|
2000
|
|
|
Halakoetan eskubide horien kobraketa uztarturik dago zuzenbidearen arazorik latzenekin eta zerga biltzaileak edo zerga errentariak eskura du, itun misteriotsu hori dela bide, botererik arriskutsuena. Erregistroaz esan dugun gauza
|
bera
esan daiteke hipoteka kodeaz. Erakunde horietan, ñabardurak baztertu eta ez ditzagun ugaritu aurreko arreta pisuegiak; batera ditzagun ogasunaren eta legeriaren asmoak.
|
|
|
Berba batez esateko, eskubide politikoak eta eskubide zibilak. Ezin argiago nabari daiteke puntu hori,
|
berak
dioena hona eraldatuz gero:
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipioaren sintetizatzaile fidelena Alfred J. Ayer izan zen, batez ere 1936ko Language, Truth and Logic [Hizkuntza, egia eta logika] kontuan izaten badugu.
|
Berak
dioenez, lehendabiziko bertsioak, hertsienak, bete zuen enpirismo logikoaren etapa hau, Vienako Zirkuluarena, hain zuzen. Jo dezagun, bada, Ayerrengana.
|
|
|
Vienako Zirkuluan inferentzia induktibo hauek legezkotzat hartzeko modurik onartu ez zutenek, legeen ikusmolde erabat artifizial eta batere ez erakargarri baten menpe ikusi zuten beren burua. Carnapek, bere hasieratan, Aufbau ean esate baterako, ‘Gizaki oro hilkorra da’ motako orokorpen batek hilda daudela dakigun gizakiei buruz soilik ari direla zioen; gauza
|
bera
esan genezakeen ‘Eguzkia egunero ateratzen da’ enuntziatuaren inguruan. Beraz, ‘Bihar eguzkia aterako da’ ez da eguzkiak egingo duenari buruzko enuntziatua, nik iraganean esperientziaturikoaren eta etorkizunean proiektatzen dudanaren deskribapen zeiharra besterik ez baizik.
|
|
|
Bere partaideek matematika esperientzian ez dela oinarritzen onartzen zuten, bere baliozkotasuna guztiz autonomoa delako. Eta gauza
|
bera
esan zitekeen logikari buruz, ez baitu esperientziak inola ere aldatzen edo birmoldatzen. Biak, logika eta matematika, a priori dira baliozkoak; hau da, esperientziarekiko independenteak dira.
|
|
|
Denboraren poderioz, Wittgenstein izan bazen ere Tractatus aren tesiei buruz bere iritzia aldatu zuena, gauza
|
bera
esan liteke Carnapi buruz. Honek 1934an Logische Syntax29 idatzi zuenerako, ez zegoen ados logika klasikoa pentsamendua errepresentatzeko logika bakarra zela baiesten zuen ikuspegiarekin.
|
|
|
Baina besterik gabe ez du zentzurik esateak tautologia batek harritzen duenik. Aipatu d (it) udan beste esperientziaz (esperientziez) —erabateko ziurtasunaren esperientziaz— gauza
|
bera
esan daiteke. Ohizko bizitzan guztiok dakigu zer esan nahi duen salbu egoteak.
|
|
|
Esan zuen Freuden ikerlana" ikerketa estetikoa" zela. Esan zuen gai honi buruzko Freuden liburua oso liburu ona zela hutsegite filosofikoak aurkitzeko, eta gauza
|
bera
esan litekeela bere lanei buruz orokorrean, kasu askotan galde daitekeelako esaten duena zein neurritan den" hipotesi" bat eta zein neurritan den gertakari bat irudikatzeko modu on bat —auzi honi buruz esan zuen Freud bera ere maiz ez dagoela ziur— Esan zuen, adibidez, Freudek nahaste bat sortu zuela zeure barrearen zergatia jakitearen eta barrea eragiten dizun arrazoia jakite... Azken puntu hau ere azaldu zuen hauxe esanez:
|
|
2001
|
|
|
lon. Gai berei buruz gauza
|
berak
esaten badituzte, Sokrates, azal nitzake.
|
|
|
Sok. Eta zer gertatzen da gai berei buruz gauza
|
berak
esaten ez badituzte. Neurri batean, esate baterako, igarleen arteari buruz hitz egiten dute Homerok eta Hesiodok.
|
|
|
Arrazoi hauengatik jainko honek olerkari haiei beraien arrazoitzeko ahalmena kentzen die, eta haietaz baliatzen da zerbitzari izan daitezen, jainkoek aukeratutako profeta eta igarleekin ere gertatzen den legez; eta guk, entzuten dugunok, jakin dezagun ez direla haiek, arrazoimena beraiengan ez duten olerkariak, hainbeste estima merezi duten gauza horiek esaten dituztenak, beraien bitartekaritzaz mintzo den jainkoa baizik. Eta argumentu honetarako froga handiena da Kaltzididako Tiniko19, berak inoiz ere ez baitzuen gogoratzeko moduko olerkirik egin, denek ezagutzen duten peana izan ezik, kantu guztietan ederrena agian,
|
berak
dioen moduan" Musen aurkikundea" besterik ez. Honela, hain zuzen ere, zalantzarik izan ez dezagun, erakusten digu jainkoak olerki eder hauek ez direla gizatiarrak edo gizonenak, jainkotiarrak eta jainkoenak baizik.
