|
2007
|
|
|
Jean Etcheparerekin
|
berarekin
egin zuen topo La, ttek 1928ko Eskualzaleen Biltzarraren bileran (1926an elkarte hartako kide bihurtu zen La, tte). Batzar hartan beste intelektual batzuk aurkitu zituen La, ttek, hala nola Maurice Amestoy eta Louis Dassancerekin, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonneko kideak; Georges Lacombe euskaltzainarekin; Hegoaldeko José Eizagirre eta Isaac López de Mendizabalekin, mendiz bestaldeko abertzaleen berri eskainiko ziotenak; Michel Iriarterekin, bi urte geroago La, ttek ordezkatuko zuena Eskualdunarako egiten zuen itzulpen lanean; eta Jean Ybarnégaray politikoarekin, La, ttek gustukoa ez zuena (Ybarnegarayen kontra ari ginen Eskualdunean izkiriatzen nuen aitzina830).
|
|
2008
|
|
|
Hiztegi Batuan eginiko aukerez izan ditzakezuen zalantza eta oharak eztabaida garairako utziaz, aitzindari edo aitorle izatearen auzira itzuli nahi dut amaitu aurretik. Tradizioko hitz altxorrari eskaini diodan atalaren amaieran eginiko galdera
|
bera
egin behar baitugu hitz berrien eta terminologiaren alorrean ere. Eta hemendik aurrera, XXI. mendearen atarian, zer?
|
|
|
Alde horretatik, lehenagoko panorama hura sakonki aldatua denez gero, eus kalkiekiko pertzepzioa ere birkontsideratu beharra daukagu. Adibide argi bat ipintze ko, antzinan Bizkaiko ikuspegi hertsitik, bizkaieraren batasuna egiteko orduan, ikasi> forma aukeratu bazen, jaurerri honetan erabiltzen ziren beste aldaerak baztertuz (ikesi, >), berauek, linguistika aldetik, hautatua bezain onak izan arren, oraingo honetan Euskal Herri osorako nazio hizkuntza planteamenduan, gauza
|
bera
egiteko ordua heldu da erro bereko beste aldaera guztiekin ere. Eredu batuan aulki, > atera, > koitza, > r, > r, > gezur, > raso, > e, > roitu> edo soro> hobetsirik gelditu diren unetik, euskalki ezberdinetan ahoz esaten diren alki, > atara, > bakotxa, > bedar, > barri, > bezela, > elexa/ eleiza, > edur, > > eskeini/ eski ni, guzur, > burraso, > roitu> edo solo> aldaerak holakotzat hartzen ari dira, hots, forma idatzien> aldaera mintzatu> hutstzat, dialektologoentzat biziki interesgarriak, baina hizkuntza idatzian inolako sarrerarik izan behar ez dute nak, duzti, > erten, > galazo> edo uzen> berba aspaldian baztertuek ere merezi ez zuten arra zoi berberagatik.
|
|
|
Hitz berriak behar ditugu, beraz, Euskaltzaindiaren' baldintza minimoa' beteko duten hitzak, hain zuzen ere. Azken 25 urteotako hiztegietan proposamen berri asko daude, batzuk Euskaltzaindiak
|
berak
eginak, beste batzuk hiztegigileek berek sortuak. Lexikografoak badaki proposamen berriak' fikzio' direla (adibidez,' bizkar zorro'), baina konfiantza du fikziotik errealitatera salto egingo dutela noizbait.
|
|
|
' biziarazten'). Mikel Zalbideren hitzak gogoratuz, hiztegigintza arautzailea ez da amaitzen hitzak hiztegietan sartzen direnean, hiztunak hitzok
|
bere
egiten dituenean eta erabiltzen dituenean baizik. Hori lortu ezean, hitz berria hilda dago, ez du ezerta rako balio.
|
|
|
azpieuskalkiari Bruno Echeniquek pasarte
|
berari
egiten diona: –Eta barcoan sartu ciren becen laichter, eztitu cen
|
|
|
9 (1969, 34). Euskalkien aipamena Azkuek
|
berak
eginiko sailkapenaren arabera.
|
|
|
Tituluan guk binazkaturik ezarriagatik hemen bi apezak ez dugu hutsegiten ahal Erramouspe apezak
|
bere aldetik
egin duen bidea, Munduko Xapelgo eta beste. Hauetan ezkerparetako jokoak bere parte haundia izanez Espainia aldekoen eta Hego-Amerikarren parteetako pilotariekin jokatzeagatik, ohartu zitazkeen berehala Erramouspek joko hortan Monlongen pilotalekuaz geroz zuen trebeziari eta hori izan zen bietarik munduko xapelgoetarat hautatua.
|
|
|
Gero, argitaratu egin behar zirela eta, denak ikusi beharra zegoen berriro eta batzuk hautatu. Ez diot inoiz nahikoa eskertu baina arratsalde bat
|
berarekin
egin nuen. Zuk badakizu Mikel Lasa kritikoa dela, kritiko ona dela, falta zaizkigun kritiko literario horietakoa baino, kritiko literatoa.
|
|
|
Poema batzuk bota egin zizkidan, ikusten zuelako errepikapenak zirela, edo adierazita zeudela lehen, edo ez zutela ezer esaten. Bakantze lana
|
berak
egin zuen".
