|
2000
|
|
|
Alboan nuen gizasemea ere ez zetorren esaten ziguten orori men egiteko jarreran; sartu aurretik, aitortu zidan hark behartuta ekarri zutela, esate batera, programara; eta azkenean, biziko bazen, baiezkoa eman behar izan zuela, etorriko zela bost milioi ditxosozko haien truke. Nik ere aitorpen
|
bera
egin nuen. Hura filosofoa zen, neu idazlea:
|
|
|
begi berri haiek onez eraman zezaketen letra multzo bakarra eta ez ordu laurden batez baino denbora gehiagoz kirol egunkarietakoa zen, eta hizki larriak soil soilik. ...a txirotze hari bai iritzi zion benetan tristea eta penagarria, eta analfabetismoaren atarian sentitzeak seko hondoratu zituen haren animo lehen ere ajetuak, eta halaxe, beste zereginik gabe eta oharkabean, negarrari eman zitzaion luzaroan, eta, halako batean, artean ordu txikietan, besaulkitik jaiki, eta, ordura arte sekula egin ez bezala, telebista piztu zuen; han ikusi zituenak eta hura ikusten
|
berak
egin zituenak geldi bitez geure artean, ez dira-eta lau haizetara barreiatzekoak.
|
|
|
Zerrikeria iruditzen zait esan nion Migeli gure gelan ama jaikiarazi eta gu isilik gelditzea. Beti gauza
|
bera
egiten duzu! Eta betaurrekoena esan egingo diot!
|
|
|
Alabaina, aireportura heldu, eta
|
bertako
egitekoak amaitutakoan, itxaron gelan geundela, Karmelo inguratu zait Ruben komunera joan den batean.
|
|
|
Futxo eta errefutxo! Seguruenik Tom papao horrek txizagura izan, eta denda ataritik
|
bertatik
egingo zuen, non ari zen begiratu barik. Amorrazioaren amorrazioz, bihar Grand Canyonera jaistekoa ote den galdegin diot, eta haren baiezkoa entzunda, zenbaki bera dugula ziurtatu eta, gero gura badu nire zapatilak hartzeko proposatu diot, garbitu berriak ditudala esateaz bat.
|
|
|
" Gizon guztiak bezala, hau ere egoista hutsa". Ni prest nago zuri nahi bezainbat denbora emateko jarraitu du, oraingoan isilunea
|
berak
egiten zuela, baina zuk ere eskain iezadazu niri tartetxo bat: joango al gara norabait afaltzera?; lasaiago hitz egin dezakegu.
|
|
|
nonbait, Bruselako aireportuan bertan jo ninduen begiz bere begi beltz handiekin, eta biok bidaia
|
bera
egin genezan desiratu.
|
|
|
Gaur goizean ere, fardelak eta kargatzeko bildu garenean, begien bistakoa izan da gure arteko tentsioa eta, bide batez, gaur elkartu zaigun bidaiari berriaren euforia zeren, banan banan ahots handian agurtu gaituenean, aski lekuz kanpo geratu baita. Bestalde, nabarmen samar jantzirik egoteaz gain zapata eta galtzerdi txuriak, fraka motzak doi doian agerian uzten zituen alkandora hawaiar koloretsu bat eta begiak ikusezin egiten zizkioten eguzkitako betaurreko ispiludunak,
|
berak
egin du kopilotu lana (gaur inork ez zuen Danen alboan joan nahi). Eta bidaian zehar Tomek, horixe baita bidaiari berriaren izena, behin baino gehiagotan ohartarazi dio Dani hain agudo ez joateko, estatu honetako poliziak oso zorrotzak direla eta isunak, berriz, oso handiak.
|
|
|
Uste dut azken judizioa arte ez direla zenbait gauza argituko esan du Rubenek, eta gero, aieru bat bailitzan, honela jarraitu du: Hala ere, bere rola ongien bereganatu duen pertsona Hillary iruditu zait, Olga alegia, izan ere
|
bera
egin zait guztietan sinesgarriena.
|
|
|
Ez dakit zer pentsatu: gizon hori hasiera
|
beretik
egin zitzaidan susmagarria (haren ezinegona, haren galderak, gau eta egun eguzkitako betaurrekoak eta soil soilik epaiketarako eranzten duen sonbreirua jantzirik eramatea, bere burua etengabe ezkutatu nahi balu bezala nahiz eta gisa horretan nabarmendu besterik egin ez, fiskala izateko erakutsi zuen grina, biboteordea probatzearena, pistola eramaten dutenen keinu ezaguna...). Baina berriro diot, Mexikoraino egin nahi duen bidaiari susmo txarra hartu arren, ez dakit zer pentsatu.
|
|
|
Eta negarra ere franko. Hainbesteraino, non batzuetan ez bainekien bata edo bestea egin nahi nuen (haur denboran, barre zein negar kasik aldi
|
berean
egiten nuenean, ongi oroitzen dut amonak honela esaten zidala: " Negar eta barre, kaka berde").
