|
2002
|
|
|
Aldi berean, zuzenbide politikoan, historiaren eragina eta erabilera edo eguneratzea egin
|
zuten
Foruen inguruko autogobernu politikoaren defendatzaileek etaaurkariek. Baina historia horiek, Hego Euskal Herrian, herrialdez herrialde burutuziren, herrialde bakoitzeko Batzar Nagusien teknikoak edo legegizonak zirelakoidazleak.
|
|
2003
|
|
|
XVI. mendetik aurrera ezin ugariagoak dira era guztietako euskararen apologiak; baina hori bai, ia ia denak gaztelaniaz idatziak. Era berean, erdarara jo
|
zuten
foru defendatzaileek nahiz zientzialari eta ilustratuek, askok euskaraz ederki asko jakin arren. Zer esanik ez, euskararen apologistak hizkuntzaren gutxiesleei zuzentzen zitzaizkien, eta foruen defendatzaileak zein gizon ilustratuak, berriz, gobernatzeko aukera zuen gutxiengoari, hau da, gaztelaniaz aise irakurtzeko gai zen elite alfabetatuari.
|
|
2006
|
|
|
F. Otazu eta I. Ortes de Velascorekin batera ildo berria jorratu zuten. Liberalismoaren baitan epelak ziren eta 1850ean jadanik, proposamen finkoa bultzatu
|
zuten
foruen moldaketa berritzailea lortzeko. Baina Bizkaiko Batzar Nagusietan ez zen onartua izan.
|
|
|
Egileak dioen moduan: «foru hauek komunitateek erregearekin zuten estatutua finkatzeko asmoa zuten, baina kondizio juridikoa aldatu gabe»245 eta aurrerago, «aplikatzen zen lege arautegia agortzen
|
zuten
foru hauek. Dudarik gabe, ez.
|
|
|
ziren herritar biztanleek (beste erdia beren jaunari ordaindu behar baitzioten250) eta herrian jabegoak edukita kanpoan bizi zirenek, eta nekazari, bilau edo erregearen kollazo zirenen artean, idi parea zutenen edo ez zutenen artean ere egiten zen desberdintasuna. Petxaz gain afaria (cena251) ordaindu behar izaten
|
zuten
foru batzuen arabera; edo abeltzaintzarako zamen barkamena edo finkapena; kasu gutxi batzuetan lan prestazio batzuk mantentzen ziren (baina oso zehaztugabeak); Nabaskoze, Artaxoa eta Larragan bederatzirena kentzen zitzaien eta askatasuna eman252; calonia, hots, justiziagatik erregeari ordaindu beharreko zerga (isuna) ordaindu beharra zuten.
|
|
|
dago araututa. 1264an Tibalt II.ak Iruñeko San Zerningo frankoek
|
zuten
forua eman zien. XV. mendearen hasieran erdi bana zuten bere petxa koroak eta Orreagako monasterioak.
|
|
2007
|
|
|
Horrela erantzun
|
zuten
Foru Aldundiek EAEko SZ arau propioa onetsi arte: Foru Arau hauek Sozietatean gaineko Zergaren zenbait atal aldatu zituzten, baina zerga beraren ardatz nagusia aldatzeke utzi, baina oraindik ez zuten SZren arau propio bat onetsi, nahiz horretarako eskumena izan.
|
|
|
Izan ere, ziklo ekonomikoarekin lotuta dago sozietateen jarduera eta horrek eragiten du zerga kopuruan. Honela, 1992an, oparoaldiaren amaieran, zerga honen bidez BPGren% 2,07 eskuratu
|
zuten
Foru Ogasunek eta zikloak behera egin ahala gutxiago bildu zuten, baina jarduera berriro bizkortzen zenean, 1996 eta 1997an, EAEko Foru Ogasunek gehiago bildu ordez gutxiago egin zuten. Zergatik?
|
|
2008
|
|
|
Foruak aipatzen ditu. Hugok" Euskal Herrira etorri naiz, askatasunaren herrira, euskaldunek foruak izan dituzte eta Espainian Errege absolutista izan dutenean, hemen askatasuna
|
zuten
foruei esker" dio. Zein izan da paradoxa?
