|
2001
|
|
|
bata, ahozkoa eta bestea, idatzia.
|
Baina
XX. mende hasieran istorioak kontatzeko beste modu bat sortzen da: zinema.
|
|
2002
|
|
|
Eta ibilbide berriaren ezaugarriak ere zehazten ari dira: edukietan, oraingo bilduman oinarrituko da,
|
baina
XX. mendeko Gipuzkoako abangoardiari garrantzia berezia eman nahi zaio; ekipamenduetan, eraikuntza berritu, teknologia berriak integratu eta museo zaharraren alboan beste eraikin bat sortzea da asmoa. Dena ondo joanez gero, lau urte buru irekiko ditu ateak San Telmo berriak.
|
|
|
Unibe rtsitatea, erakunde gisa, XIX. mendean berpizten da, eta berriz ere jakinzaleen komunitatearen eusle nagusi bihurtzen.
|
Baina
XX. mende hondarrean erakundenagusi horren inguruan sistema oso bat eratzen da: aldizkari zientifikoak, kultur elkarteak, mintegiak, fundazioak, institutu autonomoak, enpresak...
|
|
2004
|
|
|
Munduaren hiritartzea aspalditik datorren gauza da,
|
baina
XX. mende bukaeran inork espero baino abiada handiagoa hartu zuen. Gaur 400 dira eta hamar urte barru 550 izango dira milioi batetik gora biztanle dituzten hiriak.
|
|
|
|
Baina
XX. mendean, gustu kontzeptutik aldenduz, estetikaren teorizazioa edertasunean soilik hasi zen sakontzen,, edertasuna, eta, balio estetikoa?
|
|
2005
|
|
|
Soka dantzatik kanpo dantza hori bestelako funtzioetan eskaintzeko ohitura ez dirudi oso zaharra denik. XIX. mende bukaeran aurreskulari txapelketen bidez hasi zen ezagutarazten aurreskua sokatik kanpo,
|
baina
XX. mendearen bigarren erdian hasiko da protokolo funtzioetarako zabaltzen. Azken hamarkadetako aurresku inflazioak dantzariak egoera xelebreenetan jartzeaz gain erabat debaluatu du dantza bera.
|
|
|
Haeckel erakundeak pasibo izatearen ideiaren aurka zegoen argi eta garbi. Bilakaera lehen gizarte eta aldizkarietatik abiatuta Ekologia XIX. mendean sortu zen Haeckelen lanarekin,
|
baina
XX. mendean hazi zen, lehen gizarte eta aldizkari ekologikoak agertu zirenean. 1948an, Natura eta Natur Baliabideak Kontserbatzeko Nazioarteko Batasuna (UICN) sortu zen, ingurumena zaintzeko eta mundu mailan erakundeen arteko harremanak aztertzeko, gizakia eta bere ingurunea barne.
|
|
|
Talde horien emaitzek, hortaz, mentalki argia den baina forma esklerotikoa, hertsia eta hotza duen teknopop musika osatzen dute. Beti aurrera begiratzeko prest dagoen fikzio musika, Futurismo italiarrak egiten zuen moduan,
|
baina
XX. mendearen bukaeran eta XXI.aren hasieran irekitako posibilitateen alde gazi gozoa erakusten diguna. Teknologia berriak, humanitate zaharra.
|
|
2006
|
|
|
Indiarrak galdu ziren, bai...
|
Baina
XX. mende hasieran, beste biztanle batzuk iritsi ziren uhartera.
|
|
2007
|
|
|
XX. mendeko hondoratzeez arduratzen da bereziki. " Askotan Erdi Aroko gauzen bila joaten gara gauzen bila,
|
baina
XX. mendea jada historiaren parte da, egungo gazteek ezagutu ez duten mundu bat". Egin duen lanen bat nabarmentzekotan, Gulstav Trader merkatal ontzi daniarrarekin egindakoa aukeratuko luke.
|
|
2008
|
|
|
Orain zementua da nagusi. Ehunka urtez herri euskalduna izan zen,
|
baina
XX. mendeko hamarkada gutxi batzuetan guztiz erdaldundu zen.
|
|
2009
|
|
|
Egur totoaren barruan sartzen zen erregai eta azpietarako ote eta iren mailegua.
