|
2003
|
|
|
eraginkorki sustatu nahian euskarazko erlijio liburuak argitaratzea onetsi zuen (zalantza batzuk gora-behera). Hola sortu ziren lapurtar eta zuberotar idazleak, zeinak historiaren ulerkera katoliko eta erregezalea agertu zuten, non Frantzia euskara errespetatzen zuen monarkia eleanitz gisa ageri zen (horixe
|
adierazten
dute Etxeberri Ziburukoaren 1627ko bertso batzuek: –Eçen Errefrauac dio Erregueen ohorea/ Dela, hañitz mihitaco sujetac içatea?
|
|
|
Eta Iparraldean, laster ikusiko dugunez, ez zen bakarra izan. Hortaz pentsa daiteke Iparraldeko euskaltzaleek, halanola Klaberiak bere bertsoekin, Hegoaldeko apologistak kritikatzean, euskalduntasuna erdaraz
|
adierazteagatik
egiten zutela, ez euskalduntasun hori kantabrismo gisa ulertzeagatik. Eta zentzu horretan, apologista vs. humanista bereizketa, ez legoke oso justifikaturik batzuen eta besteen diskurtsoen edukiei begiratuta, ezpabeze batzuk erdaraz eta Espainiari begira ziharduten heinean eta besteak euskaraz eta espreski euskaldunentzat narratiba bat sortu nahian.
|
|
|
Gozoetan eztia eta azukrea oso erabiliak ziren (ordenantzetan bertan, salmentei buruzko arauak ematean azukrea aipatzen da, espreski, kakaoarekin batera bere garrantzia
|
adierazten
diguna) 23 Honela, txokolate asko kontsumitzen zen hirian, XVIII. mendearen erdialdean 200.000 libra (Manzanos Arreal, 1995); bertako produktuak ere kontsumitzen ziren, jalea eta konfiteak (frutekin eginak).
|
|
|
Beraz, udal ordenantzetan arazo horien aipamenak agertzeak, alde batetik, iruzurraren garrantzia
|
adierazten
digu. Suposa daiteke ez dela iruzurraren izaeragatik bakarrik, baizik eta, bereziki, ekartzen zituen ondorioengatik:
|
|
|
1832.an Cardelki eta Dufaurrek Manual de reposteros deitutako liburuan kafea, txokolatea, pontxea? hobeki prestatzeko formulak
|
adierazi
zituzten. Liburuan zetorren, aipatutako guztien artean, sagardo eta gereziekin egindako pattarra nola egin, edota likore espumosoak egiteko zein sagar mota ziren hoberenak.
|
|
|
XVIII. mendean azukre erremolatxaren balioa topatu zen, baina XIX. mendera arte bere erabilpen masiboa ez zen gertatu, Euskal Herrian landua izatera ere heldu zelarik! 10 1744an Andreas Margraff ek() artikulu bat idatzi zuen erremolatxatik azukrea ateratzea posiblea zela
|
adieraziz
. Haren ideiak, Benjamin Delessert frantses kimikariak onartu eta garatu zituen.
|
|
|
Garaiko bizimodua islatu behar zuen arterako bidea behin betikoz ezartzea zen xedea. Elkarteko kideak, artearengatiko artea, ren guztiz kontra zeuden, eta neo akademizismoa, arte figuratibo berriaren forman
|
adierazi
zuten.
|
|
|
Arte errusiarrak nortasun handia zuen, artistek euren nortasun nazionala finkatu eta
|
adierazteko
zuten nahi eta joeragatik alegia. Inspirazio iturriak errusiar sustrai eta ohituretatik hartu zituzten, ikono erlijioso errusiarretatik.
|
|
2004
|
|
|
Gauzak ziren bezala erretratatu nahi zituen eta bere lanaren indarra horretan oinarritzen da. Irudi baten xehetasunek beste edozein planteamendu artistikok baino gehiago
|
adierazten
duela uste zuen. Askotan segundo edo momentu bikainaren zain orduak ematen zituen.
|
|
|
(edo inoiz irakur daitekeen. Frantsestea?) egokiak direnik: Antonio Zavalak behin
|
adierazi
bezala, Hegoalderako balio lezake, baina kontuan izanik, frantses, horietako asko Iparraldeko euskaldunak zirela, haien ikuspegitik. Espainolada?
|
|
|
Hego Euskal Herrira mugatu ohi den lurraldetasun eredu bat antzematen da inplizitu, euskararekiko interes bat (baina Antzinaroan bukatzen dena), eta gainerakoan garai desberdinetako datu sozial, politiko, ekonomiko eta kulturalak daude, hobeki edo okerrago laburbilduta, baina aski modu neutralean aurkezten direnak. Beraz kontzeptu historikoak ez daude helburu finalista bat iradokitzeko antolatuta (demagun Euskal Herriaren historia askatasunaren aldeko borroka konstante bat izan dela frogatzeko, edo kontrara Euskal Herriaren historia betidanik Espainian kokatu dela
|
adierazteko
). Zentzu horretan lerrokatze ideologikoa saihesten jakin du egitarauak.
|
|
|
Euskal Herri osoa (zazpi probintziak bada) hartzen du markotzat, zatiketa instituzionalen gainetik. Ongi
|
adierazten
du egungo marko politikoak legitimatzeko helburua saihestuko duela. Aldiz pasarte honetan ez du argitzen zergatik hautatu duen Euskal Herria bere lurralde erreferentzia gisa.