|
|
|
Dan. Bera ez ezik, furgoneta berean New Yorketik San Frantziskora joatekoak garen gainerako bidailagunok ere hantxe ezagutu genuen elkar (falta den hamahirugarrena Bostoneraino ez omen zaigu elkartuko) eta, kasualitatez, hegazkinean nire alboan etorri zen mutil adeitsu eta, nola esango nuke, erakargarria, Karmelo, bidaia hau
|
bera
egitekoa da. Eta, ez dut ukatuko, pozten naiz.
|
|
|
Egun hartan inoiz baino beharrezkoagoa egin zitzaidan Dabiden presentzia, baina orduan bizkartzain" luxuzko ertzain", beraren hitzetan izateko ikastaro bat egiten ari zen, eta etxera itzuli zen arte ez nuen nire amorrazioa askatzerik izan. Arratsalde beranduan, Dabid heldu, eta dena kontatu nionean, berehala deitu zuen autobus konpainiara (orduan ere, nire ordez
|
berak
egin zituen egin beharrekoak).
|
|
|
egunsentia ikusteko jaiki naizenean, Dan gidaria Rakeli furgoneta gainetik jaisten zelan lagun  tzen zion ikusi dut... Beharbada
|
bere
egingo zuen Adela eta Estherren turismo sexualaren ideia, baina haren egunerokoa irakurrita, nago beste argibideren bat egongo dela. Edozein modutan, harrigarriagoa egin zait egun osoan Rakel Rubenengandik horren urrun ibiltzea; ez dakit, beharbada oker nengoen.
|
|
2001
|
|
|
Gure ama zanak zazpi bat urte izango zituan orduan. Ez ei zan lurrean ikusi
|
bere
egiten, baina hark gogoan hartu maixuaren berbak! Tipi tapa, etxetik eskolarainoko zazpi kilometroak izendaturiko egun guztietan egin eta, taka!, soineko barria aldean eroazan erropen gainean, eta esku biekin barrenari eusten  ailegatu ei zan etxera, azkenengo domekan, izerdi batean, ule guztiak arpegian behera zituala.
|
|
|
Neskak ez eban askorik esan. Josten
|
bere
egiten ebala..., iluntzen hasi zala eta etxerantz alde egin behar ebala.
|
|
|
Arin arina, baina eduki handikoa. Eta maleta horixe hartuta alde egin zuen, bigarrenez, alabak baserritik kalera, etxe handiko sukalde eta josteko geletara, handik aurrera
|
berea
egin zuen etxolara.
|
|
|
" etxeko zapatilak mahaitxopean eta kulero zikinak gela iluneko  palankanan!". Mezatara joateko mantila, ondo tolestuta, mahaitxoko tiraderan mutilari
|
berak
egingo dio ohea.
|
|
|
Milioi askok egiten duten hizkuntza bat, beraz, lurralde zabaletan hedatua dagoena, hizkuntza handia da eta Euskal Herria bezalako eskualde mehar edo estu batean egiten dena, besteen aldean jende gutxik egiten duena, hizkuntza txikia da. Lehen atomo bonbekin edo zebiltzanean âorain ere badabiltza, baina gauza zaharra delako gutxiago mintzatzen da jendea horretazâ inoiz irakurri nuela uste dut halako zerbait, alegia uranioak (eta oker baldin banabil, barka)
|
bere
egitekoa egiteko (uranioa ez, plutonioa dela uste dut) behar zuela tamaina bat izan, gaztelaniaz masa crÃtica deitzen ziotena eta hortik behera ez zuela ezer egiten. Nik esango nuke hizkuntza kontuan ere badela masa crÃtica horren antzeko zerbait, baina muga hori ezin jar daitekeela, alegia, beste zenbait gauzatan dagoen bezain zehatza, ezta gutxiagorik ere.
|
|
|
Ez gara behar adina konturatzen honako aldaketa hauetaz, nik uste. Ricardo Barojak, beste erdal idazle honek, badu liburu bat Pasan y se van izena duena eta euskal literaturan ere hori
|
bera
egin duten gauzak gehiegi izan dira; esate baterako, Erdi Aroko epika. Hortik zer dugu?
|
|
|
voces facultativas direlakoak ez dituela kontutan hartu, sail horretan alde eta aldi guztietan zilegi delako eta zilegi izan delako sortu ahala sortzea. Bestek bestetan usatu duen lizentziaz baliatzea baino ez du
|
berak
egin.
|
|
|
1 " Urdeak, bertze abrèk egiten eztutena, oraiño minik hartu gabe, ukitzeaz
|
beraz
egiten du marraska. Zeren nola ezpaitu deus ere on den gauzarik, bere urdaia baizen, ez illerik, ez lumarik, ez larrurik, eta ez bertze gauzarik, bere izanez eta naturaz da beldur, hartzen dutenean, biziaren edekitzeko hartzen duten".
|
|
|
Hain argi jabetu zen
|
bere
egitekoaz, berak sortu baitzuen hitz berri hura, neurtitzak, herri bertsoak eta poesia ikasia aurrerantzean elkarrekin nahas ez zitezen.
|
|
|
desegite lanetan baizik. Egin eta eraiki, nork
|
berea
egin eta eraiki nahi du eta, Larramendirenak aho batez arbuiatzen dituztelarik, ez du batarenak zer ikusi handirik bestearenarekin: honentzat maitagarri, harentzat higuingarri.
