|
2000
|
|
|
Beraz, estilo pertsonal horrek ematen dio bere obrari balore berezia. Izan ere, mundu guztiko literaturaren erreferentziek eta euskal herriko tradizio ezberdinek elkarturik aditzera ematen dute badela gure artean erdi ezkutaturik eta erdi galdurik dagoen errealitate bat
|
bere
liburuetan islatzen saiatzen dena mundu mailako beste errealitate askorekin harremanetan jarriz, era bateko eta besteko ispiluez baliatuz, errealismotik fantasiaraino, eta alderantziz ere bai.
|
|
|
Sarrionandia
|
bere
liburuetan jasotzen dituen autoreen pertsonaien eta gaien bidez mintzatzen da, ez da joko erudito alfer bat metaliteratura hori, bere narrazioei sakontasuna, oihartzun eta iradokizunak eransteko polifonia baten erabilera baino. Haren liburuak irakurtzen dituztenek egin ditzaketen irakurketa maila infinito horietako batzuetan, beste literatur obra horien obraren oihartzunek, mezuaren aldetik nahiz estetikaren aldetik konplexutasun eta matizazio gehiago sumarazteko eta iragartzeko aukera eskaintzen diote autoreari bere lanak moldatzerakoan.
|
|
|
Sarrionandiak sinboloen eta orakuluen mintzaira nola maite duen ikusita, pentsatzekoa da bi arteztasunak izan dituela gogoan. Izan ere, ikusi dugun moduan,
|
bere
liburuek askotan halako testuinguru kulturalaren premia eta interpretazio exegetikoaren beharra izaten baitute nolabait ulertzen, obra interpretatzen saiatzeko. Eta irakurleoi dagokigu berak iradokitakoaren haritik testua" berridaztea", horixe da Sarrionandiak berariaz irakurleari egiten dion proposamena.
|
|
|
Honezkero jakinaren gainean gaude, Sarrionandiaren obretan dena dagoela, zentzu batean ala bestean, literaturaren zerbitzutan pentsatua. Liburu hauen egiturari eta bere ipuingintzari buruzko" azalpenak" Ifarraldeko orduak liburuaren azken narrazioan eman zituen nolabait, zeharka ordurarte euskal kritikoek
|
bere
liburuez esanikoak ironikoki aipatuz: " hamar narrazio ezberdinez osatzen da.
|
|
|
Izan ere, etsipena, bakardadea, ezintasuna, malenkonia, haurtzaroko oroitzapenak eta tristura dira ipuin hauetan gairik aipagarrienak, era tragikoan aurkeztuak. Era berean, heriotzaren ikuspuntu ezberdinak ere landu ditu
|
bere
liburuan. Jose Luis Otamendiren ustez" atmosfera misteriozkoa, kezkagarria, absurdoa, itoa" da aurki dezakeguna. (Otamendi, Jose Luis:
|
|
|
Honela mintzatu zen Joxi Ubeda pertsonaien inguruan: "
|
Bere
liburu honetan omentzen diren idazleen zerrenda luzea da. Baina bizitzari ere egiten dio omen, bizitzako galtzaileei eta anti heroiei." (Ubeda, Joxi:
|
|
|
Hortaz, literatur lanen inguruko erreferentziez gain, zinema eta musikaren inguruko aipuak ugalduz doaz. Bestalde, metaliteratura egiteko joera nabaria da, honela, idazle askok
|
bere
liburuan bertan liburuari berari buruzko gogoetak eskainiz. Honekin guztiarekin, Pott Bandaren eragina nabarmena dela garbi ikusten dugu:
|
|
|
Hortaz, literatur lanen inguruko erreferentziez gain, zinema eta musikaren inguruko aipuak ugalduz doaz. Bestalde, metaliteratura egiteko joera nabaria da, honela, idazle askok bere liburuan
|
bertan
liburuari berari buruzko gogoetak eskainiz. Honekin guztiarekin, Pott Bandaren eragina nabarmena dela garbi ikusten dugu:
|
|
2001
|
|
|
Bere izatea auzitan jartzen duen literatura honek idazketaren beraren zentzuaz egiten digu galde. Patricia Waugh ek metafikzioari buruzko
|
bere
liburu ezagunean azpimarratu duenez:
|
|
|
Sarrionandiak egunerokotasunetik irteteko, hain baliabide erromantikoa den honekin betetzeko, bide bikoitza aukeratu du: bidaiatzea eta fikzioa egitea, eta biak aukeratuz indarrez bete du
|
bere
liburua, hein berean bidaia eta fikzioa dena, norberaren mundutik ihesi joateko modu bi aukeratu dituena, literatura literaturaz hornitzeko modua duena.