|
|
|
Beraz, salbuetsita baino egokiagoa iruditzen zait esatea foru herrialdeek modu berezia zutela zerbitzu militarra betetzeko74 Une zehatz batzuetan, nahitaezko soldadutza ezartzeko ahaleginak egin zirenean, herritarrak matxinatu arren (Zamakoladaren arrazoietariko bat hau izan zen, adibidez), foru herrialdeek, luzaroan, funtsezko lana bete zuten espainiar monarkiaren defentsa militarrean. Hala ere, zentralistek uste
|
zuten
foru lurraldeek iruzurra egiten ziotela estatuari, zeren espainiar izatearen abantaila guztiak gozatzeko prest baitzeuden, baina betebeharren aurrean entzungor (zergak eta soldadutza). Ikuspegi horren defendatzaileek foruherrialdeek, batez ere Gipuzkoak eta Nafarroak?
|
|
|
Zeren nekazariak izan arren, 1787 urtean Gipuzkoako edozein baserritan ekoizten zen ia ale guztia jabeari errenta ordaintzeko erabiltzen zen, eta baserrian bertan taloa ogi zuria baino maizago jaten zen, jauntxoek, merkatariek eta klerikoek beren bihitegiak alez gainezka zituzten bitartean. Espekulazioari mugak ezartzeko, aleak kanporatzea espresuki debekatzen
|
zuten
foruek, herrialde guztietakoek gainera. Debekuak debeku, pilatzaileek negozio biribila aurreikusten zuten biziraupen krisialdietan, eta abagune horietan bihien kanporaketak gelditu beharrean, areagotu egiten ziren.
|
|
|
Pasa zen apirilaren 24an, ostegunarekin, Nafarroa Garaiko Euskararen Legea aldatzeko eztabaida hasi
|
zuten
foru parlamentuan. 1986tik ukitu gabe izandako legea erreformatzera etorri ziren honela.
|
|
2009
|
|
|
Pilota partida. Zezenketara joan nahi izan ez zuten blusentzat eta neskentzat pilota partida antolatu
|
zuten
Foru Plazan, iaz bezala.
|
|
2010
|
|
|
1979an bertan eratu zen diktadura ondoko lehendabiziko Foru Diputazioa Nafarroan, apirilaren 3an egindako hauteskundeen ondotik. Eta Diputazioak Espainiako Gobernuarekin EAEko Elebitasun Dekretuaren antzekoa negoziatzen zuen bitartean, Nafarroako Ikastolen Elkartean sakon eztabaidatu
|
zuten
Foru Diputazioak ere ikastolen titulartasuna hartzeko aukeraren inguruan. NIEk aukera hori gauzatzeko hitzarmen proposamen bat aurkeztu zion Diputazioari 1979ko urriaren 8an, baina eskaintzak ez zuen erantzunik jaso herrialdeko agintari gorenen partetik.
|
|
|
• Iruñean 1903an eraiki
|
zuten
Foruei eskeinitako monumentuak bost idazki ditu. Bostetan bi Euskaraz daude, irudikoak, eta hauetatik bat izki iberiarrak omen direnen bidez idatzita dago.
|
|
|
Kultura orokortzat hartu zen orduan euskaldunak iberoen ondokoak zirela sinestea.736 1903an Iruñean eraiki
|
zuten
foruei gorazarre monumentuak bost idazki ditu, bi daude euskaraz, bata egungo grafiaz dago idatzia, eta bestea iberikoz. Fidel Fitak apailatu zuen hau:
|
|
2011
|
|
|
" Jende ugari etorri da eskualde guztitik, eta orain eztabaida bizian daude antolaketa modu hori nola konponduko duten adosteko helburuarekin". Bestalde, arlo soziosanitarioaren inguruan jardun
|
zuten
foru diputatuek eta adineko pertsonek: " Erronka gisa planteatu dugu gaia.
|
|
|
Bestalde, arlo soziosanitarioaren inguruan jardun
|
zuten
foru diputatuek eta adineko pertsonek: " Erronka gisa planteatu dugu gaia.
|
|
2012
|
|
|
Baina Aranaren ekimena ez da sortzen euskaraz, ezta euskararentzat ere. Aranak Bizkaia du buruan, edo bestela esan, estatu liberalak eta industria gizarte modernoak hondatu behar
|
zuten
foru antolamendu instituzionala. horretan, Euskal herri kulturak bezala, herrikultura guztiek eraldatu eta moldatu behar izan zuten; hitz batean, modernizatu behar izan zuten.
