|
2000
|
|
|
Hala ere, Frantzia aldeko Euskal Herriak bere Ipar eta Ekialdetik gaskoina eta biarnesa zituen inguruko, eta hauek irentsi arteko iraupena izan
|
zuen
euskarak frantsesarekin harreman zuzena eduki arte.
|
|
|
Historiaren agiriek erakusten digutenez, Austriar dinastiako erregeen jokaera bestelakoa izan zen. Euskararentzat abegi hobea zuten, zeren Isastik Compendio historial haren 168 orrialdean zioenez, Karlos V.ak gogozko omen
|
zuen
euskara, eta nafar mandazainarekin izan zuen elkarrizketa jaso zuen (Mitxelenak, aipaturiko Textos arcaicos en 154 or. dakarrena, eta horrez gainera beste zerbait gehiago 106 orr.). Felipe IV.ak, bere aldetik, Juan de Isasi eibartarra hautatu zuen bere semeen, ayo?
|
|
|
Tartean, Axularren Gero zegoen, zeina astean behin diktatzen baitzigun eta diktatua errezitarazten, euskaraz ongi mintzatzen eta ongi skribatzen ikas genezan. Izan ere, jaun Marcelek biziki maite
|
zuen
euskara, eta sinetsirik zegoen ezen handikiek eta nobleek ere baliatu beharra zutela, euskaldunon lengoaiak aitzina egin zezan, mosen Bernat Etxeparek igorririkako mezuaren ildotik: Euskara, jalgi hadi plazarat... jalgi hadi mundurat.
|
|
|
Baina aita Bartolomek bai, ohitura hura zuen, eta aitortu beharra dut ezen ez zela hartan bakarra, zeren, urrunagorat joan gabe, aztura eta ohitura bera zabaltzen ari baitzen, bertzenaz ere, jauregian, batik bat aita Villagrandeko dukearekin harremanetan jarri zenetik eta gure prezeptore jaun Marcelek jauregitik alde egin zuenetik. Osaba Joanikotek, aldiz, maite
|
zuen
euskara, eta, jaun Marcelen ondoan, are gehiago maitatzerat heldu zen, batik bat gure prezeptore zenak berboari buruzko argibide haiek —logikaren munduarekin lotuak— eman zizkionetik, eta, hala, erran behar zuenaz konbentzitua zegoelako, baina baita apezari kontra egiteagatik ere, halako batean —euskaraz, jakina—, erran zion:
|
|
2001
|
|
|
Gero inprentako letretan ere ikusiko
|
zuen
euskara, halako egun batean Artekaleko paperdendara sartu zenean. Han egunkariak saltzen ziren eta dorre moduko hiru pilo zeuden, El Correo Español, La Gaceta del Norte eta El Diario Vasco.
|
|
2002
|
|
|
Poema batzuk ere idatzi zituen, kostunbristak, balio sentimental handiagoa dutenak literarioa baino. Eta Oscar Wilderen haurrentzako ipuin bat itzuli
|
zuen
euskarara, bertsotan. Ez dakit ezagutzen duzun:
|
|
2004
|
|
|
Gaur egun, izan ere, euskalgintzan buru belarri ageri zaigun Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak berak, besterik dio definizio horri buruz. Bere sorrera eratzeko asmotan paratu
|
zuen
Euskararen Unibertsoa: Jardunaldiak izeneko argitalpenean, euskaldunaren badaezpadako definizio nahasgarri hau ageri zaigu:
|
|
|
Garai bateko euskalgintzan bazen euskara batuaren ezarpena euskararen kontrakotzat jotzen zuenik.585 Horientzat, erdara bera baino arerioago
|
zuen
euskarak honen eredu batu estandar eta modernizatuaren ezarpena, horrek omen zekarren euskalkien galera aitzakiatzat harturik. Gogoaren meharrak bakarrik argi diezaguke noski horrelako jarrera zentzugabea; bestela esanda, hizkuntza zokoratuen egoeraz ezaguera eta jakite eskasekoa izan behar nahitaez euskararen zoria euskalkien arteko kontua dela uste izateko.
|
|
2006
|
|
|
Xabier LeteMusika: Mikis TheodorakisAntton Valverdek abestu
|
zuen
euskaraz
|
|
|
Inoiz ez da izan sozialisten arazoa – klase borrokagatik behin, internazionalismoagatik gero, bozketako estrategiagatik hurrena, hurrendamuan zuhurrago delako Primo de Riverarekin kolaboratzea, noizbait abertzaleak klerikalistak omen zirelako, edo Errepublikak aurreragoko lanik bazuelako. Etorri zen Franco, debekatu eta jazarri
|
zuen
euskara, pizkunde literarioa zanpatu, eskolak espainolismoaren burdinola bihurtu: euskararen herri jipoitu horren identitatea ez da sozialisten arazoa.