|
|
|
Poema batzuk bota egin zizkidan, ikusten zuelako errepikapenak zirela, edo adierazita zeudela lehen, edo ez zutela ezer esaten. Bakantze lana
|
berak
egin zuen" 14.
|
|
|
Bai eta ez. Hain dira nabarmenak eta garrantzi handikoak aldaketa hauek ezen M. Lasarekin berbertan egon nintzenean, behin eta berriz galdera
|
bera
egiten bainion: –Baina atal berriak nork antolatu zituen?
|
|
|
egokiagorik egitea, ez
|
berak
eginikako koplei hobekuntzen ekartzea; ikus halaber Altuna (1991). Ondoko mendean ere Etcheberri Ziburukoak Manual> Debozionezkoa ren sarreran Irakurtzaille> debotari> eskaini neurtitzetan ere aurkituko da topos bera: 15
|
|
|
« Introduction», Le> Pays> basque> à> vol> d, oiseau, 1925 Hirugarren kapitulua, izpiritu
|
berean
egina, ikuspegi orokorrarena egina
|
|
|
Hori
|
bera
egin nahiko zuen Réveilek eskolatik kanpo. Laborariei eta irakurleei irakasteko, idazlea mintzaldi edo solas tonuaz baliatzen da; egitura aldetik ere, batzuetan galdera eta erantzunez, katiximan bezala (historiaren
|
|
|
14 Haur eta hordiengandik beti egia jasotzen delakoagatik, galdera
|
bera
egin nion Ibairi, neure seme txikiari, zazpi urte zituenean: –Inor ez izeneko gizon batek txakur bat hiltzen badu, nork hil du txakurra??.
|
|
|
Bilbotarrak, ordea, agian norbaitek bera bezalako poeta bat haurrentzako komiki batzuen itzultzaile gisa aritzeari mailaz jaistea iritz ziezaio keelako edo, editore adiskidearen eskariari uko egin ez arren, ez zuen nahi ukan bere izena euskaratzaile gisa agertzea. Gauza
|
bera
egin zuen Txano Gorritxoren ipuina disko batean grabatzeko, Xabier Gereñok bere boza eskatu zionean... otsoarena egiteko. Bere ahots lodi sakonaz, izugarri ongi ikaratzen omen ziren umeak.
|
|
|
gauza
|
bera
egin genezake geure sorgin orratz>/ > (txitxi) burruntzi> ezagunekin ere.
|
|
|
itxuraz nekarazi (edo zehazkiago arrantzale) munduan kokatzen da istorioa, baina egiazki hirian sortutako testuinguru ideologiko bati erantzuten dio. Adierazgarriro obra Bilbon idatzi ez ezik antzeztu ere hiri
|
berean
egin zen (egileak bertan antzeztu gura izan zuelako) eta arrakasta handiz. Eta garrantzitsuagoa dena:
|
|
|
Baina ohar egitekoa da Unamuno batek, gaztelaniaren gainean, ez zuela arazorik gisa bereko moldaketa linguistikoak planteatzeko («irrumpir en castellano, contribuyendo a hacer de él, como de núcleo germinal, el español o hispanoamericano, sin admitir monopolismoas casticistas»). Azkuek bada, hobeki ala okerrago, Unamunok zegien gauza
|
bera
egin zuen, bakoitzak bere hizkuntzan: hirien inguruan ardazturiko bizitza modernorako egokitu.
|
|
|
Hau da, euskara ez zen Azkuerentzat nahitaez eta soilik fedearen alde lantzen zen zerbait, baizik hizkuntzaren alde
|
bere baitan
egin zitekeena, behar izanez gero «sodomita», «turko» edo «judu»ekin arituz. Horrek guztiak oso argi erakusten du, Azkueren euskaltzaletasuna ez zela fedearen faboreko jarduera hutsa, zeren inoiz fedearen aurka ere joan zitekeen.
|
|
|
Azkueren Izkindea ildo berean kokatzen zen, iturri desberdinetako ideien nahasketa bitxi horretan. Hola, Astarloagandik euskararen apartekotasun eta jatorrizkotasun ideia jasotzen bazen, aldi berean, garaiko normatibismo akademikoa Azkuek
|
bere
egin eta euskara arau «logiko» batzuen arabera moldatu nahi zuen. «Bezte izkeretan?
|
|
|
...kazetariek bihurtzea garaiko pertsonaia ospetsuenak, kaleko edozeinek, herritar apaletatik burges eta aristokratetaraino, espainiar kultura eta izatearen aurpegi gisa aipatuko zituenak388 Iruditeria horrek (ez 98ko idazleek), inkarnatu zuen Errestaurazioko espainiartasun ideia publikoa, ez agian osoki ofiziala (propioki ez baitzuen estatuak bultzatzen), baina bai ofiziosoa eta estatuak hein handiz
|
bere
egiten zuena. Azken finean XIX. mendeko espainiar estatuak sarritan aurkeztu zuen bere burua imajinario horri zegokion estiloz, adibidez nazioarteko erakusketetan bere pabilioiaiak arkitektura neomudejarrez eraikitzean389.
