|
2004
|
|
|
Hala ere, euskarararen erabilpena gero eta arruntagoa bihurtzen
|
ari zen
XIX.mendean barrena, euskaldunei begira mezuak eta ideiak burutzeko. Euskaraz pentsatu beharra zegoen, euskaldunen atxikimentua lortzeko.
|
|
|
Konturatu zen honezkero, gaztelania hizkuntza nagusia zela Bilbo eta Abandoko gizartean. Iraultza ekonomiko-industriala gertatzen
|
ari zen
unean, euskara neskame eta populuaren hizkuntza arrunta, behe mailako klaseetako hizkuntza izanik, bigarren mailako tokian zegoen. Desagertzeko abia-
|
|
|
Baina bertako emakumea ezagutu, Nikolasa Atxika-Allende eta ezkondu egin zen. Esperientzia horretan, bera euskalduna bihurtzen
|
ari zen
aldian, herri euskaldunean, haren emaztegaia euskalduna Bilboko moldeetako burgeseriaren erdaran hezteko saiatu zen. S. Aranak gizarte modemoan, euskaldun legez bizitzea zein zaila zen bameratu zuen.
|
|
|
Eta pentsamolde horrek gaurregunerarte iraun du Euskal Herrian. Guzti horregatik deritzot, «Antzinako euskaldunen alabantzak» Euskal Herria modemitatean sartzen
|
ari zeneko
garaiko testu ideologiko fundatzailetarikoa dela. Iraultzaren proposamen berritzaileak bezain besteko garrantzia dituzte iraultzaren harian sortzen direnak eta beraz kontrairaultzaileenak.
|
|
|
Nire hitzen eta iritzien berresle, hona, beste behin ere, Orixe zena: Arana gabe edo Aranaz leku ari izanak eta
|
ari direnak
badituzu, baino aren aldekoak naiz aitzikoak, naiz bitartekoak, naiz Arana-kukuak, ua dute eragile nola edo ala (10).
|
|
|
Dirudienez, Aranari Hondarribiako Batzarrean euskal or tografiaren batasunari buruzko zirkularra idatz zezala eskatu baitzitzaion, hark, zirkularra idatzi eta inprimitegira bidali zuela argitaratzeko, bukaeran batzor dekoen sinadurak jarriz. Testu-zuzenketa egin eta gero, Daranatz lehendakari
|
ari
bidali zion 1902ko urtarrilaren 11n, frantsesez idatzitako gutun labur bate k in batera (129). Txosten horretan, besteak beste, bi proposamen ziren kontuan hartzekoak.
|
|
|
Noski, Aranak bazuen kexatzeko arrazoirik ere, ze ren Arana abertzaleari aldizkariak ixten zizkioten bitartean, Euskalerriako Ra mon Sota y Llano industrilariarengandik eta Banco Bilbaoko kontseilari zen Tomas Epaltzarengandik jasotako finantz laguntzari esker, Azkuek orduantxe bideratu berriak baitzituen euskarazko aldizkari bat, Euskaltzale (1987), eta antzoki bat, Euskaldun Bizkaitarra (Almacén Vasko), izenekoak. Urte berean, uztailean, lekeitiarrak sortu eta zuzendutako Euskal-Ikastetsea-
|
ari
, Bilbao er daldunean eraikitzen den bakarrari, «antipatriótica» deituko dio, han naziona lismoa gorrotatzen irakasten omen delako. Datua?
|
|
|
Berriro Kanpionengana etorrita, esan dezagun Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino liburu honetan bertan berarekin
|
ari dela
, haren Gramá tika de los Cuatro Dialectos Literatos de la Lengua Euskera-ri (1884) aitor tzen dion autoritateaz baliatzen dela Azkueren aurrean lagi hitza ere erabiltzen dela baieztatzeko orduan, hauxe dioelarik: «autor veracísimo que, al tratar del cambio de a en e cita este ejemplo» (64).
|
|
|
Hasiera-hasieratik pizten zaio, bada, etimologiarako zaletasuna eta hauxe du bere lehen saioa. Pliegos Euskeraló gicos lanean (1892), errotzat hartutako 17 hizkitatik eratorritako hitzen azal pena ematen du,
|
ari
, argi, agi, adi, ali, eri, egi, eli, eta horrelakoena. Handik hiru urtera Tratado Etimológico de los Apellidos Euskéricos (1895) argitara tuko du, eta hemen, bai, bide berriak urratuko ditu.