|
|
|
–Europako historia egitekoa da Euskal Herrikoa bezala? dio Goihenetxek, argi
|
adieraziz
euskal historia, Europakoa bezala (eta berdin frantsesa, suediarra zein indonesiarra), ez dela berezkoa, baizik historialarien lanarekin eraikitzen den konbentzio bat dela. Gainera euskal eta europar historien kasuak paralelismo handiak dituzte, bietako ezeinek ez baitu izan estatu propiorik, bai aldiz hainbat muga, barne zatiketa eta eskualdeen araberako dinamika desberdin, kontrajarri eta lotura gutxikoak ugari.
|
|
|
Izan ere, egun Euskal Herrian eragina duten hezkuntza sistemetarik batek ere ez du ofizialki helburu nazional adoktrinatzailerik
|
adierazten
helburu gisa (ez EAEkoak, ez Nafarroakoak, ez espainolak, ez frantsesak). Hortaz, mesfidantza susmo batean oinarritzen da, hots, helburu nazionalizatzaileak jarreren inguruko adierazpenetan barik, atzetik?
|
|
|
Aldiz gauzak diren bezala esanez, hau da, esplizituki
|
adieraziz
euskal historia egungo ikuspegitik definitu dugula, eta definizio hori egiteko konbentzio batzuk erabili ditugula (konkretuki, euskal, hitzak hizkuntzaren ohiko erabileran inplikatzen dituen euskara, euskaldun eta Euskal Herri subjektuak), historiaren erabilera inplizituak ekidin ditzakegu.
|
|
|
Aspaldiko mendeetatik hedatua izan da Euskal Herria izena, kultura ezaugarri aski jakinak dituen herrialdea
|
adierazteko
, politika eta administrazio mugen nahiz ezberdintasun historikoen gainetik erabilia. Izen hori euskara+ herri hitzetatik sortua da, hots,, euskararen herria?.[...]
|
|
|
Gorago
|
adierazi
guztiaren argitan, Euskaltzaindiak, zazpi probintzia edo herrialdeen osotasuna adierazteko, Euskal Herria izenaren egokitasuna, zuzentasuna eta zehaztasuna berresten du, eta izen hori ez dela izate politiko administratibo konkretu baten baliokide. Aldi berean, gogorarazi nahi du mendez mendeko tradizio luzeari begirunea zor zaiola, eta inork eta ezerk ez du tradizio hori hausteko edo bere gogara aldatzeko eskubiderik.
|
|
|
Gorago adierazi guztiaren argitan, Euskaltzaindiak, zazpi probintzia edo herrialdeen osotasuna
|
adierazteko
, Euskal Herria izenaren egokitasuna, zuzentasuna eta zehaztasuna berresten du, eta izen hori ez dela izate politiko administratibo konkretu baten baliokide. Aldi berean, gogorarazi nahi du mendez mendeko tradizio luzeari begirunea zor zaiola, eta inork eta ezerk ez du tradizio hori hausteko edo bere gogara aldatzeko eskubiderik.
|
|
|
2Adibide bakarra ipintzearren, gaztelaniaz ere, Españahitza ez da beti egungo grafian idatzi (Erdi Aroko eta are Aro Modernoko hainbat dokumentutan Hespaña, Espanna, Espanyaeta gisakoak aurki daitezke). Eta esangura aldetik, luzaz, iberiar penintsula osoa
|
adierazten
zuen (Portugal barne), egun, konbentzioz, izen bereko estatuari aplikatzen zaion arren. Beraz, kasu honetan, Euskal Herria izenaren kasuan bezala, tradiziodun izen bat daukagu, nahiz ortografia eta adiera zehatza berriki finkatu.
|
|
|
Euskal subjektu historikoaren inguruko gogoeta guztiok onak (edo txarrak) izan daitezke, baina edozein kasutan, bere hartan orokorregiak dira hezkuntzan aplikatu ahal izateko. Euskal historia ikertzeko eta idazteko abiapuntu posible bat
|
adierazten
dute, baina ikasgelan marko teoriko abstraktuak barik egitarau konkretuak behar dira. Hortaz historialariei dagokie euskal historia aztertzea eta idaztea, eta ondoren, irakasleek, lan horietatik abiatuz, ikasgelarako egokitu eta moldaturiko programa eman dute.
|
|
|
Lehen suntsiketa motaren helburua, patroiei presioa egitea zen, soldatak igotzeko... Bigarrenak, langileek, Industria Iraultzan sortutako makinenganako gorrotoa
|
adierazten
du (lana aurrezten dutenenganakoa gehien bat).
|
|
|
Jainkosak dira, musak. Natura, nekazaritza, emankortasuna
|
adieraztea
dute helburu. Izpirituak dira, ez gorputzak.
|
|
|
euren senitartekoek baino ez zuten euren berri izango seguru aski, lagunek, poliziak behar bada, eta kazetariren batek erreportaia bitxiren bat egiteko. Baina gorago esan bezala eta liburuko idazleak argi
|
adierazten
duen eran, talde anonimo hori gabe (gizartearen gehiengoa osatzen duena), narrazio makrohistorikoa ezerezean geldituko litzateke eta lehen mailako pertsonaia horiek euren garrantzia galduko lukete erabat.
|
|
|
Komunitate zientifikoko 93 jakintsuk (haien artean zientzialari judu aski ospetsuak zeuden), Alemaniaren aldeko manifestua izenpetu zuten. Bertan
|
adierazi
zutenez, ez zuten Alemania gerraren erantzule egiten. Era berean, ukatu egin zuten Alemaniako tropak sarraskiak eragiten ari zirenik.