|
|
|
Barrenak eskatzen duena mamitzen denean, behar bezala egin den lanak berekin dakar saria. Eta adieraz min horrek, gora goraka hegaldatzen bada ere, erroak ongi landatuak ditu lurrean, gizon den orok, gogoz eta gogotik
|
bere
egitekoetan diharduenean, utzi nahi lukeen kristau seinalearen pare baita. Guztiok nahi genioke geure nortasunaren ezaugarria josi landu dugun gaiari.
|
|
|
1992ko ekainean, biribil biribil adierazten zuen hau guztia euskal irrati eta telebista publikoen" Txosten Estrategikoak": informazio zerbitzuek
|
bere
egiten dute Bakearen aldeko politika, Ajuria Eneako Ituna delakoan oinarrituta, eta hartan oinarritzen dira.
|
|
|
– Kazetaria ez da
|
bere
egitekoaz baliatuko ospearen edo gizarte larderiaren jabe egiteko.
|
|
2002
|
|
|
Txantoi txikiak ere galdera
|
bera
egin zien, Fernando eta biak agertu zirenean, hots, ea handik joateko zein arrazoi zegoen. Eta haren itaunak ere arrapostua izan zuen Josu R ren ahotik:
|
|
|
Josu R k zeinu iheskor bat egin zion, Â haren azalpena konprenitu bai, baina
|
berea
egiten ez zuela adieraziz bezala. Ordea, ez zuen mutiri agertu nahi Fernandoren aurrean, eta ahalegina egin zuen zerbait esateko:
|
|
|
Ur ertzeko ibiltariak ugaritu direnean, gizona hondar lehorrera itzuli da. Handik gutxira, Â emakumeak eta haurrak gauza
|
bera
egin dute, hasierako hirukotea osatuz. Gizona eserita dago eta emakumea etzanda, eguzkitan.
|
|
|
Eta ostera ere errotulu txiki hartara joango zi  tzaizkigun begiak. Hura ikustean,
|
berari buruz
egindako hausnarketak berrituko genituen. Behin denak errepasaturik, beste urrats baten atarian geundelako susmoa hartuko genuen.
|
|
|
Harrituta sumatzen nuen semea nire alboan. Halako batean ilea eta bekokia laztantzen hasi zitzaidan, arestian nik
|
berari
egina nion bezalaxe. Eta laztanei lagunduz, zerbait esan behar zidala iruditu, nonbait, eta honela hitz egin zidan:
|
|
|
Aitaren egiten du. Hara bildutako gizon emakumeek gauza
|
bera
egiten dute. Hileta jagoleak, axolagabeki, hil  kutxari tiratzen dio, eta orgatxo gaineraino eramaten du herrestan.
|
|
|
Berari gustatzen zaion bezala hasi ginen ohea egiten: azpiko maindirea zabaldu, ertzak koltxoipean sartu, eta gero eskua pasatu genion, zimurrik gera ez zedin; gauza
|
bera
egin genuen gaineko maindirearekin, eta burusiekin. Burkoa erantzi zuen gero, eta burko azal garbia jarri genion elkarrekin.
|
|
|
Amak familiaren kanposantutik argazki bat hartu eta, aurreko mantalaren ertzaz, berak bakarrik ikusten dituen hauts arrastoak kentzen ditu markotik eta kristaletik. Gauza
|
bera
egiten du, banan banan, argazki guztiekin. Gero aitari begiratu, eta sukaldera doaz biak.
|
|
|
Esku bateko azkazalak garbitzen hasten da aita beste eskuko azkazalen laguntzarekin. Gauza
|
bera
egiten du beti, argumenturik gabe edo zer esan ez dakiela gelditzen denean. Azkenean, zalantzaz beterik hitz egiten dit:
|
|
|
Hildakoari ahotik zerion odolaren bide
|
bera
egiten hasi ziren nire begiak: haren aurpegitik abiatu, zoruko zirrikituetan barna egin eta nire oinetaraino.
|
|
|
Ez dugu hizkuntza sormen egokirik. Eta dohain hori falta zaigunez gero, beste norbaiti eskatzen diogu etengabe gu egiteko gai ez garena
|
berak
egin dezan: Euskaltzaindiari, hain zuzen ere.
|
|
|
Unibertsitateak ez du inoiz ere izan berea euskara, eta nekez berreskura dezake lehendik izan ez duen zerbait. Gehienez ere
|
berea
egin lehenbiziko aldiz, ez besterik. Baina gizartea egiten ari den ahalegin handi honetan, berreskuratze ahalegin honetan esan nahi dut, unibertsitateak eginkizun handia du.