|
|
|
Eztabaidak aurrera egingo zuela espero zen unean, Errolegik uztea era bakitzen du, Sabino Aranaren erroreak ezin direla argitaratu eta, Euzkerea-ko en presioz Euzkadi-ko aholkulariek hala eskatu omen diotelako (207). Egun kari honetako batzuk maisuaren izena gutxiesten
|
ari zirelakoan
zeuden Euzkerea-koak eta horregatik kexatu ziren hango zuzendaritzaren aurrean (208). Une horretan Euzkadi-ko «Euzkel-atala» saileko arduraduna Orixe bai tzen, Kirikiñoren lekukoa hartu zuena, hain zuzen, honek bere sailetik Errole gi lankidea arrazoi ez-linguistikoengatik isilarazi zutela idatzi zuelako (209), antisabinisten buruzagi deklaratu zuten eta, harrezkero, gerra pertsonala egin go diote.
|
|
|
Bera da, Euzkerea-koen aburuz, bi argitalpen horietako lankideen artean gertatzen
|
ari den
zatiketaren errudun nagusia. Mingarria bada Errolegiri ateak ixtea Euzkerea-n, ez du min gutxiago ematen «Euskaldun berri bat», «Nor bait», «Elexalde», «Euzkeldun barri zar bijok» eta, Euzkadi-tik at geratu iza nak.
|
|
|
Orduko eztabaida hari neurria hartzeko, hots, orduko irizpide aldez nahasi eta aldez kontrajarriak egun zer tan zehaztuak geratu diren jakiteko aski da Euskaltzaindiaren arauak begira tzea. Ordukoaz
|
ari baikara
, ez gaurkoaz, eztabaida, aipu horietan ageri den be zala, gehienbat Orixeren inguruan pertsonalizatzen bada ere, jokoan dagoen arazoa askoz sakonagoa delakoan gaude, zeren, azken batean, Sabino Arana euskalariari dioten mirespena eta, agian zuzenado esanda, haren eskolakoak autoizendatzen direnen dogmakeria baitago auzitan. Hori dela eta, egoera as ko ozpintzen da bi aldizkarietako euskaltzale jeltzaleen artean, hots, aranaza le ertzekoen eta aranazale zuhurren artean.
|
|
|
2.2.3 «Kepa» ezizeneko batek, gaztelania Bizkaian gero eta arinago
|
ari zela
nagusitzen eta, sos larria bota zuen Euzkerea aldizkaritik (220). «Amo perena»k ere salakuntza bera zekarren Argia-n (221).
|
|
|
Egia da, baina ez, haren ustez, Altubek dioen bezala eus kal idazle garbizaleen erruz, beste arrazoi batzuk ere tartekatu izan direlako baizik, batik bat hauek: bat, Errioxa, Araba eta Nafarroan, adibidez, euskal idazlerik ez zen garaian gertatu zen euskararen hondamendia; bi, hizkuntza, familian ez ezik, kalean eta eskolan ere erabiltzen baita, Nafarroan azken ho riek izan dira euskara baztertzeko bide nagusi; hiru, komunikabide idatziek ere beren eragina dute, eta hor Euzkadi eta El Día egunkariak, adibidez, gehien bat gaztelaniaz
|
ari baitira
, horiek ere «euzkera baztertu eta atzerazoteko bide rik zabalenak» gertatu dira; lau, herriari artez eragiteko, ahalik eta euskara gar-
|
|
|
Onartezina da, bestalde, euskararen galera-herriak euskaraz ez irakurtze
|
ari
dagokiona, alegia-Sabino Aranaren eta honen jarratzaileen garbizalekeria ri egoztea, esanez, euskara hori ulergaitza delako, horregatik ez duela irakur tzen herriak. Arrazoi honek ez du balio, zeren nola esplikatzen da Azkueren Euskelzale bezalako aldizkariak hain agudo desagertzea?
|
|
|
Haren Bigan·en Abarrak liburutik ale bakar batzuk bakarrik saldu zirelako kexu omen ziren argitaratzaileak. Kiriki ño, gainera, hainbat hitz berriren sortzaile izan zen, «fué uno de los más pu ristas que han existido» (231), eta neologismoak erabiltzeari ere ez zion uko rik egin, hala nola auteskunde, itz-egin, aots, bentasun, abesti, gudate, osa/
|
ari
, guda, izpar, garazki,/ aterri-batza, irakurle, irakurri, izparringi, idatzi, ingi, ele, andrakila, orraztontzi, deun, endore... Kontua da, euskara garbia ala mordoiloa (motro/ lo) gorabehera, prosa landua erabiltzen denean, herriak ez duela uler tzen.