|
|
|
Era berean osotzen du
|
bere
liburua Sarrionandiak, bidaiaria bere etxerako itzulian jarriz eta, beharbada, euskal idazleak, Marinel zaharraken egitura errepikatuz, bidaiaren biribiltasuna azpimarratzen du. Agian, Sarrionandiak azpimarratzen duena, zera da:
|
|
|
Lan hau burutzerakoan kontuan izan ditut Aizpea Azkorbebeitia ikerlariak egindako zenbait ohar, testuan aipatuko denez. Lan honek ez zuen aurrera egingo Asier Astigarragaren iradokizunak bidean izan ez baziren, berarekin egindako elkarrizketek biribiltasun berezia eman diote nire hainbat iritziri,
|
bera barik
liburu hau ez litzateke dena izango.
|
|
2002
|
|
|
Horregatik, oso ekipaia arina darama, benetan aurrera egiten lagundu dion gauza bakarra eraman du espetxetik: Literatura, eta
|
bere
liburuen artean badira bere gelan sartuta bizi izan zen poetisa iparramerikarraren testuak. Emily Dickinsonek leihotik ikusten zuen lorategi zatia, Irenek espetxetik ikusten zuen zeru zatia bezala, da ilusioa ahalbidetzen dion elementua, literarioa izan ez izan.
|
|
|
Fernandez, I. & Ezkerra, E.: 1997), Lertxundik
|
berak
liburuak izandako oihartzun eskasaz harrituta zegoela zioen. Zorionez, espainierara itzuli izanari esker, kritikak testua berriro aztertu ahal izan du, eta L. de la Peñak El Paísen() idatzitako iruzkinean agertzen diren laudorioek, esaterako, erakusten dutenez, eleberria harrera ona izaten ari da.
|
|
|
25 Iratxe Gutierrezek (2000) argitalpenok guztiok aipatzen eta aztertzen ditu
|
bere
liburuan. sortu ziren hainbat saio" Sorgin afaria"()..., edo gaur egun egiten diren" Komatxo artean" (1995...) edo" Sormenari lehio" saioak eta beste hainbat saiotan liburugintzari eskaini zaizkion tarteak. Telebistari dagokionez, berriz," Arkupe"," Farenheit"()," Hitzaro"() edo 2001eko ekainerako 39 saio emitituta zituen" Sautrela" programak gogoratu nahi genituzke, besteak beste.
|
|
|
Torrealdairen aburuz, aurreko taulan datozen azken bi belaunaldiekin hasten da euskal edizio modernoaren historia. Hauxe esaten du soziologo ezagunak
|
bere
liburuan (1997: 560):
|
|
|
Etxaniz, X.: 1997); gainera, gizonak nagusi ziren tradizio literarioaren barruan emakume baten lehen argitalpena izan zen3 Emakume gaztea zen Bizenta, eta, gainera, kultua (latina, gaztelania eta euskara zekizkielako); egileak
|
berak
liburuaren hitzaurrean dioskun modura, garai hartan desegoki edo arrarotzat har zitekeen hori. Esandakoaz gain, 2 I. Sarasolak bere Historia social de la Literatura Vasca (1976:
|
|
|
Gipuzkeraz dago idatzita, eta euskaltasun tradizionalistaren azken hondarraren baserri munduaren kontakizun idealizatua da. K. Otegik, Pertsonaia euskal nobelagintzan (1976)
|
bere
liburuan, obraren oinarrizko ezaugarriak deskribatu zituen, hots, geografiaz, moralez, hizkuntzaz eta ideologiaz definitutako bi munduren azalpena: batetik, euskal mendi eta baserriaren mundu idealizatua, euskal funtsaren eremu berezia, eta mundu urbanoa, bestetik, bertute abertzale zein moralik gabea.
|
|
2003
|
|
|
gure liburuak ez dira aldatu (izan be, ez da hain erreza goizetik gauera holako liburuak barriren barri aztertu eta argitaratzea). Baina gauzak oraingo bidetik aurrera badoaz, eta euskaldun fededunen belaunaldi barriak bide horretatik joten badabe, Eleizeak be
|
bere
liburuak egokitu egin ditu. Nik dakidanez, hor dabil aspalditxuan taldetxu bat meza liburu eskurakoia (txikia) egin guran; bide batez, egindako itzulpenak zehatz aztertu gura ei dabez.
|
|
|
Berandukoa: XVIgarren gizaldirarte euskera zaharrak ez dau urten liburuen plazara; izan be, Bernart D" Etxepare dogu lehenengo euskal idazlea, ta beronek be ondo ekian hori,
|
bere
liburuaren izenak argi dinoskunez: Linguae Vasconum Primitiae (1545).
