektiberik onena dala, eta hor dabil jo eta ke erosi barri dauen saxoari, amerikar detektibeen antzera, nota tristeak atera nahirik.
|
|
2007
|
|
|
Baliteke lehen ere euskal izenak egotea lurralde horretan, zeren autrigoien leinu zaharraren lurrak Errioxa Goien eta Burgoseraino heltzen baitziren. Den lez dela, ziur dakiguna da Erdi Arotik aurrera euskal izenok ugari azaltzen direla hor, toponimia nagusian ere bai,
|
baina
batez ere txikian. Euskal toki izenik gehien Oja, Tirón eta Arlanzón ibaien ibarretan datza.
|
|
|
Denporea euren gorputzek neurtzen dabe. Mantsoak dirala pentsau lei,
|
baina
baten bat beste baten lekua hartzen ahalegintzen bada, orduan orroaka eta txioka hasten dira.
|
|
2009
|
|
|
Halakoak dira Frantziako Anderea eta La mala suegra, Senarraren itzulera edo Leisibatxu eta La vuelta del marido, Neska soldadua eta La doncella guerrera. Parekoak dira, arazo edo gai bera darabiltelako,
|
baina
bataren eta bestearen konposizioak guztiz bana eta bereziak dira.
|
|
|
Azken pheredikan eskerrak ematen dira, txarto eginak barkatzeko esan eta berriro ere mezu morala errepikatu. Bietan kantaria bera da, estrofa guztietan doinu bera erabiltzen du,
|
baina
batetik bestera eszenategiaren alde banatara mugitzen da, batean ezkerrera hurrengoan eskumara, orkestraren doinuak lagunduta.
|
|
|
Herri literatura, belaunik belaun iraun eta biziarazia zenez gero, ederra zen berez,
|
baina
batez ere herriaren izpirituaren gordailua: herriaren arima horrexen bila zebiltzalako saiatu ziren ipuinak, kantuak, elezaharrak eta herri jakintzako adierazpen mota guztiak batzen eta gordetzen.
|
|
|
Aipatu berri ditugun gaitzak helduenak ere izan daitezke,
|
baina
batez ere umeek jasan izan dituzte. Umeen ahultasunak, helduen sendotasunaren aldean, tratamendu bereziak eskatu ditu kasu batzuetan.
|
|
|
Koneju edo untxiak gorta barruan edukitzen ziren, konejeratan. Ondo saltzen ziren,
|
baina
bat hilez gero beste guztiak hiltzen ziren handik gutxira. Gaur egun, Katiluzubitik gora koneju granje dago eginda, untxi haztegia.
|
|
|
Beraz, lekukoek gomutan dutenaren arabera, sikiera, buruko zapiak ez zuen egoera zibilik adierazten. Paineluak kolore guztietakoak izaten ziren,
|
baina
batez ere, beltzak eta grisak erabiltzen zituzten. Zapia buruan ondo ezartzeko, mugi ez zedin, orratzak erabiltzen zituzten, burubaltz izenekoak.
|
|
|
Nork esan inguruetako herrietan harek egindako lapurreta eta gaiztakeriak?
|
Baina
batez be ibiltariakaz zan bihozbakoa. Hamaika gizonezkok eta emakumezkok, diru guztiak emon eta ostean, hartu eben haren eskutik berebiziko zigorradea!
|
|
|
Meakatik Biorreta (Bidxorta) ganetik arin heltzen zan hara. Amaren aldetiko senide urruntxukoak be genduzan hor,
|
baina
batez be Bizkargira Santakurtzeetan edo Andramarira Santioetan joaten ginanean, Oñartetik atxina joaten ginan oinez. Bide batez esan daidan, neure bigarren deiturea be hortikoa dodala, Oñarte etxebarria, Andramarirantz goazala ezkerretara dagoan Oñarte etsebarri etxean jatorria dauena.
|
|
2011
|
|
|
Zahartzaroan dirudi sartu jatala huskeritxu batzuk idazteko grina,
|
baina
batez be lurraldeko euskal komunikabideei laguntzearren eta beti be irakurle zehe eta apalei zuzendurik. Zutabe mordoa idatzi ditut, gai bati eta besteri buruz, Anboton, Durangaldeko astekarian.
|
|
|
Zenbat iluntasun, lilura, bihurrikeria gogo, maitemintze... Orduan bai behar dozula nork zuzendu, nork bideratu,
|
baina
batez be nork onartu, nork ulertu. Zori hori izan genduan aitatutako aita Jauregizarregaz.