|
|
|
lehen dedukzioaz hitz egin dugunean, dedukzio objektiboa izan da nabarmenki Kanten ardura handia, hau da, ezagutzaren baliotasuna frogatzea. Eta
|
berak
esaten digu dedukzio subjektiboa ez zaiola hain garrantzitsua iruditzen, hots, subjektuaren barne egitura argitzea. Hala ere, Kantek berak ezin du alboratu subjektuaren izaera sistematikoa azaltzeko irrika hori.
|
|
|
Orain arteko guztia osagaien irakaspen transzendentalean jasotzen zen. Bertan, Kantek
|
berak
dioenez, ezagutzaren eraikuntzaren baldintzak argitu dira; baina filosofiaren eraikuntza sendoa osatzeko, gainera, egitasmo bat behar da, ditugun osagaiekin ongi bat etorriko den egitasmoa. Eta horixe lantzen du Kantek Kritika ren bigarren zati honetan, metodoaren irakaspen transzendentalean.
|
|
|
San Ignaciok ez ditu gogoa eta bere ahalmenak kontzeptuz bereizten; baina praktikan, aldiz, gogoa, gizakia, bere nahimenaren eta adimenaren jaun dela, desberdina dela eta biak
|
bere
esanera (gogoarena) erabil ditzakeela eta behar dituela erakusten digu.
|
|
|
Ez da erraza adierazten gogoak zelan epaitzen duen, adibidez, adimenak emanak. Nolabait, gogoak beti dauzka aurrean,
|
bere
esaneko, berea den adimena aditzen eta baita bere adijardunen emaitzak. Gogoan —gogoaren mena denez— dabil adimena aditzen.
|
|
|
dakiena daki eta bestea jakingo duela daki. Ez dago ezeren zain den dena
|
bere
esanera jartzeko, gizakia, gizakiaren eginbeharrak, etika osoa.
|
|
|
Eta nire fede berrituaren edukia ez dago nire hausnarketen emaitzetan, ez liburuetan, ez eta teologoen eta jakintsuen esanetan, gizaki zehatzen bitartez nire egiaren maitasuna piztu eta sutu egiten didan Espiritu Santuak erakusten didanetan baizik.
|
Berak
esaten dit nortzuengandik ikasi behar dudan nire fedearen edukia. Eta nire benetako fede irakasle diren gizaki horiek Espirituak berak gantzututakoak dira, zehazki Elizako artzainak dira.
|
|
|
Bera eta maitagogo hurkoa eta maitagarri den oro maitatzea da. Eta Jaungoiko maitatuak maitagogoago, maitaleago egiten gaitu; hau da, zenbat eta, maitasunez,
|
bere
esanera zintzoago jarri, askatuago eta ezagutariago egiten gaitu. Eta, batez ere, bere graziaz beteago.
|
|
2003
|
|
|
Esan baitzidan egon zela Sokratesekin, garbituta eta sandaliak jantzita, gutxitan bezala, eta galdetu ziola nora ote zihoan horren dotore jarrita. Eta
|
berak
esan ziola:
|
|
|
Eta nik berriz ez nekiela esan nion. Eta
|
berak
esan zuen:
|
|
|
Ekarri, mutila, freskatzeko ontzi hura —esan zuen zortzi koti214 la25 baino gehiago hartzen zuela ikusirik. Hori bete ondoren, lehenik berak edan zuen, gero Sokratesentzat betetzeko agindu zuen eta aldi
|
berean
esan omen zuen:
|
|
|
Eta Fedrok eta gainerakoek
|
berak
esan behar zela uste zuen moduan esateko eskatu omen zioten.
|
|
|
2 Hortaz, legearen arabera eratutako botereei men egiteko betebeharra lehenengo legearen ondorio da, Jainkoak ezarri baititu botere horiek; gisa bertsuan, norbaiti kalte egitearen ez zilegitasuna edota bakoitzari berea emateko betebeharra bigarren legearen ondorio dira; azken buruan, lege horiek guztiak funtsezkoak direnez gizarte ordenari begira, esan ohi da legeok benetan aldaezinak direla, eta, izan ere, halaxe da. Gauza
|
bera
esan daiteke ordena horri begira eta lehenengo bi legeen ondoriozko betebeharrei begira oinarrizkoak diren beste erregela berezi guztien inguruan. Ildo horretatik, tutore karguaren oinarrizko betebeharra da, bere zaintzapeko umezurtzaren aita bihurtu eta horren pertsona nahiz ondasunak jagotea, eta, horregatik, betebehar hori lege aldaezinen taldean sartzen da.