|
|
|
Hitzak sortzeko or duan, jatorrizko formaren bila joan behar baita, eboluzio-metodo historikoa erabiltzea proposatzen da, bere garaian Astarloak eta Sabino Aranak beren az terbide etimologikoetan egin bezala (236). Bestalde, orokorrean, ikuspegi ne gatiboegia, aurreiritzi sobera, agertzen du Altubek euskararen egoerari buruz, noiz eta Euskal Pizkundearen gailurrean, euskara berpizten
|
ari den
unean (237). Euskara salbatuko bada, ez da nahikoa jende ikasiek erabiltzea, ezin bestekoa da bizitzeko beharrezkoa egitea ere.
|
|
|
Noski, Toumier jaunak ez du gogo onez irensten «ikasle eta ezjakintzat» (d apprenti et d ignorant) hartua izatea (244), desenkusatzen da esanez 1899an utzi zuela Euskal Herria eta Ipar Afrikan hogei urtetik gora egin ondoren itzu li zela 1945ean, eta etxeratzean minez ikusi zuela euskara nola
|
ari zen
galtzen eta mugak zenbat bereizten zituen Iparraldekoak eta Hegoaldekoak, zenbait kasutan Sabino Aranaren izena ez ezagutzeraino. Honek, bere azken arrapos tuan, hasieran botatzen die bere ziztakoa:
|
|
|
Aldizkari hau izango da, jeltzaleen artean bederen bai, Arana Goiri euskaltzalea baino ha rago joango direnak, errebindikatzean euskararik gabe ez dela Euskal Herri rik, euskararik gabeko euskal kultura ez dela benetakoa eta, azkenik, Euskal Herria euskarak salbatuko duela. Honetaz beste nonbait
|
ari baikara
(247), esa na bego horretantxe. Dena den, ez genuke gure mintzaldi hau bukatu nahi
|
|
|
Aranazaleak izan ez diren beste hainbatek ere aho batez onartu izan du te Arana Goiri izan dela Euskal Pizkundearen eragile nagusia, zeruan gaindi ibili zen arrano galanta. Azkuek guztien gainetik jartzen du haren izena, na hiz elkarren artean lehiakide amorratuak izango diren (249); Kirikiño hark ereindako landareaz
|
ari da
, bereziki bigarren aroan (250); Orixeren ustez ere, aldekoak nahiz kontrakoak izan, hura daukate eragile nagusitzat (251). Hale re, autore handienekin bezala, harekin ere kritikak bere galbahea pasatzen du xehe eta mehe.
|
|
|
Bonaparte, Van Eys, Intxauspe eta, ai patzen dituen arren, ez bide zituen irakurri Iparraldeko klasikoak, ez Etxepa re, ez Leizarraga, ez Azular. Baina «Paster Noster»en euskal itzulepenez
|
ari delarik
, Zuberoa eta Nafarroa Beheko idazleak bazter uzten ditu, baina Diha rassaryren Giristino Legea (1887) oinarritzat harturik, lapurdierazko itzulpena zuzentzen du (258). Nolanahi ere, esan behar da ez dela harritzekoa Aranak autore klasikoen bibliografian hutsuneak izatea, horien argitalpenak artean urri baitziren (259).
|
|
|
Kontua Ara nari bideak oro ixtea zen. Honela, batzordekoa zen Aranaren kontrako eraso
|
ari
eman zioten hasiera, erabakiak hari bizkar hartuz. Idazkariaren txostenean, batez ere, euskaltzaleak ere gomitatuak izatea jartzen zen auzitan.
|
|
|
euskera izaki, alegia, ta Laphurdik iduki, eskua zedukalakoan. Arana gabe edo Aranaz leku ari izanak eta
|
ari direnak
badituzu, baino Arana-kukuak, ua dute eragile nola edo ala» (155).