|
Baina
XX. mendearen erdialderako, partzela bidezko baso pribatuen sistemak egur totoa desagertze bidean ipini zuen. Egurrik, erregairik, edo azpietarako ote edo irarik ez zeukanak erosi behar izaten zituen.
|
|
|
Badakigu XX. mendearen bigarren erdira arte gutxienez, erlea zegoen etxeetan argizaria kandelak egiteko erabiltzen zutela.
|
Baina
XX. mendean aurrera egin ahala ohitura hori galduz joan zen, eta kandelak erosten hasi ziren. Luto arropak saldu, luto arropa bihurtu gura zirenak belztu edota kandela aproposak saltzen zituzten denda batera joaten ziren Bilbora.
|
|
|
Eta seme alabek, lekukoek diotenaren harira, gehienetan ontzat ematen zuten gurasoen erabakia.
|
Baina
XX. mendean zehar ezkontzak naturalago izaten hasi ziren. Mutila neskatilaren gurasoengana joaten zen" haren eskua" eskatzera, ezkontzeko baimena, esan nahi da.
|
|
|
Eta lan honi bide horretatik lar barneratzea ez dagokion arren, ugariak izan dira nekazal gizartea baldintza berrietara egokitzera behartu duten garapen historikoak.
|
Baina
XX. mendearen bigarren erdikoa, industrializazioa, abeltzaintza bigarren mailan utzi zuen basogintza politika eta merke erosiz garesti saltzen duten bitartekarien ondorioz, hondoratu egin da aldea etxea.
|
|
|
Etxegintzan ez da mugimendu lar egon atzeneko urteetara arte. Orain dela gutxi hasi dira txaletak eraikitzen,
|
baina
XX. mendean zehar, akabuko urteak kenduta, pentsa liteke urriak izan direla etxegintzan egindako aldaketak. Gerra aurrean 900 biztanle ei zituen Jatabek, hori esaten zuen orduko sekretario edo idazkariak, behinik behin.
|
|
|
Kasu batzuetan, hartutako erreferentzia puntu bat aldatu izan dute. Ingalaterraren kasuan, adibidez, erreferentzia Liverpoolen hartu zuten 1844an, uhartearen mendebaldeko kostan,
|
baina
XX. mendearen lehen laurdenean Mantxako kanalera aldatu zuten. 1915eko maiatzetik 1921eko apirilera arte Newlyn hiriko mareen batezbesteko altuera zen erreferentzia, eta, geroztik, Kornuallesko hiri hartan dago.
|
|
|
Errota zaharraren parean hasten da bisita. . Garai batean irina ehotzeko erabiltzen zen errota hau?, dio Peio Iriarte bisitako gidak,?
|
baina
XX. mendearen hasieran argindarra lortzeko erabili zen?. Hori izan zen inguruko errota askoren bilakaera.
|
|
|
XIX. mendean, ongi kantatzen zekiena profesional moduan bizi zitekeen ia, festarik festa. Euskal ahozko generoarekin konparatu nahi izanez gero, esan daiteke bertsolaritzak egun pabilioiak betetzen dituela,
|
baina
XX. mendearen azken herena arte nekez bizi zitekeela bertso kantatzetik. Bada tragediaren neurria ematen digun data eztabaidaezin bat:
|
|
|
XIV. mendean dagoeneko bazegoen europar Estatu Batuen ideia bat, Pierre Dubois-ena. Aldizka halako proiektuak sortu ziren,
|
baina
XX. mendean, I. Mundu Gerraren ostean, europar ideala biziberritu egin zen, eta II. Mundu Gerra ostean europar ideia zaharra gorpuzten hasi zen.
|
|
2010
|
|
|
Berrogei urte bete ditu ZUP eraikinak. Han euskara entzuten da hogeita hamar hizkuntza baino gehiagorekin batera.Ez da Marcel Breuer arkitekto hungariarraren obrarik ezagunena eta ez da Baionako turismo gidetan aipatzen,
|
baina
XX. mendeko arkitekturaren inbentarioan sartuko da. Ipar Baiona aldean kokatzen den ZUP, La cite edo residence Breuer, kolore zuriko zazpi eraikinez osaturik dagoen talde arkitektonikoa, 60ko hamarkadaren amaieran eraiki zen.
