|
2021
|
|
|
Herri xeheak
|
beraren
bertsoez eta mitoaz gozatzen jarraitu zuen, ordea, eta zazpi hamarkada geroago Euskaldun Ona aldizkarian Albert Constantinek idatziriko testuan bertsolari onenen zerrendan agertzen zaigu berriro. (Eskualdun Ona, 1907/III/29, 4 or.," Ametsetarik", Joanes Garaztarra).
|
|
|
XVIII. mendearen bigarren erdian entzute handiko bertsolaria izan zela ezarri izan da, Xahok garai bat markatu zuela aitortu zion (1855: 159) eta Dassancek
|
bere
bertso batzuk 1769an datatu zituen39.
|
|
|
Horrela, 1801eko atxiloketa hartatik Zabala berehala askatuko zuten, baina Iztuetak, lapur taldearen buruzagitzat hartu zutenez, eta Zaldibiako bikarioak egindako heresia salaketagatik Inkisizioaren Logroñoko Auzitegiak ezarritako zigorra gehitu zitzaionez, sei urte egin behar izan zituen espetxeratuta.
|
Bere
bertso sail famatuena" Kontxesiri" izenekoa, espetxealdi horretan idatzi zuen, bere bigarren emazteari, biak preso zirela Azpeitiko kartzelan ezagutu zuen Concepcion Bengoetxeari, zuzendua.
|
|
|
Zubimendi, Joseba. Testu
|
bera
Bertso minez liburuan dago jasota (Zubimendi, 2002: 37). egarri Donostia jostarian.
|
|
|
¡ Onek bai euskera ta aberriari abesten ziola! Erosi ta irakurri zazute ‘Alkar’
|
bere
bertso olerki liburua. ¡ Bai biotz ikuitzailea!
|
|
|
598). Adinak eta kiloek nahieran mugitzea eragozten bazioten ere, jendeak
|
bere
bertsoak eta presentzia eskatzen zituenez, plazarik plaza jarraitzen zuen: " Alde batetik bestera gurdiz edo automobilean eraman behar izaten zuten" (id.:
|
|
|
Honela jarraitzen du: " Bertsolariya asteroko onen asmoa da bertsolarik ederrenak bildu, eta liburu bikaiñ bat egitea (3.500) zar eta berri urte betean izango ditu gutxienez, lau orrialdi, aurreneko biyak bertso berriyak, eta beste bi bertso zarrak asko aztuta txokoan dauden Xabalategi, Pernando, Udarregi, Xorrola, Ardotx, Xenpelar[...] Txirritak itza eman digu, astero orri bat osoa beteko dubela
|
bere
bertso berriyakin eta gañera ondoren, Lexoti, Sailburu, Telleri Txiki[...] eta gañerako gogo duten guziyak, zarrak eta gaztiak izango dute lekua nai badute idatzi[...]".
|
|
|
229). Baita lortu ere, hurrengo urteetan ohikoak bihurtuko baitira aldizkarian
|
bere
bertso jarriak.
|
|
|
|
Bere
bertso onenekin liburua argitaratu zen Zerbait izenburupean 1895ean, kritika positiboak lortuz108, eta diruz larri zebilelako zurrumurrua zabaldu zenean aldundia bertso biltzaile gisa lanpostu bat eskaintzekotan ere ibili zen, baina urte gutxitan pilatutako ospea benetan agerian utzi zuena Argentinarako hirugarren eta azken egonaldirako irteera izan zen. Iparragirreren itzulerarekin gertatu bezala, prentsaren eskutik bideratzen da Otañoren joanekoa.
|
|
|
Hamarkada bat geroagoko mapa Esti Esteibarrek eskaintzen du, Elkartearen komunikazio arduradunak: ...at Zamalloak Arabako Elkartearekin elkarlanean; Hala Bedin Bertxoko egin izan da, bertsoa eta umorea uztartuz, Arabako Elkartearekin lankidetzan baita; Bilbo Hiria irratian Potxo irratsaioa eskaini dute; Bizkaia irratian umeek egiten dute Zortziko Txikia irratsaioa, oso aspalditik datorrena; Xorroxin irratian Julen Zelaietak Bertsoinka saioa eskaintzen du; eta Tolosaldeko Atarian Imanol Artola eta
|
bertako
bertso eskolak" Ari Naizela" irratsaioa eskaintzen dute (E. Esteibar, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/27).
|
|
|
Bertsolari askok gaur egun jadanik ez du kantatzen entzuleria osoak onar dezakeen horren arabera. Gaur egun gertatzen da bertsolaria publikora makurtu beharrean, publikoari eskatzea
|
bere
bertsoaren mailara igotzea[...]. Bertsolaritzaren erronka nagusia gainerako adierazpide artistiko guztienen antzekoa izango da.
|
|
|
322 Helbide honetan dago ikusgai: gaztainkormutxa [2019/VI/15] dituzte bertsolariek,
|
beraren
bertsorik ezagunenak abesten dituzte adituek... baina bere omenaldi egunean jazoriko heriotzari eskaintzen zaio tarterik zabalena. Omenaldi eguneko argazkiak ikus daitezke, audioak ere entzuten dira, eta 38 minutuaren bueltan Lazkao Txikik kontatzen ditu egun hari buruzkoak:
|
|
|
Txalaparta.