|
|
|
Guk, batez ere, elkarte horrek argitaratzen duen Euzkerea aldizkariaren eta egiten dituen beste lanen berri ematera mugatuko gara eta, bide batez, RIEV ere ai patuko dugu, Aranak Kanpionekin hasitako eztabaida hor luzatzen baita, bai na oraingoan beren buruak Aranaren oinordekotzat dauzkatenekin. Kanpionek badaki nortzuekin
|
ari den
teke-mekean. Aranaren eskola euskaralogikoaren arrakasta funtsean berak sortutako Alderdiari zor zitzaiola esaten baitzen han eta hemen, haren euskalaritza arrazoi zientifikoetan baino gehiago politikoe tan oinarritzen zela, alegia, aranazale hauek beren maisuaren euskarari buruz ko iritzi nagusiak gizarteratzeari gogor ekingo diote, abertzaletasuna eta eus kaletasuna elkarri lotuz.
|
|
|
ren hori aldarrikatzean, Kanpionek Serapio Mujikari 1912ko abenduaren 4an egindako gutunean idazten dion bezala (175), Azkue Gotzainaren esanera jo katzen
|
ari baitzen
. Izendegiaren berrikuntzarako, bada, eliz agintariek batzorde bat izendatu zuten, parrokietan erretore jaunek «behar bezala eratutako euskal izenen zerrenda izan zezaten».
|
|
|
Baina, aldi berean, ez da garrantzi gutxiagokoa hizkuntzalaritzaren historian, oro korrean eta gurean, maila teorikoan nolako eboluzioa eman den eta ikerketetan nolako norabideak nagusitu diren, edota hizkuntzaz kanpoko faktoreen eragina zenbaterainokoa izan den jakitea. Puntu hauek guztiak argitzera dator egile bera beste artikulu batean (268), eta hemen, besteak beste, euskalaritzaren historiogra fiak planteatzen dituen zenbait arazoz jardutean, historialariaren gainetik hizkun tzalariak izan behar duen perspektiba subjektiboaz
|
ari da
. Aranaren kasuan, hain zuzen, alderdi horixe da berak nabarmentzen duena (269).
|
|
|
PoJitikaren eta hizkuntzaren arteko harremanaz, orobat, bada zer eztabai daturik. Izan ere, euskararena despoJitizatu beharra dagoeJa esan eta esanka
|
ari zaizkigu
, ez deJa inor susmopean hartu behar arrazoi ideoJogikoengatik. Bai na susmagarri gertatzen da despoJitizazioaren defentsa hori, nondik eta, asko-
|
|
|
Hau zen orduko erradiografia. Bistan da, bertako jendeaz
|
ari garenean
, jende hori zein alderditan kokatzen den.
|
|
|
Hori argituta, bidenabar, beste bigarren ohar bat ere egin beharra gaude, eta da, Sabino Arana arraza garbiaz
|
ari denean
, euskal tradizioan oinarrituta ko kaparetasuna zuela gogoan, eta ez inola ere euskaldunen odol-garbitasu na, hau zentzu fisiologikoan ulertuta. Hau diogu badirelako oraindik Aban dokoa inozotzat jotzen dutenak, mestizajearen fenomenoaz ohartu ez balitz bezala.
|
|
|
Prak tikan, ordea, demokratiko eta modemoak autoizendatzen diren estatu gehienek errentagarriak ez diren inmigrazio-boltsak baztertzeko edota kanpora uxatze ko joera erakusten dute. Begiratu besterik ez dago Erdialdeko Europara eta au zo-estatuetara zer gertatzen
|
ari den
ikusteko. Horregatik, gure inguruko poli tikari profesionalen eta intelektual organikoen diskurtsoak akademikotik baino askoz gehiago du hipokresia eta maltzurkeriatik, estatu-botererik ez duen na zio batí inmigratuak bertakotzat hartzea eskatzen baitzaio, datozela Espainia tik edo nonahitik, inolako baldintzarik jarri gabe, hots, eskubide guztien jabe eginez, baina ez betebeharren erantzule.
|
|
|
Beraz, Aranak Euskal Herriaren eta euskararen berezitasunaz hitz egiten zuenean, funtsean zuzen
|
ari zen
, geroztiko ikerketa linguistiko, arkeologiko eta genetikoek-Sabinok orduan eskura zeuzkan baino askoz datu gehiagore kin, jakina-, berak zioena baieztatu besterik ez baitute egin, hots: Euskal He rria, bere ingurukoen ondoan, oraindik bizi den herri zahar bat dela, histori aurrekoa, alegia, hizkuntzaren aldetik ez eze, alderdi seriologikotik ere desberdina dena.
