|
2000
|
|
|
Baina ordura arteko ohituretan herri batera bertsotara joan eta iluntzean etxera alde egitea pekatu handia zen! Orduan ere plazan kantatzen zen, baina tabernan eta sagardotegian egiten
|
zuen
bertsolariak graziarik gehiena. Plazan esaten ez ziren gauza batzuk esango ziren tabernan akaso, behar bada lasaitasun gehiago izango zen, umerik ere ez zen egongo, emakumerik ere ez eta bertsolaria tabernan nahi izaten zen.
|
|
2006
|
|
|
Etenaldi luzearen ostean, 1987an Araba eta Bizkaiko Bertsolari Txapelketa antolatu
|
zuen
Bertsolari Elkarteak (oraingo Bertsozale Elkartea dena). Orduko errealitateak ekarri zuen herrialde biek bat egitea.
|
|
2008
|
|
|
Eta, gainera? gainera, zer arraio, bera bertsolaria zen, eta bertsolariak onean eta txarrean behar
|
zuen
bertsolari, osaba Bixenteri behin entzun zionez! Pentsamendu gurutzatuak, elkarren aurka talka egiten zutenak, harik eta, segundoaren muga igaro gabe, indar bat beste indarrari gailendu zitzaion arte.
|
|
|
Txakur zaunken hotsetara, izeba Ursula irten zen leihora: Ursulak estimatzen zituen bai Kaxkagorri, langile fama
|
zuen
bertsolariak, tarteka bere ihesaldiak egiten bazituen ere?, baita haren bertsoak ere, eta horregatik edo, irri zabala egin zion gizonari.
|
|
|
Beñardok, gainera, izeba Ursulak kontatzen zizkiòn istorioen eskutik, artzain xelebre hura hartu zuen heroitzat, eta ez zegoen heroi izaterik bere heroi ereduaren pausoei jarraitzen ez bazitzaien. Eta, gainera... gainera, zer arraio, bera bertsolaria zen, eta bertsolariak onean eta txarrean behar
|
zuen
bertsolari, osaba Bixenteri behin entzun zionez! Pentsamendu gurutzatuak, elkarren aurka talka egiten zutenak, harik eta, segundoaren muga igaro gabe, indar bat beste indarrari gailendu zitzaion arte.
|
|
|
Txakur zaunken hotsetara, izeba Ursula irten zen leihora: Ursulak estimatzen zituen bai Kaxkagorri –langile fama
|
zuen
bertsolariak, tarteka bere ihesaldiak egiten bazituen ere–, baita haren bertsoak ere, eta horregatik edo, irri zabala egin zion gizonari.
|
|
2009
|
|
|
Hortik aurrera, hirurogeiko urteetara arte, Euskaltzaindiak lan handia egin
|
zuen
bertsolariei lagundu eta bertsolaritza aurrera ateratzen. Uztapide eta Basarri, edo Xalbador eta Mattinen aupadari jarraituz, beste batzuk azaldu ziren ondoren:
|
|
|
Hala esaterako, Juan Mari Lekuonak bere Ahozko Euskal Literatura n, bertsolaritza aztertzen duenean bat bateko beste eredu batzuekin konparatzen ari dela, adibide esanguratsuak jartzen ditu behin performance batean sortutako bertsoak eta une horretan bertan entzuleek buruan oso osorik gorde, gero errepikatu eta tradizionalizatzeko bidea egin dutenak. Hau da, jatorria egile baten une bateko inprobisazioa izan arren, hainbeste errepikatu eta denbora espazioan aurrera eginda, jatorria eta sortu
|
zuen
bertsolariaren egiletzaren kontzeptua lausotu egin direla guztiz galtzeraino.
|
|
|
Sekula ez zuen segundo erdi bat galtzen bertsoa hasteko, Lazkanoren aburuz. Horregatik izan da, beharbada, lehengo zaharren belaunaldian, bere garaian, plaza gehien egin
|
zuen
bertsolaria.
|
|
|
Gero, segitu zuen: jendeak maite
|
zuen
bertsolari berri bat entzutea. Galderak ukaiten nintuen.