|
Bere
bertsoak laster dela zeruan berarekin amari esanaz. Endoiarrak bertsolaritzari egindako ekarpena laburtzen duen azken lokuzio bat.
|
|
|
Pierre Lhande izan zen Gure Herria aldizkarian 1923ko uztaila, abuztua eta irailean, hiru zatitan argitaratu zuen" Le barde Etchaoun" artikulu luzearekin berriro zirkulazioan jarri zuena. Horren ondotik haren biografia fikzionatu zuen Picochetek,
|
bere
bertso ezezagun batzuk argitaratu zituen Gallopek, eta Aingeru Irigaraik Chamisso alemaniarrak bertsolariaren figuran oinarriturik idatzitako poema eman zuen ezagutzera193.
|
|
|
Aitzol zanari, guda asi eta emendik aldegin bear izan zuanean, beste kezka askoren artean noski,
|
bere
bertso bildumarekin zer egingo zuan bururatu zitzaion, eta onelatsu pentsatu zuan: ‘Nik nere bilduma ori nun utziko det?
|
|
|
Gerora hainbat bertsolari belaunaldi eman dituen klan garrantzitsuaren lehen katebegia da Kepa Enbeita() muxikarra. Abertzaletasun jeltzalean militatu zuen lehen bertsolari ezaguna izan zen, eta lotura horrek erabat markatu zuen
|
beraren
bertso ibilbidea197 Mitinetako saioetan espezializatu, eta bestelako saioak alde batera utzi zituen eta 1935eko nahiz 1936ko Bertsolari Guduetan ez zen parte hartzera iritsi. 1935eko finalaren egun berean, ordea, berriro ere eredu gisa aldarrikatu zuen Lauaxetak:
|
|
|
Urepelekoaren figurari beste ezein bertsolarik ez bezalako dimentsio bat eman ziona, ordea, 1976an
|
bere
bertsoak jasotzen zituen diskoa eta Odolaren mintzoa argitaratu berritan bere omenaldian gertatutako heriotzaren tragikoa izan zen. Ez dago ziklo honetan egun hari baino orrialde gehiago eskaini zaion gertakaririk.
|
|
|
1953ko eta 1977ko urteurrenen jarraipena egiten duten testuen edo Labayenen nahiz Castresanaren liburuen iruzkinetatik haratago urretxuarraren figura eta biografia askotariko ertzetatik aztertzen dituzten artikuluak aurki ditzakegu: ...ok koadro baten historia kontatzen du, edo urretxuarraren azken bizitokia izan zen baserria bota berria zutela azaldu; bizi behar izan zuen txirotasunaz dihardute Jose Busca Isusik eta M.L.I. siglekin sinatzen duen norbaitek; Jose Artetxek Lertxundi jeneralarekin edo Egaña senatariarekin izan zituen hartu emanetan sakontzen du; Eusebio Erkiagak fikziozko elkarrizketa bat asmatzen du, Ana Etxaidek
|
bere
bertsoak hungarierara itzuli dituztela kontatzen du, edo Francok Washingtonen daukan enbaxadorea ere animatzen da" euskal bardo" az idaztera... 279
|
|
|
41) kronologia osoa: ...den gisan Almengo bertso eskola izan zen martxan jartzen lehenengoa, 1974an; hamarkada horren bigarren erdian Mallabikoa, Durangokoa eta Lamikizkoa etorriko dira; 1979an, Jean Pierre Mendiburuk bertso ikastaroa emango du Baigorrin, eta urtebete geroago Ipar Euskal Herriko Bertsularien Lagunak Elkartea sortuko da; 1980 horretan hasiko dira Amurizaren ikastaroak (lehenengoa, esan bezala, Santutxun,
|
bertako
bertso eskola ekarriko duena); 1981ean Iruñean emango duen ikastarotik Zaldiko Maldiko bertso eskola eta Nafarroako Bertsolarien Lagunak Elkartea sortuko dira; Algortan, Gernikan, Ondarroan, Arratian, Garrikon, Larrabetzun, Mungian, Zumaian, Zarautzen, Goierrin eta Gasteizen bertso eskola bana izango zuten hamarkadaren lehen erdirako.
|
|
|
338 Laxaro Azkuneri 1993an irratiko alorreko Argia saria eman zioten
|
bere
bertso irratsaioengatik. ez da teknikoki ere erraza. Irratiak berez baduke horretarako gaitasunik.
|
|
|
Garziak hasiera samarretik ikusi zuen argi: " Telebista
|
bera
bertso plaza bihurtzeko egin diren saioetan, emaitzak oso kaskarrak izan dira. Telebistaren lan erritmoa eta bat batekotasuna guztiz kontrajarriak daudela dirudi, eta artifizialkeria hutsa gertatu dira gehienetan, urtero urtero egin diren santaeskeko saioak lekuko" (Garzia, 1993:
|
|
|
Azken minutuetan buruz burukora pasatu berritan publikoaren txistuak jasan ondoren publiko hori bera txaloka jarri zuen Xalbadorren bertsoa entzun daiteke: "[...] lehen planoan Urepeleko artzaina ageri zaigu,
|
bere
bertsorik ezagunena kantatzen: ‘Anai arrebak, ez otoi pentsa... ’ Irudi zirraragarria da, Xalbadorren aurpegiak erakusten duen ezinegona, nola eusten dion haserreari, nola irensten duen listua..." (Martinez, 2011:
|