|
2019
|
|
|
Bizkai Gipuzkoetako industrializazio berritua erakartzen ari zen immigrazioak ageriago uzten
|
zuen
euskararen ahultasun demolinguistiko erlatiboa. Hala ere, diktadura frankistan ezin zen gizarte erabileran zuzenean eragin, tokiko zenbait agintari politiko arazoaz arduratuta agertu arren.
|
|
|
Oso gaztea izan arren, poliglota eta erlijioen historian aditua zen. Alejandro Esteban Lator (SI) islamistaren bidez ikasi
|
zuen
euskara eta honek Bilbotik bidalitako gutunean aurkeztu zion J. Urquijori 1947ko apirilean. Halaber, A. Bausanik egindako F. Castroren liburuaren kritika ere bidali zion BRSVAPen argitaratzeko asmoarekin (Bausani 1947). 331 Italiako irakasleak, orobat," Note sul purismo basco" idazlana bidali zion, Donostiako aldizkarian argitaratuko ez zutena, seguru asko abertzaleak mindu zitzakeen tonu polemikoagatik.
|
|
|
Familiaren estatus ekonomikoari esker, lanik egiten ez zuen jauntxo gaztea bilakatu zen euskal kulturaren mundu txikian. Poliglota, bere kasa ikasi
|
zuen
euskara, eta alemanezko poesia lanak itzuli zituen, Euzkeltzale Bazkunaren eta P. Zamarriparen metodoez lagunduta. Soldadutzan abantailak lortzeko asmoarekin hizkuntza gaitasun titulu bila zebilela, aitak N. Oleaga abokatuarekin harremanetan jarri zuen.
|
|
|
Hitzaldian, ez
|
zuen
euskararen arazo horien irakurketa politikoa egin, baizik eta mende hasierako Frantziako protosoziolinguistikan oinarritu zen, Ch.
|
|
|
Entzuleen arteko agintari politikoak asetzeko asmoarekin, M. Barrès bezalako eskuindar protofaxistaren" hizkuntza nazionala" ren aldeko aipua erabili nahi izan
|
zuen
euskararen alde, Bizkaiko frankistentzat hizkuntza nazional bakarra gaztelania ez balitz bezala. Bestalde, bi mundu gerren ondoko" Mitteleuropa" zinez multikulturalean gertatutako aldaketa politiko linguistikoak Espainia frankistarako eredutzat jartzea, F. Krutwigen errealitatearekiko itsukeriaren froga baino ez zen (cf.
|
|
|
226). Hain zuzen, P. Lafitte euskaltzaina buru zuen biltzarreko" Défense de la langue basque" sailak idazki bat plazaratu
|
zuen
euskararen etorkizun agonikoaz. Gipuzkoako eta Bizkaiko euskararen egoera EAJ PNVko J. Rezolak eta ELASTVko G. Ruiz de Ercillak azaldu zuten, hurrenez hurren.
|
|
|
Bartzelonan P. Fabraren Diccionari general de la llengua catalanaren bigarren edizioa (1954) argitaratzen zuten bitartean, L. Michelenak, gainetik zama astuna kentzen duenaren arinduarekin, baztertu egin zuen artean forma estandarrik ez
|
zuen
euskararen lexikografia normatiboa. Linboan geratu ziren Akademiaren Diccionario español vasco nahiz A. Irigarayren asmoak.
|
|
|
1931ko otsailean, EI SEVeko J. Oruetak ordezkari bat eskatu zionean R. M. Azkueri, GPDk sortu behar
|
zuen
euskararen aldeko batzorderako, R. Inzagaray izendatu zuen.27 Era berean, EI SEVek euskara gaitasuna epaitzeko ahalmena eman zion 1934an, Gipuzkoako toki administrazioan hizkuntza eskakizunak ezartzeko prozesu ahulean (Rodríguez Ranz & Unanue López 1994).
|
|
|
Elizgizon ultraeskuindarra zen, eta, besteak beste, P. Dourisboure Kotxintxinako misiolariaren Bahnar deithu Salbaiak (1936) itzuli
|
zuen
euskarara. Action Française ren ildokoa; halako filokarlismo bat erakutsi zuen gerra zibilean.