|
|
|
Solomon Trone General Electric enpresako argindar ingeniari komunistaren bizitza aztertu du Chananek (Londres, 1946) Iruñeko Ikuspuntu jaialdira ekarri duen lanean. Bere amonaren lehengusuaren bizitza, hain zuzen ere,
|
baina
XX. mendeko hainbat gertakari historikorekin nahasita: 1917ko iraultza, McCarthyren sorgin ehiza, Indiaren deskolonizazioa...
|
|
|
Kantauri aldeko bide estuko trenean bidaiatzen zuenean bere bagoi partikularra zuen diktadoreak. Nolabaiteko luxua zuen,
|
baina
XX. mende hasierako luxu austeroa. Montserrat Roigen ondoan eseri nintzen halabeharrez.
|
|
2011
|
|
|
Idatzizko testigantzen arabera, IX. mendean txakolin mahastien ekoizpena zabaldua zegoen Amurrion. XIX. mendeko izurriteek, ordea, gainbeheran jarri zuten herriaren sostengua,
|
baina
XX. mende hasieran, mahats sailak ugarituz joan ziren.Gaur egun, eskualdean zazpi upeltegik ekoizten dute Arabako jatorri izena duen nortasun bereziko txakolina. 80 hektarea inguruko lur saila egunetik egunera handitzen doa txakolingileen etengabeko ahaleginarekin.
|
|
|
Gure lekukoen artean hondino artaldea daukienak, gipuzkoar jatorrikoak dira gehienak. Busturiko ardiak burugorridxek izan dira gehien bat,
|
baina
XX. mendearen bigarren erditik aurrera burubaltzak agertzen hasi ziran eta besteakaz nahastau. Urtean urtean kanpoko pastoriek etorten ziran Busturira euren artegiakaz.
|
|
|
|
Baina
XX. mendean zehar bestelako hizkuntza politikak ari dira hedatzen. Askotan erakunde publikoen eskutik, baina gehien gehienetan, herri mugimenduen ahaleginari eta akuilu lanari esker (Euskal Herria eta Ikastolak horren lekuko), eskola elebiduna eta eleaniztuna sustatu da han eta hemen, eta horrek ordura arte itxita zeuden ateak zabaldu dizkie hizkuntza txikiei.
|
|
2012
|
|
|
Beraz,' ongia eta gaizkia' bereizten ziren.
|
Baina
XX. mendean hura justifikatzen jarraitu nahi izatea, nolabait, biolentzia defendatzea da. (...)
|
|
|
Nola detektatzen da hain azkar gertatzen den fenomeno bat? Batzuetan ezin ditugu ikusi ere egin, eta horien ondorioz gertatzen diren trumoiak baino ez ditugu entzuten;
|
baina
XX. mendearen hasieran konturatu ziren ekaitza zenean irratietan zarata bat entzuten zela tximista bat gertatzean.
|
|
|
Gerora, gure nagusiek eta zenbait kasutan guk geuk gutxietsita izan ditugu alokatzea eta partekatzea. Eta, berez, denbora gutxi da horiek ohikoak zirenetik,
|
baina
XX. Mende bukaeran eta XXI. Mende hasieran pribatutasunera jo dugu irmo, nagusitutako indibidualismoaren ezaugarri nagusi moduan. Krisia eta teknologia berriak, areagotu Aldaketa horretan zeresan handia izan dute gaur egun jende askok jabetzak pilatzeko dituen zailtasun ekonomikoek eta baita teknologia berrien erabilpen gero eta handiagoak.
|
|
|
Norvegia dugu, ia bost milioi biztanlerekin. Bostehun urtez Danimarka etaSuediako koroen menpe bizi izan zen,
|
baina
XX. mendearen hasieran aldebakarrekoerabakia hartu zuen, estatu moduan bakarrik aritzeko, eta ehun urte geroago, GGInlehen postuan kokatzeko. Urratsa emateak merezi izan zien, nahiz eta beste biakere puntako herrialdeak izan.
|
|
2013
|
|
|
Egun Donostia eta Zarau tzeko Euskal Jaiak dira denontzat ezagunenak
|
baina
XX. mende hasieran herri eta auzo askotan ospa tzen ziren. Euskal Jaiak Euskal Pizkundea mugimendu euskaltzalearen inguruan sortu ziren.