|
|
|
R. de la Sota Bizkaiko Aldundiko presidentea eta J. Oruetak, Gipuzkoako Ahaldun probintzialeko kide liberalak adierazi zuten, foruen berreskurapena ezin lortu bazen, gutxienez, autonomiaren alde egin behar zela. Baina Arabakoek, aldiz, estrategia aldatu egin zuten eta esan
|
zuten
foruen berreskurapena eskatu behar zela ez besterik, eta, gainera, aditzera eman zuten Arabako Aldundia ez zegoela autonomia lantzeko batzordea sortzearen alde. Autonomia kontzeptua, Espainiako politikagintzan, Kataluniaren ikur bihurtu zen eta Arabako Aldundikoek, urquixotarrak zirenez gero, arazoa Estatu mailan kokatu zuten.
|
|
|
Espainiar Konstituzioek, bere artikuluen baitan, 1808koak izan ezik, ez
|
zuten
Foru Konstituzioa aintzat hartu. 1839ko legeak aldiz, Foru Konstituzioaren arazoa espainiar Konstituzioaren baitan sartu zuen eta aldaketak eragiteko negoziazioaren premia agindu zuen.
|
|
|
Frantsestearen garaia zen Euskal Herrian, Jose I.a erregearen aurka zeudenentzat. Giro horretan, Jose I.ak eta Espainiako erresumako agintariek, 1810ean, ezabatu egin
|
zuten
foruetan oinarrituriko erakundetze publikoa.
|
|
|
kudea zezala foru administrazio publikoa 1876ko uztailaren 21eko legea saihestuz. Adibidez, Bizkaiko Batzar Nagusiek 1876ko urriaren 4an erabaki
|
zuten
foru administrazioko kideek 1876ko legearen aplikazioan sartzea debekatuta zutela. Hiru Aldundien arteko baterako batzar edota konferentzietan ere beste horrenbeste adostu zen.
|
|
|
Bigarren proposamenean, aldiz, bi Konstituzioen arteko uztartze prozesuan, erabat onartzen zuten Espainiako Konstituzioa eskubide indibidualen arloan eta bermean erabateko nagusitasuna zuela. Liberalen ikuspegitik eskubide indibidualak ez
|
zuten
Foru Konstituzioetan Espainiar konstituzioan zuten adinako bermerik. Horregatik, eskubide politikoen eremuan, espainiar guztiak, euskaldunak barne, eskubide indibidualen bermea zuten heinean berdinak ziren.
|
|
|
Beraz, gutunean, aurrerantzean liberalen baitan foru konponketarako egitasmo desberdinen estrategia eta ikuspegiak argi eta garbi ageri ziren: Batzuk foruen osotasunaren alde zeuden; besteek, berriz, liberal sutsuek, C. Anton Luzuriagaren iritziaren ildotik, esparru ekonomiko fiskalera mugatu nahi
|
zuten
foruen bidezko edukia.
|
|
|
Agindua argitaratu eta gero, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako euskal Aldundietako ordezkariak Bergaran bildu ziren eta bertan euskal agintariek adostu
|
zuten
foru moldaketarako doktrinak zein izan behar zuen. Batzarra, hiru egunez luzatu zen, 1841eko urtarrilaren 26, 27 eta 28an.
|
|
|
Ez zen aski izan Konstituzio berriak jaramonik ez egitea Foruen bidezko erakundetzeari. Lege berezia ere onartu
|
zuten
foruak ezabatzeko. Gipuzkoako Aldundiko Ahaldun Nagusi Pablo Gorosabelek foruei buruzko txosten jakingarria idatzi zuen.
|
|
|
Nafar negoziatzaileek arlo horiek Aldundiaren eskumenen artean gorde nahi zituzten. Aldiz, amore eman
|
zuten
foru politikoetan, aduanen arazoan eta urtero kontribuzioa ordaindu beharrean.