|
|
|
Izan ere, Bustintza Euzkadi egunkariko bere euskal zutabetik jo eta ke ibili zen 19191920 artean Akademiaren autoritatearen aurka. Eta gauza
|
bera
egin zuten
|
|
|
7) 1901eko irailabendu artean, Kongresuan onartutako plana interpretatu beharra zegoela pentsatuz, Azkue, Broussain eta beste batzuk beren irakurketak egiten ibili ziren. Arana Goirik
|
berea
egina zuen hasieratik eta huraxe aplikatzeko asmoa zeukan arauzko prozedurak ahalbidetu bezain laster (prentsa oharra egitean).
|
|
|
Bere garaian Guridik, adibidez, Diez melodías vascas piezako hamar doinuetatik zortzi Azkueren kantutegitik atera zituen, eta egun Oskorri bezalako folk taldeek bilduma bera baliatzen dute. Azkuek
|
berak
egindako harmonizazioak eta obra originalak, ordea, onenean partituran gorde dira (operen kasuan galduta daude hainbat particella), inon grabatu gabe, ia ezezagun176 Ezin jakin, egun entzunez gero, ea garaikideei bezain zail eta astun irudituko ote litzaizkigukeen. Seguru asko denetarik aurkituko genuke.
|
|
|
«El sentido de la historia de España suscitaba diferencias, por lo que no era fácil utilizarlo con fines patrióticos. La forja de la unidad a través de la lengua castellana, con un sentimiento nacionalista emergente en Cataluña y en las provincias vascas, se presentaba de igual manera incierta»218 Boyd en iritzi berekoak dira auzia ikertu duten beste hainbat historialari, Álvarez Junco k jaso eta
|
bere
egin duen aipu honetan ikus daitekeenez:
|
|
|
Esate baterako, v, q, c ordez b, k, z eta gui, gue barik gi, ge gisakoen erabilera zabaltzen ari zen Euskal Herri osoan, bereziki aldizkarien bidez: Nafarroako Revista Euskara k Ipar Euskal Herritik jaso zuen grafia berria, eta Donostiako EuskalErria aldizkariak ere
|
bere
egin zuen407 Baina joera haiek ez ziren X X. mende hasiera arte guztiz nagusitu, eta gutxiago zegoen adostasunik beste hainbat auzitan.
|
|
|
Halaber baliteke Azkuek, inork berari «separatista» deitzea gustatu ez arren, oharkabean
|
bere
egitea garaiko konbentzio hori, bereziki militante jeltzaleak izendatzeko. Era horretara, gainera, berak izendapen horregatik sentitu zuen zama psikologikoa, bere bizkarretik kendu eta beste batzuei pasatzen zien.
|
|
|
Baina era berean, gutun honetan aurrekoetan baino nabariago geratzen da Azkueren antiseparatismoak, abiapuntu pertsonalen bat izan zezakeen arren, oroz gain izaera instrumentala zuela, euskal errebindikazio kultural zein autonomikoak babesteko parapeto gisa erabiltzen baitzuen. Ziurrenik, separatismoaren mamua nazionalista espainolek hainbeste aldiz haizatu zutelarik euskal errebindikazio xumeenak ere zapuzteko, Azkuek
|
bere
egin zuen mamu hori, buelta eman eta bere alde erabiltzeko. Jakina, Azkue politika arloan xaloegia zen, erretorika espainolista erabiltze soilarekin nekez konbentzi zitezkeen eta autonomiaren aurkako politiko profesionalak.
|
|
|
Gauza
|
bera
egin zuten Euzko Deyakoek, 1920ko hasiera hartan, Akademiaren eraketa, haren arauak, kideak eta dena errefusatuz330 Jarrera horren norainokoa ondoko testuan ikus daiteke:
|
|
|
Oñatiko alkateak, esate baterako, Kongresuaren sarrera hitzaldia euskaraz egin zuen, Espainiako erregea aurrean zela. Eta amaiera hitzaldia ere hizkuntza
|
berean
egin zuen Gregorio Muxikak. Tartean euskarazko antzerki saioak eta poesia irakurketak izan ziren.
|
|
|
Eremu ez kurrikularrean.Jolasaldietan, ez genuke dudarik izango eredu familiar bat erabiltzeko; era
|
berean
egingo genuke jantokian eta garraioan. Eskolaz kanpoko ekintzetan, berriz, ze ekintza mota den erabaki da, bata ala bestea erabili.
|
|
2009
|
|
|
Oso bakanetan isurtzenzaiopoesiariburuzkohitzik, izanere, diruazbaizikezduhitzegingo gordeizandiren Abisiniako harengutunetan. Horietakobateanberakesana da:. Literaturaergelkeria bat da?, gero surrealistek
|
bere
egin zuten lema. BainaXX.menderako mitobateraikizuen.Haren keinuakizanzuen jarraitzailerik abangoardiako martirien aldareanimmolatu zirenenartean:
|
|
|
Beraz, pertsona ezberdinak ditugu aurrean eta pertsona ezberdinekin hitz egin dugu. Euskaltzaindiak bere konpromisoei eutsiko die, pentsatzen dut gobernu berriak ere gauza
|
bera
egingo duela. Euskara gure gizarte honetan balio bat da.
|
|
|
Gure billera oiek ez dute, bidea ebaki, bidea autsi besterik egin. Batasuna
|
bera
egin, orain egin behar da, ibillian, joanean, praktikan: idaztean eta Ikastoletan azken itz oiek beteaz, azken itz oien neurrian idatziaz eta erakutsiaz.