|
|
|
Bazekiten neurri hura bidegabea zela, baina inork ez zuen protestarik egin. Haietako batek
|
adierazi
zutenez, neurriaren kontra 30 irakasle altxatzen baziren hurrengo egunean 150 irakasle Hitlerren alde agertuko ziren aurrekoen postuak eskuratzearren. Horrelakoa zen egoera:
|
|
|
Beraz, erabakia atzeratzen saiatu zen. Baina Bigarren Mundu Gerra amaitu eta naziek juduekin egindako sarraskia agerian geratu zenean, Israelgo estatua izango zena definitzeko aitzakiarik ez zegoela
|
adierazi
zuten sionistek. Eta, hain zuzen, gertakari hark bultzatu zuen Nazio Batuen Erakundea 1948an Palestina bitan banatzera, eskualde bat arabiarren esku utziz eta bestea juduei emanez.
|
|
|
Saramagoren adierazpenen modukoen aurrean Israelgo gazteria asaldatu egiten da, sinetsi egiten ditu bertsio ofizialak, gurasoek Holokaustoa azaldu bai baina herrialdearen sorreraren historia ezkutatu egin dietelako. La Vanguardia egunkarian argitaraturiko elkarrizketa batean, gaur egun Bartzelonako Unibertsitatean irakasle den israeldar batek
|
adierazi
zuenez, lehen kolono haien ostean jaio diren belaunaldiak gezur eta ezjakintasunaren artean hazi eta hezi dituzte. Berak zinez uste zuen Israel palestinarren borondate onaren emaitza zela.
|
|
|
Benetan gertaturikoa jakin zuenean, negar egin zuen. Israelera bueltan, publikoki Palestinako herriari elkartasuna
|
adierazi
, eta gatazka konpontzeko elkarrizketa biderik egokiena zela adierazi zuen. Hortik aurrera jaso zuen presio eta mehatxuen eraginez (bere pertsona zein familiaren kontrakoak), erbestera jo zuen.
|
|
|
Benetan gertaturikoa jakin zuenean, negar egin zuen. Israelera bueltan, publikoki Palestinako herriari elkartasuna adierazi, eta gatazka konpontzeko elkarrizketa biderik egokiena zela
|
adierazi
zuen. Hortik aurrera jaso zuen presio eta mehatxuen eraginez (bere pertsona zein familiaren kontrakoak), erbestera jo zuen.
|
|
|
Aipatu irakasleak La Vanguardia ko kazetariari esan zionez, israeldarren isiltasunak (Einsteinek bere garaian hainbeste zuen epelkeria eta serbilismoa) iraun bitartean, gatazkak ez du konponbiderik izango. Jendeak benetan pentsatzen duena
|
adierazteari
beldur dio, eta beldur horretaz aprobetxatzen dira boterearen alde dauden apurrak, euren irizpideak inposatzeko. Zentzu horretan, eta Israelen sorrera aipatzen duen neurrian, Fritz Stern en El mundo alemán de Einstein liburua isiltasun horretan adabaki bat gehiago kontsidera daiteke.
|
|
|
Alabaina, antagonismoak azaltzeari aberasgarria irizten badiogu ere, Israelgo estatua sortzeko prozesuari begira egileak ikuspegi onberegia agertzen duela iruditzen zaigu. Hau da, hainbeste sufrimendu pairatu ostean, Weizmann ek
|
adierazi
bezala juduek euren estatua sortzeko eskubidea zutela azaltzen du Stern ek. Liburuan agertzen diren datuak ikusita, pentsa daiteke Nazio Batuen Erakundeak sionismoari lehenago erantzun izan balio Holokaustoa ez zela zertan gertatu behar.
|
|
2005
|
|
|
Lege horrek
|
adierazten
zuen emakumeek jarduera politiko, profesional eta laboraletan gizonezkoek zituzten eskubide berberak zituztela. Baina, muga batzuk zeuden:
|
|
|
46 Adibidez, zeltiberiar teseretako kortika (Zamanillo rentzat gortika dena) ez da euskal hitza eta ezin da euskararen bitartez ulertu, eta gainera ituna
|
adierazteko
erabiliko zen.
|
|
|
57 Itxura biribileko esaldi horrek zera
|
adierazi
nahiko luke: –Zaricejo es, pues, funcional y lingüísticamente, el recinto de los muertos?, como confirman el alto navarro y vizcaíno zeitxo,, plazoleta, recinto?
|
|
|
Adibidez, Eskoriatzan aurkitutako Axtrokiko urrezko katiluak lehenengo Burdin Arokoak direnak, Euskal Herritik kanpo ekoitzi ziren. Eta bertan azaltzeak, dela bertakoek edo dela kanpoko herriek hona ekarrita, haranaz bestaldeko komunikazioa bazegoela
|
adierazten
dute. Are gehiago, Pirinioak sekula izan ez badira Hegoalde eta Iparraldearen arteko muga, aurrehistoriatik XIX. mendeko estatu liberalaren sorrera arte, haranak edo mendixkak zergatik izango ote dira gaindi ezinezko oztopo topografikoak?
|
|
|
Hizkuntzalari guztiek erromatar aurreko garairako bi zonalde linguistiko bereizten dituzte, bata ez indoeuroparra, Iberiar Penintsularen hego eta ekialdean, eta bestea indoeuroparra, penintsularen iparralde eta mendebaldetik hedatzen dena. Zonalde hauek esanahi berdina duten bi elementu toponimikoek bereizten dituzte, ili, ilu, iltir, iltu (iberiera, hots, ez indoeuroparra) eta briga (zelta, hots, indoeuroparra) alegia, eta guztiek oppidum edo hiriak
|
adierazten
dituzte. Ez dira zonalde homogeneoak, eta beraien barnean zenbait hizkuntza ezberdin hitz egingo ziren, adibidez zonalde indoeuroparrean dokumentatuta dauden bi mintzaira nagusiak zeltiberiera94 eta lusitaniera dira.
