|
2013
|
|
|
Utrumque ius edo «zuzenbide biak» esamoldea erabili zen, sistema biak ikasi zituztenei emandako kualifikazio moduan. Halaber, bi sistemen arteko harremanak aipatzeko ere erabili zen adierazmolde hori, denborak aurrera egin ahala gero eta estuago bihurtzen
|
ari ziren
harremanak aipatzeko, hain zuzen. XIII. mendea aldera, sistema biak maila berean zeuden.
|
|
|
Parisen, berriz, zuzenbide horrek hartutako ospea zela bide, iritzi hau zabaldu zen: teologia aztertzean, gehienbat azterketa sekularra egiten
|
ari zela
. 1219an aita santu Honorio III.ak Super speculam izeneko buldan debekatu zuen Parisen zuzenbide zibila irakastea, baina onartu zuen zuzenbide kanonikoaren irakaskuntzari ekitea.
|
|
|
Bestea, Scaniako legeen latinezko bertsioa zen (garai hartan lurralde hori Danimarkan zegoen); lan horretan, egileak lege-adierazmolde erromatarrak erabili zituen, ohiturazko zuzenbidea Erromako testuinguruan sartzeko. Sunesenen lanak argiro erakusten du Europako kulturaren zabaltze-erritmoa bizkortzen
|
ari zela
.
|
|
|
XI. mendearen amaieran, kultura juridikoaren maila igotzen hasi zen, Justinianoren zuzenbidearekiko interesa modu nabarian berpizten
|
ari zenean
; notarioek euren agirietan eta abokatuek euren demandetan zehaztasunez erabili zituzten erakunde juridiko erromatarrak. Bildu zenetik bostehun urte igarotakoan, Justinianoren Digestoa arau eta argudioen iturri moduan erabiltzen hasi zen mendebaldeko Europan.
|
|
|
Paviako juristek Lonbardiako zuzenbidea jorratu zuten buruen-buruenik ere, Liber Papiensis izeneko bilduman jaso bezala; testu hori frankoen konkistaren aurreko errege lonbardiarrek emandako ediktuen eta kapitular frankoen bilduma zen. Paviako eskolako juristak aitzindariak izan ziren testuari glosa egiteko metodoa erabiltzeko orduan, hau da, ikertzen
|
ari ziren
lan zehatzaren gaineko azalpenak ematen. Autu materialen ildotik, bi talde sortu ziren, antiqui eta moderni deitutakoak.
|
|
|
Zehatzago esanda, humanistek ikusi zuten garai jakin bateko egoera politikoak zuzeneko eragina zuela epealdi horretako zuzenbidean. Zuzenbide erromatarra zabaltzeko mapa osatzerakoan, antzekotasunak bilatu zituzten Frantzia garaikidean gertatzen
|
ari ziren
aldaketa politikoekin. Batzuek uste zuten antzinako zuzenbidea aztertuz gero, euren konstituzio-arazoentzako irtenbideak aurkitu ahal izango zituztela.
|
|
|
Zuzenbide jainkotiarra Jainkoari buruzkoa den bezala, zuzenbide publikoak arlo publikoa jorratzen du, eta zuzenbide pribatuak, ostera, subjektu pribatuen ingurukoa. Jurista erromatarrek zuzenbide zibila aipatzean, aldiz, batik bat zuzenbide pribatuari buruz
|
ari ziren
, hots, Digestoaren berrogeita bederatzi edo berrogeita hamar liburutan eta Kodearen hamabi liburuetatik bederatzitan jasotako gaiei buruz. Ildo berari segiz, Doneauk ulertu zuen berari zegokiola zuzenbidea aztertzea, alegia, subjektu pribatu bakoitzari egoera desberdinetan bere ius izenekoa esleitzen zion zuzenbidea aztertzea.
|
|
|
Kontinenteko Europan estatu-nazioak subiranotasun jaioberriaz gozatzen
|
ari ziren
heinean, ezari-ezarian auzitegi profesionalak sortu ziren, toki auzitegietako gai esanguratsuenak hartzeko, Erromako prozesu kanonikoaren aldaera bati ekinez kasu guztietan. Hori gorabehera, noizean behin bakarrik onartu zen zuzenbide zibil substantiboa, hain zuzen ere, ohiturazko zuzenbidea desegokia zenean euren beharrizanei begira, edota halakoa nekez aurki zitekeenean, idatziz bilduta ez zegoelako.
|
|
|
Euskara bera bizirik eta gizartean erroturik dago, horiekin batera Euskal Herrian eta maila apalean bada ere, hizkuntza juridikoa da. Era idatzian baino, ohiturazko moldean
|
ari da
euskara, foru izateari dagokion legez. Bide horretan, alabaina, berehala barruratzen ditu, lehen latinarekin egin zuen bezalaxe, hainbat hitz eta esamolde, hizkuntza erromantzeen aldetik hartuta, horrela erakutsiz horien harrera eta bertaratzea, mendez mendeko hizkuntzen eta zuzenbidearen arteko ukituaren bidez.