|
|
|
Biak aldi berean Madrilen negoziazioetan ordezkari izanak eta ondo ezagutzen zuten bertako arazoa eta nolabait itun batera heltzearen aldeko baziren ere, ez ziren urratsa egitera ausartu, Bizkaiko Batzar Nagusien erabakirik eta onespenik aldez aurretik lortu gabe. Eta horrela Batzar Nagusiak deitu zituzten bertan eztabaidatzeko eskuartean prestatu
|
zuten
Foru Konstituzioaren moldaketarako proiektua.
|
|
|
Beraien iritzian, beti geroko geroan egotea ez zen posible. Ezinezkotzat jotzen
|
zuten
foruen osotasunera itzultzea, iraganeko Foru Konstituzioaren lege oinarri osoa, agintean jartzea. Batzar Nagusietako buruzagiek lehen aldiz adierazi zuten ez zela posible Foru Konstituzioaren printzipio juridiko, politiko eta legezkoak lege zaharreko foru zaharrean ziren bezala bere osotasunean iraunaraztea.
|
|
|
Beraz, P. Egaña eta B. Lopezek politikaren eremuan ezarri
|
zuten
foru moldaketaren arazoa, nahiz eta administrazio foral publikoaren alde zeudela esan. Azken batean, administrazio foral publiko berria ohartu zen euren zuzenbide publikoa beharrezkoa zela bermeak lortzeko.
|
|
|
Ondoko urteetan, zein behar ote zuen Euskal Herrian libre sartzeko tabako kopuruaren gaineko eztabaidak jarraitu egin zuen. Bestalde, tabakoen gaineko zergen bidez, diru sarrera handia lortu
|
zuten
Foru Aldundiek. Sarrera horiek urteroko aurrekontuaren defizita orekatzen zuten eta, bestalde, hainbat ekintza publiko egiteko diru iturri ere baziren.
|
|
2013
|
|
|
Dantzaleku Sakana klubeko mendi sekzioa izan zen antolatzailea, Altsasuko Mendigoizaleak klubaren eta beste hainbat babesleren laguntzarekin. Ehunka mendizalek topo egin
|
zuten
Foru Plazan, 400 inguru, antolakuntzak prestatutako bi ibilbideen artean aukeraketa egiteko. Bi aukera zeuden:
|
|
2015
|
|
|
Ez da aurkeztu taldea bera, eta kideek ere ez dute parte hartuko beste zerrenda batzuetan. Aitor Aranguren Azpeitiko Udaleko zinegotziak esan duenez," boto askatasuna" emango die Azpeitiko Hamaikabat ek beraien taldekideei.Martxoaren 28an egin zuen talde politikoak batzar nazionala, Donostian, eta han erabaki
|
zuten
foru hauteskundeetan EAJ babestea. Taldekideen %75 inguruk egin zuen bat erabakiareki horrekin.Udal hauteskundeei dagokienez, erabaki zuten herri bakoitzak aukera zezakeela zer bide jarraitu, eta horrela egin dute.
|
|
|
Baina Aranaren ekimena ez da sortzen euskaraz, ezta euskararentzat ere. Aranak Bizkaia du buruan, edo bestela esan, estatu liberalak eta industria gizarte modernoak hondatu behar
|
zuten
foru antolamendu instituzionala. Horretan, esan bezala, euskara sinbolo bat da.
|
|
2017
|
|
|
Lehena, bi aste lehenago, auto istripu batean. Autobiako emakumea, alabaina, bizirik eraman zuen anbulantziak, eta oraingo honen gaitzerako sendabiderik ez
|
zuten
foru sareko ospitaleetan. Zutitu eta buruarekin ezezko keinua egin zion kaboari.
|
|
2018
|
|
|
Giza talde berri honen egoera normalizatzeko bidea 1129 urtean emaniko forua izan zen. Ikus ditzagun bere artikulu nagusiak (Lacarra eta Martin Duque, 1975, 5 zbk.): San Zerningo lautadan finkatutako frankoei zein gerora etor litezkeenei, Jakakoek
|
zuten
foru bera eman zien erregeak, haien jarduera eta harreman judizialak arautzeko. Herrigune horretako partaide izan nahi zutenek gainerako bizilagunen baldintza berberak onartu zituzten, beste inongo pribilegiorik aldarrikatu gabe. Hori dela eta, nekazariek, eliz jendeak zein nobleek debekatuta zuten haien artera bizitzera joatea. Bi herriguneen arteko eremuan, hots, katedralaren inguruko Nabarreria eta San Zernin burgu berriaren arteko lurretan, etxerik eraikitzea debekatua gelditu zen.