|
|
|
J. M. Leizaolaren asmoaren arabera, Osakintza Ikastolan euskararen irakaskuntzak nahitaezkoa izan behar zuen, Belgika eta Suitzako hezkuntza eleaniztunaren bidetik. J. A. Aguirre lehendakariak, abenduaren 22an Radio Euzkadi-n emandako lehen gabon mezuan, bere egin zuen Euzko Irakastola Nagusiaren proiektua, baina gerra egoerak asko apaldu
|
zuen
euskararen goi mailako garapenaren zenbaterainokoa. Osakintza Ikastolako laugarren mailan borondatezko ikasgaia ezarri zuten:
|
|
|
Lexiko hori Mendebaldeko ondaretik mailegatzeko arauak eman zituen, ustez Bilboko Nuevo Ateneo n ere erabiltzen zirenak. Bestalde, neologismo jeltzaleak gaitzesteaz gain, J. M. Mocoroak Genio y lengua saiakera katoliko integristan egiten zuen herri literaturaren defentsa gutxietsi
|
zuen
euskararen biziraupenerako: " aun dentro de lo vasco, la standardización sería una desgracia lamentable" (Mocoroa 1935:
|
|
|
496 F. Krutwigek ordurako ezohiko ahoskera hori erabiltzen
|
zuen
euskarazko hizketan (Alvarez Enparantza 1994: 129).
|
|
|
E. Esparzak kronika berbera egin zuen Príncipe de Viana aldizkarian. M. Lecuonak" Gorozika’tik gurutzeaga’ra edo gurutzearen izena gure toki izendegian" sarrera hitzaldia egin
|
zuen
euskaraz, gaztelaniazko laburpenarekin. Diktadurak begi onez ikus zezakeen gai kaltegabea zen, euskal toponimia eta historia erlijiosoa nahasten zituena.
|
|
|
Biltzarraren hizkuntza sailak, halaber, Euskararen Akademia bat sortzea erabaki
|
zuen
euskara ikertu eta zaintzeko. Ondoren elkarte horren lau kide sortzaileak hautatu zituzten:
|
|
|
Gutunaren kopia EBBko kideei edota C. Jemeini ere bidali zien.442 Erbesteko EJ GEk gorabehera horien guztien berri bazuen. 1949ko abenduan, Parisko Euzko Deyak bere posizioaren berri eman zuen artikulu baten bidez. Ez zen Euskaltzaindia berrituaren aurka agertu, baina argi utzi nahi
|
zuen
euskararekiko tolerantzia zenbait eremutan ez zela frankismoaren liberalizazio zantzua, baizik eta euskal gizarteak, erbestekoak barne, eragindako presioaren garaipen mugatua. Gerraosteko jazarpen faxistaren eta hamar urte ondoko euskararen egoera, funtsean ezberdinak ote ziren galdetzen zion bere buruari artikulugileak:
|
|
|
55). Oso ongi idazten
|
zuen
euskaraz eta aspaldiko harremana zuen R. M. Azkue eta J. Urquijorekin.
|
|
|
Lafon, J. B. Daranatz, J. A. de Donostia edota J. M. Barandiaran. ...zen Erlangen era aldatu, eta bertako unibertsitatean linguistika konparatiboko katedraduna izan zen.552 Mundu Gerraren ondoren baldintza material eskasetan bizi zen eta J. Garatek Argentinara erakarri nahi izan zuen alferrik, G. Bähr lokalizatzen saiatu ziren aldi berean.553 1949ko martxoan J. Urquijorekiko korrespondentzia berreskuratu eta hortik etorri zen urgazle izendapena.554 K. Boudak uste
|
zuen
euskara eta Kaukasoko hizkuntzen arteko lotura genetikoa frogatu egin zuela. Ildo horretako artikuluak argitaratu zituen Eusko Jakintzan.
|
|
|
F. Krutwigek memorietan itxuragabetu edota ukatu egin zuen gainerako euskaltzainek emandako laguntza, kide berriak proposatzeko, informazioa osatzeko edota helbideak lortzeko garaian.414 Nolanahi den, argi dago F. Krutwig zela erreformaren arduradun nagusia eta lanaren sinatzaile bakarra.415 F. Krutwigek zeharo itzulipurdikatu nahi zuen Akademiaren oreka geolinguistikoa berak hobesten
|
zuen
euskara estandarretik hurbilago zeuden kideekin. Gero adierazi zuen euskaltzain izateko hautagaiak onartu zituztela lapurteraren aldeko joera artean Akademian nagusi zelako.