|
|
|
Pliegos Histórico-políticos (II) izeneko lanean (1889), Kanpion eta Arza kekin eztabaidan
|
ari dela
(91), euskal poetei atzerriko alderdiek antolatutako lehiketetan parte ez hartzeko gomita egiten die Sabino Aranak, aberriari trai zio egin ez diezaioten. Eta, aldi berean, parada horretaz baliatzen da egile ho rietako bakoitzaren literatur ikuspegia zorrozki kritikatzeko (92).
|
|
|
Mintegi horietan Ekonomia, Soziologia, Historia eta Filologiako gaiak harro tzen dira. Beraz, ikusten gatozenez, kultur mugimendu trinko eta antolatu bat dago hor lanean ari dena, Sabino Aranaren gerizpean Euskal Pizkundiari bere ekarpena egiten
|
ari zaiona
. Noski, beren bidetik.
|
|
|
Sabino izututa dago maketoak Bizkaian hartzen
|
ari diren
indarra ikusita. Maketismoa edo espainolismoa Bizkaiko gizarte-bizitza osoan zehar barreia-
|
|
|
Gehienek onartzen dutena da Sabino Arana izan dela euskararen eragile nagusia bere garaian (38). Aranak euskara galtzen
|
ari dela
egiaztatzen du, eus kara egiten denetan ere ez dela aintzakotzat hartua, hainbesteraino, ezen euskalduna arrotz sentitzen baita bere herrian, kasurako Gemikan (39). Eta ga lera horretan, ez atzerritarrak (40), etxekoak dira errudunak, Euskeria indepen dentea izan zen garaian ere gaztelania izan baitzen beren hizkuntza ofiziala (41).
|
|
|
Herri-mailan, aupatu zituen, halaber, eskoletan (46) eta elizetan (47) euskaraz
|
ari ziren
maisu-maistra eta elizgizonak. Era berean, euskararen or tografia arautzeko Hendaian 1901eko irailaren 16an egindako Batzarrean
|
|
|
(47) Gautegiz-Arteagako parrokiako apaizez
|
ari da
, beren elizkizunetan, lehen ez bezala, euskaraz ari baitira: «Así lo ha entendido el virtuoso Clero de Gautegiz-Arteaga y así ha empe zado a practicarlo; por lo cual le juzgamos merecedor de mil plácemes sinceros y entusiastas, no sólo de nosotros los euskerianos, sino de los católicos de cualquier nación extraña que quieran llevar dignamente ese nombre de hijos de la Iglesia> > («Parroquia ejemplar> >, Baserritarra, 2, 1897-
|
|
|
(47) Gautegiz-Arteagako parrokiako apaizez ari da, beren elizkizunetan, lehen ez bezala, euskaraz
|
ari baitira
: «Así lo ha entendido el virtuoso Clero de Gautegiz-Arteaga y así ha empe zado a practicarlo; por lo cual le juzgamos merecedor de mil plácemes sinceros y entusiastas, no sólo de nosotros los euskerianos, sino de los católicos de cualquier nación extraña que quieran llevar dignamente ese nombre de hijos de la Iglesia> > («Parroquia ejemplar> >, Baserritarra, 2, 1897-
|
|
|
Sabino Aranak (48), Hendaiako Batzarraz
|
ari dela
, euskeralogoa, euske ragrafoa eta euskerafiloa bereizten ditu, horietako bakoitzaren ezaugarriak ho nela zehaztuz: lehenengoa euskarari buruzko zientziaz ari da, bigarrena eus karaz idazten duena da, eta hirugarrena euskara maite duena.
|
|
|
Sabino Aranak (48), Hendaiako Batzarraz ari dela, euskeralogoa, euske ragrafoa eta euskerafiloa bereizten ditu, horietako bakoitzaren ezaugarriak ho nela zehaztuz: lehenengoa euskarari buruzko zientziaz
|
ari da
, bigarrena eus karaz idazten duena da, eta hirugarrena euskara maite duena. Hiruei dagokie zentzu hertsian euskaltzalearen kategoria.
|
|
|
Euskalduna, euskararen jabe dena da. Baskologoa eta baskofiloa, aldiz, ez euskarari, baizik Euskal Herriari da gokion kontzeptua da, berari buruzko jakintzaz
|
ari denari
edota bera maite du enari aplikatzen zaiona. Euskoaren eta baskoaren erro etimologikoa desberdin tzat hartzean oinarritzen du bereizketa hori.