|
|
|
Bidearen hasiera besterik ez zen, Lekuonak iragarri zuenez, eta hurrengo urteetan Euskaltzaindiaren batzarretan ere agerian gelditu zenez. Arantzazun onartutako irizpideei buruz ez zuten denek irakurketa
|
bera
egiten, eta, h, ri buruzko auziak eztabaida iturri izaten jarraitu zuen. Manuel Lekuona euskaltzainburuak berak,, h, rik gabe idazten jarraitu zuen, eta 1970eko urtarrilaren 30ean Arantzazun onartutako irizpideak berrikusteko gogoa agertu zuen.
|
|
|
Hartarako behar diren bideak bilatu eta arauak eman. Hain zuzen ere,
|
bere
egiteko nagusi hori beteko baldin badu, ahal dela, alderdikerietatik hastandu eta bere lan bereziari lotua egon behar du. Eta bi erresumen mugen gainetik, euskaldun guztien artean, mugaz hango eta hemengoen artean, lokarri bat izan behar du.
|
|
|
1986an, kasurako.
|
Berak
egiten du galdera eta berak ematen erantzuna, muturreko kasu bat bere buruari jarrita:
|
|
|
Bilketa lana 80ko hamarkada inguruan burutua da. Balio ikaragarria du corpus honek, batez ere, ordutik 30 urtera bilketa
|
bera
egitea ezinezko litzatekeelako. Bestelako bilketa lanik ere bada arlo honetakorik Euskaltzaindiaren esku, edo erakundeak berak bere kabuz, edo honen laguntzaileek euren aldetik eginiko lanez osatua.
|
|
|
Jimeno Jurio ikertzaile eta batzordeko kideak itzal berezia izan zuen Onomastika batzordearen hasierako lanetan. Besteak beste, batzordeak
|
berak
egindako eskaerari erantzunez, Jimeno Juriok toponimia bilketarako irizpide orokorrak finkatu zituen 1987an,. Guía para la recogida toponímica del País Vasco, txostenean.
|
|
2010
|
|
|
Hizkuntzaren ikuspegiarekin eta hizkuntzatik> egindakorik ere bada (besteak beste, Altzibar 1985, 1989, 1999; Oyarçabal 2001; Garai 2004). Edozein modutan, alderdi diskurtsiboei buruz beren
|
beregi
egindako lanik ia ez dago, bide batez egindako ohar xume batzuetatik kanpo. Eta bada zer aztertua:
|
|
|
Plat testuek, Eracus> testuekin erkatuz, dakartzaten aldaketek badute eraginik esatariaren rolean? Gure irudirako Isaiasen ildotik ikusten du sermoilariak
|
bere
egitekoa (ohar bedi, hain zuzen ere, Plat> testuek Isaiasen aipua dutela goiburu, Clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam, et annuntia populo meo scelera eorum. Isaiae 58 Agirrek modu honetan itzultzen duena:
|
|
|
Ezen oso ezaguna eta prebisiblea baita egitura. Gerta liteke idazleak hizkuntzari berari uztea hitz egiten, eta hizkuntza
|
berak
egitea bidea itinerarium> batean?
|
|
|
Testuinguru 1: hizlariak, berez, ez ditu zenbait betebehar; egia esan, aginduak, promesak ez dira
|
berak
eginak, bai aldarrikatuak.
|
|
|
Konmutazio eza horrek posizio batzuk markatzen ditu testuan, legitimizazio terminotan definituko ditugunak. Esatariak
|
berea
egiten du eta bere taldekoen errepresentante gisa jokatzen du horrela.
|
|
|
intentzio mailako morala vs> ekintzen gaineko morala. Banaketa ez da neurri
|
berean
egiten, NI hori ez da ekartzen kontuak emateko (modu lausoan ez bada). ZUren esparruko modalizazioak deontikoak dira (behar izana, derrigorra), ez bulomaikoak (nahi izatea, saiatzea, asmo izatea).
|
|
|
Horrela bada, BEren presentzia zabala oro har, eta aipuena bereziki, beste talaia batetik interpretatu behar dela uste dugu. Eta interpretazio horrek, orobat,
|
bere
egin behar ditu nahitaez beste fenomeno batzuk ere; hain zuzen ere: aipua partaidetzan, aipua iruzkina erlazioa, eta aipua memoria fenomenoak.
|
|
|
Posizio hori beti ere dio aditzak betetzen du. Ohikoa zen latinez ait, inquit aditzekin gauza
|
bera
egitea. Nolanahi ere, tarteki gisa jarrita ere, inolaz ere hiru elementu baino gehiagoren ostean.
|
|
|
Eta generoak proposatzen du berau ekoizteko eta ulertzeko bidea, zer idatzi behar den eta nola, zer interpretatu behar den. Alegia, Agirre ez den beste sermoilari bat predikuan hasiko balitzaigu, hautu epistemiko eta estrategiko ber
|
berak
egin lituzkeela.
|
|
|
ikusita IRALEren bizkargainera bota izan da maiz konponbidearen zati nagusia.
|
Bere
egitekoak ez zirenakleporatu izan zaizkio, horrela, IRALEri: irakasle euskaldunak alfabetatzeaz etaerdaldunak euskalduntzeaz gainera koarto sokorro funtzioa bete izan du, sarri, hartarako pentsatua ez zegoen programak.