|
|
|
Lea Artibaiko taldeetan Nerea Ibarzabal, Josune Aramendi eta Elene Lejarzegi jardun ziren adin mailarik gazteenean, eta Xabier Iturraspe, Xabat Galletebeitia eta Eneko Arrate 19 urtetik 24 urte artekoetan. Sariketa bera ez, baina Lea Artibaikoek irabazi zituzten bizkaiera egokiena erabili
|
zuen
bertsolariarentzako saria eta finalistarik gazteenarentzakoa ere bai; Xabier Iturraspek eta Josune Aramendik irabazi zituzten, hurrenez hurren.
|
|
|
Begiekin irri egiten
|
zuen
bertsolaria, pertsonaia oso maitatu bihurtu zen, izaera xumeak eta bertsotarako abileziak lagundurik. Eta oraindik ere itzal handia du bertsozaleengan.
|
|
2010
|
|
|
Odei agertu zen Sustraien aurrean Ametsekin aritzeko. Hauek dira xapelketa bateko sorpresak, bainan, leku hori merezi
|
zuen
bertsolari gazteak eta bere lekua hor zeukala ere biziki ongi erakutsi zuen. Lehen ofizioa pasa eta, etorri zen kartzelako lana.
|
|
|
–Eta bazuen arreba bat, Mari, hau ez zen plazetan ibiltzen, baina etxean anaiarekin aritzeko balio zuen? 28 Mattin Treku bertsolariak dioskunez, Matxinen alaba bat ere trebea omen zen bertsotan: . Alaba ere ba omen
|
zuen
bertsularia harek.
|
|
|
" Gaur egun, berriz, Azpeitia, Azkoitia eta Errezil inguruan dabilen gazte jende jator hau dena dago". Azpeitiak" bertso herri bezala nahikoa adibide" eman duela azaldu
|
zuen
bertsolariak.
|
|
|
Hiru dantzarik ohorezko aurreskua egin zioten. Dagoeneko uxatu dira genuen hainbat zalantza kantatu
|
zuen
bertsolari batek agurrean, lehen aipamenetik kokatuz euskal herritar anitzek aspalditik zeuzkaten susmo eta sentipenak. Ondotik, Askatasunako kide batek hartu zuen hitza, eta Anzaren gorpuari eta haren senideei mintzatu zitzaien.
|
|
2011
|
|
|
Horrela ikusi zituen harri jasotzaileak, baita bestelako gizon probak ere. Eta horrela jarraitu
|
zuen
bertsolariak hasi ziren arte.
|
|
|
Okorrean saio osoan zehar Beñat Iguaran izan zen gora behera gutxien izan
|
zuen
bertsolaria. Asier Aspiroz eta Mikel Olaziola ere bizi aritu ziren.
|
|
2013
|
|
|
Bertsolaritza beste mundu bat zela definitzean, Manuel Lekuonak (1983) 147 gaineratu
|
zuen
bertsolariari era dialektikoan arrazoietan aritzea gustatzen zitzaiola. Amurizaren (1981) 148 aburuz, bertsolaritza dibertimendua da, ariketa bat, kirola, hitzekin eta hizkuntzarekin jolasean aritzen da bertsolaria.
|
|
|
Bertsolarien diskurtsoak arau zehatz batzuen menpe garatzen dira, betiere komunikazioarekin lotuak, eta neurriaren, errimaren eta doinuaren bitartez. Jone Miren Hernandez (2011) irakasleak zioen bezala, bertsolaritza definitzeko erabili zen eskema teoriko hark albo batean utzi zuen emozioa, baztertu egin
|
zuen
bertsolarien emozioen mundua.
|
|
|
Ez zuen batere atsegin bertsolariak elkarri trapu zaharrak astintzea bertsoz; aurreko belaunaldikoek bai, ordea. Basarrik gustukoagoa zuen beste bertsolaritza mota egiten
|
zuen
bertsolari bat, poetikoagoa zena, Kepa Enbeita, Urretxindorra ezizenez.
|
|
|
Suan bada eztul politiko guztietarik. Nevadan bertsotan ari, demokratak itsasora bota behar direla kantatu
|
zuen
bertsolari iparramerikarrar errepublikanoak duela gutxi, bertsoari aspaldi entzun ez genion kolorea erantsiz. Harena eta harekin ari zen bertsolari ezkertzalearena da bertsoa.