|
|
|
23 Lege aldaezin eta nahierarako legeei buruzko hausnarketek edota legeon izaera, zuzentasun nahiz agintearen inguruan egindakoek erakusten dute behar beharrezkoa dela horien espiritua aztertzea, aldaezintasun ezaugarriak bereiztea, erregela orokorrak eta bereziak desberdintzea eta azaldu gainerako desberdintasunak egitea; gauza
|
bera
esan daiteke, aurki azalduko direnei buruz. Hala eta guztiz ere, esperientziak erakutsi digu ohar horien oinarriak zeharo natural eta positiboak diren arren, batek baino gehiagok ez dituela ezagutzen edo gutxiesten dituela, eta lege naturalen eta nahierarakoen arteko desberdintasuna ere ez dutela onartzen, uste dutelako horiek guztiek izaera, zuzentasun, aginte eta ondore berberak dituztela, ondokoagatik:
|
|
|
Bigarrena da gizakiak Jainkoak euren premiak asetzeko ezarri dizkien lanetan aritzea; lanerako hartu ditugu gorpuzkiak eta zentzumenak, eta egun gizakiak horiek Jainkoak ezarritako zigor moduan badituela egia bada ere, modu
|
berean
esan daiteke gorpuzki egokiak eman zizkiola Sortzaileak haste hastetik eta ez zela hori gertatu zigor gisa ezartzeko ustearekin. Dena den, zalantzarik gabekoa da gizakia, izaeraz, lanerakoa dela egina; horrexegatik, hasierako errugabetasun egoeran Jainkoak agindu zion hori.
|
|
|
Astronomia hori faktikoki zuzena bezain emozionalki egokia zen: arazo fisiko zein sozialak ebazten zituen (ezin da gauza
|
bera
esan astronomia modernoaz); oso modu soil eta irudimentsuen bidez jarri zen frogapean (harrizko behatokiak Ingalaterran eta Hego Pazifikoan, eskola astronomikoak Polinesian). Animalien heztea eta txandakako nekazaritzaren asmakuntza ere heldu ziren.
|
|
|
Hori Kuhnen oinarrizko puntu baten antzekoa da: zientziagintza ‘normalduak’,
|
berak
esaten dion bezala, edo zientzialariaren lan ‘normalduak’, onarpenen egitura antolatu bat, edo teoria, edo ikerkuntza programa, aurresuposatzen duela, zientzialari komunitateak behar duena haien lanari buruz razionalki eztabaidatu ahal dezaten.
|
|
2004
|
|
|
Arrazoi sendoak egonda ere ez litzateke oso zentzuzkoa izango gure etxe parean dagoen mendiaren edo gure besoaren existentziaz zalantza egitea; ea nor doan hortik zehar esanez bere gorputza ez dela bere gorputza edo, beharbada, berak ez duela existentzia fisikorik. Zalantzan jar dezakegu ingurukoen artean berrehun edo bostehun metrora dagoen pertsona gure ezagun jakin bat den ala ez, baina ea nork jarraitzen duen gauza
|
bera
esaten behin gure parera heldu dela: " itsua hago ala?", entzungo dugu berehala erantzun modura, handiagoren bat ez bada.
|
|
|
Arriskutsua izango zen zientziarekin zerikusia zuten zenbait ustekizun auzitan jartzea, baina arriskutsuagoa izan zitekeen elizaren aginte morala ere auzitan jartzea. Dena dela, ez du ematen,
|
berak
esaten duenagatik, bere barruan horrelako asmorik gordeta geratu zenik. Alderdi horretatik arrazoiak daude pentsatzeko bere iritzian onartzen zuela bere garaian indarrean zegoen agintea.
|
|
|
Pentsamendua eta neure existentzia Niarengan bat eginda agertzen ziren bezala, Jainkoaren (izaki perfektuaren) ideia eta Jainkoaren existentzia lotuta agertuko dira. Jainkoa zer den esatea eta Jainkoa existitzen dela esatea aldi bereko baieztapenak izango dira, gauza
|
bera
esatea izango da; eta, jakina, behin hori baieztatuta, gainerako guztiaren existentzia Jainkoaren esku egongo da, Jainkoaren baitan, izaki absolutuan, perfektuan, emango da.
|
|
|
Ohorea baino nahiago zientzia lantzea etekinik ateratzeko asmo barik. Baina zegoen lekuan egitasmo hau aurrera eramateko modurik ikusten ez zuenez, denboraldi bat Parisen medikuntza eta legeak lantzen pasatu ondoren, ikasketak bukatzean eta,
|
berak
esango zuen moduan, bere maisuen menpetasunetik alde egiteko urteak bete bezain laster, bidaiatzeari ekin zion. Izango zuen eragina erabaki honetan, seguruenik, bere izaera deserrotuak eta baita bere senideenganako lotura ahulak ere —bere aitarekin, eta baita anaia eta arrebarekin ere, izango zuen harreman hotza zela-eta, beti urrundu samar egon zen eurengandik—; baina seinala daiteke, halaber, lagungarria izango zitzaiola erabaki hori hartzeko orduan bere eskola bizitzak emango zion bakardadean egoteko zaletasuna.
