|
2000
|
|
|
Pentsamenduaren jario bakoitza, segida logiko berria bailitzan behin eta berriro has zitekeela uste zuen. Neurathek ez zuen tesi hau ukatu kasu teorikoan,
|
baina
bai haatik praktikoan:
|
|
|
Arazoa benetan serioa zen, zientziaren filosofiaren baitako lehendabiziko proiektu handia eta anitza uztera behartu baitzituen vienarrak. Ez zen horretarako zio bakarra,
|
baina
bai garrantzizkoa. Beste arrazoi batzuek Zirkulukoek ezagutzaz, esanahiaz eta zientziaz ulertzen zutenarekin izan zuten zerikusirik.
|
|
|
Carnap, Ronsdorfen sortua —Alemaniako ipar mendebaldean—, ehule umilen semea, naziengandik ospa egin behar izan zuen ere, gaztetan beti mehatxu hori izan baitzuen atzetik, lehendabizi Jenan eta geroago Vienan. Ez zen judua,
|
baina
bai sozialista, eta hori nahikoa izan zen 1936an Estatu Batuetara erbesteratu behar izateko.
|
|
|
Munduak urrats erregular batzuk jarraitu beharrik ez duela baiestean Humerekin ados, eta, horregatik hain zuzen, etorkizunari buruz zerbait esatea erraza ez dela baiestean, Reichenbachek hori egiteko modua indukzioan aurkitu zuen. Ez zehatz mehatz,
|
baina
bai modu probable eta pragmatikoan: etorkizunari buruz ari bagara, razionalena, bere ustez, indukzioaz fidatzea da91 Hautaketa honen aurkako oztoporik handiena, alabaina, aurresateari buruzko beste arau askoren, baita ere razionalen, baliozkotasunean zetzan.
|
|
|
politika eta psikea (Schnitzler eta Hofmannsthal), Ringstrasse eta hirigintza modernoa, politika eta parrizidioa (Freud), pintura eta krisi liberala (Klimt), politika austriarra (sionismotik antisemitismora), Kokoschka eta Schonberg (pintura eta musikaren arteko konparazioa). Tamalez, Wittgenstein ez da liburuan azaltzen,
|
baina
bai bere Vienako kultura. Liburu zaharra izanik ere, klasikoa da.
|
|
|
Ziurraski, hura pittin bat ikasiz gero, filosofia, unibertsitatea, etika, zientzia, mundua eta, batez ere, gu geu, erabat desberdinak izango ginateke. Ez dakit okerragoak ala hobeak,
|
baina
bai desberdinak.
|
|
2001
|
|
|
Kolorea, beroa eta Natur Zientzietan aztertzen diren ezaugarri gehienak aipa daitezke adibide gisa. Ezin ditugu aitzinatu nolakotasun ezberdinak, ezin ditugu aldez aurretik asmatu, sentsazioa beti a posteriori baita,
|
baina
bai edozein nolakotasunek maila bat izango duela. Aitzinapenek handitasun intentsiboaren eraikuntza oinarritzen dute.
|
|
|
Burdinazko bola burkoaren gainean badago, zulotxo bat sortuko da burkoaren forma lauan. Hor ekintza eta ondorioaren artean ez dago denbora tarterik,
|
baina
bai harreman dinamikoa.
|
|
|
Bertan baldintzak zatiak izango dira. Hirugarren, erlazioaren kategorietan ez substantzia ez komunitatea ez dira egokiak arrazoiketa hipotetikoa beraietan aplikatzeko,
|
baina
bai noski kausalitatea. Bertan kausen eta ondorioen ilarak berez sortzen dira.
|
|
|
Gizakia pertsona da, ez subjektu ezagutzaile soila; baina praktikaren lehentasunak beste zentzu bat ere badu: ezagutza ere ekimen praktikoa dela, ez etiko praktikoa,
|
baina
bai tekniko praktikoa. Eta praktikaren lehentasun hori beste eremuetan ere azaltzen da, baita edertasunaz hitz egiten duenean ere.
|
|
|
Argi dago guretzat ere gizakiak ez dakiela nolatan den hautari (ezta ere Kantek); baina aske dela, ziur ziur dakiela. Nolatan den ezagutari ez dakiela (ezta ere Kantek, nire iritziz, ze neurritan den ezagule aztertzen jardun arren);
|
baina
bai ezagule dela, ziur ziur. Nolatan den maitale ez dakiela (Kantek, filosofo lez, ez du egia funtsezko hau aurkitu).