|
|
|
XX. mendean osatu zen Espainiako egitura penala. Aurreko mendetik zetozen kartzelak bazeuden,
|
baina
XX. mende hasieran presondegi zentralak eta probintzialak egin zituzten. Lehendabizikoen artean El Duesokoa dugu eredu, Euskal Herritik gertuen zegoena.
|
|
|
1 Hasierako laburpenean aipatzen den bezala, XX. mendeko 1960ko hamarkadatik hasten da, euskararen unibertsoaren inguruan zenbait aldaketa eman diren adieraziz, euskararekiko beste etapa bat irekiz; bertan argi ilunak badaude ere, balorazio baikortasunaren aldekoa dela aitortuz (nik horren argi ez dudana).
|
Baina
XX. mende bukaeran, eta batez ere XXI. mende hasieran, euskararekiko beste etapa batean sartzen gara, agian argiagoa eta kritikoagoa dena, horregatik" euskarak egun duen auzirik larrienari erreparatuko diogu: nolakoa den euskal gizartea euskarari dagokionez eta, halaber, euskararen
|
|
|
XIX. mendean ez zegoen bereizketa argirik zuzenbide erromatarraren eta zuzenbide zibil modernoaren ikertzaileen artean,
|
baina
XX. mendean, ordea, zabaldu egin da bi horien arteko banaketa. Europako kode zibilak eraldatzerakoan, oro har, lana emeki emeki eta zatika egin da; Italiak eta Holandak, berriz, bi kode oso sartu dituzte.
|
|
|
Gure berbaldiak ez dira beti performatiboak, utopia marraztu ahal dugu, helbururen bat markatzekotan, baina bidean zer gertatuko den, hori ez dago idatzita, ezta gure ahalmenetan ere.
|
Baina
XX. mendearen hasieran proiektatu ziren utopiak hain handinahiak izan ziren, porrotak hain odoltsuak, ezen belaunaldi berriei ez omen baitzaie gogorik geratu inolako bidetan saiatzeko ere.
|
|
|
Mary in the Mountains Church—, saloon ak eta hotelak, almazenak eta dendak, alfabetikoki ordenatutako kale zuzenak A, B, C, D, E, F, G, H, I, eta batez ere trenbidea, meategietako minerala Carson Cityra eta Renora garraiatzen zuena.
|
Baina
XX. mendean, zilarra eta urrea ahitzearekin batera, beheraka egin zuen, eta azkenean gaur egun dena bihurtu zen, karkasa bat, dekoratu bat non, publizitateak dioen bezala, bisitariak denboran atzera joan daitezkeen.
|
|
2014
|
|
|
Garai hartako beste askok bezala, euskaraz hala idatz zitekeenik ere ez nekien. Mezetako liburuak, bai,
|
baina
XX. mendeko kutsua zeukan poemarik ez.
|
|
|
Borrokalari handienetarikbat, LavigerieBaionakokardinala.
|
Baina
XX. mende hastapenean oraino, esklaboz betetzen ziren itsasontzi zenbait Beningo kostaldeetan. Le Code Noir esklaboen komertzioko legea XVII. mendean idatzi duen Du Casse kaskoinak ere lotura handiak baditu Baionarekin.
|
|
|
Borrokalari handienetarik bat, Lavigerie Baionako kardinala.
|
Baina
XX. mende hastapenean oraino, esklaboz betetzen ziren itsasontzi zenbait Beningo kostaldeetan. Le Code Noir esklaboen komertzioko legea XVII. mendean idatzi duen Du Casse Kaskoinak ere lotura handiak baditu Baionarekin.
|
|
2015
|
|
|
1845ean desegin zuten Oria Ibaiko Batasuna.
|
Baina
XX. mendean ondo sartuta, Altzagak batzeko eskaria egin zion Itsasondori, udalerri txikia zela eta diru urritasuna zuela argudiatuz. 1967an onartu zuten, eta 1990era arte udalerri bakarra osatu zuten.
|
|
|
Gure denporan eskola asko egoan Zeanurin.
|
Baina
XX. mendearen hasieran, Zeanurik eukan ume piloagaz, eskola bi bakarrik egozan: bata plazan eta bestea Undurragan.
|
|
|
Hogei urte inguru igaro arte ez zen lortu haren izen ona publikoki berreskuratzea; harrez gero, ordea, zientzia errusiarraren heroitzat hartzen da. Munduko gosetea amaitzea zuen amets,
|
baina
XX. mendeko erregimen krudelenetako batek amets horretara hurbiltzea eragotzi zion. Vavilovek hasitako bideak, ordea, etorkizun oparoa du.