|
|
|
Eta puntu hauei buruz ari garelarik, esan dezagun euskara eskasa erabiltzeak berarekin dakarrela, batzuetan, euskara on eta egokia baztertzea ere. Eta hemen berriz ere nire esperientziara joko dut, nire aurrean esan baitzion ama batek bere umeari oraintxe
|
berean
egingo dut edo holako zerbait. Eta aldamenetik berehala zuzendu zion ikastolako maisu batek:
|
|
|
Gaizki ibiliko gara euskara nahitaez, gustatu nahiz ez, beti beti ideologia batekin lotzen baldin badugu eta euskara zaleak baldin bagara ez euskara maite dugulako, baizik herri hau menderatzen duten balizko kate batzuk hautsi nahi ditugulako, berdin dela zein den erabiltzen dugun hizkuntza, nahiz badirudien, euskara ez den beste zerbait baldin badarabilgu ahoan, mingaina hortz artean trabaturik geratzen zaigula. Euskarak ideologia guztietako jendea behar du
|
bere alde
egiten dutenen artean, eta hori ulertzen ez badugu, edo hori onartzen ez badugu, euskararen hilobiaren zuloa handiagotu besterik ez dugu egiten, euskaltzaletasuna itota eta askatasunik gabe gelditzen delako. Gaizki ibiliko gara, eta mesede gutxi egingo diogu denek, nonbait, hain gustukoa dugun hizkuntza honi.
|
|
|
Eta eremu horietan bereizten ditu, batetik" nazioko euskara batua" (orain arte" euskara batua", besterik gabe, deitu izan duguna litzateke hau)," eskualdeko batua" eta" herrialdeko batua". Eta bereizketa hori dela-eta,
|
berak
egiten duen proposamen orokorra honela labur daiteke: has gaitezen azpitik, noiz, non eta zertako erabiltzen dugun hizkuntza eta hori egon dadila ahalik eta lotuen herrialdeko hizkerarekin.
|
|
|
ematen direnean ere Koldo Zuazok berak salatzen duen hizkera horretan ematen dira, euskarri ortopedikoan oinarritzen den hizkeran, eta hola ez da modurik hizkuntzaren pasarazte naturalik egiteko. Horregatik ez dugu zuzentzen neurri handi batean, kontu horietan euskara
|
bera
egiten ari garelako gure eguneroko jardueran oraingoz, erabileraren erabileraz eta nekea dela neke. Lana izango dugu hor zuzenketak bideratzeko orduan, guk geuk ez badugu argi zer esan behar dugun eta idazle bakoitzak, hiztegi bakoitzak edo itzultzaile bakoitzak, nork bere proposamena egiten badu norberaren iritziak agintzen baitu beti holakoetan.
|
|
|
Aterpera itzultzean, hango jabeak ikusi gintuen lehenengo unetik
|
beretik
egin nahi zuen eta New Yorken, San Frantziskon, Los Angelesen edo San Diegon hamaika aldiz entzundako galdera bera egin zigun: ea nongoak ginen eta zein zen gure artean generabilen mintzaera arraro hura.
|
|
|
Aterpera itzultzean, hango jabeak ikusi gintuen lehenengo unetik beretik egin nahi zuen eta New Yorken, San Frantziskon, Los Angelesen edo San Diegon hamaika aldiz entzundako galdera
|
bera
egin zigun: ea nongoak ginen eta zein zen gure artean generabilen mintzaera arraro hura.
|
|
2003
|
|
|
Orduan dena kontatu nion: zer nolako frogak eginarazi zizkiguten, hautagai askok eta askok atzera egin zutela eta, batik bat, nik
|
beragatik
egin nuela aurrera.
|
|
|
âHartu giltzak. Ni ostia batean helduko nauk, nire egitekoak amaitutakoan âesan zidan Kepak, baina ez zuen aipatu  ere egin
|
bere
egitekoak zeintzuk ziren.
|
|
|
Halaxe esan zuen-eta Jonek, Anie mendira joango zirela, eta Hiru Erregeren Mahaira, eta Petretxemara. Beraiek horixe
|
bera
egin zuten aspaldi hartan, Dani eta besteekin Belagoako aterpera joan zirenean. Ederki damutu zi  tzaien kremarik eraman ez izana.
|
|
|
Poliki gidatzen ari da Aitor. Motoak, halere, lehengo zarata
|
bera
egiten du. Nahita ari da Aitor azeleragailuari eragiten, anaia txikiari gustua emateko.
|
|
|
Han zeuden beste hiru aparatuetan saiatu nintzen, eta, oi fatalitate!, 091ra deitzea ez zen doakoa! Harri eta zur, bainujantziko patrikak haztatu nituen; gauza
|
bera
egin zuen on Belisariok (orduantxe erreparatu nion zeraman slip gisako bainujantziari; ez zeukan noski patrikarik, baina estu eta eder gordetzen zituen abadearen tasunak): bietako inork ez zeukan xentimo bakar bat ere.
|
|
|
Ez zen harritu batere, erabat inu  tiltzat nindukan eta. Igarri nionez, traktorea neuk gidatzea nahi zuen, eta
|
berak
egingo zuen gurdi gainetik kaka banaketa. Azaldu egin zidan, pedal hau, beste hori, palanka hau... auto  txoketan bezala, erraza ematen zuen.