|
|
|
Alabaina, onartu behar dugu aniztasunaren onarpen garbi horrek berezko distira duen arren, ez duela Descartes eramango urrats bat gehiago ematera eta horrelako planteamendu batek gerorantzean izango duen garapenaren atea irekitzera.
|
Berak
esango digu: " ona da herri anitzen ohiturei buruz zerbait jakitea"; ona izan bai, baina arin esango du, baita ere, ikuspegi ezberdinen artean zentzuzkoagoa dela arlo honetan bere ideiak —kristautasunarenak, alegia— egiazkotzat jotzea, arrazoimenak horretara bultzatzen omen duelako.
|
|
|
Etikari buruzko hitzaldia izenez ezagutzen dugun testua, izenburu konbentzionalak
|
berak
dioenez, hitzaldi baten testua dugu, Wittgensteinek berak izkiriatu zuena," Heretics Society" izeneko elkartearen aurrean 1929ko azaroan irakurtzeko. Hauxe dugu gure filosofoak etikaz izkiriatu —eta hitzaldi bidez argitara eman— zuen testurik luzeena.
|
|
2005
|
|
|
3 Zuzenbide naturala ulertzeko, alabaina, ohartu behar da badirela gauza batzuk zuzenbide horren barruan kokatzen direla okerretara. Zernahi gisaz, eskolastikoek atsegin dute erredukzioaz (reductive) hitz egitea, hau da, zuzenbide naturalari ez zaizkiola horiek batere arrotz; era
|
berean
esan genuen zuzena zela zuzengabekoa ez zena. Abusuaz ere, anitzetan, arrazoimena legezkoa edo horren aurkakoa baino hobe dela esaten duena ere, behartu ez arren, zuzenbide naturalari dagokiola esan ohi da.
|
|
|
Juriskontsultoek ahalmen horri bakoitzari
|
berea
esaten diote. Guk, aurrerantzean, eskubide deituko diogu, modurik zehatzen eta hertsienean.
|
|
|
Legeak ezin ditu behartu menpeko ez dituenak, horientzat ezarri ez bada. Norentzat ezarri zen ere, legeak
|
berak
dio: Adi Israel.
|
|
|
Izan ere, legearen errealitatea beren bihotzetan idatzia daukatela erakusten dute, beren kontzientziak aitortzen duen bezala, batzuetan salatu egiten baititu eta besteetan zauritu. Gauza
|
bera
dio 26 txatalean: Erdaingabea, ordea, legearen aginduak betetzen baditu, ez ote du erdaindutzat hartuko Jainkoak?
|
|
2006
|
|
|
Paradigma heroikoaren barruan autorea ez da autore: Homero ez da Homero, Hesiodo ez da Hesiodo, Homero eta Hesiodo ahozko tradizio kulturalak duen performance edo bilakaera prozesuaren isla dira8 Gauza
|
bera
esan daiteke, orobat, Teognis, Arkiloko eta Tirteori buruz9 Leku eta garai ezberdinetan epikaren garapenean esku hartu duten autoreen bilduma da autorea 10 Gai edo pasarte ezberdinak elkarrekin jartzen dituen demiurgoa 11, kantuen arotza12 Aedo edo kantari epiko bakoitzak bariazio baten barruan tolesten zituen gertakariak.
|
|
|
Gure bizitzak aurrera egingo luke, inongo eragozpenik gabe. Baina, gauza
|
bera
esango al dugu estetikaren esparruan. Esaterako, ez al dago eztabaidatzerik zein den hobea, Mozarten pieza klasiko bat edo nik neuk gaur goizean asmatu eta jo dudan pieza?
|
|
|
Humek ez luke ukatuko baten batek Torrente eta Mystic River filmak maila berean jar zitzakeela. Hala eta guztiz ere,
|
berak
dioen eran, ‘inork ez du aintzat hartzen haren gustua’ Zinemagintzaren munduan murgilduz gero, zinema kritika egokiago batera iritsiko gara denok. Aprioriko erregela estetikorik ez dagoen arren, giza naturak dituen oinarrizko ezaugarriak direla-eta, adostasun estetikora iritsiko garela uste du Humek.
|
|
|
Galdetzen baldin badiozu, zergatik larritzen zara horrekin?, berak erantzungo dizu, dirua eskuratu nahi dudalako. Galdetuz gero, zergatik?,
|
berak
esango du, dirua atseginerako tresna delako. Eta hemendik harantzago joatea arrazoi baten bila absurdoa da.
|
|
|
Aipatu bi kasu horietan, Humek onartzen du arrazoimenak eragina izan dezakeela grinen gainean.
|
Berak
dioenez, arrazoimenak bi modutan izan dezake eragina ekintzaren gainean. Batetik, arrazoimenak grinak suspertzen (edo ahultzen) ditu grinaren objektuaren existentziaren (edo ez existentziaren) berri emanez.
|
|
|
Hau Platonek
|
berak
dio (alderantziz, noski, geure gauza Platonen ideia baita, eta geure isla Platonen gauza; desberdintasun horrek ez du hala ere arrazoibidearen egitura ukitzen), eta gustura errepikatzen du, berton aurkitu uste baitu gauzaren eta ideiaren arteko diferentzia esentziala, are gauza ideiari erabat egokituko litzaiokeen kasuetan ere.