|
|
|
Eta, nik uste, Kantek berak ere ziurtasun natural hori erabili zuela, ez bada gizakiaz kanpo dauden gauzen izaera arakatzerakoan,
|
baina
bai norberaz kanpo dauden beste gizakiak nolakoak diren onartzean. Beste gizakiei buruzko bere ezagumena fenomeno hutsetara mugatzen dela onartuz gero, gauzei buruz bezalaxe, luke esan bere moralari buruzko azterketan gizakia legegile kide dela beste gizakiekin batera; edo inperatibo kategorikoak gizaki guztiak behartzen dituela.
|
|
|
maitalea maitea/ maitatuarekin maitasunez elkartzen duen ariketa. Maitatzea zer den ezin dugu definitu,
|
baina
bai nor norekin/ zerekin uztartzen duen. Maitatzeak maitea/ maitatua behar du.
|
|
|
nik eskaintzen dudan gizakiaren ulerkera teorikoa oinarri teoriko berria dela etikarentzat. Gure gizakiaren etika ez da ondorioetan ia ezer aldatuko, jakina;
|
baina
bai etikazko oinarrien adierazpena. Eta baita ere psikologia basikoaren abiapuntu teoriko berria izango dela uste dut, inoiz zeharo argituko ez dugun giza psikologiarena.
|
|
|
Nire tesia dela-eta" gure gizakiaren etika ez da ondorioetan ia ezer aldatuko, jakina;
|
baina
bai etikazko oinarrien adierazpena" idatzi dut gorago. Adierazpen horren hastapenak apurtxo bat —bizpahiru puntu— harrotzen saiatuko naiz ondorengo lerroetan, aurrerago esanak jorratuz.
|
|
|
Beraz, denok dakigunez zer den maitatzea, denok dakigunez maitari garela, hala ere ez gara gauza, inola, gizaki bat bere egiteetatik epaitzeko;
|
baina
bai gara gauza maitatzearen ase eta amaitu ezinezko ekina ezagutzeko, maitatzean ala ez maitatzean eginiko bide zuzenak eta okerrak, urrats onuragarriak ala kaltegarriak elkarri argitzeko, denon aldeko laguntza erakundeak edo tresnak eraikitzeko. Elkarrekin dugun ezagutza horri deitzen diogu etika jakituria.
|
|
2004
|
|
|
Baina har dezagun argudioa modu zabalago batean eta begira diezaiogun Jainkoaren sorkuntza lanari bere osotasunean. Hemen, zer esanik ez, naturaren adigaia etorriko zaigu berehala burura, ideia horretan biltzen baitu Descartesek ez Jainkoa bera,
|
baina
bai Jainkoaren sorkuntza lanaren osotasuna. Gure egilearen hastapenei jarraiki onartu genuke natura honek perfektua izan duela, ez dagoelako Jainkoaren lanean hutsegiterako lekurik.
|
|
|
Dena dela, paradoxikoa badirudi ere, ohartaraz daiteke hemen Descartesengan, zalantzaren maisu harengan, aurki daitekeela gaur egungo sinesmen idortuenen, zalantzaezinen, jatorrietako bat, ez bakarra, eta, beharbada, ez nagusia,
|
baina
bai benetan kontuan hartu beharrekoa. Azken batean, gaur egun segurtasuna eskaintzen duen zientzia fisiko matematikoa, makina bat sinesmen oso eztabaidagarriren jatorria, Descartesekin indartzen den ereduan datza.
|
|
|
alde batetik, nire izate fisikoaz, nire gorputzaz, zalantza eginez, eta, bestetik, niregandik kanpoko gainerako mundu fisikoaz. Ez gara hemen argudio horiek xehetasunez gogora ekartzen hasiko,
|
baina
bai ohartaraziko dugu oraingoan ere mundu fisikoa berreraikitzeko ahaleginean bereizketa berari eutsiko diola eta bere eginbeharra bi urratsetan beteko duela: nire gorputzaz izan dezakedan hautemateari begiratuz, alde batetik, eta niregandik kanpoko munduaz izan dezakedan hautemateari, bestetik.
|
|
|
Gaur egun nabarmena egiten zaigu, batez ere Descartesen esaldi ospetsua makina bat bider entzun ondoren, eta, gainera, lehen begirada batean ez zaigu iruditzen hainbesterainoko kontua, ezta?