|
|
|
Corpus bakoitzean besteekiko gehien nabarmentzen diren hitzei dagokienez, emaitzetan ezdago espero ez zitekeen gauzarik edo corpusak ezegokiak direla adierazten duen gauzarik.Bilatzaileen corpusean eremu administratiboko hitzak nabarmentzen dira eta crawling ekoanweb orrietako tipikoak diren hitzak,
|
baina
XX. mendekoan hitz zaharrak eta LexikoarenBehatokian komunikabideetakoak nabarmendu diren gisan. Hitz erabilgarrien kopuruaridagokionez, web corpusetakoak askoz gehiago dira corpus klasikoetakoak baino.
|
|
2016
|
|
|
Kontrol horrek espezieen heterogeneotasuna eta elikadura subiranotasuna mantentzea ahalbidetu du.
|
Baina
XX. mendean nekazaritza industrialak kolokan jarri du milaka urteko prozesua. Haziak enpresa gutxi batzuen esku geratu dira, eta horiek helburu ekonomikoak paratu dituzte beste guztiaren gainetik.
|
|
|
hori egunkarietako eta aldizkarietako berriemaile mespretxagarrien zeregina zen, gehien jota.
|
Baina
XX. menderako gai, klasikoak, agortzen ari zitzaizkion ikertzaileen armadari, eta ezinbestekoa zen literatura garaikideari leku ematea bertan.
|
|
|
zuten materia denaren oinarrizko osagai bezala,
|
baina
XX. mendeko fi sikaren garapen handiaren
|
|
|
" ez dugu inor engainatuko. Irakurle erneak literatura apala aurkituko du orriotan, ez bereziki oparoa, Europako estandarretatik urruna, mendeetan zehar herrenka ibili dena,
|
baina
XX. mendearen azken laurdenaz gero modernitatearekin topo egin duena". " Literatura apal" hori doktrinek, sermoiek eta bibliaren itzulpenek osatuko lukete neurri batean, euskal literaturaren historiaren lehen lau mendeetako genero protagonistek.
|
|
2017
|
|
|
Akademietan, ordea, ez da hala izan, garai batean sarrera debekatuta ere izan baitzuten «biluziak pintatzen zirelako eta emakume batentzat amorala zelako.
|
Baina
XX. mendetik aurrera emakumeak beti egon dira presente onartu dituzten eskoletan».
|
|
|
Jatorrian erlijio gaietan espezializaturiko argitaletxea zen, 1862an sortua;
|
baina
XX. mendeko lehenengo hiru hamarkadetan, jesuiten ikastetxeetan erabiltzen ziren ikasliburu eta eskuliburuak argitaratu eta saldu zituzten, jesuitek idatziak edo itzuliak (Llanas 2005, 197).
|
|
|
Orduan, Groenlandiara joaten ziren baleontzien sotoak sagardoz lepo betetzen zituzten. XIX. mendetik aurrera sagardoaren produkzioak behera egin zuen,
|
baina
XX. mendearen 60 hamarkadetatik aurrera suspertze bat egon zen. Horri lotuta, sagardotegiak ugaritu egin ziren, batez ere Gipuzkoan.
|
|
|
ura, lurra, sua eta airea. Greziarrek atomoa postulatu zuten materia denaren oinarrizko osagai bezala,
|
baina
XX. mendeko fisikaren garapen handiaren garaian frogatu zen atomoa ez zela materiaren oinarrizko osagaia. Izan ere, 1930eko hamarkadan, atomoaren barnealdea aztertzean, fisikariek hainbat motatako azpipartikulak aurkitu zituzten, hala nola muoiak eta neutrinoak, eta iraultza handi bat egin zuten partikulen fisikaren atalean.
|
|
|
Ikerle klasikoen garaian (Bertoldi, Wagner...) ez zen bereizketa handirik egiten iberieraren eta euskararen artean; hizkuntza berdintsuak zirela uste zen.