|
|
2007
|
|
|
Hezkuntzaren inguruko jarduerak, beti ere," gizaki osoa" hartu behar du kontuan; zentzu honetan, interesgarria izan daiteke ikustea nola adierazi izan den hori pedagogiaren historian —esaterako— paideia eta Bildung kontzeptuekin. Paideia, ezaguna den bezala, Kristo aurreko V. eta IV. mendeetako greziar hiri estatuetan sortutako ideia da, eta, Gudjons ek dioen bezala, aldi
|
berean
esan nahi du" bizitza forma praktiko bat" eta" filosofikoki zehaztutako giza formazio ideal bat" 29 Labur esan dezakegu, kontzeptu horrek giza prestakuntza orokor bat islatzen duela, zeinak aldi berean polis ean eraman beharreko bizitza sozio-politiko egoki bat eta bertutearekin loturiko bizitza indibidual on eta justu bat aditzera ematen duen. Paideiak, honela Bohm," hezkuntza fisikoa, politikoa eta estetiko morala biltzen ditu idealki"," bere helburua kultura orohartzaile bat da" eta" bere emaitza indibiduala gizaki osatua da, alegia, bere gaitasun fisiko, mental eta espiritual guztiak harmonikoki garatu dituena" 30 Zentzu honetan aipatu beharrekoa da, ere, paideia hori —gure" pedagogiaren" oinarrian dagoena— ez dela bestelako hizkuntzetan" hezkuntza" hitzarekin bakarrik itzulia izan, baizik eta baita" kultura" edota" humanitatea" bezalakoekin ere31 Azken batean kontzeptu horrek —egungo gure egoeratik orduko greziar egoerara dagoen aldean sartu gabe— zera erakusten digu:
|
|
|
Gizakiaren mundua linguistikoa den bezala, horrela dio bederen Gadamerrek, hizkuntzaren mundua ere gizatiarra da: " Hizkuntzaren jatorrizko humanitateak, bada, aldi
|
berean
esan nahi du gizakiaren jatorrizko —munduan egotearen— linguistizitatea" 115 Hizkuntzaren dimentsio gizatiarra, beraz, ez da eranskin baten modukoa, eta, horregatik, hizkuntzak gizakiari eskaintzen dionaren —eskaini ahal eta behar dionaren— inguruko galdera saihestezina da. Modu honetan, Humboldtek bideratutako" hizkuntzaren kontzepzioak", Gipperren hitzetan," antropologiarako, filosofiarako eta gainontzeko gizakiaren zientzietarako zubi sendoa eraikitzen du" 116 Ikusi bezala, beraz, hizkuntzaren antropologia filosofikoak oinarri bat eskaintzen dio hizkuntzaren teoria pedagogikoari, hain zuzen gizakiaren linguistizitatea eta hizkuntzaren gizatasuna elkarreragin dinamiko eta humanizatzaile batean lantzeko aukera ematen baitu.
|
|
|
Horrela, bada, euskarari —bestelako" ama hizkuntzei" bezalaxe— errealitatearen ulermena ahalbidetzeko eta baldintzatzeko gaitasuna aitortu zaio, hain justu, aipatutako Ortega Gasset, Pagliaro edota Gipper eta Schmitter autoreen hitzen zentzu berean210 Euskal hezkuntzari loturiko sozializazioa eta enkulturazioa, beraz, ezin izango dira gauzatu euskarari bereziki so egin gabe, ze, Chamizok eta Deweyk orokorrean esandakoak gurera ekarriz211, prozesu horiek bestela errealizatzeko posibilitaterik gabe geratuko lirateke. Modu
|
berean
esatekoa da, aurrera eginez, euskal hezkuntzak erantzukizun berezi eta jakin bat duela bere erreferentziazko hizkuntz komunitatearekiko: baldin eta" hizkuntz komunitatea" eta" hizkuntza" —Porzigen hitzetan—" giza errealizazio komunen lehen premisa" eta" kulturaren aurrebaldintza" badira212, orduan gure hezkuntzak arreta bereziz kontsideratu ditu euskaldunak eta euskara.
|
|
2008
|
|
|
Subjektu pentsatzailearen senaren afekzio gisa ulertu behar den neurrian, izate zentzu hura bigarren mailako zentzua da. Eta izate akzidentalari dagokionez, gauza
|
bera
esan daiteke," bere kausa zehaztugabea baita" (VI 4, 1027b34). Beste pasarte batean filosofoak baieztatuko du" akzidentea ez den etik gertu" dagoela (VI 2, 1026b20).
|
|
|
[...]. Baina halako printzipioren zenbatekoari eta espezieari dagokienez, ez dute denek gauza
|
bera
esaten. Aitzitik, Talesek, halako filosofiaren aitzindariak, ura dela esaten du (hori dela eta, lurra ur gainean dagoela ere adierazi zuen).