|
|
|
Sabino Aranak erabiltzen duen terminología gogoan izatea behar-beha rrezkoa da, egun erabiltzen diren euskalaritza, euskalari eta euskaltzale hitze kin nahas ez ditzagun. Gaurko egunetan, euskalaritza euskararen inguruko ikerketaz
|
ari den
diziplinari deitzen zaio, horren barruan sartuz euskararen ja torriari nahiz gramatika eta hiztegiari buruzkoak. Aspaldiko «vascología» edo
|
|
|
Guztien gainetik, agian, Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino li burua da Aranaren lanik meritagarriena euskalaritzaren sailean, zeinetan soi nuez eta letren zeinuez
|
ari baita
, ortografiaz eta fonetikaz, ordurarte euskaraz erabili izan diren sistema grafikoez eta euskeralogoek egin dituzten erroreez. Zehatz-mehatz aztertzen du euskalkien batasun-arazoa, 62 neologismo sortzen ditu, eta euskarazko 123 eta gaztelaniazko 36 hitzen etimologia azaltzen du.
|
|
|
Erabili dituen arau-iturriez
|
ari dela
, Apéndices izeneko atalean, lau aipa tzen ditu, hiru izen (aita Arana jesuita, Kanpion eta Azkue) eta aldizkari bat (Donostiako Euskal-erria), osorik transkribatuko duguna, bertan bakoitza zer gatik aupatzen duen baitakar: «Traeré a examen al Padre Arana, guipuzcoano, porque es el tratadista que más ha escrito sobre ortografía y el primero, si no me equivoco, que generalizó el empleo de la tilde; a la revista Euskal-erria, de San Sebastián, no porque sea autoridad en Euskeralogía, sino porque es su sistema gráfico en el que aparecen las producciones de Arrese eta Beitia (pu es en ella casi exclusivamente escribe), poeta bizkaino y el más inspirado y de menos incorrecta dicción entre todos los poetas euskeldunes de nuestros dí as; al señor Campión, nabarro, porque es el euskerálogo moderno que ha traí do en junto de varios dialectos del Euskera y entre ellos del bizkaino, y el más fiel en la exposición gramatical; y al señor Azkue, porque es tratadista moderno del Euskera Bizkaino y ha presentado un proyecto de sistema gráfi co después de haber aparecido el mío.
|
|
|
Azkuerekin
|
ari dela
, hain zuzen, Aranak bere hitzaurrean dioenez, bere li buru honetan proposatzen duen sistema grafikoa ez bide du inork ezeztatu ez metodoaren ez logikaren aldetik (55). Azkuek bi aukera paregabe izan zituen horretarako, baina ez zuen egin.
|
|
|
«Teniendo en cuenta la importancia de una Academia... El Ay untamiento de Durango, cuyo premio correspondió a la obra del señor Artiñano, va a presentarla a la Diputación de Bizkaya, a fin de que apruebe y prohije un Proyec to cuyos Estatutos son inmejorables (Artiñanonaz
|
ari da
Sabino), y proceda a la ins talación de la Academia en conformidad con las Diputaciones hermanas...».
|
|
|
«Conviene recordar que Arana-Goiri no era partidario de esta Asocia ción (Eskualzaleen Biltzarraz
|
ari da
editorea) y que todos sus esfuerzos en aquellos Congresos fueron enderazos a la creación de la Academia de la Lengua Vasca»
|
|
|
kien zertaz
|
ari zen
, alegia, polizia erakunde zibila izan behar zuela.
|
|
|
Beste batzuentzat, espainiazaleentzat, aspaldiko partez oso erasokor
|
ari diren
horientzat, Sabino Arana aipatzerakoan badirudi euren aurkako zerbait esan dela, eta gaur eguneko testuinguru europearrean izan litezkeen adierazle rik ezezkorrenak egozten dizkiote, batez ere arrazakeriazale eta xenofobo hu tsa izan zela. Horretarako, bada, Aranaren mezuak eta lanak berezko duten tes tuinguru historikotik atara besterik ez dute egiten behin eta berriz.
|
|
|
Eta Azkue, apaiza izateaz gai nera, karlista izana zen, eta ideietan askotan ez zetorren bat Sabinorekin, bai na halere, haren merezimenduak ezagutu eta aitortzen zituen zintzoki, hark Eta ez zen eskandalizatu giro eta testuinguru berean bizi zirelako, hain zuzen. Eta orain, desorduan, haren aurka jo eta ke
|
ari diren
baskofobo batzuek hori ho beki jakin beharko Iukete.
|