|
Baina
bai, garrantzi itzela izango du Descartesen ideia horrek gerora begira eta bi alderditatik nagusiki:
|
|
|
Gure baitarako barne bidaiak geure burua ezagutaraziko digu eta geure burua lañoki, gordinki eta gardenki ezagutzerakoan beste pertsonen barneeta kanpo errealitatea askozaz hobeki ezagutuko dugu, aldian aldiko eta tokian tokiko lehentasunei eta erabateko premiei ere errazago antzemango diegularik. Baina beti ere gogoan izanik gizakia ez dela" gauza ororen neurria", Protagorasez geroztik jende askotxok uste duen bezala,
|
baina
bai eginbehar etiko oro modulatu eta egokitu behar duena, gizaki oro pertsona bezala kontsideratuz eta hein horretan tratatuz: " Honela bada, zuei egitea nahi zenuketen guztia, egin zuek ere besteei".
|
|
|
Eta izenek, ez ote dute zentzurik? Ez, erantzungo digu Wittgensteinek, izenek ez dute zentzurik,
|
baina
bai esanahirik (Bedeutung), baldin perpaus baten testuinguruan kokaturik badira. Zergatik Sinn (zentzu) eta Bedeutung (esanahi) ren arteko diferentzia hori?
|
|
|
Izan ere, paradigma logiko matematikoa eta fisiko matematikoa ez dira daitezkeen paradigma zientifiko bakarrak ez eta gorenak ere;
|
baina
bai egokienak beren errealitate esparrua aztertzeko. Zientzia bakoitzak bere formalizazio paradigma propioa behar du, bere metodologia propioa behar duen bezalaxe, nahiz eta hainbat aspektutan bat egin dezakeen beste zientzia baten edo batzuen paradigmarekin.
|
|
|
Halarik ere, horrek ez du, Kanten ustez, auzitan jartzen aginte kategorikoaren baliogarritasuna, zeren aginte kategorikoa, lege moral bat den aldetik, askatasunaren lege bat baita eta, lege ez baldintzatu bat ere den heinean, askatasunaren lege gorena baita. " Eta hala, guk ez dugu egiazki agindu moralaren ezbaldintzaturiko beharrizan praktikoa kontzebitzen,
|
baina
bai kontzebitzen dugu bere misterioa, berau izaki giza arrazoimenaren azken mugetaraino heltzea —printzipioei dagokienez— helburu duen filosofia bati zuzen onez eska dakiokeen guztia". Hitz esanguratsuokin amaiera ematen dio Kantek bere obrari.
|
|
2005
|
|
|
Nolabait antzematen dugu, hala ere, zeinu horiek, bere naturan, ez direla irakas metodoetan agertzen diren bezain loturarik gabeak: norbaitek hizkuntza bat denbora luzez ikasi duenean, une horretan, ordura arte arrazoi faltan ikusten zituen hainbat gauza argitzen zaizkio eta, honekin, taktu bat irabazten du, alegia, oraindik ikasia edo asmatua ez den
|
baina
bai egiazki eta ziurtasunez antzemana den taktu bat. Hizkuntza asko ikasi dituenak, eta bere burua zeregin horretan behatu duenak, gogoratuko du nola ia horietako bakoitzean, bat batean, azalpen argi bat eskaintzen zioten hainbat oharrekin topo egiten zuen, lehenago aurkituz gero esfortzu asko aurreztu ahal izango ziotenak.
|
|
|
Puntu honetan azaldutako ohar hauekin, esan bezala, Humboldten hizkuntzari buruzko teoriaren baitan aurkitzen ditugun erreflexio filosofikoenak laburtu ditugu, alegia, hizkuntzaren esentziara edo naturara ez" iristeko"
|
baina
bai" hurbiltzeko" aukera ematen digutenak. " Hizkuntzaren jatorriak" planteatzen duen arazotik abiatuz, lehenik, hizkuntzak berak gizakiaren izaterako duen esanahiari edota garrantziari buruzko galdera nola birformulatu daitekeen ikusi dugu.
|
|
|
Berriz ere garbi antzematen dugu, honen arabera, hizkuntza kontzeptu konplexua dela, beronen ikerketa —konparaketa gramatikaletan edo lexikaletan geratu gabe— zabala behar duela izan eta, azken finean, honek gizakiaren estudio orokorrarekin bat egin behar duela. Hizkuntza ezberdinen ikerketa konparatu honek, beraz, garatu egiten du" antropologia konparatu" hura eta, zentzu honetan, egilearen asmoa ez da" zientzia berri bat sortzea,
|
baina
bai —orain arte egindako saiakerei jarraipena ematen dien— estudio berri bat abian jartzea" 160.