|
|
|
Jakina, hemen be betikoa jazo jaku: euskerazko liburuak ez ditu inork erderatzen (ta gure Iztuetak euskeraz eskaini euskuzan
|
bere
liburu jakingarriak!), eta holan ezin gure gauzarik munduan zehar zabaldu.
|
|
|
Imanol Oruemazaga berriztarrak. Nok esango eustan orduan niri, handik urte batzuetara neuk erosiko neutsazala Aita Onaindiari
|
bere
liburu honen azken aleak, Larreako komentuan, Derioko abadegeien artean saritzat bananduteko!
|
|
|
Zalduak beti adoretu ta bultzatu ninduan euskera bidetik aurrera joteko. Horretarako
|
bere
liburu batzuk be emon eustazan, euron artean orduan balio handikoa zan R.M de Azkueren hiztegi ederra...
|
|
2005
|
|
|
Jon Arretxeren kasua ez legoke ikuspegi horietatik urrun.
|
Bere
liburuak batez ere jende gaztearen artean zabaldu dira, hala ere, bere argitaletxeak gutxitan sailkatu izan dizkio liburuak, areago, sail nagusian argitaratu izan ditu. Elkarrek Hakuna matata liburuaren berrargitalpena egin zuenean gazteentzako Branka sailean argitaratu zuen.
|
|
|
Ostiralak liburuko" Estalkia" ipuinean irratian egin behar dioten elkarrizketa dela eta Jon Arretxe bera dugu protagonista. Irratsaioaren fikzioan Ostegunak
|
bere aurreko
liburuaren nondik norakoak azaltzen ditu. Batetik, esanguratsua da berak bere liburuari egiten dion burla, eta bestetik, are esanguratsuagoak dira elkarrizketetan literaturaren gainean tartekatzen diren uste eta kritikak:
|
|
|
Irratsaioaren fikzioan Ostegunak bere aurreko liburuaren nondik norakoak azaltzen ditu. Batetik, esanguratsua da berak
|
bere
liburuari egiten dion burla, eta bestetik, are esanguratsuagoak dira elkarrizketetan literaturaren gainean tartekatzen diren uste eta kritikak: euskalkien erabilera literaturan, fikzio eta errealitatearen arteko muga, idazkera kultu eta jatorraren arteko aldea...
|
|
|
bidaia kronika eta umorea.
|
Bere
liburuak arrakastatsuak izan dira salmenten aldetik, eta irakurle asko izatea lortu du. Lanak:
|
|
|
Liburu honek ezartzen du bere literaturan nagusi jorratzen duen generoetako baten lehenengo mugarria ere, bidaia generoa hain zuzen. Liburuak alde nabarmena azaltzen du sail
|
bereko
liburuekiko. Hakuna matata(" Lasai motel" swahili hizkuntzaz) izan da argitalpen bat baino gehiago izan duen bakarretakoa.
|
|
|
11 Kandela, kritika aldizkaria, Hordago, 1984 hartu duen inportantzia ikusirik, posibilitatu du ipuina, jenero gisa, aurrera eta indartsu kaleratzea euskal literaturaren munduan. Fenomeno asko izan dira ipuingintza bultzatu dutenak eta asko dira ipuinak idaztearen aldeko arrazoiak; nobelaren aurrerapausoa, ariketa erraza,... eta ipuinaren beraren funtzioa; Pere Calders idazle katalanak honako hau dio
|
bere
liburu baten hitzaurrean:
|
|
2007
|
|
|
Hego Ameriketan edozeinek esan deikezu egiarik handiena, poesiarik ederrena, ahoa zabaldu eta barruan daukien magia aterata. Hori era ederrean agertu izan deusku Galeanok
|
bere
liburuetan. Eta Benedettiren testu eta poesiai be edertasuna darie:
|
|
2011
|
|
|
Ohikoena kazeta
|
berean
liburu beraren kritika behin baino ez agertzea da. Halatan ere, salbuespen bat dugu Piknika izotzetan (Alberdania, 2009) lanaren kasuan; Bixente Serrano Izko kritikariak 2009ko abenduaren 20an Berrian idatzitako kritikan halaxe dio:
|
|
|
Pereirak dioenez hau, Fernando Reyk
|
berak
liburuaren aurkezpenean esan zuenez, ez du enkarguz itzuli, plazer hutsez baizik. Horrenbestez, aukera izan du, dioenez, epeen estutasunik gabe lan egiteko:
|
|
2015
|
|
|
Begira zer esan omen zuen (Linboko Argiak dixit) JA Arzek
|
bere
liburu gipuzkoano hori dela eta: " Faxistek eta alderdi politikoek Herria ume bat bezala kontsideratzen dute.