|
|
|
Bistan da, bestalde, irtenbide hori bezain elkorra dela kontrako punta muturreko filosofia tradizionala, inplizituki bederen EEN legeak
|
bere
egiten duena: denok denokin era inkonpartimentatuan, gogoak hala emate hutsaz, ele batean egin ordez ele bitan egingo dugu, gaur ez bada bihar.
|
|
|
Beraz batez besteko adina aurki dezakegu herriko ikasleentzat, etorkinentzat, orokorki, ikasturte bakoitzarentzat eta hiru ikasturteak metatuz. Gauza
|
bera
egin genezake batez besteko adin teorikoak erabiliz, dakigularik zenbat ikasle diren aipatu kategoria bakoitzean.
|
|
|
Dena dela, hiru ikerketa soziolinguistikoak baliatuz interesgarri litzateke ikustea ikasleen familiak inguruko herritarrak baino euskaldunago diren ala ez. Eta konparaketa
|
bera
eginen dugu ikasleen lagunarteekin eta lankidegoekin.
|
|
|
Ondoko taulako lehen zutabean zerrendatu ditugu AEKko hiru ikasturteetan egin bilketak ikasleen familietako, lagunarteetako eta lankideetako hizkuntza giroak aztertuz. Denbora
|
berean
egin ziren hiru inkesta soziolinguistikoak zerrendatu ditugu ere (1996an, 2001ean eta 2006an). Ipar Euskal Herriko emaitza orokorrak aztertu ditugu eta 24 adinarteko emaitzak bereizi ditugu, AEKko ikasleen adinartea baita.
|
|
|
– 2008 ikasleen familiei buruzko ikerketa molde
|
berean
egin zen. Herritar euskaldunak %36etik %32ra jautsi diren denboran, ikasleen ahaideen euskalduntasuna pundu batez goratu da %45etik %46ra.
|
|
|
Gainera emaitza psikolinguistikoek ikasleen gogoa adierazten dute, euskara ikasteko dituzten motibazioak, goaitatzen dituzten helburuak eta zer xede duten beren haurrak euskalduntzeko. Horrez gain, euskararen etorkizuna asmatu nahiz, epe
|
berean
egin ziren beste bi inkesta alderatu ditugu:
|
|
|
Beraz bi kasuetan, languneak euskaldundu dira, abiadura berdinean eta ondorio berdintsuekin., Konparaketa soziolinguistiko orokor bat egin da atal honetako taula diakronikoan (3.12.3). AEKko ikasleen familiak, lagunarteak eta languneak, konparatu ditugu epe
|
berean
egin ziren hiru inkesta soziolinguistikoekin, 1996an, 2001ean eta 2006an. Haatik hiru kategoriako tipologiatik (euskaldunak, elebidun hartzaileak, erdaldunak) bi kategoriako tipologira pasatu, gara ezinbestean (erdaldunak eta besteak), ezin baititugu elebidun eraginkorrak eta hartzaileak bereizi ikasleen hizkuntza ingurumenean.
|
|
|
1995 ikasleen gurasoak, urte
|
berean
egin den inkestako jendetza baino askoz euskaldunago zirela (%50 versus %36), 14 punduren aldearekin. Beste bi ikasturteetan, familia osoa aztertu zen, lagunarteekin, eta lan giroekin batera.
|
|
|
–Bizkaitarrek ez zuten ondo hartu Saioka ren fondoa guk hartzea. Haiek gauza
|
bera
egin nahi zuten, baina ez zuten baliabiderik, azpiegiturarik??, dio Agirrek.
|
|
|
Baztango Udalak, esaterako, bertako ikastola udal ikastola bihurtu zuen 1982ko azaroan, ikastolaren beraren eskariari jarraiki. Etxarrin, Tafallan eta Leitzan ere saiatu ziren gauza
|
bera
egiten, baita Iruñerriko Uharten, Atarrabian eta Burlatan ere. Azken hiru hauetan, adibidez, Hiruerri ikastola sortu zen 1983an; baina, mila oztoporen ondotik, 1988an desegin zen ikastola.
|
|
|
Donostiako Ekintza ikastola, ordea, GIEtik kanporatua izan zen, federazio honek 1986ko urtarrilaren 31n Azpeitiko Loiolan egindako 32 batzar nagusian. Ekintza ikastola bera urte hari begirako lan hitzarmenaren kontra agertzeagatik eta beste hainbat ikastolak gauza
|
bera
egin zezaten bilatu nahi izateagatik izan zen kanporatua, batzarraren aktak dioenaren arabera. Ofizialki kaleratuak izan aurretik, Ekintza ikastolako ordezkariek GIEtik dimititzea eskatu zuten, baina batzarrean bildutakoek ez zuten dimisio eskaera onartu.
|
|
|
– Euskal Herrian Eskola Publikotzat hartua izateko, ezinbesteko baldintza da eskola horrek euskal hizkuntza eta kultura
|
bere
egitea. Ikastolek beren sorkuntzan bertan eta beren hezkuntza helburuetan frogatzen duten bezala.
|
|
|
–Gogoeta prozesu hau, talde gisa eta antolaketari dagokionez, funtsezko erabakia izan zen?, Xabier Garagorriren hitzetan. . Gero, gauza
|
bera
egin genuen curriculumarekin. Eta bitxia da, baina, ikusten denez, antolaketari eman zaio lehentasuna ikastoletan, curriculumari baino lehen.