|
|
|
argentinan askatasuna aurkitu
|
zuen
bertsolaria
|
|
2014
|
|
|
" aste honetan gure inguruan/ baegoazan gai ugari/ Urtzi ta Pelle ziega beltzera/ doazen bi grebalari/ Bateragune Usansolo eta/ aurre LOMCE legeari/ baina Galdakon min bat badago/ mantendu dena aspaldi/ besarkada bat eta animo/ Hodeiren familiari". Bertso saio orekatua egin
|
zuen
bertsolari gernikarrak. Bera eta Ugartetxea ziren faborito.
|
|
|
Bere bizitza urtebetez luzatu zuen bertsoak jartzeko. Eguneko bertso bat egin omen
|
zuen
bertsolari preso hark. Urteak egun hainbat bertso jarri zituen, beraz?.
|
|
|
Baztango Lepatanatuek 2 eta Lesakako Zortziko Haundiena izan ziren kantuan. Saioa bizia joan zen, eta ostatuko giro beroak lagundu
|
zuen
bertsolarien jardunean. Baztandarren taldean Xabi Maia, Kotte Plaza eta Oier Amiano aritu ziren kantuan, eta lesakarren aldetik, berriz, Maddalen Lopez, Eneko Fernandez eta Iban Garro.
|
|
|
Inpresio hori ematen didate batzuetan binakakoek bertsotan ere eta lanak kolore interesgarriagoa hartzen du. Escualdunac en orokorki egoerak eskatzen
|
zuen
bertsolari paper aldaketa, gai horretan ez zen borroka frentaletik komeni, senaz hartu zuten bertsolariek, nehork ez zien erraten nor ziren edo noren larruan sartu behar zuten.
|
|
|
Larrek berak dio Hernandorenari zor diola bertsozaletasuna. Hernandorena herriz herri abiatu zelarik herri bertsolaririk bazenez ote hemen edo han, ez
|
zuen
bertsolari formaturik atzeman Iparraldean. Mattin Treku, Ferranddo Aire, Xalbador, eta oraingo guziak mugimendu horretatik atera dira.
|
|
|
Soinuak dantzan arrarazi behar du, mugiarazi behar du pertsonaia. Iparraldeko lehen bertso txapelketan, ez zen Xilaba deitzen oraino, azken agurrean kantatu
|
zuen
bertsolari batek" Gaztetxera noa sekulako atxurra biltzera". Ez dakit zer musika entzunen zuen han baina segur naiz ez zela Salamankara edo Mutil koskor bat en airea.
|
|
|
Gaia eman zien Karlos Aizpuruak, lotua baitzen urtatseko mendira joateari, eta batek adinarengatik aurten ezin joan. Lehen bertsoa bistan dena horretan egon zen baina gero erantzutearen haritik gaia utzia izan zen, entzulegoa ez zen ohartu, hasteko segitzen
|
zuen
bertsolarien pentsaera. Argi da txapelketa izan balitz hau gaitik kanpo izanen zela, baina erakusten du zer den bertsolarien lana binakako joko horretan.
|
|
|
Baginakien gure arbasoak euskaldunak zirela. Baionan, erran zioten gure deitura bera
|
zuen
bertsulari ospetsu bat izan zela XIX. mendean. Ez ginuen pentsatu orduan gu zazpi anai arrebak haren seme baten ondokoak ginela.
|
|
2015
|
|
|
Barre, algara eta txalo zaparrada. Jendeak ederki erantzun
|
zuen
bertsolariek egindako lanari.
|
|
|
Errotu eta garatu hitzen kontua piztu
|
zuen
bertsolariari," aurrera atzera" hitzen jokoa luzatu nion, itzulinguruak utzi eta adarrez adar, jo eta salto ibili beharrean, errora jotzearren. Zainera.
|
|
|
Imajinatzen dut nik moduan beste jende askok ere hala egin behar izan duela. Hori guztia karga emozional handi bat da”, ondorioztatu
|
zuen
bertsolariak.
|
|
|
Bertsozale sutsua, txikitan apenas ez
|
zuen
bertsolaririk ezagutu. Hain zuzen ere, Lafitteren bidez izan zuen bertsolaritzaren berri.
|
|
|
Belaunaldi berri hori iritsi arte bertsolariak banaka sortzen ziren; haien kasuan, aldiz, talde fenomeno bat gertatu zen, besteak beste bertso eskolei esker. Horrek erraztu egin
|
zuen
bertsolari gazteen eta emakumeen oholtzaratzea.