|
|
|
euskararik ez daki, ez du ia ezagutzen, eta euskararen inguruko ikerketen berririk ere ez du, beraz iberierazko testuak euskarara itzultzean Azkueren hiztegia erabili behar du. Kasualitatez agian, baina valentziarra da aurrerago valenciamoaz hitz egitean argituko dugu zer
|
adierazi
nahi dugun.
|
|
|
Antzekotasun hauek guztiak ezarri eta gero, egilea euskara eta iberieraren arteko elementu komunek zein harreman mota
|
adierazten
duten esatera ez da ausartzen: etorki komuna, mailegua, edo substratu berbera konpartitzera.
|
|
|
% 5,37 euskara avar artean,% 7,52 euskara zirkasiera,% 7,52 euskara georgiera. Swadesh i jarraituz %5tik beherako antzekotasun portzentajeak kasualak zirela iritziz, euskarak kaukasiar hizkuntzekin antzekotasun deigarri batzuk dituela
|
adierazi
nahi zuen. Dena den euskarak beste bi hizkuntza afrikarrekin antzekotasun portzentaia handiagoak ditu:
|
|
|
Izkribaturik duten diru etxearen izena, batzuena behintzat, oraindik ez dago jakiterik zein hizkuntzari dagokion, hala nola, zonalde baskoian aurkitutako Arsaos, OlCairum, Arsakos, Tirsos, Sesars eta Uyambate, Turiasu, Kuelikos, eta zeltiberiar zonaldeko Arekorata eta Kalakorikos. Txaponetan aztarna zeltiberiarrak nabari dira batetik (adib. barskunes ek nes bukaera aski ezaguna den zeltiberierar atzizkia du, eta braskunes izango zen irakurketarik egokiena Untermann en arabera), eta bestalde br taldeak indoeuropar izen baten aurrean gaudela
|
adierazten
du.
|
|
|
Arangurenen (Nafarroa) aurkitutako eta gaizki kontserbatutako brontzezko pieza batean, letra batzuk daude, zein hizkuntzari dagozkion ez dakiguna. Batetik badirudi iberiarra dela, baina euskarria bera (brontzea izateak eta ez beruna) eta grabazio teknika (zeltiberiar itxurakoa izateak), kultura elementuen nahasketa bat
|
adierazten
du.
|
|
|
Joaquin Navarrok bere liburuan, 1976ko azaroko zenbakia (67.a) osatzen zuen Zutik aldizkarian agertzen zen pasarte bat
|
adierazten
du:
|
|
|
Bueno ni espantatuta gelditu nintzen. Testuak nahiko zirkunstantzialak dira, ez dute gogoeta finko bat biolentziari buruz
|
adierazten
, gainera igual ez daukat, orain ikusiko dugu zure galderekin.
|
|
|
berri hori osatzen dutenak edo osatzen dihardutenak, frankismo garaiko berberak dira, eta beraz, ez dute aldaketa handirik nahi lehengo botere planteamenduekiko. Honek aditzera ematen du boterean zeuden horiek, biolentzia erabiliko zutela beraien sistema ezartzeko, Azurmendik elkarrizketan
|
adierazi
bezala, boterean jarraitzen dute berdinek, eta beraz gaur egun ere biolento diren horiek. Beraz, sistema berdintsua mantendu nahi edo mantendu zuten horien kontra, esan dezagun, estatuaren kontra erabilitako biolentzia terroristatzat hartu zela eta dela.
|
|
|
bezalakoak ezartzeko biolentziaren erabilpen masiboa egin zuten. Sabino Ormazabalek (2003) bere Un mapa (inacabado) del sufrimiento liburuan
|
adierazten
duenez,
|
|
|
Revista k bide bera segitu zuen. 1878ko memorian berrogeita lau aldizkari hauekiko trukea
|
adierazten
zaigu:
|
|
|
Revista k berak euskal jendartean harrera ona izan zuela
|
adierazi
zuen behin baino gehiagotan. El Globo, El Diario de San Sebastian, El Correo Vascongado eta Irurac Bat euskal egunkaritan ere laudorioak egin omen zizkioten69 Eta ez dago zertan pentsatu oihartzunik gabeko aldizkaria izan zenik.
|
|
|
Dena dela susma daiteke Revista ren arrakasta ez zela zuzendaritzak
|
adierazten
zuena bestekoa. Kolaboratzaile aktibo gisa iragartzen ziren pertsona guztiek aldizkarian parte ez hartzeak adierazgarria dirudi.
|
|
|
Baina euskarazko testua agertzen hasi behar zenean (eleberria bera) eten egin zen argitalpena. El Ateneo-k, ohar baten bidez, bere jatorrizko asmoa obra osorik ateratzea zela
|
adierazi
zuen; baina euskarazko narrazioari alboan jarri nahi zioten gaztelerazko itzulpena egiteko arazoek, eta Bilboko Beti Bat egunkariak obra hori arinago atera izateak, proiektua garatu gabe uztera eraman zituen.
|
|
|
Baina aurrekoa ez bezala, hau gizonezko batek idatzia da eta oso abiapuntu desberdinetik. «La educacion de la mujer» saiakeran Nicasio Lacalle Gasteizko Ateneoko kideak, andrazkoen eskolatzearen egoera txarra kritikatzen du, gizonezkoen bestekoa izan lukeela
|
adieraziz
. Bere ustez:
|
|
|
Gasteizko gainerako biztanleak aldizkarira erakartzeko, Herranek harpidetza orri bat zabaldu zeun hirian, Revista ren helburu aberkoiak
|
adieraziz
eta irakurleen sentimentu euskaltzaleei dei eginez62 Halabeharrez, aldizkariak bereganatu zituen harpidedunen zerrenda bat eskuratu dugu, 1879ko Revista ren ale batean agertu baitzen63 Dirudienez hiri hartako harpidedun gehiago hurrengo batean agertzekoak ziren, nahiz zerrendaren segida hori ez zen inon agertu. Daukagun zerrendan laurogeita sei izen agertzen dira euren lanbideekin.