|
|
|
Eltzea sutan probatzeko garaia. Edo mugimenduak
|
berak
egiten eta gidatzen zuen bere bidea, edo inork ez zuen egingo.
|
|
|
eskola sare bakoitzak orduan zuen matrikulazio kuota eta, bereziki, ondorengo hamarkadan izango zuena. Ikastolak 1987an ez ziren faktore horren eraginaz jabetu, baina dirudienez 1988an Jaurlaritzak
|
berak
egin zuen ikerketa prospektibo baten arabera, euskal ikastetxeetan 2000 urteko ikasle matrikulatuen eszenatokiak ikastolen nagusitze nabaria marrazten zuen, ikastetxe erlijiosoen jaistearekin eta eskola publikoaren matrikulazioa %15a galtzearekin batera. Eusko Jaurlaritzaren kudeatzaile ziren bi alderdiek ziotenez, horri irtenbidea eman behar zitzaion, ikastolen auziak sekulako ondorioak izan zitzakeelako, politikoak ez ezik ekonomikoak.
|
|
|
Baina lehia hori ibiliz gertatu zen, praktikan. Gaur egun gauza
|
bera
egin bagenu, beste era batera egingo genuke, ziur. Nik uste dut ez genuela oso ondo asmatu behar horiek zeintzuk ziren igertzen; ez genuela behar horiek ondo definitu eta antolakuntza egoki bat egin, guztiaren ordezkapena eramateko.
|
|
|
1999an, Frantziako Hezkuntza Nazionalak ikastolak sare publikoan integratzeko eskaintza luzatu zuen, Frantziako Estatuan jarduten duten beste nazionalitateko hainbat eskolari eskaintza
|
bera
eginda. Eskaintzaren funtsa zen publikotasuna ematea, eskola horietan frantsesa gehiago irakastearen truke.
|
|
|
Lanaren zuzendaria izan zen Xabier Garagorriren hitzetan,, kultur ibilbideko obran, galdera honi erantzun genion lehen aldiz: . Zein da Euskal Herrian bizi den pertsona kultu batek Euskal Herriaz eta munduaz ezagutu eta
|
bere
egin behar dituen baloreak eta jarrerak??.
|
|
2012
|
|
|
Fenomenoak azaltzeko jainko edo kausa misteriotsuetara jotzen duten teologiaren eta metafisikaren metodoen hutsaltasuna frogatzea da mugimendu honen helburuetako bat. Filosofia honi ez zaio interesatzen fenomenoen kausa bilatzea; fenomeno horiek definitu eta aurresan ahal izateko legeak ezartzea da
|
bere
egitekoa. Pentsamendu positibistak gertaera, positiboak?
|
|
|
lotu izan da beti, hau da, lan bat, idazle baten irudimen edo talentuak sortutako obra aldagaitz eta ukiezina, hizkuntza batetik bestera transladatu edo transferitzearekin. Transferentzia horretan, itzultzailea bitartekari hutsa da, izaki neutroa, sorburu testuaren edukia aldatu nahiz manipulatzeko eskubiderik ez duena, eta
|
bere
egitekoa jatorrizkoaren, benetako, zentzua bere horretan itzultzea da.
|
|
|
Zentzuaren ikuspegi platoniko hau ez zuen
|
bere
egin XIX. mendean agertutako positibismoak, arrazionaltasun zientifikoan oinarritzen zen mugimendua izanik, ezin baitzuen onartu egiaren bilaketarako ikuspegi metafisiko eta subjektiboak proposatzen zituen teoriarik. Hala eta guztiz ere, positibismoak proposatutako zentzuaren teoria ikuspegi platonikoak proposatutakoarena bezain unibertsalista eta totalizatzailea da, gertaera eta lege behagarri eta egiaztagarriak soilik jotzen baititu benetako zentzua aurkitzeko modu bakartzat:
|
|
|
Lehenengoa elementu narratiboen berreskurapenak ezaugarrituko luke; izan ere, pintura eta arkitektura modernoek beren buruak beste diziplina kulturaletatik, eremu literariotik batez ere? bereiztearren, narratiba orori uko egin zioten, pinturarenak eta artearenak soilik ziren elementu formaletara mugatuz eta purutasun burujabe batera hurbilduz.15 Arte postmodernoa, beraz, arte modernoak ukatutako narratiba piktoriko horretara itzultzen da, historiaren eta arte herrikoiaren osagaiak berriro ere
|
bere
egin arte. Literatura postmodernoak, aldiz, alderantzizko joera erakutsi du maiz, alegia, estetika autonomo baten bilaketa, formalismo hutserako hurbilketa eta genero narratiboa literatura modernoak ezarritako parametro zurrunetatik askatzeko eta bestelako generoekiko mugak hausteko nahia.
|
|
|
hainbat eta hainbat itzulpen ekintza (ahozko tradizioek beste tradizio edo literaturetatik bereganatutako kanta nahiz kondairak, gaur egungo aldibereko nahiz esan osteko interpretazio jarduerak...) genituzke itzulpen gisa deskribatu. Ahozko komunikazio ekintzak ere testutzat joko bagenitu, ordea, gauza
|
bera
egin genuke bestelako komunikazio formekin: musika, irudiak, filmak... testu gisa ulertu behar ditugu?