|
Baina
XX. mendeak aurrera egin ahala baskoiberismoak indarra galdu zuen eta Mitxelenaren eta haren jarraitzaileen tesiak nagusitu ziren. Fonologian, lexikoan eta tipologian kidetasunak ugari direla onartu arren, ez dute harreman genetikorik ikusten bi hizkuntzen artean, eta izatekotan, urrunekoa.
|
|
|
Gauza bera gertatu da Italia Errepublika osoan.
|
Baina
XX. mendearen erdira arte sardiniera eta korsikeraren dialektoak izan dira nagusi herritarren ahotan.
|
|
2019
|
|
|
XIX. mendeko idazle errealistek (Balzac, Dostoievski, etab.) eleberriak errealitatea esplikatu eta erakutsi zezakeela uste zuten.
|
Baina
XX. mende hasierako idazleek konfiantza galdu dute gero eta konplexuagoa deritzaten errealitatea azal daitekeenik. Horren ondorioz, munduaren konplexutasuna eta azaltzeko zailtasuna iradokitzen duten teknikak asmatzeari ekingo diote, narratiba estrategien ildo esperimentalean aurrera eginez.
|
|
|
Antzina, mutil gazteak bakarrik ibil zitezkeen gau horretan kantari,
|
baina
XX. mendeko azken hamarkadan jai hau emakumeentzat eta adin guztietako jendearentzat zabaldu zen. Hainbat herritan, jai hau, biziki loturik dago inauteriarekin.
|
|
|
Hizkuntzaren irakaskuntzan ikuspegi ezberdinak garatu izan dira;
|
baina
XX. mendeko azken hiruhamarkadetatik aurrera, ikuspegi komunikatiboa orokortu da. Dell Hymesek (1971), gaitasunkomunikatiboa azaldu zuenean, testuinguruaren garrantzia azpimarratu zuen.
|
|
2020
|
|
|
Modern Mundart abangoardia literarioak bere egin zuen, horren balio formala eta afektiboa goraipatuz, bereziki olerkigintzan.
|
Baina
XX. mendearen bukaeran, Suitzako literatura dialektalak jendarte modernoaren kritikari lotu zitzaion. Orduan, literatura dialektala egiten zuten idazleek jarrera soziala eta politikoak defenditu zituzten.261
|
|
|
Barkatuko duzue lore bezainbat elorri baldin bada ibilbide honetan,
|
baina
XX. mendea, guretzat behintzat pasa den hurbilena, izan da frantziar frantses egin gaituen bortitzena. Horretarako, Matalazen mezu honki jina zabaldu nahi izan dizuet, ortzadar gisa…
|
|
|
Zhou Enlairentzat, seguru aski, ausardia ez, lelokeria litzateke.
|
Baina
XX. mendeko 70eko hamarkada eta XXI. mendea ez dira berdinak eta, bat batekotasunaren kulturan bizi garenez, ezinbestekoa da gutxienik COVID utziko dituen ondorio batzuen inguruan hausnartu edo espekulatzea behintzat. Egungo egoera aldakorrak galdatzen duen irakurketen behin behinekotasuna ahantzi gabe, noski.
|
|
2021
|
|
|
Zuberoako trajeria/ pastorala katoliko sortu zen eta luzaz hola iraun du, sainduak ospatuz.
|
Baina
XX. mende erditik laikotuz etorri zaigu, inguruko jendartea bera bezala. Haatik aipatu berri dudan dikotomia beti bere baitan dakar usaiako hiztegiaren azpian," Turkak" eta" Kiristiak" kontrajarriz.
|
|
|
1950eko hamarraldiaren amaieratik hasita Europako estaturik gabeko nazioetan azaldu zen olatu orokorragoaren baitan kokatzen zen abertzaletasun berri bat ernatu zen. Olatu horrek jarraitutasun bat zuen XIX. mende amaieran nazio berek izan zuten lehen nazionalismoarekin,
|
baina
XX. mendearen lehen erdian garatu zen diskurtso antikolonialista aurrerakoia barneratu zuenez, belaunaldi arteko borroka kulturala ere bazekarren: lehen olatua kontserbadorea zen funtsean, tradizioaren zaindari gisa altxatu zen, eta olatu berriak tradizio hori mundu ikuskera irekiago batera egokituko zuen transformazioa bilatzen zuen.