|
|
|
62 Testuak, aldizkariaren sorreran Herranek Gasteizko udalari
|
adierazitako
ideiak ia hitzez hitz errepikatzn zituen (cf. III. 1 §).
|
|
|
Harpidetza guneei kasu egiten badiegu Hego Euskal Herrian, Madrilen, Habanan eta Hego Amerikan zehar (euskal kolonietan) barreiatzen ziren. Alta gune horiek aldizkaria han eskaintzen zela
|
adierazten
digute, bertan irakurleak zeudenik segurtatu gabe. Zorionez noizik behinean aldizkariko azalean gutun laburtxoak azaltzen ziren, erredakzioak jasotako harpidetza eskariak baieztatuz edo oharren bat eginez.
|
|
|
Elkarte batzuk ere (Portugaleteko La Union ekin gertatu zenez) harpidedun egin bide ziren66 Akaso kasualitatea da Nafarroako harpidedunen aipurik ez egotea. Baina beharbada herrialde horretan Bizkaian eta Gipuzkoan baino harpidedun gutxiago egotea
|
adieraz
dezake. Izan ere, badakigu Nafarroako intelligentsia praktikoki guztia Iruñeko Asociacion Euskara ko kidea zela67 Eta elkarte horretako bazkide orok Revista Euskara buletina jasotzen zuenez, baliteke askok beste kultur aldizkarien beharrik ez izatea.
|
|
|
Herranek udaletxeari
|
adierazitako
helburu horiek, ohar labur batean berresten zituen aldizkariak aurreneko aleetan:
|
|
|
Proiektu berriaren xedea bada, Gasteizko Ateneoaren buletin papera betetzeaz gain, euskal kultur munduan lan egitea zen. 1878 amaierako prospektuan, ageriago
|
adierazi
zuen euskal aldizkari orokor izateko bokazio. Revista k bere burua «organo de Álava, Guipúzcoa, Vizcaya y Navarra» gisa aurkeztu eta honako helburuak aipatzen zituen:
|
|
|
«Gainerako euskal herritarrak» multzoan, bizkaitarrak, gipuzkoarrak, nafarrak eta euskal jatorri zehazgabeko idazleak sartzen dira. Espainiarrak esatean, Hego Euskal Herrikoak ez diren espainiarrak
|
adierazten
da.
|
|
|
ze neurritan egotz dakioke aldizkari berari lerro editorial bat izatea, baldin eta kolaborazio sakabanatuz osatzen bazen? Revista k esplizituki
|
adierazten
du ez dela bertan argitaratuaren erantzule:
|
|
|
Lehendik ere, Seiurteko Demokratikoan, euskaraganako jarrera positiboa agertu zuen, bere Revista Bibliográfica eleanitz hartan euskarazko obrak hartuz. Baina euskararekiko bere iritzia Revista bertako artikulu batean
|
adierazi
zuen argiro:
|
|
|
56 Edukien %2
|
adieraztean
, urteetan agerturiko 1054 orrietatik, 19 orri euskaraz dudela esan gura da. Edo 127 artikulutik 5 euskaraz (%4).
|
|
|
¡ ¡ ¡ Aurrerá!!!.... ¡ ¡ ¡ Eureka!!!? 57 Fede aurrerazale hori, Herranek bere bizitzan zehar mantendu zuela pentsatzen dugu, bere ekinbide biziak eta ideologikoki errepublikar segitu izateak
|
adieraz
dezakeen moduan.
|
|
|
Halaber La profecia de Lara istorio laburra ere ez du aipatzen. Legenda anonimo hori Argentinara emigratutako euskal herritarren batek idatzi bide zuen, Herranen aldizkariak La prensa de Buenos Aires (1879.08.06) etik jaso izana
|
adierazten
baitu. Cf. «La profecia de Lara» in RPE, III. tomoa, 9 znb., 1879.11.lehen hamabostaldia, 269 orr.
|
|
|
batzutan «crónica euskara», beste batzuetan «crónica mensual», inoiz «cartas especiales» eta askotan inolako izenbururik ez. Egoera hau bereziki larria zen Euskal Herriari zegokionez, lurralde hari eskainitako aldizkari batek atzerriko kronika gehiago edukitzeak gauzak txarto zihoazela
|
adierazten
baitzuen.
|
|
2006
|
|
|
Haien ondotik, eta
|
adierazten
dudan norabideari jarraiki, Pirineo mendiaren oinean eta lurraldearen barruan sartuta aurkitzen dira Ausetanoak eta Iacetani direlakoak, eta Pirineoan bertan Ceretani deituak, haien ondotik Baskoiak jarraitzen direla(?) 15
|
|
|
Historia Augustaren autoreek ez digute gehiegi esaten interesatzen zaigun lurraldeari eta herriei buruz. Horrek
|
adierazten
digu eremu honek ez zuela interes gehiegirik sortzen Erroman. Batez ere ekialdeak eta Rhin ibaiko mugak kezkatzen zien erromatarrei, bertan herri germaniarrak zeuden eta.