|
|
|
Gogoaren fenomenologian Hegel Kantengana itzultzen da eta Fichteren eta Schellingen jarreretatik urruntzen da, hein batean.
|
Berak
zioenez, filosofiaren hasiera jakintzaren teoria da. Ezin da absolututik hasi, bi horiek zioten bezala, absolutura ailegatu egin behar da; gugandik gertu dagoen jakintzatik (kontzientzia" naturaletik", hain zuzen) hasi behar dugu, hau da, absolututik urrutien dagoen jakintzatik; horregatik," propedeutika" bat behar da.
|
|
2009
|
|
|
Eta, Blanchoten idazlanean, subjekturik gabeko mintzaira espazialean idorotzen den horretan," erakartzearen" esperientzian egiten den" kanporako", hutserako, irekieran: hor, izateak —ez, ordea,
|
berak
dioenak edo esateko erak— heriotzaren hastapena erdi ezkutatu, erdi erakusten du.
|
|
|
"[...] ezagutza ez da zertan egiarantz zuzendua egon, ausazko elkarrekiko erlazio mugagabeen eszeptizismo eternora baizik". ‘Historiagileen historian’ objektibotasuna bilatzearen aurreko mespretxu nietzschetarra goretsi egiten zuen, gainera; objektibotasun horren aurka" genealogia" ezartzen zuen eta hori,
|
berak
zioenez," ez da perspektibako ezagumendu izatearen beldur".
|
|
|
Interpretazio zaharkituak ala berrituak. Moralaren genealogian argi asko egiten du bereizketa hori eta filosofiaren (edo
|
berak
dioen moduan, psikologiaren) eginbeharren artean sartzen du ezberdintasun horien bilaketa, azken finean, kausen bilaketa dena. Ez bakarrik bilaketa, baizik eta sorketa ere.
|
|
|
Jainkoa ohartu egiten da. Jainkoak, beraz,
|
bere
esana bete ez dutelako paradisutik bidali eta sufritzera kondenatzen ditu. Hortxe, bada, hauxe ikusten da:
|
|
2010
|
|
|
Pentsamolde horrexeri ekin diote Medinak, edota Durando eta Gregoriok, horien ustetan Jainkoaren borondatea delako denok bete behar dugun erregela. Doktrina horren defendatzaile gisa aipatu izan da, baita ere, Scotus;
|
berak
dioenez, borondateari dagokio, dela gainontzekoak jokabide zehatz baterantz zuzentzea, dela agintzea. Alfontso Castrokoak iritzi horri eutsi dio sakonean.
|
|
|
Gauza
|
bera
esan daiteke indukzioz, lotzeko asmorik gabe dekretatzen den eskumikuak ez duelako lotzen, edota absolbitzeko asmorik gabe ematen den absoluzioak ez duelako absolbitzen. Gainerako sakramentuetan, gauza bera gertatzen da.
|
|
|
19 Zinaren kasuan, ordea, ezin daiteke gauza
|
bera
esan. Norbaitek izan dezake zin egiteko asmoa, hots, Jainkoa lekukotzat jartzeko asmoa, baina behartu gabe.
|
|
|
Teoria horren alde, San Tomas aipa daiteke, hauxe baieztatzen duenean: banakako manuak guztion ontasuna erdietsi nahi badu, lege izaera hartuko du; lehenengo eragozpena konpontzean, gauza
|
bera
dio, eta hirugarrenari aurre egitean, ondoko erregela orokorra ezartzen du: guztion ontasuna erdietsi nahi duen manua, benetako legea da.
|
|
|
8 Arazo hori guztia estu estuan lotzen zaio lege hitza erabiltzeko moduari. Hala ere, esan behar da, azken buruan, legearen izaerak dakarrela manua erkidea izatea, alegia, izenak
|
berak
dioenez, gizakien erkidegoari edo taldeari ezartzea. Hori berori da abiaburua, San Isidoro eta San Tomasen aipatu pasarteetan, baita gerogarrenean aipatuko ditugunetan ere.
|
|
|
Irizpide berari eutsi dio Antonius Gomezek.
|
Berak
dioenez, legeari begira, ezinbestekoa da lege hori erkidea izatea, eta ez pertsona bati buruzko lege berezia; iritzi berekoak dira jarraian eta hurrengo kapituluan aipatuko ditugun autore batzuk ere.
|
|
|
legea ez da ezartzen pertsona zehatzentzat, orokorrean baizik. Gauza
|
bera
esan daiteke lege kanonikoen inguruan, Dekretuaren aipatu testuak frogatzen duen bezala; bertan esaten denez, Aita Santuek emandako kanon eta dekretuak lege publikoak dira. Testu berean agertzen den lege pribatua, berriz, ez da lege kanonikoa, zerbait oso desberdina baizik, ikusiko dugun bezala.
|
|
|
Platonek gauza
|
bera
dio hainbatetan, eta filosofo guztiek antzeko adierazpenak egiten dituzte. Horrexegatik esan zuen Biesiusek legeak direla bizitzeko arau publikoak, guztiok bete behar ditugunak beti, etab. Hortaz, lege praktikari eta jakintsuen doktrinari helduta, lege hitzak adierazten du erkidego zehatzari jarritako manu publikoa, duda izpirik gabe, eta ez pertsona jakin bati jarritakoa.