|
|
|
Ekialdean zeren... n eta zeren... baitformak erabili izan dira, biak, mendekoak eratzeko,
|
baina
XX. mendearen hasieratik haien aurkako joera garbitzailea sortu zen gramatikari eta idazleen artean, erdararen kalko direlakoan, eta, hala, mende horretan alde bat uzten hasi ziren batzuek idatzian, ahozkoaren erabilera gorabehera. Mendebaldean, berriz, zeren...
|
|
|
22.4.6c Jagoitik eta aurrerantzean adberbioek ‘hemendik aurrera’ adierazi nahi dute. Lehenbizikoa Iparraldean erabiltzen da, behe nafarreraz eta zubereraz, eta bigarrena, gaur egun hedatuagoa bada ere, batez ere bizkaierazko testuetan ageri da,
|
baina
XX. mendean gipuzkerazko idazle batzuek ere erabiltzen dute: Nik ez dakit zer egin aurrerantzean (Etxeita); Ez dezagun Jaungoikoaren izena jagoitik aipa ere, beldurrekin eta humilitatearekin baizen (Leizarraga).
|
|
|
Herria trabes gurutzatzen dauen Ibaizabal errekaren ganeko zubitik igaroko gara, bestekaldeko auzoetara heltzeko. Gaur egun, erraz erraz joan gaitekez beste aldera,
|
baina
XX. mendearen erdira arte, ostera, jenteak txanelean igaroten eban errekea, bai hor bai Asteitzan.
|
|
|
Lanaren bidean, era berean, zenbait erabaki formal egin ditu zinemagileak. Artxiboko bideo irudirik ez,
|
baina
XX. mendearen hasierako Bioko uharteko zenbait argazki lortu zituen. Une batzuetan, pantaila zuri dago, eta argazki horiek errebelatuz bezala doaz.
|
|
2022
|
|
|
Liburuaren hasieran 50etik gora eskaintza ageri dira, eta Barneyk irakurleari diotso berea hauta dezala. Horrela egin daiteke gero datozen epigramekin ere, pentsamendu solteak dira asko, haien artean kontraesankorrak batzuk,
|
baina
XX. mende hasierako kontzientzia feminista eta bakezale baten berearen berri ematen du.
|
|
|
pinu zuriak oso estimatuak ziren egurgileentzat betidanik,
|
baina
XX. mende hasieran baso birjin gehienak desagerrarazita, izeiak ere ustiatzen hasi ziren. Izeiei, ordea, har berezi batek eraso egiten zien, eta hori konpontzeko DDT eta plagizidak erabili zituzten hamarkada askotan.
|
|
|
Urte haietan [XIX. mendearen azken aldean] asko ugaldu ziren norgehiagoka horiek.
|
Baina
XX. mendearen hasieran euskararen garbizaletasuna jarri zen modan. Ustelduta zegoen hitz egiten zen euskara; garbitu beharra zegoen.
|
|
|
Altzaiko herensugea, bolbora zartatu ondoan airean joan eta Baionako itsasoan ito zena, lurpeko bidetik itzuliko dela Zuberoara entzun zuen Casenavek (1994). Bretainiako xaharrek uste zuten itsas labar zuloetako lamiak beren egoitzak utzi eta alde eginak zirela XIX. mende" ikusezinean",
|
baina
XX. mende" ikusgarrian" itzuliko zirela; eta lehen turistak begiztatu zituztenean andre dotoreak automobiletan zenbaitek pentsatzen zuten lamiak berriz jinak zirela, ea beren herrialdea lehen bezain gustukoa zutenez (Sébillot 1968: 111).
|
|
|
Batelariak desagertuz joan ziren, bertzelako ontzi eta garraio-bide batzuen agerpenarekin.
|
Baina
XX. mendearen erdialdean motordun batelak iritsi arte, arraunean aritzen ziren batelariak Pasaian, herri batetik bertzerat jendea eta salgaiak garraiatzen. Horietako batekin harreman estua izan zuen Serafinak, eta tarteka tarteka laguntzen aritu zitzaion gazte sasoian.