|
|
|
Goraipatzen den haurridetasun hori berdinen taldean baino ezin eman daiteke bete betean; erlijio edo ideologia ezberdinekoak, sexu edo klase sozial ezberdinekoak, elkarrengandik urrun izan behar dira. Lehen ikusi dugu Umerezek euskal baserritar katolikoari judu, hereje eta jentilekin harremanik ez izateko agintzen ziela, bada, gauza
|
bera
egingo du maila ezberdinekoei dagokionez: " eta beñere zeure Necazaritzaco Oficiotic camporaco Personacaz betez ere zu baño andiruago vizi dirianacaz artzen ez dozula llaneza andico Adisquidetasunic" (Osaba: 394).
|
|
|
Beti ere ernalketa posible egiten ez duten praktikak dira: sexu
|
berekoarekin
egindakoak, homosexualitatea, edota emakumearen baginatik kanpo egindakoak, masturbazioa, aho eta uzki sexua?; baita abereekin egindakoak ere.
|
|
|
1 besteak hitzen bidez tentatzen dituztenak seigarrengoaren kontra bekatu egin dezaten; 2 tentaldi horiek txantxetan, barre eginarazteko, egiten dituztenak; 3 emakumeei amodiozko hitzak," biotz, ederra" eta halakoak esaten dizkietenak, limurtzeko; 4 esaera lizunak errepikatzen dituztenak, libertitzeko; 5 ezkontzako gauzak kontatzen dituzten ezkonduak, eta are gehiago gazteen aurrean egiten dutenean; 6 kanta berdeak abestu, asmatu edo erakusten dituztenak. Aitortzeko orduan, beti ere entzuleen kopurua ondo zehaztu behar da, adierazpen lizun
|
berarekin
egindako bekatuak biderkatzen baititu horrek.
|
|
|
Izan ere, 1760an, berez James Mcpherson eskoziarrak asmatu arren, Ossian bardo gaelikoarenak omen ziren poemen argitaratzeak herri txikien kulturarekiko interesa piztu zuen Europako zenbait intelektual kontrailustratuengan. Herder bera ere aritu izan zen euskaldunez, baina batez ere Humboldt hizkuntzalari prusiarra âeta Herder-en jarraitzaileaâ izan zen Euskal Herriaren irudi erromantikoaren zabaltzailea;
|
berak
egin zuen antzinako ohiturak eta hizkuntza misteriotsua gogotik gordetzen zituen herriaren erretratu sentikorra. Humboldtek sartu zituen, gainera, erromantikoen ideiak Euskal Herrian.
|
|
|
Oraintsu arte kontrakoa uste bazen ere, familia
|
berari
egindako errentamenduak ez zuen beti belaunaldiz belaunaldi irauten, eta familiak baserriz aldatzera behartuak izaten ziren sarritan. XVIII. mende bukaeran, hiru probintzietako kontratu gehienak batez beste bederatzi urterako izaten ziren.
|
|
|
" Jainkoak bidalitako bitartekaria" da misiolaria, Jainkoaren borondatea erakusteko, gizakiak bekatutik aldenarazi eta egia errebelatuaren bidera erakartzeko. Beste era batera esateko, aingeruen, Itun Zaharreko profeten, Jesukristoren, Apostoluen edota santu ugariren lan
|
bera
egiten duen gizona (Parrondo, 1818: 4). Esan bezala, Trentoko Batzarrak eman zion bultzada eta babes erabakigarria prediku lanari, eta XVII. mendetik aurrera gero eta garrantzi handiagoko jarduera bihurtu zen.
|
|
|
Hori bai! Kolonietako barbaroak hezten direnean, ikasten dutenean, metropoliaren hitza eta gustuak
|
bere
egiten dituztenean, hori egiten duten apurrak, loriatuak eta gurtuak dira metropolian bertan; zeren horrek aski ongi frogatzen baitu ezen, zein ederrak diren konkistatzailearen moduak! Metropoliak egunero frogatu behar dio bere buruari ezen hedatzeko gauza dela, geroz eta indartsuago bilakatzeko gauza dela, ingurukoen kontura zabaltzeko gauza dela; edo besterik ezean horiek jateko gauza dela.
|
|
|
Printzipioz, berreraikitzeak ez du zertan berritzea eta hobetzea oztopatu behar; hala ere, denborak esango digu zelan uztartzen ditugun sorkuntza lanak eta berrikuntza lanak. Leku
|
berean
egin zaigu baba. Baba hori behin eta berriro sortzen denean mina eramangaitza egiten da, aspergarria egiten da.
|
|
|
Aurrerago ere egin dezakegu. Komunikazioaren munduan normala ez dena, marginala ei da; eta gero eta marginalagoa izango da, baldin eta estandar arruntak
|
bereak
egiten ez baldin baditu marginalak. Beraz, normaltasunaren izenean, marginalitatea gainditzen hasteko urratsak egin behar dira albait arinen.
|
|
|
Bada, arrakastatsua izateko, euskarak euskaraz inguraturik behar du egon, baita kioskoan ere. Eredu diglosikoak ezin du
|
bere
egin baldintza hori. Geuk egin dugu.