|
|
|
Horrexegatik, San Tomasek artikulu hartan Aristotelesen testua azaltzean, argitasunez baieztatu zuen legeak zuzentzat jotzen dituela ongizatea ahalbidetzen duten gauzak, hain zuzen ere, gizarte osoaren ongizatea ahalbidetzen dutenak, horixe baita antolamendu juridikoak aztertzen duena. Hor giza legea aipatzen ari da, baina gauza
|
bera
esan daiteke gainerako legeei buruz, bakoitzari dagokion heinean. Beste testuei helduta, hauxe erantzuten diegu horren kontrako eragozpenei:
|
|
|
Orokortasun horietatik edozein izango da nahiko, legea sortzeko, baldin eta zuzentasunaren beste baldintzak betetzen badira. Lehenengoa, orokorra da erabat, bere esparruaren barruan; bigarrenak orokortasun bera dakar, zuzentasun banatzailearen betekizunak gauzatzen direnean; hirugarrena ere guztiei aplika dakieke, desberdintasunik gabe, edonor bizi daitekeelako bertan; eta gauza
|
bera
esan daiteke, antzeko beste lege bati buruz.
|
|
|
Horren inguruan, berebiziko argia ematen du San Agustinen doktrinak: zatia osotasunaren arabera artez antolatuz gero, eta familia gizartearen arabera artez antolatuz gero (familia gizartearen lehenengo zelula delako,
|
berak
esaten duenari helduta), familiaren bakea gizartearen bakearen mende egon behar da. Eta hauxe gaineratzen du:
|
|
|
Bestalde, bigarren zehaztapen horrek barruratzen ditu ikuspegi batzuk, hain zuzen ere, premiazko ez direnak edo azalpen zabalagoa luketenak, hala nola, zer den borondate zuzena, hori, zinez, ez zuzena izan daitekeenean. Gauza
|
bera
esan daiteke herriaren ordezkari izateari buruz, herria bera edo herriaren mandataria izan gabe, agintaria bera izan daitekeelako.
|
|
|
Bestetik ere, zehaztapen hori, oro har, lege ez diren manu eta zeinuetatik hainbati aplikagarri lekieke. Azkenik, gauza
|
bera
esan daiteke Juan de Gersonek emandako antzeko zehaztapenetan.
|
|
|
nire irizpidean, ez da legea bidezkoa ez dena. Gauza
|
bera
dio zuzenbidearen inguruan.
|
|
|
Zizeronek ere sustengatu zuen legeak xede izan behar duela bizimodu zuzen, lasai eta zoriontsua; hari
|
beretik
esan daiteke lege bidegabeak eman zituztenak edozer eman zutela, legeak baino. Modu bertsuan dihardu Platonek, lehen aipaturiko elkarrizketan.
|
|
|
eskubide hau edo bestea erabiltzen dugu; hauxe eskubide zehatz eta egiaztatu batean oinarritzen da... eta antzeko esaldiak egiten dituztenean. Bide
|
beretik
esan ohi da zuzenbidea eta egitatea aurrez aurre jar daitezkeela; horrela, zuzenbidea ez jakitea eta egitatea ez jakitea bereizi ohi dira, hainbat testu juridikotan eta doktoreen artean ere. Gainera, [Digestoan] bada titulu bat, zuzenbidea ez jakiteaz eta egitatea ez jakiteaz.
|
|
2011
|
|
|
Milagros Bidegainek eta biok Koldo Mitxelenari euskarako eskolak ematen genizkion garai hartan —ekarri du gogora Txillardegik—, eta Mitxelenarekin harreman handia nuen. 1956an, karrera amaituta eta soldaduskako azken sei hilabeteak egitera Ferrola joatekoa nintzela, Mitxelenari Knut Hamsunen Pan itzultzeko asmoaren berri eman nion, eta
|
berak
esan zidan ezetz, zerbait berria sortu behar nuela. Zalantzak sortu zitzaizkidan orduan.
|
|
|
Platonek
|
berak
dioenez (Rep., 607 b)" aspaldikoa da filosofia eta poesiaren arteko ikusi ezina". Poesia mitoa da, filosofia Logosa, eta biak elkarren etsaiak omen dira.
|
|
|
Bururagarria da egin dadila makina bat hitzak ebakitzeko gaitasunaz, edo baten batzuk ebaki ditzala bere organoetan aldaketaren bat eragiten duten ekintza dela eta (hala nola, lekuren batean ukitzen bazaio zer esan nahi zaion galdegin dezala, eta beste batean ukitzen zaionean min hartu izan balu bezala oihuka dezala, eta antzerakoak); baina hala ere, ditu hitzak taxutu
|
bere aurrean
esango den guztiaren zentzuari erantzun ahal izateko behar hainbat era ezberdinetan, gizakirik aberetuenak egin dezakeen legez.
