|
2001
|
|
|
" Jakinzaleak" aipatu dituenez gero Txillardegik, Eganen teilapean esan daiteke zenbait sartuak direla, hala nola, Inner circlekoetan gelditzeko, Joseba Intxausti eta Jose Azurmendi; eta behin azaltzen den Torre Alday, bihurri antxeko Y dotorez apaindua, ez ote dugu
|
Joan
Mari Torrealday. Mesedegarri izan zitzaizkigun eta bihotzez eskertzen diet eman ziguten laguntza, baina ez da hau hemen dihoakigun auzia, urrin oneko jendea baizik.
|
|
2002
|
|
|
azken hamarkadan zerbaitek hazkunde nabarmena izan badu, laurehun orrialdetik gorako eleberri eredua da. Hor daude, horren erakusgarri Anjel Lertxundiren Otto Pette, Ramon Saizarbitoriaren Hamaika pauso, Joseba Sarrionandiaren Lagun izoztua, Joxemari Iturralderen Kilkirra eta roulotta,
|
Joan
Mari Irigoienen Lur bat haratago, Aingeru Epaltzaren Rockânâroll, Txilardegiren Putzu, eta abar (lehenago ere baziren halakoak, gutxiago baina: gogoratu, besterik ez bada, Joxe Austin Arrietaren Manu militari, 1987 urtekoa; irudipena daukat, edonola ere, luzera horretako nobela esperimental bat âaipaturikoaren antzera alegiaâ Â bitxia edo are anakronikoa gertatuko litzatekeela egun).
|
|
|
Honek guztiak ez du esan nahi, jakina, 80ko urteetan nobela onik edo esanguratsurik argitaratu ez zenik. Hor daude, esaterako, Anjel Lertxundiren Hamaseigarrenean, aidanez (1983),
|
Joan
Mari Irigoienen Poliedroaren hostoak (1982), edo Pako Aristiren Kcappo (1985), baina badirudi ipuinak izandako garrantzia fundazionala izan zela. Hala eta guztiz ere, kritikariek ez dituzte inolaz ere ahaztu, ez eleberri hauek, ezta beste batzuk ere hemen aipatzen ez direnak.
|
|
|
Baina honez gain, beste batzuk ere azpimarratzekoak dira, nire ustez: lehen aipaturiko 110 Streeteko geltokia (1986);
|
Joan
Mari Irigoienen Babilonia (1989); Juan Martin Elexpururen lan batzuk; Patxi Zubizarretaren Jeans ak hoz  kailuan nobela (2000); Unai Iturriagaren Berandu da geldi  tzeko (1999), Julen Gabiriaren Connemara gure bihotzetan (2000), edo Unai Elorriagaren SPrako tranbia (2001). Azken aldi honetan irakurri ditudan Alberto Ladron de Aranaren lanak, Itzalaren baitan (2001) eta Xake mate (2002), abiapuntu ez ezik, kontsumoko nobela duinak dira, eta esperantzarako zirrikitu bat irekitzen dutela uste dut.
|
|
2009
|
|
|
alde handiak daude nire belaunaldiko idazleen estiloan eta euskaran. Gutariko asko giputxak izan arren, irakurleak berehala identifikatzen du Ramonen marka, Bernardorena, Arantxarena, Koldorena,
|
Joan
Marirena... Batuan idazten dugu guztiok, baina geure hiztun ahia ez da batuarena izan.
|
|
|
Bat gordetzen hasita, ez dugu berehalakoan ahaztuko otsailaren 20ko irudi hura:
|
Joan
Mari Torrealdai, noiz pauso huts jausiko, zeramatenekoa.
|
|
2010
|
|
|
Panpinen erreinua ipuin sortaren bigarren edizio zuzendua ere prestatu nuen Elkarrerako, baina ez zen 2004 urtea arte kaleratu, Erein argitaletxean. Libururako Xabier Mendiguren Elizegik garai hartan idatzi zuen hitzaurrea
|
Joan
Mari Torrealdairen 1997ko Euskal kultura gaur liburuan argitaratu nahi zuela esan zidan(" Aniztasuna eta kalitatea" izenburuarekin), eta horregatik agertu zen nire liburuaren bigarren edizioan ere epilogo moduan geroago. Liburuaren argitalpena atzeratu izanaren arrazoia izan zen Panpinen erreinuaren bigarren edizio zuzendua prestatzen ari nintzelarik ipuin berriak idaztea pentsatu nuela, diskoetako bonus tracks gisa, haiekin liburu mardulago bat osatzeko.
|
|
|
Orduko gogorapen txarrena Euskaldunon Egunkariaren itxiera eta lagun batzuen atxiloketa da. Jakinekoei eta egunkarikoei elkartasuna bidali nien eta
|
Joan
Mari Torrealdaik ohar hunkigarri bat bidali zidan. Haien aldeko manifestazioan egon nintzenean, beste garai bateko indarra eta espiritua sumatu nituen airean, alde batekoak eta bestekoak elkartuta zer egin litekeen nabarmenduko balitz bezala.