|
|
2008
|
|
|
Don Hipolito euskalduna zen, baina zubi bat bezala erabiltzen
|
zuen
euskara, umeak gaztelaniaren munduan murgil zitezen, eta hala, mutilaren gaztelania maila norainokoa zen jakin nahi zuelako, edo, besterik gabe, mutila nabarmen utzi nahi zuelako, gaztelaniaz erantzun zion, ziztu bizian erantzun ere:
|
|
|
–Gai guztiei buruz idatzi
|
zuen
euskaraz, baita zuzenbideaz eta ekonomiaz ere?.
|
|
|
Don Hipolito euskalduna zen, baina zubi bat bezala erabiltzen
|
zuen
euskara, umeak gaztelaniaren munduan murgil zitezen, eta hala, mutilaren gaztelania maila norainokoa zen jakin nahi zuelako, edo, besterik gabe, mutila nabarmen utzi nahi zuelako, gaztelaniaz erantzun zion, ziztu bizian erantzun ere:
|
|
2009
|
|
|
Bekain bat altxatu zuen Arantxak. Virginiak polito egiten
|
zuen
euskaraz. Tarteka nahasten zen, jakina, baina harrigarria zen zein ederki ikasi zuen bertako hizkuntza.
|
|
2011
|
|
|
Martin Lezetak ingelesez gehiago izkiriatu
|
zuen
euskaraz baino, eta aldizkarietan sakabanaturiko testu gehiago liburuak baino. Dena dela, ingelesezko beste laurekin batera, euskarazko liburu hori ezagutzen zaio.
|
|
|
Pariseko eztabaida hauek Iraultzaren eta bortxaren inguruan Euskal Herrian ere izan zuten oihartzuna. Lopez Adan. Beltza, k aspaldi eman
|
zuen
euskaraz, ohi duen zolitasunarekin, polemikaren funtsaren laburbilduma (Jakin 14/ 15, 1980). Humanismoa eta Terrorea k eta Dialektikaren abenturak ek inpresio handia egin zioten Rikardo Arregiri; Esku Zikinak ek orobat, baita Arestiri ere.
|
|
|
–Iritzi publikoa beti etorri ohi da boterearenarekin bat, eta orduko gizarteak ez
|
zuen
euskara ikusten. Begiratu izan balu ere euskararen plazara, ez zuen deus ikusiko, ez bada traba, gizartean aurrera egiteko oztopoa, arrunkeria, ahalik lasterren baztertu beharreko astungarria?.
|
|
|
Baita bi sozialistak ere, zeinak adar baskistakoak baitziren, Jainkoari eskerrak. José Antoniok berrogeita hamar urte zeramatzan herrian bizitzen, eta hogeita bost zinegotzi gisa, eta hamazazpi euskaltegian, baina ezin
|
zuen
euskararekin. Saiatu saiatzen zen, hori egia da, baina esaten zuen euskara hizkuntza barbaroa zela, ez barbaroa hiztunengatik, barbaroa ikasteko izugarri zaila zelako baizik.
|
|
|
José Antoniok berrogeita hamar urte zeramatzan herrian bizitzen, eta hogeita bost zinegotzi gisa, eta hamazazpi euskaltegian, baina ezin zuen euskararekin. Saiatu saiatzen zen, hori egia da, baina esaten
|
zuen
euskara hizkuntza barbaroa zela, ez barbaroa hiztunengatik, barbaroa ikasteko izugarri zaila zelako baizik. Gainera, urtetik urtera mailan behera egiten zuen, atzeraka.
|
|
|
Eta iritsi zen une bat non hainbeste urtetan zehar ikasitakoa zeharo ahaztu baitzuen, zero gradura iristeraino. Eta hala ere José Antoniok ez
|
zuen
euskararekin etsitzen?
|
|
2012
|
|
|
Bere behako zorrotza sentitu nuen, nire kokotean oraingoan, eta etxean noiz edo noiz entzundako hitzak ezin ozenkiago sumatzen nituen: zertarako behar ote
|
zuen
euskaraz ikasi, eta gero irakatsi!. Jurio Sanz batek; euskaltegian aldatu nindutela; Iruñean ikasi nukeela probetxuzko karrera bat, neba guztiek bezala, eta Colegio Mayor batean bizi, zarpail haiekin denbora galdu beharrean?