|
|
|
Gehiago da egitekoa. " Eraikuntza hori dena (euskararena bera, eta beronen gizarte berriratzea) azken berrogei urteetako lana izan da (1956..), Euskal Herriko iraganean inoiz tamaina
|
berean
egin gabea, halako ahaleginaz eta era programatuz egin gabea. 1956, ia osorik lanaren zama gizarte zibileko borondate eta baliabideek eraman zuten; azken data horretatik hona, Herri Erakundeen politika ere tartean egon da.
|
|
|
Bestalde, Euskal Herriko administrazioek konpromiso argiagoa erakutsi lukete euskararekiko, zeren egungo banaketa juridikoak eta administratiboak arriskuan jartzen baitute euskararen aldeko politika sustatzaile arrakastatsuak abian jartzea. Gauzak horrela, XXI. mendeari begira, bai mundu administratiboa, bai akademikoa eta bai soziala
|
bere
egin behar ditu euskarak, bizirik irautekotan.
|
|
2005
|
|
|
Koipetik, koipetan itotzetik salbatu ninduela, garbitu, eta aireratu, hegan libre egin nezan. Eta hori
|
bera
egin zuela beste haurrekin ere, gutxi asko. Haren ahotsaren oihartzunak, ziur, luze iraungo zuela berarekin ikasi zuten guztien belarrietan, maistra eztiaren ipuinak entzun zituztenen gogoan.
|
|
|
Auzotik igarotzen ziren autoek ateratzen zuten hotsa bereizten ohitu nintzen. Esate baterako, nire aitaren kamioiak ez zuen hots
|
bera
egiten abiatu berria zelarik edo bide luzea egin eta gero, atzeraka zihoanean edo aurreraka poliki poliki lehen martxan zihoanean, gora zetorrela edo behera zihoala... Banekien auzoko nor igarotzen zen bere autoan gure etxe ondotik, motorraren hotsagatik:
|
|
|
alabak maistra ikasketak egitea lortu zuen, eta senarraren irudia nolabait berpiztu egin zuen horrekin. Adela lanean hasi eta gero, amak ez zuen urtebete ere iraun bizirik,
|
bere
egitekoa amaitu eta atsedena hartu izan balu bezala.
|
|
|
Zainzuri pote bat askatu, entsalada bat prestatu, eta arrautzopil bat egin genuen txanpinoiekin. Postrerako, Adelak jogurt bana atera zuen,
|
berak
egina, aran eta sagar zati txikiekin, eta masusta marmeladarekin. Sukaldean ari ginen bitartean, eta gero afaltzerakoan, oso hiztun ibili zen Adela, haurtzaroko gauzak kontatuz; gure bizitzako gorabeherak ere jakin nahi zituen, bikote gisa nola konpontzen ginen...
|
|
|
Bizitza elkarrekin biziko dugula dirudien norbait topatzen dudan bakoitzean, zerbait okertzen da. Baina ez dut ikasten, eta berriro harri
|
berean
egiten dut behaztopa. Batzuetan iruditzen zait zoro ergela naizela; gozamen pixka bat hartzeko hainbeste buruhauste ibiltzea ere!
|
|
|
Aldi hartan, iraultza kontuak alde batera utzi nituen, Adelari buruzko zurrumurru gaizto gehiagorik entzuteko gogorik ez neukalako, eta, batez ere, Marisarekin hasi nintzelako; auzoan bizi zen, eta institutura joaten zen, ni egiten ari nintzen ikasturte
|
bera
egitera; arratsaldetan, liburuak eta ariketak uzten ziz  kidan, hobeto ikas nezan. Adelak eskatuta hasi zen etortzen, nire maistra beldur baitzen arazoak izango ote nituen gai batzuetan.
|
|
|
Neuk ere halaxe neukan zakila; bizkarrezurrean gora uhinak igotzen zitzaizkidan, harik eta dardarka hasi nintzen arte; ezin eutsi izan nion hazi isuriari. Marisak uhin haietako bakoitza
|
bere
egiten zuen, ahoz ahoko itsaso mugagabe baten joan etorrian murgilduta bageunde bezala. Gero, poliki poliki eskua atzeratu, bularretakoa igo, eta alkandoraren botoiak lotu zituen.
|
|
|
Laster etorri ziren azterketak, eta opor laburrak hartu nituen; egun
|
berean
egiten nuen joan etorria, tartean ikasketa saio luzeak eginez. Zelata alde batera utzi nuen mementoz.
|
|
|
Agiri biak izugarri garrantzitsuak dira, atal honen hasieran adierazi dugun moduan, Nazio Batuen Biltzarrak Nazioarteko Itun bat ezarri eta horrek, hurrena, Ingurumeneko Giza Eskubideen Adierazpen bat eman dezan, eskubideen laugarren belaunaldia9 aitortuz eta horretan natura, Lur, hurrengo belaunaldi eta abarren eskubideak jasoz, kontu honen gaineko ikuspegi ez hain antropozentriko batetik abiaturik inolaz ere. Rio de Janeiroko goi bilerarekin batera izan zen Foro alternatiboan âofizialaren paraleloan egindako goi bilera izan zen, eta bertan gizarte mugimenduak bildu zirenâ norabide horrexetan egin zuten lan, eta
|
bere
egin zuten Lurraren Eskubideei buruzko Karta. Etorkizuneko Belaunaldien Eskubideen Adierazpenak, Jaques Yves Cousteau Fundazioak sustatuak, belaunaldi arteko eta belaunaldi barneko justizia kon  tzeptua sustatu zuen âezinbestekoa da, inolaz ere, garapen iraunkor kontzeptua ulertu ahal izatekoâ; horren eraginez, 1997an UNESCOk onartu egin zuen egungo belaunaldiek etorkizuneko belaunaldiekiko duten erantzukizunari buruzko Adierazpena.