|
|
|
70eko hamarkadaren erdian, ia dena ezinezkoa zenean, Guardia Zibilaren kuartelera eraman gintuztenean Felipe eta biok, bera 17 urteko mutikoa eta ni 16koa, kontatu dizuet, leku apur bat pribilegiatuan kantatu nahi
|
zuen
bertsolariak astebete lehenago entregatu behar zituen inprobisatu beharreko bertsoak, itzulpenarekin eta kopiekin.
|
|
|
Mixelek erran bezala
|
zuen
pertsulari izaitea Ofizioa Xalbador zenak, zer ofizio maitea! Pentsamendua untsa pizatuz, hitz neurtuz erraitea Denek dakigu harrigarria zuen berezko jitea Arraro baita hain mail gorako dohainaren ukaitea.
|
|
2016
|
|
|
Besteak etorri bitartean Joxan Elosegiren hitzaldiaz zerbait esan beharra daukagu, ia bi orduko jardunean Lopetegi behar bezala kokatzeko datu asko eman baitzituen. " Bere garaiko seme" gisa aurkeztu
|
zuen
bertsolaria hitzaldiaren hasieran. " Giro liberalean sortu eta hazi zen, aita boluntario liberala zuen; eta Lopetegik ez zion bere herriko giroari sekula aurre egin".
|
|
|
Edozein komunikazio fenomenok behar du gizarte bat. Gizarte horrek sortuko
|
zuen
bertsolariaren ogibidea, dirua emango zien batzuei kanta zezaten sagardotegi edo jantokietan. Giro bat sortzen da, dinamika bat, eta hor bertsolariak bere izateko arrazoia hartzen du”.
|
|
|
Agustin Etxeberri zapatari eta olerkari saratarra bereziki ezaguna gertatu zen Abbadiak antolatu lore jokoei esker, izan ere, plazan kantatzen
|
zuen
bertsolaria ez baitzen. Estreinako lana Urruñan 1858an egin ziren festetan aurkeztu zuen" Frantzia eta Enperadore" izenburupean, eta aipamen berezia jaso zuen honekin:
|
|
2017
|
|
|
Zestoako bertsolari txapeldunari egindako elkarrizketan, beste kontu batek piztu zigun arreta. Esaten
|
zuen
bertsolari onak" verboa" ondo erabili behar zuela. Arraroa egin zitzaigun aditza ez erabiltzea, termino hori XVIII. mendetik XX. mendera arte euskal idazle klasikoek erabili izan baitute:
|
|
|
Euskal Herrian, bertsolaritza omentzeko propio egin eta jarririk dagoenetan nabarmenenetakoa izango da oriotarraren pieza. Izan ere, irudigile ospetsuak beti izan
|
zuen
bertsolariekiko halako miresmen bat… euskaraz mintzatzeko gai ez bazen ere. Bere liburuetan, Quosque tandem ezagunean batik bat, bertsolariaren figuraren gorespena egiten du, bertsolaritzak egun duen prestigiorik ez zuen garaietan.
|
|
|
Urriaren 25ean hil zen Xenpelarren emaztea. Fabrikara joaten segitu
|
zuen
bertsolariak. Bere azken oihal pieza azaroren 20an bukatu zuen Fabrika Handian.
|
|
|
Udarregin urte askoan bizi eta gero, Artikula Haundi izeneko baserrira aldatu ziren, eta hau badakit autopista egiterakoan bota zutela. Edozein modutan ere, memorizatzeko erabil daitekeen metodorik bitxienetako bat erabiltzen
|
zuen
bertsolariak, eta merezi luke azterketa bat. Jose Aranburuk Udarregira joaterik ez zuenean, bertsolaria bera, makilan arrastoak egin eta, jaisten omen zen Usurbilera; gero, makilari begira esaten zizkion bertsoak organistari.