|
|
|
Amona hark han barnean
|
zuen
euskara. Umetan ikasiko zuen, gero galdu, eta Alzheimerrak azken urteetako oroitzapenak ezabatu zizkionean bere jatorria azaldu zen.
|
|
|
Pariseko eztabaida hauek Iraultzaren eta bortxaren inguruan Euskal Herrian ere izan zuten oihartzuna. Lopez Adan. Beltza, k aspaldi eman
|
zuen
euskaraz, ohi duen zolitasunarekin, polemikaren funtsaren laburbilduma (Jakin 14/ 15, 1980). Humanismoa eta Terrorea k eta Dialektikaren abenturak ek inpresio handia egin zioten Rikardo Arregiri; Esku Zikinak ek orobat, baita Arestiri ere.
|
|
2013
|
|
|
Jeanne ere, Esteban bezalaxe, Frantziatik etorria zen txikitan, gurasoekin batera, Parisko auzune batetik San Petersburgora. Aita euskalduna zuen, Maulekoa hain zuzen ere, baina Jeannek ia erabat ahantzia
|
zuen
euskara, eta bera eta Esteban beti frantsesez mintzatzen ziren elkarrekin. Ama hil zitzaionean jarri zen Jeanne Moikako Palazioan zerbitzatzen, aurrena Felix Yusupoff printzearen aginduetara, baina segidan Irina Alexandrovna printzesaren esanetara.
|
|
|
Hizkuntzaren egoera horrek piztu zuen, hain zuzen, Inaxio Asteasuinzarraren kontzientzia. «Anaiak gaztetan asko irakurri
|
zuen
euskararen inguruan, eta jakintza handia hartu zuen». Euskalkiak eta hizkerak Asteasuinzarraren kezka iturri bihurtu ziren.
|
|
|
Seme alabek gaztelaniaz egiteko joera zutela azaldu du haren anaia Jose Marik: «Baina Juan Carlosek gehiago egiten
|
zuen
euskaraz, oporretan sarriago joaten baitzen Ataungo baserrira». Tolosako langile auzo batean bizi ziren haurtzaroan, babes ofizialeko etxebizitza batean.
|
|
2015
|
|
|
ederra, alaia, begirada bizi ilun eta irribarre zabal zurikoa. Ez
|
zuen
euskaraz egiten, gaztelaniaz ere erdipurdi, baina keinuz eta imintzioz osatzen zuen hitzez esan ezin zuena. Aisha zer moduz galdetu genion guk sartu bezain laster, gaixo ote zegoen, eta berak ezetz:
|
|
|
Iñigo Urkullu, artean EBBko lehendakari, ez zen isilik gelditu, egiari errespeturik ez izatea egotzi baitzion Lopezi bere blogetik. Gainera, hitzaldiaren aurretik irakurri
|
zuen
euskarazko poeman. Lopezek berak idatzia omen? –identifikazio bidegabea?
|
|
|
Ikasturtearen amaieran, azterketak Gasteizko seminarioan egiten zituzten. Epaimahaiburuak, Seminarioko Erretoreak, ataundarra sartutakoan, honela esan
|
zuen
euskaraz:
|
|
|
Luze eta zabal jardun liteke gai hauetaz baina xehetasun handitan sartu gabe ere esan dezakegu gauzak ez zirela horrela. Unamunok ahalegin handia egin
|
zuen
euskara ikasteko, eta poema koxkorren bat ere sortu zuen gure hizkuntzan, inor ahozabalik uztekoa ez izan arren. Gero, euskarak ez zuela bizimodu modernorako balio etsi zuen eta lau haizetara aldarrikatu zuen, 1901eko Lore Jokoen sarrera hitzaldi dohakabe hartan, lokatzetan dagoen astoa laga eta erdararen trenera igotzeko gonbita egin zigunean Hego Euskal Herriko euskaldun guztioi.
|
|
|
Niri euskara, frantsesa eta ingelesa nahasturik mintzatzen zait, euskaraz nagusiki, frantsesezko esamoldeak tartekatuz. Bidarrain haurra zela ikasi
|
zuen
euskaran hitz egiten du, eta eskolan bezalaxe idazten. Nire hitzak ulertzea gehiago kostatzen zaio.
|
|
|
Bat batean gurpil zoroan sartu zela ohartu zen,, independentzia ekonomikoa eskuratzeko aukera ikusten duzu, baina horrek berarekin itzelezko menpekotasuna dakarkizu?. Dirutan ez
|
zuen
euskarazko komunikabide pribatu bateko kazetari batek baino askoz gutxiago kobratzen,, baina nik pertsona bezala garatzeko ez neukan inolako aukerarik, objektu bat bainintzen. Baina zer egin behar nuen paperik ez baneukan??.