|
|
|
Izan ere, pretoreak baieztatzen zuen demandak konponbidea behar zuela eta legeak konponbide hori eman behar zuela. Pretoreak hitz egiten zuenean, bazirudien indarreko zuzenbidea baliatzen zuela; baina, egia esan, pretorea zuzenbidea sortzen
|
ari zen
.
|
|
|
Azpimarratzekoa, nolanahi ere, euskara hizkuntzak jaso duen hiztegi juridikoa eta instituzionala: lege, errege, debekatu, jende, bake, borondate?, latinetik ekarria eta barneratua eta egun ere, euskaldun aho-mihietan barra-barra
|
ari dena
. Aldamenean, euskararen berezko berba juridikoak (hilburuko, alkar-poderoso, bide-zorrak,?) eta tartean, osagai desberdinetako gizartea, hizkuntzari eta zuzenbideari dagokienez.
|
|
|
Orobat, ostean etorri ziren bisigodoen garaiko letradunek. Aldi berean, Euskal Herriko lurralde-guneak arian-arian
|
ari ziren
ontzen eta eratzen, euren zuzenbide beregaina foruak izeneko lege testu idatzi eta ahozkoen bidez. Azpimarratzekoa da halakoetan erromatar zuzenbidearen eragina, zeharka bada ere. Hortaz, Erdi Aroan aurrerapauso galanta ematen da, behin betiko finkatzen baitira euskal lurralde-guneak, bakoitzak bere zuzenbide duela, euren arteko funts juridiko erkide baten zantzuak erakutsi arren.
|
|
|
XV. mendearen amaieran, Europa osoan gero eta eragin handiagoa zuen bartolistek garatutako Ius Communek, eta, aldi berean, unibertsitate berriak eratzen
|
ari zirenez
, gero eta jurista gehiago hezi ziren ikasketa tradizionalen esparruan. Edonondik begira dakiola ere, Ius commune berria zenbatenaz egokitu garai hartako arazoak konpontzeko, hainbatenaz aldentzen zen Justinianoren zuzenbidetik, eta horrexek eratorri zuen haren agintea.
|
|
|
Orokorrean, kodeen bitartez arau zaharkituak ordeztu nahi ziren, horretarako zuzenbide berria, modernoa eta garai bakoitzeko beharrizanei egokitua erabiliz. Hala eta guztiz ere, aurreko zuzenbidetik zer hartu eta zer ez eztabaidatzearen ondorioz, kodetze-mugimenduak gizabanakoei erakutsi zien laburtzen
|
ari ziren
legeek orotariko osagaiak zituztela, bakoitza bere iturburuarekin. Hasieran, zuzenbide zibilak leku nabarmena zuen kodetzaileen buruan, baina mendeak aurrera egin ahla, zalantzan jarri zen horren garrantzia.
|
|
|
F. W. Maitland historialariak, berriz, begiko izan zituen germanista batzuk, ohiturazko zuzenbide germaniarraren sustraiak bilatzen
|
ari zirenak
, eta honela aipatu zuen horien zeregina: «Alemaniako zuzenbide zaharraren aztarna eta zati bakoitza maitasunez eta modu zientifikoan berreskuratu eta argitaratzen da.
|
|
|
Pandektista berriek ez zuten onartu filosofia politiko zehatz baten alde jarduten
|
ari zirela
; euren aburuz, zuzenbide erromatarrean aurkitutako zientzia juridikoa banakakoen aldekoa zen, ezbairik gabe. Ildo horretatik, kontratu-askatasuna gailendu zen, alderdien arteko desberdintasuna zokoratuz.
|
|
|
Orain arte deskribatutako garapen horrek ekarri zuen Alemaniako zientzia juridikoa nagusi izatea Europako pentsamendu juridikoan. XIX. mendeko Kode Zibilaren prototipoa, aldiz, zuzenbidea kodetzen
|
ari ziren
nazio guztiek kopiatu zutena, Frantziako Code civila izan zen, Holanda, Belgika, Italia zein Espainiako kodeen eredutzat hartutakoa. Zernahi gisaz ere, zientzia juridikoari edo juristek zuzenbidea interpretatzeari so eginez gero, Alemaniako eskola gailentzen da nabariro.
|
|
|
Konparaziorako, ez dakigu zehaztasunez Ulpianok III. mendean zer-nolako latina erabili zuen, bera jatorriz ez zelako erromatarra, Tirokoa baizik, ekialdeko Mediterraneokoa, alegia. Ezin dugu jakin auturik gehienetan zer-nolakoa zen zuzenbide klasikoa, aztertzen
|
ari diren
testuetara jo ezean. Edozein kasutan ere, zuzenbide klasikoa ez zen osotasun homogenoa; haatik, juristen arteko desadostasunak ziren zuzenbide horren ezaugarri, eta horren adibide ugari agertu dira testuetan, Digestoaren bildumariek halakoak kentzeko izugarrizko ahaleginak egin arren.
|