|
|
2017
|
|
|
Aurrerabide modernoaren jardunbide ohikoari jarraiki, oroimenera jo du Gortarik, helburua erdiestea eragotzi dioten okerrak atzeman eta horiek kon112 Postestrukturalismoak erne jartzen gaitu botere hegemonikoen aurkako borrokan esentzialismoan erortzeak ekar litzakeen arriskuez. Atutxak berak badaki hori eta aipatu egiten du
|
bere
liburuan: "[...] proposamen apurtzailea, pentsamendu subertsiboa edota jarrera iraultzailea ere ezin direla azentu bakarrekoak izan." Ikus Kanonaren, 24 or. Nago Uriberi indiferente jokatzearen salaketa eginda, Atutxak, hain zuzen ere, euskal diferentziaren zaintzan azentu bakar bat daukala zilegitzat.
|
|
|
Kosinskiren aipurako, Wildek honako erreferentzia hau dakar: Daniel Cahill," An Interview with Jerzy Kosinski on Blind Date", Contemporary Literature 19 (1978ko udaberria), 142 or. Forster eta Elkinen aipuetarako, ordea, ez ditu erreferentzia zehatzak agertzen, horren ordez
|
bere
liburuko 2 eta 5 kapituluetara igortzen gaitu, hurrenez hurren, aipu horien gaineko azalpen osoago baterako.
|
|
2019
|
|
|
Kandinskyren tradizioa58, gazte literatura izanik, kritikarien aldetik ez du arreta bereziturik izan, nahiz eta, adin gaztekoen hezkuntza zirkuituan sartu delako
|
bere
libururik salduenetako bat izan. Emakume eta gizonen arteko harremanen gaia jorratzen du bikote gazte batean ematen den moduan, eta protagonista femeninoaren ahotsaren bidez kontaturik.
|
|
|
Hala ere, saiakera eta inoiz poesia ere, modu apalagoan, jorratu izan ditu. Bestetik, zenbait lanen artean urte asko pasa direla ikusita, esan dezakegu bere produkzioa ez dela jarraitua edo konstantea izan, baina,
|
bere
liburuek hainbat berrargitalpen ezagutu dituztenez, eta bere obren kalitateagatik kritikak, sariek eta erakundeek beti babesa eman izan diotenez, irakurlegoak euskal narratibaren esparruan beti leku sendoa duen idazletzat pertzibitu du. Hona hemen euskal literatura sistemako produkzioari egindako ekarpena osatzen duten orain artean argitaraturiko 9 eleberriak:
|
|
|
20 Bradbury, Malcom, The history man (1975)
|
bere
libururik ezagunena da, unibertsitateko irakasleen giroko eleberri kritikoa bada ere, ezkontza barruko harremanaren endekatze eta genero rolen inguruko azterketa sakona da. Ezkontide biek dituzte ezkontzaz kanpoko harremanak.
|
|
|
Iria Marañonek
|
bere
liburuan aipatzen du eskoletan neskek gutxiago hitz egiten dutela, irakasleek gizonezkoei hitza gehiagotan ematen dietelako. Beraz, gure dekalogoan honako adierazpenen antzekoak txerta genitzake:
|
|
2021
|
|
|
Literatura prozesu gisa irudikatzeari heltzen dio MIR1 ek ere, baina kasu honetan, irakurketara mugatzen da.
|
Berarentzat
liburu edo beste edozein testu hainbat aldiz berrirakurtzea ez da, bere ikasleetako zenbaitek adierazten dioten moduan, denbora alferrik galtzea, baizik eta irakurraldi bakoitzean esperientzia literario antzeko baina desberdin bat bizitzeko aukerak zabaltzea: " Nik Lili eta biok lauzpabost aldiz irakurri dut, eta ikasleren bat harritu egin zait, baina kontua da irakurketa bakoitzean beti topatzen duzula zerbait" (MIR1).
|
|
|
Joseba Sarrionandia. Ni orain nago irakurtzen
|
bere
liburu bat. Bai, bai [liburua erakutsiz].
|
|
2023
|
|
|
Ez dakigu bertsogintza noiz sortu zen. Juan Mari Lekuonak, Ahozko Euskal Literatura
|
bere
liburuan," bertsolariak artzai aroan duela bere koka leku; eta bertsolariak klasikoen aurreko mundu bat isladatzen duela" diosku. Nolanahi ere, XV. gizaldira arte ez dugu izango bertsogintzaren idatzizko lekukotasunik.
|