|
|
|
Jarria dago oinarria, zeinen gainean orain hizkuntz filosofia erako konstrukzio izugarria eraiki behar den. Oinarrizko ideia erabakigarriak ez daude erabat eta garbi landuta,
|
baina
bai bere muinean begi bistan jarriak. 1, Gizakia hizkuntzari esker da bakarrik gizaki.
|
|
|
Bi zeregin hauek, jakina, beti eta aldi berean hartu dute kontuan, bai gizakiaren natura orokorrarekiko kontsiderazio filosofikoa, bai herrien patu ezberdinekiko kontsiderazio historikoa. Hain hausnarketa serioa merezi duen ideia honekin, hala ere, kontua ez da zientzia berri bat sortzea,
|
baina
bai —orain arte egindako saiakerei jarraipena ematen dien— estudio berri bat abian jartzea.
|
|
2007
|
|
|
Jakina, jendea ez zen bat batean literaturaedo filosofia testuak irakurtzen hasiko,
|
baina
bai bizitza publikoan: esplikazio idatziak jartzen dira zeramika ontzietan, estatuetan, hilarrietako epitafioetan, tenpluen sarrerako mailadietan, santutegira zihoazen bide bazterretan; ohar teknikoak jartzen dira eraikuntza piezetan, langileak ongi ezkon ditzan; eraso pertsonalak egiten dira idatziz; erosketa zerrendak erabiltzen dira... 147.
|
|
|
Ze, azken batean, elkarrizketa pedagogiko delako horrek —berori oraindik egiazko elkarrizketa oso ez denez— ez gaitu eramaten aipatutako zailtasun eraginkor horien dimentsiora. Jakin behar dugu, bestela, irakaskuntza, bere sakonean, ezin daitekeela inolaz ere elkarrizketan agortu, baizik eta horrekin batera instrukzioak ere bere funtzioa gordetzen duela281 Guk horrekin, hala ere, ez dugu pentsatzen giza topaketa oro elkarrizketa batean garatu behar denik,
|
baina
bai erabakigarria denean —oposizioa borrokan gaiztotu aurretik— elkarrizketara etortzea ezinbestekoa dela. Pedagogikoki garrantzitsuena, egiaz, prestakuntzak behar du izan, hau da, gizakiarengan elkarrizketarako ezinbestekoak diren aipatutako aurrebaldintzak garatzea, bai eta horretara —modu batean zein bestean— zuzenduriko posibilitatea atzematea eta kontuz zaintzea.
|
|
|
Azken batean elkar ulertze oro —gerrate arriskuak saihesteko ahalegin oro— posible izateko, zera da ezinbestekoa: gizabanako bakoitzak —han eta hemen— bestea deabru gaizto bezala ikusteari uztea eta, aldiz, beste hori gizaki bezala onartzeko prest egotea, hain zuzen bere modura —berori kopiatzekoa ez bada ere,
|
baina
bai eskubide osoz— gizatasunaren errealizazioa ere bilatzen duen norbait bezala.
|
|
|
Azken batean, hizkuntza delakoa, Coseriuk azpimarratzen duen bezala, hizkuntzetan bakarrik da erreala: " Hizkuntza giza jarduera unibertsal bat da, indibidualki egiten dena, bai, baina beti historikoki zehaztutako teknika batzuen arabera (‘hizkuntzak’)" 132 Gizaki guztioi dagokigu hizkuntz gaitasuna, baina gizabanakoak ezinbestean gauzatu behar du berori hizkuntza naturaletan —ez derrigorrez ‘batean’
|
baina
bai halabeharrez ‘batean edo bestean’— Kontua da, ordea, ezaguna dugun hizkuntz aniztasun oparoa —Bernardezek, adibidez, munduan 5.000 bat hizkuntza dagoela dio133— negatiboki baloratua izan dela gehienetan. Moreno Cabrerak, Babeleko dorrearena gogoratuz, zera dio:
|
|
|
Kontua da, euskal giza errealitatea —gainontzeko giza errealitateak bezala— gizadiaren berezko aniztasunaren fenomeno natural moduko bat dela, hots, euskal errealitate linguistiko kulturala —besteak bezala— gizatasuna bera konkretatzen deneko gertaera historiko sozial bat dela. Horrek guztiak ez du esan nahi, jakina," euskal" partikula beti zentzu horretan erabiltzen denik —horren kontrako adibideak ugariak dira—,
|
baina
bai hitz horren bestelako esanahiak edo erabilerak —nola edo hala— nahitaez daudela aipatutako jatorrizko adierari lotuta. Horrenbestez, eta gurera itzuliz, ezinbestekoa iruditzen zaigu" euskal hezkuntzaz" hitz egiten hasterakoan, eta gure hausnarketen marko orokorra zehaztu nahian, berorren oinarrian dagoen subjektuaz," euskal hizkuntz komunitateaz", zerbait esatea.