|
|
2006
|
|
|
Dieta oso zorrotz baten bitartez, eta bere burua asko zainduz, aurrera ateratzea lortu zuen Wattek; guztiz galdu zituen mutiko potolo samar eta zoriontsuaren plantak. Eta atzera berriz konposatzera itzuli nahi izan zuenean, ez zen gai izan lehengo musika
|
bera
egiteko. Aldaketa erradikala eman behar izan zion bere estiloari, eta taldeak fan asko galdu zituen bidean, baina baita beste batzuk irabazi ere, Ania esaterako, Ania fantzat jo daitekeen heinean behintzat.
|
|
|
Aspaldiko partez: medikuek debekatu zioten lehenengo gauza alkohola izan zen, baina gaur laurogei urte bete ditu eta behin bategatik ez dela ezer gertatuko erabaki du; bakarrik dagoenez, inork ez dio gogoraraziko hirurogeita hamabost betetzean gauza
|
bera
egin zuela, vodka baso bat edan, hirurogeita hamargarren urtemuga egunean ez, ordea: garai hartan makalegi zebilen?.
|
|
|
Ez lehenengo egunetan, ezta lehenengo asteetan ere, ziurrenik. Baina Tetrarekin bizitzera ohitzen joan nintzen heinean, argindarra aldiro ikuskatzeko araua errespetatzen jarraitu arren, ez nuen gauza
|
bera
egin logelatzat erabiltzearen kontrako gomendioekin.
|
|
|
Begira, hirugarren koadroak bai baduela balio bikoitza, artistikoa eta sentimentala edo. Chillidarekin
|
berarekin
egin genuen topo erakusketara joan ginen arratsalde hartan. Gnomon eskulturaren argazki hori sinatu zigun.
|
|
|
Eta ezpalek noizean behin ateratzen zituzten zirti zartek areagotu egiten zuten, estali bainoago, gurasoek bezperan jaiotza agiriko J hartaz esan zizkidaten hitzen oihartzuna. Gauza
|
bera
egiten zuten objektuek eta gorputzek, egunaren argi motelak, kaletik zetozen hotsek.
|
|
|
Bi aleman hil zitian segada batean, baina hor tematu zuan ez zuela aitortuko eta ez zuela aitortuko. Zenbat neke egunero egunero galdera
|
berak
egin eta erantzun berak entzuten! Azkenean, ordea, aitortu zian.
|
|
|
Bi marren arteko tartean sartu eta eskuak eraman nituen atzera. Gauza
|
bera
egin zuen Hermannek. Kopetari kopeta jarri ginen.
|
|
|
Nork bere liburua hartzen ari ginela, Steinitzen ondoko aulkian zegoen emakumea protestaka hasi eta beste aulki batera joan zen zalaparta batean. Gauza
|
bera
egin zuten bizpahiru lagunek. Erretorea, gertatzen ari zenaz jabeturik, Leo Steinitzengana joan eta zerbait esan zion belarrira, niri gehiegizkoa iruditu zitzaidan kortesia batez.
|
|
|
Ireki egin zuen. Odola zioen xaflaren ahoari hats egin eta galtzetan igurtzi zuen distira ateratzeko; gauza
|
bera
egin zuen ohorea zioenarekin. Bildotsaren ondoan jarri zen, labana eskuan zuela.
|
|
|
Arkume odolez  betetako potean brotxa bat sartu, ondo eragin, eta izar gorri bat pintatu nuen atean. Gauza
|
bera
egin genuen beste hainbat atetan ere. Sebastianen atarira iritsi ginenean, hiru izar margotu nituen.
|
|
|
Umetan nork ez du zigarro piztu bat sartu saguzar baten ahoan? Bizitza osoan, saguzarrak gauza
|
bera
egiten du: hauspoari eragin eta eragin, jakin gabe oxigenoa edo zigarroaren kea hartzen duen.
|
|
|
Zori etsaia madarikatu nuen une hartan zinerako dirua lapurtu izan balidate baino zakarrago. Autoaren burrundara estali zenean, piano jolea pieza bukatzen ari zen, eta ezin jakin berriro akats
|
bera
egin ote zuen, edo akatsa gainditu zuelako jarraitu ote zuen aurrera. Neska piano joleak oraingoan akatsik egin ez duelako bukatu dik pieza, erabaki nuen.
|
|
|
Modu ugari neukan Alemaniaren alde egiteko eta ahal nuen guztian laguntzen nuen. Ez nintzen bakarra, gauza
|
bera
egiten zuen nik ezagutzen nuen neska mutil askok. Botila hutsak batzen genituen etxez etxe garagardogile eta dendariei saltzeko; jasotako dirua, Alderdiaren hainbat sorospen erakundetara bidaltzen genuen.