|
|
|
Modernotasuna gainditzearekin ireki diren autobideak ondo luzeak eta zabalak dira. Ez da erraza esaten noiz hasi ziren dena hankaz gora jartzeko lanak,
|
baina
XX. mendearen bigarren erdialdean eman den garapen artistiko orokorra ulertzeko, epealdi horren hasieran arte bisualetan gertatzen ari zen etengabeko performatibitatearen ondorioz sortutako erronkak jarri behar ditugu erdigunean. Erika Fischer Lichte ikerlariaren arabera, abangoardia artistikoak, izan dadaistak, surrealistak edo baita bazterreragoko situazionistak edo futuristak ere, artearen diziplinaren mugak desegiteko formulen bila aritu ziren jo eta su.
|
|
|
Haatik euskal gatazka ez zen hor hasia, historia luzeagoan kokatzen da.
|
Baina
XX. mendeko lehen herenean, EAJ alderdiak armarik gabeko borroka eraman zuen. Gero ETAren borroka ere luzaz odolik isuri gabe joan zen, bederatzi urtez sigla hori agertuz geroztik (1959), hamasei urtez EKIN sortu zenetik (1952):
|
|
|
Gainerako eremuetan, frantsesaren eraginez hedatzen ari den aldaera ubularra hobikariari erabat nagusitu bazaio ere, ez dugu ubularraren adibide bakar bat ere Luzaiden. Frantsesak izan du historikoki Luzaideko mintzoan eraginik, batez ere lexikoan,
|
baina
XX. mendean zehar hasi, eta XXI.aren hasiera honetan burura heltzen ari den aldaketa honen kasuan ez da hala izan. Hain zuzen ere, muga politikoa hizkuntzamuga zurrun bihurtu da frantsesaren eragin honendako.
|
|
2023
|
|
|
ANDEREÑOAK: Egia da XIX. mendeko lehenengo nazionalismo hura, errepublikarra zen neurrian, aurreko mendekotasunak hautsi egin zituela,
|
baina
XX. mendean, aldiz, tradizioari itsatsitako zintasunak eskuineko nazionalismoari bide eman zion eta inperialista bezain militarista izan zen mendea ekarri zigun.
|
|
|
Elizabeth Hughes i, 11 urte zituela, I motako diabetes mellitus a diagnostikatu zioten, 1918 urtean. Gaur egun diagnostiko horrek bizitzan zeharreko intsulina tratamendua suposatuko luke,
|
baina
XX. mendearen hasieran heriotza zekarren. Biziraupena urte gutxi batzuk luzatu ahal izateko, pazienteari dieta zorrotz bat ezartzen zioten:
|
|
|
«Denbora luzean egindako lana bat batean galtzeko arriskua dago». Izan ere, izokina ohiko espezie bat izan da Euskal Herriko ibaietan,
|
baina
XX. mendearen amaieran nabarmen jaitsi zen arrain mota horren populazioa industrializazioaren ondorioz, eta azken urteetan leheneratzeko ahalegina egin du Gipuzkoako Foru Aldundiak Oria, Oiartzun eta Urumea ibaietan, kumeak askatuta. «Urumea edo Oria bezalako ibaietan ia ia desagertutzat ematen zen, eta ibai horietan egin den berreskurapen lan horien emaitzen zati bat joan zaigu gertakari honekin», azaldu du Plazaolak.
|
|
|
«Denbora luzean egindako lana bat batean galtzeko arriskua dago». Izan ere, izokina ohiko espezie bat izan da Euskal Herriko ibaietan,
|
baina
XX. mendearen amaieran nabarmen murriztu zen arrain horren populazioa industrializazioaren ondorioz, eta, azken urteetan, leheneratzeko ahalegina egin du Gipuzkoako Foru Aldundiak Oria, Oiartzun eta Urumea ibaietan, kumeak askatuta. «Urumea, Oria eta halako ibaietan ia ia galdutzat ematen zen, eta ibai horietan egin den leheneratze lan horien emaitzaren parte bat joan zaigu gertakari honekin», azaldu du Plazaolak.
|
|
|
Baserria muino batean zen, nondik itsasoa urrutian ikusten zen eta hondarribi zuriko mahasti hurbilen usaina aditzen. Baserria XIX. mendekoa zen,
|
baina
XX. mendearen bigarren zatian agirretarrek erreformatu zuten lehen aldiz, eta ez ziren urte asko bigarren erreforma egin ziotela, Guadaluperen ekimenez bigarren honetan. Ez zen agirretarren jatorrizko baserria, berez.
|