|
|
|
Horrela, hurrengo atalean ikusiko ditugun teoria postkolonialetan, adibidez, itzultzaileak herri kolonizatuen ikuspegia itzulpenean modu agerikoan txertatzen saiatuko dira. Gauza
|
bera
egingo dute hainbat itzultzaile feministak ere,, womanhandling the text in translation? (Godard 1990:
|
|
|
Baina posible al da kolonizatuen ahotsa bere horretan entzunaraztea, jasan duten kolonizazio prozesuak haien identitatea kolonizatzaileen interesen arabera eraiki badu, eta herri zapalduek beren zapaltzaileek eraikitako irudi manipulatu hori pixkanaka
|
bere
egin badute. Galdera horri erantzuten saiatzen da Spivak. Can the Subaltern Speak??
|
|
|
Kritika
|
bera
egin lekioke Sebastian Mendiburu idazle eta itzultzaileari ere; izan ere, Kardaberazen antzeko iritzia agertzen du itzulpengintzari dagokionez. Haren itzulpenen artean ezagunenetakoa Jesusen bihotzaren debozioa (1747) da;. Irakurleari?
|
|
|
testua euskaratzean, ez baitakigu zehazki jatorrizkoa zein izan zen. Badirudi, behinik behin, Biblian baino askatasun handiagoz jokatu zuela itzulpen honetan, eta
|
berak
egindako beste itzulpen61 ez erlijiosoetan ere hietzez hitzezko itzulpena saihestu eta euskararen baliabide ugariekin jokatzen saiatu zela, han hemenka zenbait libertate txiki hartuaz.
|
|
|
Hemen ere diskurtso bera ageri zaigu: Europako herri handi guztiek Antzinateko Greziako literaturatik edan dute, eta horri esker garatu eta apaindu ahal izan dute beren hizkuntza; euskal literaturak ere gauza
|
bera
egin behar du ezinbestean.
|
|
|
Garai bertsuan argitaratu ziren Orixek egindako itzulpen sonatuak. Autore honi aparteko atal bat eskainiko diegunez,
|
berak
egindako itzulpen literarioak aipatu baizik ez ditugu egingo hemen: Don Quijoteren IX. atala (1928), Tormes, ko itsu mutilla (1929) eta Frédéric Mistral poeta proventzarraren Mirèio (1930).
|
|
|
Zentzu horretan, bere aurreko euskal itzultzaileengandik dezente desberdintzen da. Izan ere, hainbat itzultzailek defendatu izan duten hitzez hitzezko itzulpena guztiz arbuiatu eta Zizeronen hitzak
|
bere
eginez, zentzuzko itzulpenaren alde egiten du, bere aurreko beste zenbait euskal itzultzailek baino askoz ere modu muturrekoagoan. Hori dela eta, Xabier Mendiguren Bereziartuk. Orixeren itzulpengintza?
|
|
|
Artikulu berean, Nemesio Etxanizen hitzak
|
bere
eginez, Onaindiak Gabriel Arestiren ereduari jarraitzen dioten idazleak kritikatzen ditu:
|
|
|
Gainera, hizpidera ekarri nahi dugun. Itzulpena eta traizioaren praktika? artikulua (Pottugalete delako batek sinatua) Sarrionandiak berak aipatzen du, hango ideiak
|
bere
eginez, handik bi urtera argitaratu zuen artikulu batean: –POTT 3 aldizkarian. Itzulpena eta traizioaren praktika?
|
|
|
–Eneganatu? horrekin esan nahi duena da, hain zuzen ere, beste hizkuntza batean irakurtzen dituen poema horiek bere baitako beste hainbat ideia eta esperientziaren arabera interpretatuz
|
bere
egiten dituela, eta interpretazio pertsonal horren arabera birsortzen dituela ondoren bere hizkuntzan.
|
|
|
Marka hori ezabatzeko, aparteko galanteo intelektual, ideologiko eta protokolozkoak egin behar izango ditu, Espainian behintzat, Munduko Literaturaren enuntziazio lekuetara heltzeko. Gainera, gazteleratu egin behar izango du, eta benetako itzulpena egin nahi badu,
|
berak
egin du. «Idazle» moduan besteak baino gutxiago ez dela frogatzeko.
|
|
|
Sarrionandia ez du kezkatzen itzultzaileak jatorrizkoarekiko egin ditzakeen aldaketek, eta ez du beharrezkotzat jotzen itzulpena autoreak
|
berak
egitea. Ez du sinesten, itzulpenaren teoria modernoek defendatu izan duten bezala, testu batek zentzu finkoa duenik, hain zuzen ere autoreak eman dion zentzua.
|
|
|
Aitzitik, zentzua beste faktore askoren menpe dagoen zerbait da, eta zentzu horren eraketan autoreari ez dagokio parte txiki bat besterik. Hori dela eta, itzulpena autoreak
|
berak
egiten duenean ere, zentzua aldatu egiten da ezinbestean, testua bere testuingurutik atera eta beste testuinguru batean ezartzen delako.