|
|
|
Ondoko asteetan, txapeldunak kantatzen zuen bertso saio batera joan zelarik, berarekin pentsatuz egindako bertsoak kantatzen ari zen sentipena izan omen zuen tarteka, baina gero, agertokitik jaitsi eta trago bat hartzera tabernara zihoazenean ez omen zuen bera aurkitzeko ahalegin txikienik ere egiten. Are okerragoa dena, behin baino gehiagotan ikusi omen
|
zuen
bertsolaria, berarekin egin zuen bezalaxe, bere adineko beste batekin goizaldeko ordu txikietan itsasoari begira hizketan, eta horrek sufriarazi egin omen zion. Behin bertsolariaren saio batera joan eta maitasunari buruzko bertso batzuk kantatzen ari zela, negarrari eman zion berak eta aretotik irtenda komunean itxaron behar izan zuen zotinak pasatu arte.
|
|
|
Bertso saio baten osteko berriketaldian esan
|
zuen
bertsolarietako batek: " Saioetako entzulearen batez besteko adinak gora egin du azken urtean".
|
|
|
Hark, berriro," saia zaitez, aterako zaizu beste doinu bat". Hark igual pentsatzen
|
zuen
bertsolariok doinua ere asmatu egiten dugula. Kontua da, behintzat, hasi nintzela aproba egiten eta nahiko azkar atera zitzaidala doinu berri bat:
|
|
|
Basura, Anti Regimen, Impact, RIP, Odio, Optalidon. Abuztuak 29: Xabier Perez Euzkitzek irabazi
|
zuen
Bertsolari Gazteen Lizardi Saria. Abenduak 9: Lou Reed Anoetako kiroldegian.
|
|
2018
|
|
|
" La algazara publica revistio caracteres de desorden y tuvo que intervenir una pareja de la guardia civil". Babazek, sumindurik, salaketa jarri
|
zuen
bertsolariaren eta enkargua eman zuenaren aurka. Azaroaren 10ean ekarriko zuen sententzia egunkari berak:
|
|
|
Xabier Amurizak aipatzen zuen garai batean hiru muga jartzen zitzaizkiola bertsolariari: bertsolaria ezin zen egin, jaiotzetik izan behar
|
zuen
bertsolari; ez zen emakume bertsolaririk izango eta sehaskan euskara jaso gabeko haurrik ez zen bertsolari izango. Pentsa nola aldatu diren gauzak:
|
|
|
Bertsolari bizia, zirikatzailea eta jario handikoa izan zen. Bertsokidea aurkari gisa hartu eta hura azpiratu arteko onik ez
|
zuen
bertsolari klasea zen oiartzuarra. 1978an, X. Bertsolari Egunean, omenaldia egin zioten Karmelo Baldan.
|
|
|
Jose Javier Aleman eta Jose Valencia ETAko kideak Tafallan hil ziren bonba bat jartzen ari zirela, maiatzaren 13an. Abenduan Xabier Amurizak irabazi
|
zuen
Bertsolari Txapelketa Nagusia, bigarren aldiz. Azaroan Joan Paulo II.a aita santuak Loiolako santutegia bisitatu zuen.
|
|
2019
|
|
|
24 urte ziren Euskal Herri osoko bertsolarientzako txapelketa bat antolatu zenetik, aurrekoa 36ko gerra hasi aurretik jokatu baitzen. Ondorengo urteetan, Euskaltzaindiak hartu
|
zuen
Bertsolari Txapelketa Nagusia antolatzeko ardura, eta orotara sei ekitaldi antolatu zituen, azkena 1982an. Euskaltzaindia zen 1984koa antolatzekoa ere, baina, hainbat desadostasun tarteko zirela, bertsolari eta bertsozaleen esku geratu zen ardura hori.
|
|
|
: Bertsolari eta bertsozaleekin akordio batera ezin iritsita, Euskaltzaindiak erabaki
|
zuen
Bertsolari Txapelketa Nagusia antolatzeari uztea.
|
|
|
Feminitate markei uko egiteak eta bollera bihurtzeak aldatu egin
|
zuen
bertsolari gizonezkoekin neukan harremana, batez ere bertso eskolakoekin. Bat batean ohartu nintzen heteroa nintzenean nolabaiteko tonteotik erlazionatzen nintzela beraiekin (bertso eskolan librean kantatzen genuenean, batez ere).