|
|
|
Oionen jaio zen, Arabako Errioxan (Euskal Herria). Hamar urterekin Arantzazuko monasteriora joan zen, eta han topo egin zuen ezagutzen ez
|
zuen
euskararekin. Hamaika saltsatan sartuta ibili zen gaztetan, eta ELAko kideen estalki lana egin zuen, ezkutuko bilerak Arantzazun egin zitzaten.
|
|
|
Instituzio horietatik lurralde ezaugarriak bultzatzen zirenean, euskal nazionalismoak intensifikatu egiten zuen, batzuetan, hizkuntzaren helburua (herritar guztiena ez zen ezaugarria, alegia). Urte horietan, 80ko hamarkadan, hamaika plan plazaratu zen euskara hedatzeko, eta nazionalismoak, oro har, erradikalizatu egin
|
zuen
euskararen aldeko mezua, baina gehiago maila ideologikoan praktikoan baino, bere izaerari berari jarraituz.
|
|
|
egindako hitzaurrean. Hain zuzen, euskalkietan ikusten
|
zuen
euskaraz idazteko eragozpenik handienetakoa (Leizarraga 1571):
|
|
|
Lapurdiko XVII. mendeko idazleak denak antzera idazten ahalegindu ziren, eta zuberotarrek ere kontuan hartu zuten haien idazmoldea. Oihenart da Zuberoako idazle nagusia, eta ardura handiz ikusi
|
zuen
euskararen zatiketa. Axularrek bezala, euskaldunak administrazio barruti bakarrean ez egotea eta batzuek besteekin hartu eman txikia izatea jo zituen arrazoitzat.
|
|
|
Mende bete iraun
|
zuen
euskara lapurtarraren goratasunak: XVII. mendearen bigarren erdirako, euskara eta euskal literatura ahultzen hasita zeuden Iparraldean (Sarasola 1976:
|
|
|
Mogel bezala, markinarra zen Frai Bartolome Madariaga eta, Mogelek bezala, Markinako hizkeran idatzi zuen hark ere. Dena dela, euskara eta Euskal Herria zeuzkan gogoan, eta ozen eta garden aldarrikatu
|
zuen
euskararen batasuna (Madariaga 1828: 33):
|
|
|
Bizkai aldeko apaiz jendeak, ostera, ez
|
zuen
euskara batuaren kezkarik, eta bizkaitar batua zuen helmuga. Mogel, ostera, ez zetorren horrekin bat.
|
|
|
gaztelania eta frantsesa erabiltzeko zioen berak. Iragana argitzeko eta ikertzeko nahi
|
zuen
euskararen lekukotasuna, ez etorkizunean gainerako hizkuntzen maila berean ikusteko. Ez, alegia, irakaskuntzan, administrazioan, hedabideetan, ikerkuntzan, eta zientziaren eta kulturaren esparruetan erabiltzeko.
|
|
|
Honek ere, jakina, goitik behera, zuzendu?
|
zuen
euskara, baina jatorrizko euskara desberdinak aurkitu zituzten Azkuek eta berak. Hona hemen, esate baterako, izan en adizkiak, eta eurei dagozkien izenordainak, Soloeta Dimaren arabera (84 or.):
|
|
|
Irtenbide honen aldekoen iritzian, jatorrizko euskarara iristean zegoen batasunaren giltza: euskalkirik ez
|
zuen
euskara zaharrean.
|
|
|
Gaurko ikuspegitik begiratuta, ostera, zentzuzkoa zen Aranaren aukera. Koherentzia
|
zuen
euskararen barruan: z/ tz eta s/ ts bezala, x/ tx erabiltzea egoki zetorren.
|
|
|
Harritzekoa, Bilbo erdalduneko familia erdaldunean sortu, euskaraz ikasi, eta halako senez jokatu izana: euskara batua sortu baino bederatzi urte lehenago idatzi
|
zuen
euskara batuan. Halaxe aitortu zuen Mitxelenak (1978:
|
|
|
Lehenengo etenak (sabinista) formaz, eraz aldatu nahi izan
|
zuen
euskara. Gaiaz, ordea, lehenean jarraitu zuen; eten honen pertsonak eta frogatzaileak seinu berekoak zirenez, hots, burges klerikal.