|
|
|
Euskarazko sistema literarioaren kasuan, aipatzekoak dira Manu Lópezek haur eta gazte literaturaren azterketan zeharkako itzulpenaren inguruan ateratako ondorioak: 1970eko hamarkada ingurutik aurrera, ikastolen mugimenduak eragindako liburu eskari handiari erantzuteko egindako itzulpen gehienak zubi hizkuntzen bidez egiten ziren, gehien gehienak gaztelaniatik, eta gaztelaniazko itzulpenek egindako egokitzapenak
|
bere
eginez gainera, nahiz eta kredituetan oso gutxitan ematen zen datu horien berri. Joera horrek 1990eko hamarkadara arte iraun zuen; orduan hasi ziren euskal itzultzaileak haur eta gazte literatura jatorrizko testuetatik itzultzearen beharra sumatzen eta liburuak frantsesetik, ingelesetik, alemanetik eta italieratik zuzenean euskaratzen (López 2000).
|
|
|
VIII IX. mendeetan mendebaldeko saxoi hizkuntzan idatzitako poemaren zati bat ematen du lehenik, jatorrizko hizkuntzan, eta jarraian bere euskal itzulpena, jatorrizkoa ulertzeko erabili duen zubi hizkuntza zein izan den esan gabe. Gauza
|
bera
egiten du Izkiriaturikeko latinezko poema batzuekin: Katuloren itzulpen gehienak, beste hainbat idazle latindarren kasuan bezala, gaztelaniazko bertsio batetik itzuli ditu itxura guztien arabera (ikusi hurrengo atala, Sarrionandiak erabilitako, harrobiei?
|
|
|
Dagoeneko aurreratu dugun bezala, Sarrionandiak munduko literaturako altxorrez osatutako, poesia liburuak? eskaini nahi dizkio euskal irakurleari; altxor horiek, ordea, guztiz pertsonalizaturik aurkezten ditu,
|
berak
egindako hautaketa, zatiketa eta moldaketen arabera. Sarrionandiaren helburua, izan ere, ez da testuak fidelki itzultzea, jatorrizko testutik ahalik eta gutxien urrunduz.
|
|
|
Sarrionandiaren literatura ikuskerak
|
berak
egindako itzulpenetan nola eragiten duen ikusi ondoren, iurretar idazlearen itzulpen lanek haren sorkuntzazko lanetan izandako eragina aztertzeari lotuko gatzaizkio jarraian. Sorkuntzazko lanen eta itzulitakoen arteko elkarreragina bi noranzkokoa dela ikusikodugu, eta sorkuntzaren eta birsorkuntzaren arteko bereizketa, jatorrizkoaren eta itzulpenaren artekoa bezala, hasieran dirudiena baino lausoagoa dela.
|
|
|
eta. Haiku IV? poemak, Izkiriaturikerako itzuli zituen hiru lerroko haiku labur haien molde
|
berean
eginak:
|
|
|
Gehitxo litzateke beharbada Sarrionandiaren poema O marinheiro dramaren itzulpen libre eta laburtua dela esatea, baina ezin da ukatu antzezlan hartan oinarritutako birsorkuntza denik. Pessoaren antzezlaneko egoerak
|
bere
eginez eta bere burua haren lekuan jarriz(. Fernando Pessoa izan naiteke,/ pertsona hori Alberto Caeiro zen legez?), Sarrionandiak portugaldar idazlearen drama estatikoaren bere irakurketa proposatzen du, eta, sorburu testu zehatz batean oinarrituta, poema berri eta original bat sortzen. Hortaz, beste hainbat adibidetan ikusi dugun bezala, hemen ere sorburu testu berberaren bi interpretazio, bertsio edo birsorkuntza izango genituzke:
|
|
|
Beste tradizioetako testuak euskarara itzultzean, izan ere, itzultzaileak
|
bere
egingo du itzulitako testua, eta xede kulturaren, garaiko zirkunstantzien, egoera pertsonalaren eta beste hainbat faktoreren arabera, manipulatuko, du, manipulazioaren eskola deituriko korrontearen defendatzaileekazaldu bezala.
|
|
|
Gerta daiteke, ordea, argudiotik ondoriorako urrats hori bermatzen duen toposa estarian edo inplizituan egotea, eta norentzakoak ondorio horiek
|
bere
egingo baditu estarian dagoen ezagutza komun hori esplizitatu edo berariaz agerian jarri behar izatea; agian, inplikatzen duen edo aditzera eman nahi duen ezagutza komun horren jabe ez delako norentzakoa. Horri, berariaz agerian jarritako lotura edo argudio hobi horri, Fuentesi jarraituz (2002), argudio oinarria deituko diogu.
|
|
|
Esatariak hasieratik
|
bertatik
egiten duen ezeztapena enuntziatu parentetikoaren bidez justifikatu, oinarritu edo arrazoitu egingo du. Jarraian arrazoibidea irauli eta norentzakoari bidali nahi dion bere iritzia, ondorioa edo tesia adierazteko.
|
|
|
Birformulazio bat adierazten bada ere,. X? eta. Y, k zein
|
bere aldetik
egiten dute. (Larringan 1995:
|
|
|
Esatariak
|
berak
egiten du norentzakoaren eta hartzailearen arteko bereizketa. –zuretzat?
|
|
|
–zuretzat? hori izango litzateke komunikazio ekintzako zutarria, esatariak honekin txandakatzen baititu
|
bere
egitekoak, baina, bidenabar, gainerako hartzaileei ere eragin diezaieke,, irakurleei?.
|
|
|
Norbaiti kargu hartu eta kritika egitea, beraz, Mitxelenak zilegitzat ez ezik egin beharrekotzat jotzen du; baita, noski,
|
berari
egiten diotenean ere:
|