|
|
2012
|
|
|
Hori gertatu ezkero egur guztia galtzen zan. Ikazkinek basoan egozan egunetan eguraldi txarretik babesteko txabolatxua eukiten eben,
|
baina
baten baino gehiagotan txabola eta aterpe barik bere pasau dabe gaua hotz itzelagaz.
|
|
2013
|
|
|
Horren harira, ez da betetzen Gorka Aulestiak proposatutakoa: plaza gizona bertsolari ona da, eskarmentua duena, musikarako entzumen ona duena,
|
baina
batez ere, jendaurrean bere ahotsa aktibatzen jakin duena (Aulestia 1990) 139 Jendarteko jardunerako ahotsa garrantzitsua da, gogorazteko eta esangura sinbolikoa sortzeko ahalmen handia du ahotsak. Orduan, inprobisatzaileak, jendaurreko kantuan ahotsa erabili behar du, perfomance eraginkorra izan dadin.
|
|
2015
|
|
|
Gotzon Egiarena izan zen lehen artikulua, euskararen ezagutza egiaztagiriak lortzeko azterketak gaitzat zituena Ansorenaren aurreko" titulitisa" ri tiraka edo. Hainbat kontu kritikatzen zituen,
|
baina
batez ere, eta aurreko zenbakietan argitaratutakoaren ildotik, literaturaren tratamendua. Horrekin batera Juan San Martin egurtzeko baliatzen zuen, beste joera errepikari bat, ezagun denez, kasu honetan prentsan argitaratu zuen artikulu baten harira, zeinak, Egiaren arabera, hogeita bost akats ortografiko gramatikal zituen:
|
|
|
|
Baina
batez ere, esan dezagun behingoz, eta sin que sirva de precedente, porque no tenemos nada que decir en castellano, ni nadie a quien hablar en castellano, zera, ez dugulako erdaraz mintza ahal gakizkiokeenik.
|
|
|
Etxean bazegoen txiki bat eta handik irakurri nituen Charles Dickensen The Posthumous Papers of the Pickwick Club, espainieraz, eta Pierre Lotiren Ramuntcho esaterako.
|
Baina
batez ere, Andoaingo liburutegiak markatu ninduen errotik; egunero joaten nintzen hara nire lagunekin. (Atxaga, 2015)
|
|
|
Gizon loditxo bat, irribarretsua, beragaitik txisteak kontetan zirean eta berak be txiste antzekoak egiten ebazan.
|
Baina
batez be berak atera eban entziklika bat Pacem in terris izan zan. Itzela izan zan euki eban oihartzuna.
|
|
|
Biak,
|
baina
batez be Labayruko Euskal Biblioteka. Nik seminarioko bibliotekearen ardurea hartu neban 1970 urtean.
|
|
|
Eta lortu izan dau babes handia Aldunditik. Jaurlaritzatik be bai,
|
baina
batez be Aldunditik. Nik uste dot Bizkaiko hizkuntza politika egokiagoa dala.
|
|
|
Gaztelu Eleixabeiti, Seminarioa. ez nekian euskerarik ekianik,
|
baina
baten berak egin eustan euskeraz berba. Irundarra zan.
|
|
|
Horregaitik inozkorik beharrezkoen da era honetako ikerketak egitea. Herriko ondarea jaso, landu eta era egoki baten barriro gizarteratzea; herritar guztiengana,
|
baina
batez be gazteengana heltzea, euren herriaren eta herritarren barri izan dagien. Horixe izango da, lehena eta geroa lotzeko bidea eta aurrerantzean transmisinoaren kateari eten barik eusteko modua.
|
|
2017
|
|
|
Tortilla txapelketea be antolatzen genduan, eguna, urtero San Blasetara eta Markinako feriara... Gainera, berbaldiak be antolatzen genduzan tarteka,
|
baina
batez be, txangoak edo ibilaldiak. Beti autobusean, Ondarroako Jai Alai enpresarekin.
|
|
2018
|
|
|
Ustez Edhenek egindakoa, eta izango zituen ondorioetan pentsatzen zuen, bere aurrean zebilen elkarrizketa entzun ere egiten ez zuelarik. Estu eta larri jartzen hasia zela, aterantz joaten ikusi zituen polizia biak,
|
baina
bat batean polizia kankailua bueltatu egin zen.