|
|
|
" Karakterearen formazioa —hezkuntza teorian esatea ohikoa den bezala— heziketa eta diziplina eskolarraren helburu orokor bat da" 89 Aurrerapauso bat emanez, baina etenik gabe, arazo hori egun nola planteatzen den ikusiko dugu, hain zuzen etika komunikatiboa erreferentziatzat hartzen duen Lowischen" ekintza pedagogikorako erantzukizunaren etika diskurtsiboaren" 90 eskutik. Teoria etikoak, egiaz, ezin dizkio pedagogiari berme moralerako behin betiko irizpideak eskaini —Nietzscheren" Jainkoaren heriotzaren" ondoren ez dago esaterik zer dagoen berez ondo edo gaizki—,
|
baina
bai iratzar dezakeela erantzukizunezko jarrera bat hezitzaile eta heziengan. Horregatik dio Lowischek:
|
|
2008
|
|
|
Horregatik, beharrezkoa da lehendabizi zailtasun guztiak aztertzea: aipaturiko arrazoiengatik, eta aldez aurretik aporiak zeharkatu gabe bilatzen dutenak nora joan behar duten ez dakitenak bezalakoak direlako; eta horietaz gain, bilatzen ari direna aurkitu duten ala ez jakin ere ez dakitelako, haientzat xedea agerikoa ez delako,
|
baina
bai aurretik aporian egon denarentzat. Gainera, auzietan bezala, kontrakarien argudio guztiak entzun dituena, nahitaez, erabakiak hartzeko egoera hobean dago (III 1, 995a2 b4).
|
|
|
Une garrantzitsu bat izan zen Quine k" Two Dogmas of Empiricism" (1951) argitaratu zuenean. Hegelen izena ez da agertzen artikulu horretan,
|
baina
bai speculative metaphysics kontzeptua. Horrela hasten da:
|
|
2010
|
|
|
Erkidegoen ulerkera hori zabalagoa izan daiteke, erkidego batzuk perfektuak izan arren, beste baten zati izatean ez perfektu bihurtzen direlako, ez erabatez,
|
baina
bai modu konparatibo eta erlatiboan. Erkidego horietatik batzuk errege erkidego edo toki erkidego deitzen dira, muga fisiko zehatzen barruan kokatzen direlako, hots, hiri edo erresumen barruan.
|
|
|
joera horren oinarria, berriro ere, Wittgenstein helduak (1953) jartzen du, zeinek —berak bertan aurretik esandakoeran kontra— orain hizkuntza naturalen erabilera kritikoki analizatu behar dela aldarrikatzen duen. Horrekin ez du lortuko, ez, arazo filosofikoak desegitea,
|
baina
bai gutxienez hizkuntz estudioaren esparruan ikuspuntu berri bat abian jartzea, hala nola, egungo giza eta gizarte zientzia ezberdinen ikerketa linguistikoetan nahitaezko bihurtu den pragmatikaren ikuspuntua. Finean, eta hizkuntzaren filosofiari buruzko ohar historiko eta gaikako horiei bukaera emanez, zera azpimarratuko dugu:
|
|
2011
|
|
|
20: gogora, filosofia aleman klasikoan Polis maiz ‘Volk’ itzuli dela); ez harresiak,
|
baina
bai espiritua, kultura, hiritarren elkartasuna (ik. GA 53:
|
|
|
" Poeta espainol errepublikanoa", gehitu du. Ez garela espainolak,
|
baina
bai Machado eta errepublikazaleak, esanez eskertu diogu.
|
|
2012
|
|
|
Zizek da adibide tipikoa. Ondo, Zizek, ondo, ez da Badiouren filosofia errepikatu behar,
|
baina
bai ongi ulertu. Eta bere ontologia gabe ez da posible.
|
|
2016
|
|
|
Norberak egiten ez badu, besteak dio egin.
|
Baina
bai elkarri lagundu. Inor ez da pertsona izatera bera bakarrik ailegatzen, pertsona bilakatzea bera obra kooperatiboa da.
|
|
2017
|
|
|
14 Sartrerentzat, heriotzak ez du giza existentziaren objektutasuna baliogabetzen(" heriotza ez da absentzia bat", gorago dioenez),
|
baina
bai, ordea, subjektutasuna.
|