|
|
|
Bigarrenik, Estrabonen testigantza dugu. Kantauriarren mugatik Pirineo arteko eremua, kantauriar gerrateen ostean Hispanian gelditu ziren hiru legatuetako baten ardurapean zegoela eta legatu horrek lejio bat bidaltzen zuela
|
adierazi
zuen Estrabonek. Hain lurralde zabala kontrolatzeko lejio bakarra egoteak eremu honetan arriskurik ez zegoela iradokitzen du.
|
|
|
Horrek ere eragina izan behar izan zuen gure autorearengan. Hala ere, nahiz eta Suetonioren eredua jarraitu Eginhardok obraren sarreran
|
adierazten
du bere maisua historiarako eta adierazpen literariorako Zizeron izan zela. Kontutan izan behar dugu garai honetan klasikoen eredua kopiatzen zela eta klasiko bakoitza helburu batentzat kopiatzen zela.
|
|
|
Beste idazki batzuetan
|
adierazten
da nola erromatarrek mendietako gizon basatiak zibilizatu zituzten eta nola haranetara jaitsarazi zituzten nekazaritza landu zezaten. Augustoren erregealdian erromatar eragina Iberiar Penintsularen barruko aldera hedatu zen eta garaipen handitzat hartu zen mendietan bizi ziren tribuak lautadara jaitsaraztea.
|
|
|
Diodoro Siculok galiarrei atxikitako ezaugarri hauek barbaro guztiak deskribatzeko balio zuten, erromatarrentzat ezaugarri hauek barbarotasuna
|
adierazten
baitzuten.
|
|
|
Iturri karolingioetan, arazoa da baskoiek tranpen bidez eraso egin zietela frankoei, haien lurraldea ezagutzen zutelako eta jakintza hori erabili zutelako erasotzerako orduan. Horrez gain, Eginhardok kapituluaren bukaeran
|
adierazten
du frankoak ezin direla mendekatu baskoietaz azken hauek tranpa bukatu eta gero sakabanatzen direlako. Ekintza honek ikuspuntu ezkorra bultzatzen du hauen okultismoa azpimarratuz.
|
|
|
Eginhardok gerra jarraitzen duela
|
adierazten
du. Honek ez du Karlomagno eta sarrazenoen arteko harremana aipatzen ezin duelako Enperadore Kristaua fedegabeekin harremanetan aurkeztu.
|
|
|
Herodotok ez zuen ulertzen greziarren barbaroenganako gorrotoa. Hala ere, historialari honek atenastarrak lar miresten zituen eta, behin baino gehiagotan,
|
adierazi
zuen atenastarrak izan zirela pertsiarren kontrako gerraren irabazle ukaezinak. Herodotok ez zuen onartzen espartarren parte hartze garrantzitsua, hauek ere irabazle izan baitziren.
|
|
|
Honekin guztiarekin lotuta Platonek
|
adierazi
zuen lurralde baten ohorea handitzeko gezur batzuk esatea derrigorrezkoa zela. Filosofo honek, bada, beste idazleen chauvinismoa justifikatzen zuen.
|
|
2008
|
|
|
Halere, Klandermans ek Peace Movements in Western Europe izeneko liburuan idatziriko hitzaurrean
|
adierazten
duenez, hasierako mugimendu horiek berebiziko garrantzia dute ondoren eratukoetan. Izan ere, mugimendu horiek izango dira ondorengoen oinarri, ez soilik filosofiari edo balioei dagokienez, ikusi dugunez, badituzte-eta ezberdintasunak, baizik eta baita mobilizaziorako aukera eta hau ahalbidetzeko elementu gisa ere.
|
|
|
80ko hamarkadan izandako bakezaletasunaren gorakadak
|
adierazten
du ezen bake mugimenduak Gerra Hotzaz eta lasterketa armamentistaz zuen interpretazioak pisua hartu zuela lehia horretan, eta gizartearen zati handi batek bere egin zuela, halako moldez non kalera ateratzeko beharra sentitu baitzuen. Mehatxuaren interpretazioa bera garrantzitsuagoa da, Klandermans ek dioenez, mehatxuaren benetako izaera baino ekintza politikoak bideratzerako orduan.
|
|
|
Benetan gertatu zena hori baino konplexuagoa izan zen (lan honetan ere irakur liteke hori). Horrekin guztiarekin hauxe
|
adierazi
nahi dugu: mehatxua erreala izan edo ez izan, mehatxuaren pertzepzioa da benetan garrantzitsua..
|
|
|
Oso jende ezberdina biltzen zela
|
adierazteko
balio digute adierazpenok, baina ez horretarako soilik, hitz horien hariari tiraka, mugimenduko partaideei buruzko beste ezaugarri bat jaulki baitezakegu. Askotarikoa izan arren, eta askotariko jendea bildu arren, egia da, edo hala azaltzen digute hainbat adituk, mugimenduko kideak erdi mailako gizartekoak zirela gehienbat, Klandermans ek New Left deitzen dituenak, hain zuzen ere.
|
|
|
J.M. Mardonesen. NMS y sociedad moderna? izeneko artikuluan aurki dezakegun esaldi honek nahiko argi
|
adierazten
du ikuspuntu hori. «Los NMS se alzan contra el predominio cultural y social de un modo de vida anudado a la tríada sagrada de nuestro sistema capitalista:
|
|
|
Dioenez, Mendebaldeko Alemaniako eta Ekialdeko mugimenduen artean harremanik egon ez zedin oso gogor hartzen zituzten Ekialdean mugimenduari buruzko kritikak (estatuaren mugimendu ofiziala zelakoan), eta konspiratzaile kapitalista gisa aurkezten zuten kritikarik txikiena ere egitera altxatzen zena. E.P. Thompson en esaldi batek7 ederki
|
adierazten
du zein den mugimendu bakezalea estatuaren mugimendu ofiziala izatearen ondorioa: «Mendebaldera bake ofentsiba bat bidaltzen den bitartean, koarentena egoeran jartzen da Ekialdea bake infekzioa heda ez dadin».