|
|
|
3. Eskolaurre gisa sortu ziren, eta halaxe mantendu ziren bitartean nolabaiteko babesa izan
|
zuten
Foru Diputazioaren aldetik.
|
|
|
Konkistaren ondorengo urteetan, Gaztelako errege erreginek ez zuten erakunde erreformarik egin Nafarroako gobernuan. Fernando Katolikoak eta Karlos V.ak zin egin
|
zuten
foruak errespetatuko zituztela. Baina Espainiako monarkian sartu izanak hainbat aldaketa politiko ekarri zituen Nafarroara.
|
|
|
1637tik 1640ra, erregeordeek soldaduak erreklutatu zituzten, kontraforuaren protestei entzungor eginez. Nafarroako agintarien aburuz, soldaduen mobilizazioa soilik erresumaren aurkako inbasioaren kasuan onartzen
|
zuten
foruek. Nafarrek ez zuten euren mugetatik kanpo ateratzera behartuko zituzten eraso ekintzetan parte hartu nahi.
|
|
|
Nafarroa Garaiko diputazioak Tolosako ekitaldiarekin bat egin ez bazuen ere, probintzia hartako udal askok eskatzen
|
zuten
foruen eta autonomiaren berreskuratzea, Iruñeko adierazpenari jarraiki.285
|
|
|
Nafarroa Garaian ere nagusi zen autonomiaren aldeko jarrera, joera politiko gehienetako egunkariek bat egiten
|
zuten
foruak berreskuratzeko aldarrikapenarekin. Francisco Javier Arbizuk salatu zuen Nafarroa Garaian guztiz baztertu zela" gure historia" ezagutzeko eginbidea, eta horrek eragin zuela orduko egoera jasatea.
|
|
2021
|
|
|
1820an, Fernando VII.aren aginduz eratutako juntak aboliziorako argudio juridikoak argitaratu zituen. Lehen Karlistaldia() liberalek irabazi
|
zuten
foruen kaltetan. 1841ean Nafarroakoak deuseztatu ziren, eta gainerakoak 1876an, Bigarren Karlistaldia() berriro ere liberalek irabazi ondoren.
|
|
|
Eremu horietan Euskal Herriak egun dauzkan eskumenak ez dira «nahikoa aurre egin beharreko herri erronkak gauzatzeko», Etxabururen esanetan: «Euskal Autonomia Erkidegoan, osorik garatzetik urrun, aspaldi agortuta dagoen estatutu bat dugu, eta Nafarroan, herritarrek berretsi ere egin ez
|
zuten
Foru Hobekuntza bat». Horregatik, «subiranotasun osoa garatzeko eskubidea» defendatu zuen, herritarren «bizitzan eta komunitatean eragiten duten auzi guztiei buruz erabaki ahal izateko».
|
|
2022
|
|
|
Unibertsaltasunaren eta progresu normatibo eta berdinzalearen izenean euskal legeak eta euskal partikulartasuna gainditzeko programa politikoak azpian harrapatu nahi izan zuen Euskal Herria. Horri erantzunez, euskal lurraldeek atzeraka eginez erreakzionatu
|
zuten
foruetan gotortuta, elizan eta monarkian, xvi. mende ederraren nostalgian. Iraganeko mundu zaharrean gotortu ziren, zientziekin ere haserre.
|
|
2023
|
|
|
1820an, Fernando VII.aren aginduz eratutako Juntak aboliziorako argudio juridikoak argitaratu zituen. Lehen Karlistaldia() liberalek irabazi
|
zuten
Foruen kaltetan. 1841ean Nafarroakoak deuseztatu ziren, eta gainerakoak 1876an, Bigarren Karlistaldia() berriro ere liberalek irabazi ondoren.
|
|
|
Foru araua 2015ekoa da. Bizkaian estatuko legediak dioena bete balitz, 2015ean esan behar
|
zuten
foru arauak ez duela betetzen, baina inork ez zuen esan ezer, ez duelako bete behar. Ez du zentzurik, ez bada estrategia politikoagatik.
|