|
|
|
|
Baina
bat batean, gogorapen haien pilaketan nabilela nire ametsean, lotatik esnaturik, Timu agurea zutik jarririk, dantzan hasi da arin arinik, neu ere gogorazioetatik iratzarturik. Doinu alaiak entzuten izan dira eta hirurok paratu gara dantzan, zahar biak eta neu, batera, bestera, atzera, aurrera... eta lantzean behin txurkada bat edalontzitik, hirurok burutik eta bihotzetik, gero eta gehiago zorabiaturik eta txolindurik.
|
|
|
Alde handia atera zigun beste automobilak, eta bistatik galdu genuen bikotea.
|
Baina
bat batean, kotxe guztia betez, harrituta ni utzirik, nagusi agintariaren ahotsa entzun zen lakar eta zakar; hurrengo egunera arte agurtzeko hitz egiten zigula. Ahotsa joan zenean, Sikeran gaurkoz alde egin du!
|
|
2021
|
|
|
Ez dago zertan beti gozatu ikasteko; are gehiago, batzuetan estutzen gara ikaskuntza esanguratsuenetan, besteak beste, gure konfiantza eremutik ateratzea eskatzen digulako urrats horrek, edota gatazka kognitibo edo emozionala eragiten digulako. Ikaskuntza prozesuetan ondo pasatzen badugu, ederto, eta helburu ere izan daiteke, jakina,
|
baina
batak ez du bestea ekartzen nahitaez. Hor daude ikasteak eragiten duen esfortzua, frustrazioa, ziurgabetasuna eta abarrak".
|
|
|
Izan ere, literaturaren didaktikak ikasleen beharrizan literarioak asetzen ez dituela uste dute hainbat elkarrizketatuk (MIR1, AIR1, LIR1, LIR2, LIR3),
|
baina
batez ere zalantzan jartzen dute gizartea nahiz hezkuntza pertsonengan halako beharrizan kultural literarioa sortzera iritsi ote diren; ez, beharbada, horiei garapen bat ematea, baina bai, bederen, piztea:
|
|
|
PISA txostenari60 erreferentzia eginez, irakurritakoaren ulermenari buruz eskainitako emaitzak mintzagai dituzte hainbat parte hartzailek (IE1, IE2, IE3, IE4, IE5, IE6, IE7), proba horiekiko jarrera eszeptikoa nagusi bada ere. Azken horrek zehaztutakoaren arabera, gaztelaniako irakurritakoaren ulermenean Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako ikasleak OECDren nahiz Estatu espainiarraren batez bestekoaren azpitik daude puntu gutxiko tarteaz bada ere, eta ikasle nafarren kasuan, berriz, diferentzia handiagoa da
|
baina
batez besteko horien gainetik geratzen da, dena den.
|
|
|
Aisialdirako, gozamenerako den literatura hori ez dela lantzen dio, agian, lanketa akademikoa eta plazera eskutik ezin daitezkeelako joan,
|
baina
batak bestearengandik zerbait gehiago izan lukeela pentsatzen du eta, hortaz, hurbilago egon (IEE1). Gainera, hori DBHko irakasleei kutsatu behar zaiela irizten dio.
|
|
|
Zentzu horretan, irakurgai egokiak aukeratzeko,
|
baina
batez ere eta gaiari ikuspuntu orokor batetik helduta, literatura ikuspegi egoki batetik irakasteko formazioa falta dela argi adierazten dute LIR2 k, DGIR1 ek, BE1 ek eta GE2 k.
|
|
|
" Normalean, euskara irakasleak gara euskara irakasleak. Ikasgaia Euskara eta Literatura da,
|
baina
batez ere euskarari heltzen zaio". GIR1 ek ere literaturak arloan duen garrantziaz kontziente dela argi uzten du," denok" dakitela inportantea dela, baina bigarren mailan uzteko joera dagoela aitortzen du, berak ere bai.
|
|
|
Horixe da aurretik nekarren esparru bakarra, jubilau eta gero itxi ez nebana. Orain arte bertso asko entzun izan dodaz,
|
baina
bat bateko bertsorik ez dot inoz bota. Idatziz egin dodaz bertsoak, baina
|
|
2023
|
|
|
Zer ote du bertsoak entzuleak hainbesteraino harrapatzeko? Munduan zehar badira ahozko inprobisazioa lantzen duten hainbat kultura,
|
baina
batek ere ez dauka gaur egun bertsolaritzak daukan indarra. Horren erakusgarri, lau urterik behin Euskal Herrian jokatzen den Bertsolari Txapelketa Nagusia aipa dezakegu aurten jokatzen ari da, urtebeteko atzerapenaz, pandemia dela eta.
|