|
|
|
b. Gizon argia zen, helburuak ondo zehazten eta helburuetara iristeko bideak zuzen zedarritzen zekiena. Garbi ikusi
|
zuen
euskara batua arautzea zela une hartako zeregina eta, gauzak ganoraz eta lehenbailehen egiteko, batzordeak antolatu zituen. Goitik behera irauli zuen Euskaltzaindiaren egitura:
|
|
|
Beste alde batetik, berriz, Henrike Knörrek 1986an erakutsi zuenez, Joan Perez Betolatza arabarra zen, Betolatza herrikoa, Arratzua Ubarrundia udalerrikoa. Betolatzak kristau ikasbide bat itzuli
|
zuen
euskarara 1596an eta, artean, liburuxka hori Bilbon argitaratu zenez, egilea bilbotarra edo, behintzat, bizkaitarra zela uste zen.
|
|
|
–Orain 25 urte esparru oso mugatua
|
zuen
euskarak kazetaritzan. Orain, sail, gai eta esparru guztietara zabaldu da.
|
|
|
2 ETB 1983an hasi zenean, ez genuen uste egunero albistegi bat euskaraz egiteko gauza izango ginenik eta, hortaz, ETBren lehen programazioa telebista elebidun bezala prestatu zen. Gero, azkenengo momentuan, Eusko Jaurlaritzak hartu
|
zuen
euskaraz bakarrik egitearen erabakia, irrati zein prentsa elebidunaren porrota aztertu ondoren.
|
|
|
1991koak erakusten
|
zuen
euskara mintzatzen zutenetan, kasik denak elebidunak zirela: euskara frantsesa edo euskara espainola.
|
|
|
Zenbaterainokoa zen ordea euskaldun horiek euskaraz berba egin, idatzi edota irakurtzeko zeukaten gaitasuna? Lan beraren hurrengo orrialdean irakurri dugunez, 1981eko EAEko errolda oinarri hartuta, EAEn garai hartan 752.426 lagunek (populazioaren %35, 33) ulertzen
|
zuen
euskara, 696.695 lagun (%32, 71) euskaraz berbetako gai zen, 64 580.364 lagun (%27, 25) irakurtzeko gai eta 520.718 lagun (%24, 45) idazteko gai ere bai.
|
|
|
Ez da Deiak 90eko hamarraldi amaierako une jakin batean baliatu zuen politika, baina praktika hau ere diglosiaren eskema hierarkikoan sartzen da, bete betean sartu ere. Deiak, arestian aipatu dugun aldikadan, ghettora kondenatu
|
zuen
euskara, baina ghetto horretan (orrialde bakarra) euskara zen hizkuntza bakarra. Ardatza eta Consumer ek bestemoduz jokatzen dute:
|
|
|
185 Hori gogoan, zera zioen Inaxio Agirrek Larrunen 70 zenbakian (2003ko azaroa): . IV. Kale Neurketa egin zenean, Txillardegik bere eredu matematikoan oinarrituta esaten
|
zuen
euskararen kale erabilpenaren hazkundea geldotzen ari zela eta erabilpenak aurki egingo zuela tope. Maximo bat izango dugu, %15 ingurukoa, eta ezaguera maila %30 inguruan egongo da.
|
|
|
Urte horretan baita, 1998an, Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak diagnostiko kezkagarria egin
|
zuen
euskarak bizi zuen egoeraz.132 Azken urteetako urratsak handiak izan arren, euskararen normalizazioa oraindik oso urrun zegoela azpimarratu nahi izan zuen Kontseiluak. Haren arabera, orduko erritmoan segituz gero euskarak mende asko lituzke inguruko hizkuntzen parera iristeko.
|
|
|
Haren arabera, orduko erritmoan segituz gero euskarak mende asko lituzke inguruko hizkuntzen parera iristeko. Hori zela-eta, beharrezkotzat jo
|
zuen
euskararen etorkizuna bermatuko zuen akordio zabala bultzatzea.
|
|
|
Argi dago, beraz, irratiaren oinarrian planteamendu aldaketa bat zegoela: ez aulki soil bat, etxe osoa behar
|
zuen
euskarak berarentzat. Planteamendu aldaketa hori, ordea, ez zen denen gustuko izan.
|
|
|
Hamar urteko ibilbidearen buruan argi ikusi zuen hori Atxagak, baina hamar urte lehenago ez zeuden hain argi gauzak, ezen jada ikusia dugunez, Hego Euskal Herrian 1976an Zeruko Argiak Euskal Kazetaritzaren Urtea aldarrikatuta euskara hutsezko prentsaren estrategikotasuna berretsi zuen bitartean, hilabete batzuk geroago Garaia, Berriak eta Punto y Hora sortu ziren, eta Deia eta Egin 1977an, eta Ere 1979an. Horrek guztiak kinka larrian utzi
|
zuen
euskara hutsezko prentsa (publizitatea, kazetariak eta irakurleak ebatsi zizkiolako, besteak beste); esanikoaren erakusgarri, Goiz Argi eta Anaitasuna handik urte gutxira desagertu izana, eta baita Zeruko Argiak berak bizi izandako trantze larria ere, harik eta, jabez aldatuta eta kooperatiba egituraren aldeko hautua eginda, Argia bihurtu eta burua altxatzen hasi arte.