|
|
|
Akordio horrek ez zuen argia ikusi, hala ere, horrela izan balitz, enpresa transnazionalek atzerriko herrialdeetan bertako enpresek dituzten eskubide berdinak izango zituzketen. Globalizazioaren aurkako mugimenduaren partaide asko bildu ziren Genevan akordio horren aurka zeudela
|
adierazteko
. Eztabaidak ez zuen aurrera jarraitu eta eurek irabazitako partidatzat hartu zuten.
|
|
|
Dependentziaren teoria. Lationamerikako herrialdeen azpigarapena barne faktoreetan baino gehiago kanpoko hertsapenaren ondorioa dela
|
adierazten
du. Hainbat bertsio ageri dira hemen.
|
|
|
Badirudi 1995 urtean errusiar ekonomiak hondoa jo zuela, baina gobernuak aurrera eramandako politikek ez zuten egoera hobetzeko balio izan. Aitzitik, pribatizazioen programak egoera txartzea baino ez zuen lortu eta izugarrizko injustizia soziala eragin16 Zifrek, beraz, krisi ekonomikoa erakusten digute, ez daukatenak zertan krisi edo arazo sozialik
|
adierazirik
beti, kasu honetan horrela den arren. Beste herrialde batzuen kasuan, zifra makroekonomikoak oso onak dira, baina bizi baldintzek ez dute hobera egiten.
|
|
|
Politikariek populazioa biziraupen mailaz azpitik gelditu ez zedin guztia kalkulatu zutela dio. Baina hori horrela izan bazen, ondorengo gertakariek
|
adierazten
digute ez zituztela batere emaitza onak lortu.
|
|
|
Horretaz gain, Yeltsin-en konpromisoa demokraziarekin ez zela batere sendoa agerian gelditu da, adibidez, botere banaketa ez zuelako errespetatzen7 Gure ustez, sistema sobietarraren aurrean botere politikoa eskuratzeko alternatiba demokrazia zenez, horretaz baliatu zen, baina bera ez zen demokrata. Hainbat autorek
|
adierazi
duten bezala, eta haren politikan izandako norabide aldaketek frogatzen duten bezala, Yeltsin oportunista bat izan zen, zeinek politikan bizirauteko sena zeukan nahiz eta bere politikek askotan huts egin8.
|
|
2009
|
|
|
Ikus dezagun kontzientzia zabalago hori
|
adieraz
dezakeen kasuren bat. Agustin de Arizkun baztandarrak, Cadizen 1699an neskei ezkonsariak banatzeko patronatua fundatzera agindu zuenak, lehentasuna eman zien Nafarroan jaiotakoei eta gero baskongadoei, edo berak dioen bezalaxe, prefiriendo entre ellas a las originarias del reino de Navarra y después a las de Vizcaia?.
|
|
|
Eta hori konpontzeko, hain zuzen ere, zenbait dirudunek doteak ordaintzen zituzten halako fundazio baten bidez. Jakina, laguntza hori emateaz gain, fundatzailearen azken zioa zera zen: batetik, bere elizkoitsauna
|
adieraztea
, obra elizkoia baitzen eta horri esker behin betiko zoriona eskuratzeko itxaropena zuen, eta bestetik fama edo ospea lortzea bere sorterrian. Giza kontuetan beti kolore ezberdinak nahasten dira?
|
|
|
Jose Jacinto Carrillo de Echavarri Bianakoak dudarik gabe bere burua nafartzat hartu eta hala
|
adierazi
zuen 1665ean honako honi buruz idaztean: –la desgracia de los nauarros, que lo que en el Perú crecen aquí (Mexikon) desmedran como lo tenemos muy experimentado?.
|
|
|
Bukatzeko azpiatal hau, badira aipu orokorrago batzuk ere identitate kolektiboaren kontzientzia
|
adierazten
dutenak. 1674an, Juan de Gamio baztandarrak korrejidore baten aurkako salaketa aurkeztu zuen Limako Auzitegian korrejidore horrek Miguel de Elizamendi Gartzaingo semearen jaraunspenaz jabetu nahi zuelako, Elizamendiren ama Nafarroan bizi izan arren.
|
|
|
Hasteko, kolonia kontzeptuak Aro Berri honetan esan nahi du Ameriketan nafar talde batzuk, behar bada ez guztiak, biltzen zirela elkarri laguntza emateko eta nolabait beren burua nafartzat hartzen zutelako, hain zuzen, orain ari garen taldeko nortasun kontzientzia
|
adieraziz
. Eta kontzientzia hau herrikidetasun harremanetan azaltzen zaigu Ozeano Atlantikoko bi aldeetan zabalduta.
|
|
|
Bata, Juan de Urreta, Mexiko aldean ezbeharraren bat pairatu ondoren, Limaraino abiatu zen, 1680.urte inguruan, Juan de Oriamunoren elkartasun eske. Oriamuno horrek arras ongi
|
adierazten
du zer gertatu zen zehazki: –también estubo en este reino Don Juan de Urreta y me bino a buscar a Lima imposibilitado de todos medios por no sé qué trauajo [antza denez gaixorik zegoelako] que le hauía sucedido en Méjico o en el nuebo Potosí donde hera tesorero y para que pudiese boluer a ella le dí quinientos pesos de a ocho reales?.
|
|
|
Agustin de Tirapuk XVII. mendearen hasieran eskribitu zituen gutunetan kontu hori ageri da. Baina horretarako aldez aurretik beharrezko kezka
|
adierazten
du: –tengo particular cuidado de sauer de los de la patria y reino de Nauarra?.