|
|
|
Daseinaren izatean poesia ez da zerbait bigarrentiarra, luxu bat, lehen lehentiarra baino. Izan ere, Daseina munduan hiztun gisa dago, eta hizkuntzaren jatorrizko izaera poetikoa da," egiaren fundatzailea"; hots, gauzen izatea desestaltzen, ikustera ematen duena;
|
berak
esaten digu izan zer den mundua. Jatorrizko hizkuntza poesia da.
|
|
2013
|
|
|
Amaitzeko, itzul gaitezen gogoeta honi hasiera eman dion Xabier Leteren pasartera.
|
Berak
dioenez, planteamendu naturalista (materialista, Leteren hitzetan) onartuta ere, halako sinesmen fedeari txokoa utzi behar zaio (ik. gogoeta honi hasiera eman dion pasartea). Nonbait, osagarritasunaren tesiaren antzeko bat aldarrikatzen du.
|
|
|
Begira diezaiogun eguneroko bizitzan egiten den bereizketa bati: gauza
|
bera
esaten al dugu Blade Runner filma gustuko dugula eta Blade Runner filma ona dela diogunean. Badirudi denok atzematen dugula bereizketa bat bi baieztapen horien artean.
|
|
|
Neurri batean alderdi razionala da.
|
Berak
dioenez, gogoari (animus delakoari) ere zenbaitetan buru edo adimen (mens) esaten diogu. Arima, bestalde, bizitasuna da, eta alderdi ez razionalari lotzen zaio.
|
|
2014
|
|
|
ez da nahikoa Alberich, Mime, Hagen eta gainontzekoak judutar gisa ‘deskodetzea’ Eraztuna tratatu antisemita handi bat dela erakusteko, adierazteko judutarrek maitasunari uko egin eta boterearen alde egitean ustelkeria ekarri zutela unibertsora; egitate funtsezkoena da juduaren figura antisemita bera ez dela erreferente zuzen jakin bat, jada kodetua dago, antagonismo ideologiko eta sozialen zifra bat da. (Gauza
|
bera
esan behar da sifiliari buruz: XIX. mendearen bigarren erdian, tuberkulosiarekin batera," gaixotasuna metafora gisa" ikustearen beste kasu bat zen [Susan Sontag], antagonismo soziosexualen inguruko mezu kodetu gisa balio zuen eta horregatik zegoen jendea horren obsesionatuta.) Wagnerren irakurketa egoki batek hori guztia kontuan hartu luke eta ez soilik Alberich judu gisa ‘deskodetu’, honakoa ere galdetu luke:
|
|
|
Ez al da hori gorputz arrotz gogaikarri baten aurrean egoak sentitzen dituen higuin eta atsekabe funtsezkoenak? Erraz imajina dezakegu skinhead neonazi bat hitz
|
berak
esaten turkiar Gastarbeiter akitu bati... 7.
|
|
|
3 Tamalez, ezin da gauza
|
bera
esan azken mugimendu infameari buruz. Bere saiakeretako batean, Adornok aipatu zuen Halbbildung aren arrunkeriaren adibide bat:
|
|
2016
|
|
|
Harian, ideia moralen ibilera historikoa arakatzen laketzen da Kropotkin, bere naturalismo moralak tradizio handia duela erakusteko, Ernazimentuan abiatu eta modernia guztian batik bat, Elizak eta Estatuak egin ahalak egin izan arren joera hori zapaltzeko.200 Nola Grotiusentzat jada zuzentasun ororentzat iturri eta irakasle bakarra Natura zen, gogoratzen du.201 Hobbes eta R. Cumberland aipatzen ditu; Shaftesbury (aberezko komunitateko elkarlaguntza aintzat hartu zuen lehena,
|
bere
esanean), 202 Hutcheson, D. Hume; Spinoza, Holbach eta entziklopedistak; Kant, Schopenhauer (horren naturalismo bortitzari so egin ere egiten ez dion arren!). Berebiziko garrantzia berak A. Smith gazteari (The Theory of Moral Sentiment) eta Guyauri aitortzen die.
|
|
|
Zergatik ematen dugu eskupekoa edo limosna sekula gehiago ikusiko ez dugula badakigun ezezagunari? Wikipedia milioika lankide anonimok eskuzabal zabalki eskainitako ekarpenez burutu da eta garatzen da (halako fenomeno harrigarriak egoismoaren doktrinan dudarazi omen dio Dawkinsi,
|
bere
esanean). Ez dauka zerikusirik giza naturarekin?
|
|
2022
|
|
|
Annette Baierrek, 53 jatorri zeelandaberritarra duen filosofo iparramerikarrak, David Humeren" ahots femeninoa"
|
berak
esaten duenezeta haren inplikazio moralak ikertzeari eskaini zion bere karrera guztia. Honako hau proposatzen du:
|
|
|
Aristotelesek, lehen liburu horretan, aurretik izan zituen filosofoen ideiak bildu zituen: zientzia primitibo duda mudazkoaren protagonistenak,
|
berak
dioenez.
|