|
|
|
Aspertuta nengoen, iluntasuna aitzakia ona nuen arriskurik gabeko paseotxo bat emateko, eta atzetik joan nintzaion, hitzorduren bat izango zuelakoan. Zine areto batean sartu zen, gauza
|
bera
egin nuen nik, eta, argiak itzali zituztenean, haren atzeko eserlekuan jarri nintzen. Oker ez banago, Darò un miliardo edo oso antzeko izenbururen bat zuen filmak.
|
|
|
Neu ere harritu egin nintzen esan nuena entzunda, ez bainuen ideia hartan askorik pentsatu, eta hartaz pentsatu nuen bakanetan, beti horma
|
berarekin
egin nuen topo: alde egin, bai, baina nora?
|
|
|
Laster, lau karabinero ikusi genituen zaldiz gugana hurbiltzen. Laguna deseroso jarri zen, bizkarra erakutsi zien, neuri ere gauza
|
bera
egiteko agindu zidan. Ematen zuen ezkutatzeko zerbait zuela.
|
|
|
Maleta harturik, bagoitik jaitsi eta trenak noiz alde egingo egon nintzen txartelen aretoan. Amona ikusi nuen trenera igotzen, saltzailea eta polizia ere ikusi nituen gauza
|
bera
egiten.
|
|
|
Bakardadea, horixe arindu zidan Umbertok Triesteko hainbat istorio kontatuz, eta gauza
|
bera
egin zuen Triesten bizi izan nintzen denboran berarekin egon nintzen guztietan ere.
|
|
|
nekeagatik, egun osoko emozioen eraginez, edan eta erretako guztiagatik, etorkizunari buruzko oldozpen ilunak nerabiltzala buruan. Atseden baten ondoren hobeto erabakiko nuela zer egin, eta egun argitan ez nituelakoan gaueko larritasunak hain beltz gogoratuko, gaua
|
bertan
egitea deliberatu nuen. Horrela, ia konturatu gabe eta nik bilatu gabe, neure buruaren jabe izateko tenorean nengoen.
|
|
|
Kontu jakina da ez dagoela larrialdiak konpainian bizitzea bezalakorik elkartasun lokarriak estutzeko, baina, gezurra badirudi ere, ez genion doi doia beste hitzik egiten elkarri. Hasieran harritu egiten ninduen horrek, baina berehala ohartu nintzen neuk ere gauza
|
bera
egiten nuela, aukeran nahiago izaten bainuen besteen istorioak entzun, neureaz mintzatu baino. Jendeak begi zeharka eta ezker eskuin begiratzen zuen ezer esan aurretik; gero, ahapeka hitz egiten zuen, baita zelai baten erdian ere eta inor ikusten ez zela hainbat kilometrotako ingurumarian.
|
|
|
Inork galde dezake zergatik ez nuen horixe
|
bera
egiten, buruaz beste alegia, Triesteko tranbia nire ondotik pasatzerakoan edo Lloyd eneko altuenetik salto eginda. Nire destinoak, ordea, komeni zaidanaren justu beste muturrekoa erabaki du beti:
|
|
|
Seminarioa faltan bota balu, ez zizkion izebari beste hamar seme alaba egingo bata bestearen atzetik! Haize hartzera bidaltzen nuen
|
berak
egin zezakeen guztia gainerakooi debekatzera azaltzen zen bakoi  tzean. Nork, eta sasi apaiz hark niri sermoiak!
|
|
|
EKBren hainbat urtetako aldarrikapena izan zen, Euskararen Unibertsoak, ondoren Kontseiluak?
|
bere
egin zuen, Eusko Jaurlaritza ere trenean igo zen, eta halaxe egin dute geroztik hainbat eragilek: elkarteak, enpresak, erakunde publikoak, alderdi politikoak...
|
|
2007
|
|
|
Kalera iristen nintzenean belarritik belarrira irribarretsu aurkitzen nuen, nire zain. Ederki zekien bost axola zitzaizkidala auzokideen esanak, bost axola zitzaidala, alegia,
|
berak
egiten zuen guzti guztia. Nahikoa nuen beste arratsalde bat nola hala pasatzearekin, behin ume mukizu alaen hori maindire artean lotuz gero, nire musika entzun eta nire txirriak lasai lasai erre ahal izateko.
|
|
|
–Galdera hori
|
bera
egin diot nik neure buruari, egunero, aspaldi handitik. Ohituko zara.
|
|
|
Bazter batetik atera zen, poliki, patuak deitua bezala. Aspaldi zebilen
|
bere
eginak gobernatu gabe, jitoan. Ez zuen begien hezea erakutsi harik eta, Justinoren aurrean jarri eta, burua pistolaren ahora jaso zuen arte.
|
|
|
Zer axola dizu fatxa izan edo anarko abertzale sindikalista, ongi ordaintzen badu? Zuk egin ezazu zure lana, adinak
|
berea
egingo du-eta!
|
|
|
Antxeten garrasiak gertu gertutik entzuten dira. Batzuetan ematen du habia etxeko balkoian
|
bertan
egina dutela.
|