|
|
|
Hori nolabaiteko irekiera ideologikoaren ondorioa izan zela ikasiko nuen urte batzuk geroago. Horregatik egon zen diktaduraren telebista hartan euskarazko saiotxo bat, Euskalerria izenekoa, haurrentzako azpisail bat ere bazuena, Pinpilinpauxa, 1975ean diktadorea zendu baino hilabete lehenago pantailaratzen hasi zena (data zehatza Jose Mari Iriondok gogoratu zidan, telesaio hartako aurkezleak; ikus 1977ko
|
Joan
Mari Torrealdairen Euskal idazleak, gaur liburuko 533 orrialdean agertzen den argazkia). Ea euskaldunak apur bat lasaitzen ziren.
|
|
|
Orduko irakasleez oso gogorapen ona dut: ...atxi Goenaga (bere eskolak oso dibertigarriak ziren, Gramatika bideetan liburu garrantzitsua idazten ari zen, askotan bere dudak denon artean eztabaidatzen genituen ikasgelan eta begien bistakoa iruditzen zitzaigun egunen batean euskaltzain oso izendatuko zutela), Joxe Azurmendi, Patxi Altuna (gure irakaslea zelarik doktorego tesia defendatu eta argitaratu zuen eta euskaltzain oso izendatu zuten),
|
Joan
Mari Lekuona ikerlari eta poeta (1987an izendatu zuten euskaltzain oso), José Ramón Zubiaur (André Martineterekin ikasitakoa, besteak beste), Miren Azkarate (karrera bukatu berri zuen gaztetxo bat eta urteak igarota euskaltzain oso izendatuko zutena lehenago aipatutakoak bezala), Rita Gnutzmann literatura eruditu alemana, Marijose Azurmendi soziolinguista bikaina (baina irakasle zaila, azkarre... Ikusten denez, beraz, kalitate handiko irakasleak, doktoreak eta euskaltzain osoak kasu askotan.
|
|
|
Xu xira? (
|
Badoa
Mariren kaderaren bila lasterka, jartzera gomitatzeko.) Jar xite, emozioneak ukan ditutxu eta...
|
|
|
Edo inor oharkabeko beste modu batean hartu ote zuen?... Nik uste, eta erne biharko ikerle, Jexux Eskuderok Aranon kantatu zion lau puntuko doinu berezi haretxek piztu ziola
|
Joan
Mari Lekuonari argialdi berria gero Sarobe Errekako doinu guztiz hunkigarri hura moldatzeko. Jesusek berak esana baitakit:
|
|
|
Osabak kontu polit horiek erdara hutsean idatzi, eta handik urteren burura, gauza beratsua jaso zuen iloba
|
Joan
Marik euskaraz, 1967an, Usandizaga diskoetxean egindako grabazioan: " Diru paltsua egiten zuala ta, iltzeko sententziya eman diyote Goizuetako lapurrari.
|
|
|
Urte bete biziya luzatu zioten, egunean bertso bat jartzekotan". Eta geroztik ere, behin eta berriz, lelo bera nabarmendu izan dute Andonik [94] eta
|
Joan
Mari Lekuonak, alditik aldira kontuari tragedia sekulakoak erantsi, eta atzenerako nik ere sinesteraino edertuz [95]:
|
|
|
Ez ziren sasoi errazak. Herenegun, gure gotzain
|
Joan
Mari Uriartek, xuabe, soil eta firme abestu zuen mezerdikoan azken afariko Jesusen kontakizuna, euskaldunok zorionez daukagun doinu egokiarekin: " Hartzazue eta jan... hartzazue eta edan..." biak ere egoki abestuta... aupa Joanmari!
|
|
|
–Hori bestea!
|
Joan
Mari gotzaintzatik kendu eta gotzain berria ere kastillanoa bada?
|
|
2011
|
|
|
1989 urtean, oso gaizki eta konorterik gabe nengoela,
|
Joan
Mari Lekuona apaiz adiskideak estremauntzioa eman zidan, oliadura. Ni artean agnostikoa nintzen, baina nire emazteak eskatu zion.
|
|
2012
|
|
|
Iranzu esku banatatik hartuta
|
doaz
Mari Tere eta Inas Gaztelu Plazarantz. Don Miguel eta haren emaztearekin hamaiketan biltzekotan geratuak dira Iruña kafetegian.
|
|
2018
|
|
|
Liburua argitara eman zenean, berehalakoa izan zen obra klasiko baten aurrean geundelako sentsazioa (aitor dut, halere, adin kontuak tarteko, geroago irakurri nuela nik). Horren adibide da Otto Pette argitaratu eta hiru urte eskasera,
|
Joan
Mari Torrealdaik egin zuen inkestaren emaitza, ia berrehun idazleren iritziekin osatu zuena eta Euskal kultura, gaur liburuan publikatua: Otto Pette aurreko hogei hogeita bost urtetako bigarren liburu" hoberentzat" jo zuten idazleok (Obabakoak zen zerrendako lehena).
|