|
|
|
5) Francoren diktadura garaian(), zelako egoera bizi izan
|
zuen
euskarak hegoaldean?
|
|
2016
|
|
|
Erregimenaren beso politikoak eta mediatikoak hauspotuta, eredu erdalduneko guraso talde batek salaketa jarri zuen udalaren aurka, aldaketak kalte egiten zielakoan. Guraso horien argudioak bere eginez, epaileak behin behinean eten egin
|
zuen
euskarazko ereduaren zabalpena. Gero, Iruñeko Udalak helegitea jarri zion epai horri, eta Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak bertan behera utzi zituen kautelazko neurriak.
|
|
|
erantzun barik. . A zer lotsa?, gaineratu
|
zuen
euskaraz segituan. Baina ez zirudien batere lotsatuta zegoenik.
|
|
|
Iratiri ere ez zion esan. . Oraintxe ari ginen zutaz hitz egiten?, gaineratu
|
zuen
euskaraz. –Hobeto esanda, Irati ari zen zutaz hitz egiten, eta dena kontatu dit?.
|
|
|
Irribarre guztiz eder bat agertu zen haren ezpainetan bat batean. . Nolako abentura?, esan
|
zuen
euskaraz, bere kolkorako edo, zein hizkuntzatan ari zen konturatu gabe ziur aski. –Baina ongi aterako da dena, ziur?, gaineratu zuen irribarrea galdu gabe.
|
|
2017
|
|
|
Banatu zirenean, irribarre zabala berriro eta Uhm ek, presarekin irten naiz lanetik eta komunera joan beharra daukat? esan
|
zuen
euskara txukunean, komuneko bidea hartu baino lehen.
|
|
|
Ezina ekinez egina (2005). Euskara batuaren eta euskalkien arteko hartu emanez jardun
|
zuen
Euskararen sendabelarrak saioan (2000). 2015ean, talde lanean eta UPV/EHUren babesean, ?euskalkiak.eus?
|
|
2018
|
|
|
Norbaitek, estudio gela? esan
|
zuen
euskaraz, eta Alotzek koñaz ñabartu: –Estugela?
|
|
|
klase borrokagatik behin, internazionalismoagatik gero, bozketako estrategiagatik hurrena, hurrendamuan zuhurrago delako Primo de Riverarekin kolaboratzea, noizbait abertzaleak klerikalistak omen zirelako, edo Errepublikak aurreragoko lanik bazuelako. Etorri zen Franco, debekatu eta jazarri
|
zuen
euskara, pizkunde literarioa zanpatu, eskolak espainolismoaren burdinola bihurtu: euskararen herri jipoitu horren identitatea ez da sozialisten arazoa.
|
|
|
Ikus entzuleak ere xarmatu zituen, oso giro diferentetakoak: Donostiako elite ezkertiar euskaldunekoak eta Donostiako aberaskume gaztelania hiztun cool ak (azken batean musikari batek bakarrik kantatzen
|
zuen
euskaraz). Batzuek hiriaren turistikotasun eta postaltasunari kritika zorrotza egiten ei ziolako balioetsi zuten.
|
|
2019
|
|
|
Baina, arnasgune? diglosiko hari esker ikasi
|
zuen
euskaraz, gure hizkuntzak bizi izan duen garairik zailenetako batean. Berak maiz errepikatzen duen bezala, Berrobin jaio beharrean Tolosan jaio izan balitz, ez zuen euskaraz jakingo.
|
|
|
diglosiko hari esker ikasi zuen euskaraz, gure hizkuntzak bizi izan duen garairik zailenetako batean. Berak maiz errepikatzen duen bezala, Berrobin jaio beharrean Tolosan jaio izan balitz, ez
|
zuen
euskaraz jakingo.
|
|
2020
|
|
|
Areatzan jaio zen 1951ko irailean. Bizkaiko euskalkian egiten
|
zuen
euskaraz, eta askotan aipatzen zituen Galdakaon bizi ziren eta hain gutxitan ikusten zituen bere bi semeak. Gero ere SECEDeko agente gisa lanean jarraitu zuen eta beste hainbat operaziotan hartu zuen parte, horien artean Antonio Cubilloren kontrako atentatuan, Aljerren.