|
|
|
Ikusten denez, argi geratzen da alde batetik emigranteen eragingarria, hau da, fortunaren bila joan izana eta, bestetik, Peru aldean XVII. mendearen hasieran bizi zen krisi egoera. Edonola ere, fortuna lortzea ez zen hain erraza eta Perutik Pedro de Iriartek 1633an amari
|
adierazten
dionak ez du inolako zalantzarik erakusten:
|
|
|
Izan ere, lehenengo belaunaldiaren emigrante gehienek, ba al dira, azken finean, beste benetako emigrante batzuk?? hala edo nola oroitzapen hori obsesio erara
|
adierazten
dute. «Patria» (garai hartako zentzuan) eta bueltatzeko irrika beti ageri da joan zirenen idazki guztietan eta halaxe diote:
|
|
|
...atik ilusioz eta bihotz aratzez irteten zirenak, animaliak balira bezala eramaten zituzten itsasontzietan, makina bat miseria bertan pasatzera behartuta, merkantziatzat hartzen zituzten, berri askotan «remesa» edo sortaka kontatzen zituzten, izenetik zenbakira pasatzen ziren, nortasuna bera ere galduz.39Ez da harritzekoa itsasontzi hauetan errebolta eta protestak azaldu izana, edo behintzat hori
|
adierazten
digute ikuskaturiko berri batzuek.40 Emigrantearen nortasun galeraren adierazle, emigratzeko prozesu horri idazlan batzuetan nola deitzen zioten irakurriz ikusten da, «zurien trata» omen zen hura, orduan urte gutxi arte iraun zuen beltzen esklabotza gogoraraziz, urte horietako esklabo saltzaileak «blanquero» bihurtu zituzten, emigranteak modu txarrean tratatzen zituztelako41
|
|
|
Elizaren jarrera hau ikusita, ez gaitu harritu behar Elizaren inguruan dantza egiten zuten egunkari elizkoi eta tradizionalistek emigrazioaren kontra jotzeah, berauen ustez ere, emigranteak fedea galtzen baitzuen Amerikan. Colá y Goitik berak bere liburuan sarritan
|
adierazi
zuen fede kontu horren arazoa, ez dugu ahaztu behar Gasteizko apezpikuak liburu hau irakurtzeko gomendatu ziela herrietako apaizei?, baita 1880ko hamarkadan idatzi zituen egunkarietako artikuluetan ere:
|
|
|
el hambre»65 Kasu batzuetan emigrazioa «gaitz txiki» bat bezala ikusten zen gainera, Espainian zegoen miseriari aurre egiteko beharrezkoa zena, horregatik, emigrazioa ekidin edo geldiarazi beharrean, pertsonen mugimendua bideratzeko eskatzen hasi ziren. Horretarako munduko beste migrazio prozesuekin konparaketak egiten ziren, Alemanian edo Ingalaterran migrazioak nolako onurak ekarri zituen
|
adieraziz
; horren baitan, 1913an Roman Espi izeneko artikulugile batek espainiar eta ingeles emigrazioen arteko konparaketa bat egin zuen Bilboko El Liberal en eta ondorio sendo honekin amaitu zuen bere idatzia: «El Gobierno español se encuentra en el estado de vacilación en que se encontraba el gobierno británico el siglo pasado; duda, no sabe si facilitar o en trabar la emigración.
|
|
|
Iturrien aldetik, ikuskaturiko egunkariak eskasak iruditu zaizkigu eta, era berean, Bizkaia soilik ordezka dezakete. Gainera, zenbait artikulutan azaldutakoa kasu askotan egiatzat hartzen da, egunkariek zuten iritzia eta euskal gizarteak zuena berdinak zirela
|
adieraziz
: «Partiendo del principio de que la prensa es fiel reflejo de la conciencia de todas las sociedades, es relativamente fácil conocer lo que la opinión pública vasca opinaba acerca de la práctica migratoria de sus conciudadanos a América»8 Ikuspegi hau okerra dela iruditzen zaigu, kontuan hartzen badugu garai haietan zegoen alfabetatze maila baxua eta euskaldun elebakarren kopuru altua, euskal elebakarrek zanga handia gainditu behar zuten ia guztiz gaztelaniaz idazten zen prentsa bat irakurtzeko garaian; ondorioz esan daiteke prentsak ez zuela iritzi publikoa behar bezain ongi islatzen.
|
|
2011
|
|
|
hitz egiten duten, garai honetan kokatu behar duguna. Eredu honek enpresa ertain txikia, familia bati edo famili multzo txiki bati lotua
|
adierazten
du, nahiz eta bertako kartelizazio prozesu bat ere nabaritzen den5
|
|
|
Klientelismo modu berri hauen eraiketarekin botua, jauntxo? bati fidelitatea
|
adierazteko
modu ere bilakatuko da. Beraz, nekeza da hauteskunde datu horietatik halako ondorioetara iristea.
|
|
|
erakundeari lan publikoetarako kreditua eskatzea erabakiko da, nahiz eta zinegotzien artean laguntza hori burutu litzatekeenaren inguruan eztabaida sakonak egon. Konponbide honek ordea bere muga erdietsiko du eta urte bereko ekainerako jada langileengatik asko egin dela eta udalak halako zorrari eusteko gaitasunik ez duela
|
adieraziko
da190 34ko urte neketsuaren ostean Azurzak oporrak eskatuko ditu abenduan191eta 1935eko apirilaren 17an hirian zabalduko den bandoari jarraiki Gipuzkoako gerra egoera amaituta gelditzen da192 Tolosaren historiako etapa oso bat itxi da.
|