|
|
|
Ikerketa linguistikoak, ordea, ez
|
zuen
euskara biziaren zalantzaz beteriko etorkizunean eragin zuzenik. Diktadura frankistak ezartzen zituen mugak onartuta, L. Michelenak (ezin aipatu gabe utzi A. Irigarayk gerra zibil aurretik egin zuen bidegile lana) Donostiako Egan aldizkariaren zuzendaritza hartu eta, RSVAPen gehigarri literario xumea zena, kultura aldizkari duina bilakatu zuen.
|
|
2021
|
|
|
63 Honetan ere aitzindaritzat jotzen du Iglesiasek: "[...] alde batetik damu zen euskara batu baten ez existitzeaz[...] eta beste alde batetik pentsatzen
|
zuen
euskara Euskal Herriko hizkuntza ofiziala izan behar zela[...] euskararen irakaskuntza euskal lurralde historiko guzian zehar orokortua izan behar zela" (2010: 131).
|
|
|
Bateko edo besteko diskurtsoak gorabehera, praktikan, modernitaterako bere bidea topatu behar izan
|
zuen
euskararen komunitateak: " Europako estaturik gabeko nazioen pizkunde kulturalak estatu garaileek ezarritako bazterketa kulturala gainditzen saiatu ziren, ustez kontrajarrita zeuden bi printzipioak bateragarri eginez.
|
|
|
EAEn, bada, euskal kulturgintzari hazkunderako aukera ireki zitzaion, alegia, gizarte mugimenduen inguruko Baliabideen Mobilizazioaren Teoriak" Aukera Politikoaren Egitura" (‘Political Opportunity Structure’) deritzona. Legea alde izango
|
zuen
euskarak estreinakoz: "[...] autonomien sistemarekin egokitutako legeek babes eremu mugatua estreinatu zuten" (Gandara, 2015:
|
|
|
429) unibertsitate elebidun publikoa martxan jarri zen 1980an Euskal Herriko Unibertsitatearen sorrerarekin. Edo 1982an, hizkuntza politikako ekimenak garatzeko bidea zabaldu eta euskararen ezagutza eta erabilera berreskuratzeko erakundeen babesa ahalbidetu
|
zuen
Euskararen Legea onartu zen.
|
|
|
Irati Agirreazkuenagaren arabera (2017: 66), hiriburuetako Herri Irratien artean Iruñekoa izan zen gotzaindegiarekin loturarik estuena zuena eta euskarari tarterik gutxien eskaini ziona (Patxi Zabaletak 1967tik 1975era eskaini
|
zuen
euskara ikasteko programa baino ez). Bilbokoak ere oso lotura estua izan zuen, eta euskarari programa bakarra eskaini zion (Irrintzi,), 1973an FMn lanean hastean kanal hori euskararentzat eta OMa gaztelaniarentzat gordetzea erabaki zen arte.
|
|
|
Nafarroako egunkari erreferentziala, Diario de Navarra, da hedabideen zerrendan laugarrena, eta Nafarroako Diputazioaren babesaz hainbat urtetan" Bertsolari" atala atera
|
zuen
euskarazko Príncipe de Viana aldizkaria bosgarrena. Bietan Nafarroako bertsolaritzaren eragiletzan funtsezkoak izan ziren Pedro Díez de Ulzurrun Ikusle eta Mariano Izeta Anzanarri dira sinadura aktiboenak, sinaduren zerrendan bosgarrena eta hirugarrena hurrenez hurren.
|
|
|
51) 1990eko hamarraldiaren bigarren erdian hasi zen euskara sareratzen. Euskaldunon Egunkaria izan zen, 1996an, edizio digitala estreinatu
|
zuen
euskarazko lehen hedabidea, eta Elhuyar ren, Kontseiluaren eta UEUren atariak ere berehala etorri ziren. 1997an, Administrazioaren webgune instituzional elebidun handiak jarri ziren martxan (euskadi.net eta gipuzkoa.net, esaterako), eta 1998an, sarean jaiotako lehen hedabideak (sustatu.com, eibar.org, aurki.com, sarean.com, euskalerria.org) aurki zitezkeen.
|