|
|
|
2008ko krisiak gogor jo
|
zuen
euskararen normalizazioan. Inbertsio eta laguntza gehien zeuden eremuetan, aurrekontuetan bost zenbateko jaitsi zen euskararen aldeko partida.
|
|
|
Iragan hurbilean, euskal gizarteak ulertu
|
zuen
euskararen berreskuratzeak eraldaketa prozesuaren funtsezko elementua izan behar zuela. Gai izango ote gara eraldaketa berriaren palanketako bat euskara izan dadin?
|
|
|
Euskalduna zen, eta euskaltzaletzat ere bazuen bere burua, Yon Etxaideren aita integristak bezala. Esparzak Pampiña izenburuko antzezlana argitaratu
|
zuen
euskaraz 1922an, eta gerra zibilaren ondoren, 1941ean, euskaltzain oso izendatu zuten Euskaltzaindia berregin zenean.
|
|
|
Gerra ondoren, Francoren denboran, euskaldun frankistek ere aberastu zuten euskara, maiz euskara hutsezko oroimena gainera. Beste Euskal Herrietan ez bezala, euskaraz mintzatzen ziren haurrak sarituak izaten ziren Nafarroan, Vianako Printzea erakundeak antolatutako sariketa batzuetan, eta erakundeak kaleratzen
|
zuen
euskarazko gehigarri batean idazteko aukera zegoen. Gerra garaian Tolosako liburu erreketaren aldeko hitz sutsuak idatzi zituen gizon beraren ekimenez ziur aski:
|
|
|
Asteazkenetan izaten zen merkatua, eta inguruetako baserritar eta artisauak hurrantzen ziren eguna argitu orduko postuak prest prest ukaiteko. Han ere plazera
|
zuen
euskaraz entzutea: ez barra barra, baina bai aleka, eta horien xerka aritzen zen, posturik postu.
|
|
2021
|
|
|
Arestiren kasua daukagu guk. Begira zein ondo entzuten
|
zuen
euskara, nola esaten digun defendituko duela aitaren etxea," otsoen kontra, sikatearen kontra, lukurreriaren kontra". Lerro bakoitzak aurrekoak baino silaba gehiago ditu, goranzko progresioan indarra irabazten du, konbikzioa dario.
|
|
|
Honen harira, argi dago arestian aipatu dugun liburu zerrendak –" libros que tengo que comprar o ver" – 1887a baino lehentxoagokoa behar duela izan. Honetan galdera nagusia da, ordea, huts hutsetik hasita ikasi ote
|
zuen
euskaraz hitz egiten. Ezezkoan nago.
|
|
|
Irudi zezakeen Sabino Arana Goiri bera Sandino bat bihurtzen ari zela, Aresti bat ez esatearren. Begira zelan antolatu nahi
|
zuen
euskararen salbazioa bigarren bilbotar euskaldundu berriak:
|
|
|
Baina Jesus Marik oso serio hartu zuen izen aldaketa; betiko lagunak utzi zituen, zegoeneko drogetan hasiak ziren, eta handik bi urtera haietako bat hil egin zen gaindosiak jota. EGIn, EAJko gazte taldean, izena eman eta lanean hasi zen; 21 urtetarako ikasia
|
zuen
euskara, Itziarrek ez bezala.
|
|
2022
|
|
|
" Ez nuen pentsatu. Norbaitek nire beharra
|
zuen
euskaraz aritzeko. Hori aski zen Pariserat ez joateko.
|
|
|
euskal literatura, oro har, ahula iruditzen zitzaion Koldori, irakurle fina zena eta literatura orokorraz mintzo zirenean intuizio ederrak eskaini ohi zizkiona bere emazteri. Baina ezin
|
zuen
euskarazkoarekin, ez zitzaion lehiakorra iruditzen, gaztelaniaz eta, azkenaldian geroz eta gehiago, ingelesez irakurtzen zuenarekin konparatuta. Elenak kontu handiz aukeratzen zizkion aholkatzen zizkion liburuak, urtean zehar argitaratutako onenen artean hautatzen zituen, baina hark" meh, es tramoya pura, mucho fuego de artificio y poca chicha"," no es más que un pobre intento de imitación de Sebald" edo" ¿ por qué se empeña en explicar las cosas dos, tres, cuatro veces?
|
|
|
TVE 1, 2, Antena, Cuatro, Tele, La Sexta... Horien ostean topatu
|
zuen
euskarazko kate bakarra, baina Tafallako Jota Txapelketa ematen ari ziren. " Euskarazkoan ere gaztelaniaz!
|
|
|
Telefonoaren beste aldeko ahotsak sekula entzun ez zuen azentuz hitz egiten
|
zuen
euskaraz. Burusoilaren lagun lodikotea zela pentsatu zuen, baina hitz egiteko moduak ez zion hamalau urteko neska bat iradokitzen.
|
|
|
–Txantxetan ala? Abantailaren bat behar
|
zuen
euskarako irakasle txit aspergarriaren alaba izateak!
|
|
2023
|
|
|
Hango distira ekarri nahi zuen etxera, hango distiran bizi nahi zuen. Hala ere, tarteka, isilka, pizten zuen Irratia radioa –hala deitzen
|
zuen
euskarazko irratia– euskal kantuak entzuteko, eta serora bat masturbatzen baino bekatariago sentitzen zuen bere burua. Bihotza goxatzen zioten, ordea, Etxamendi Larraldek bezala, Ospital Carrerek –hala deitzen dituzte Pantxoa eta Peio Eugeniaren belaunaldikoek–, Imanolek –" Zer boza!" – edota Bedaxagarrek, Berzaitzek...
|
|
|
Egia zen pilota haien pentzera erori zitzaigula, baina leihoetatik eta haren aurpegitik urrun. Ondoko hilabeteetan ere jarraitu zuen mehatxuka, irainka," espainol zikinak","
|
zuen
euskara porkeria hori"," gorriak" eta nik dakita zenbat gauza. Gu xuhurki bizi ginen, haiek maiestatez.
|
|
|
Norbait izatea zen frantsesez mintzatzea, hiriko manerak hartzea, Parisko politikaz edo kulturaz solastatzea, Frantziaren handitasunaz harrotzea. Miresten zituen –edo, hobeki erran, miretsarazi zizkioten– haien heinekoa bihurtzen zela uste
|
zuen
euskara zokoratuz, euskaldunei gainetik begiratuz. Euskalduna zen lur lanari lotua, etorkizun oparorik gabea, kulturaz pobrea, garai zaharrekoa...
|
|
|
Ez produktuak berak inoiz baino bezero gehiago erakarri zituelako, baizik eta Egunkaria ren itxierak eragindako elkartasun mugimenduak ondorio hori ekarri zuelako. Jende askok Egunero ren bitartez izan
|
zuen
euskarazko prentsarekin lehenengo harremana.
|
|
|
Katebegia izan zen, batez ere. Egunero ren egileontzat eta kontsumitzaileontzat esangura handia izan
|
zuen
euskarazko egunkariak jarraipena izatea, baita salbuespenezko egoera hartan ere. Eguna desagertu eta Egunkaria sortu bitartean mende erdi baino gehiago joan zen egunkaririk gabe eta, zailtasun askoren gainetik Egunkaria sortu zenez geroztik, beste etenik ez izateak balio handia izan zuen euskarazko egunkaria egiten eta irakurtzen genuenontzat.
|
|
|
Egunero ren egileontzat eta kontsumitzaileontzat esangura handia izan zuen euskarazko egunkariak jarraipena izatea, baita salbuespenezko egoera hartan ere. Eguna desagertu eta Egunkaria sortu bitartean mende erdi baino gehiago joan zen egunkaririk gabe eta, zailtasun askoren gainetik Egunkaria sortu zenez geroztik, beste etenik ez izateak balio handia izan
|
zuen
euskarazko egunkaria egiten eta irakurtzen genuenontzat. Egunero k horixe ahalbidetu zuen:
|
|
|
Le Réveil Basque eta Eskualduna ere elebidun jaio ziren, 1886an eta 1887an hurrenez hurren, hauteskunde helburu argiekin jaio ere, hautagai gorrien alde egiteko lehena eta hautagai xurien sustatzeko bigarrena. Le Réveil Basque k ibilbide laburra izan zuen(), baina ondare interesgarria eta aitzindaria utzi
|
zuen
euskarazko kazetaritza politikoaren alorrean, Frantziako III. Errepublikaren aktualitate politikoaren jarraipena frantsesez ez ezik euskaraz ere egin baitzuen, kazetari estilo argi eta zehatzean. Eskualduna k bilakaera esanguratsua izan zuen bere bizialdi luzean():
|
|
|
Garai oparoa bizi
|
zuen
euskarazko kazetaritzak XX. mendeak lehen laurdena bete zuenean: Eskualduna astekaria hedabiderik irakurrienetakoa zen Ipar Euskal Herri osoan, frantsesezko gehienen aurretik, eta irakurriena barnealdean, alde handiarekin; Argia astekaria ere arrakastaz ari zen Gipuzkoan, eta Euzkadi egunkariaren eguneroko euskarazko orriari El Día gipuzkoarraren euskarazko eguneroko atala gehitu zitzaion 1930ean, Aitzolen eskutik.
|