|
|
|
Egunean bertan deitu zidaten bertsolari batek huts egin zuela eta ea Manteo kiroldegiko afalosteko saioan kantatuko nuen galdetuz. Gaua iritsi zenean urduri nengoen eta are gehiago urduritu nintzen nirekin kantatu behar
|
zuen
bertsolaria beste bertsolari ezagun batekin iristen ikusi nuenean. Bertso bazkari batetik zetozela kontatu zuten lau haizetara, mozkortuta eta laineztuta zeuden.
|
|
2020
|
|
|
Hilabete horietan kantatu nuen eta gerora eskertu nuen etxean egon ginen hilabeteetan ez isildu izana, errodajea galdu ez izana". Etxetik Etxera izena hartu
|
zuen
bertsolari eta gai jartzaileek beren kabuz abiatu zuten ekimenak: " Konfinamendua hasi bezain pronto, astelehen horretan Unai Elizasuk idatzi zidan proposamena luzatuz.
|
|
|
1991ko Gipuzkoako finalean txapela janzteko zorian zela egin zuen tongoak mito bilakatu zuen. Bertsolaritzaz gogoeta etengabea egin
|
zuen
bertsolaria izan zen eta da, baina alor gehiagotara eraman zuen azterketarako grina hori eta, esate baterako, euskaltasunaren norabideaz Hiztunpolisa izeneko lana argitaratu zuen 2013an. Bere soslai bat osatzeko liburu aproposa da Joxerra Garziak elkarrizketa formatuan egin zion Bertso ispiluan barrenaizenekoa.
|
|
|
Konjuntzio bat izan zen: batetik, bozgorailu gisa funtzionatu zuen bertso programa audientziatsua; baina, bestetik, sekulako maila
|
zuen
bertsolari multzo handi bat Egaña, Sarasua, Amuriza, Sebastian, Lopategi, Peñagarikano, Euzkitze eta abarrekin, gizarte molde berriarekin konektatzeko gai izan zena. Alegia, bertsolariak Garmendia eta Egileor eta gisakoak izan balira, eta niri gustatzen zaizkit bertsolari horiek ere, telebistak izan zezakeen bozgorailu funtzioa alferrik izango zen.
|
|
|
1980 hasieran oraindik ere publiko homogeneo bat zuen bertsolaritzak. Horien kultura kontsumoa kasik bertsotara mugatzen zen, eta konpartitzen zituzten balio batzuk aipatzearekin, kasik nahikoa
|
zuen
bertsolariak arrakasta izateko. Baina euskal jendartea beste puntu batean zegoen ordurako.
|
|
|
Legebiltzarrera ere iritsi zen kontua, HBk nahiz EAk eramanda, eta Zarraoak EiTBko zuzendari orokor gisa, bere azalpenetan esan
|
zuen
bertsolariek ez zutela gidoia jarraitu. En fin…
|
|
|
Eta, hala izanik ere, penak bultzatu
|
zuen
bertsolari izatera. Edo, zuzenago esanda, lehen bertsoak idaztera, lehenago ere bertsolari bat berarekin baitzeraman Luzia Goñik.
|
|
|
idazle handienek bezala, bere bizitzaren interpretazio moduko bat eskaintzen du: umetatik sumatu
|
zuen
bertsolari izateko jaio ote zen, eta bizitza erdia destino hori saihesten ahalegindu zen. Patuaren kontrako borroka horrek ematen dio handitasuna liburuari.
|
|
|
' Extremaduratik bertsolaritzara berriak jaio ginen' izenburupean arituko da bertsolaria. Hain zuzen ere, 80ko eta 90eko hamarkadetan bertsolaritzan izandako eraberritze prozesuaren argazki pertsonala bildu
|
zuen
bertsolariak Berriak jaio ginen liburu autobiografikoan, eta hari buruzko gogoetak egingo ditu Azkoitian.
|
|
|
Ez da ahaztu behar, bestalde, bertsolariaren irudiak 60etan eta 70etan jasan zuen eraldaketa. Letek âbeste askok bezalaâ Oteizaren iturri bizitik edan zuen, eta haren Quousque tandem (1963) liburu ezagunak duintasun sekulakoz tratatu
|
zuen
bertsolaria; bertsolaria zen, Oteizaren arabera, euskal artista gorena. Oteizaren aurretik, intuizio bera izan zuen Arestik.
|
|
|
Bertsolaria culture populairearen irudi gorena da, eta auto  ritate handiko figura. Poetak literaturaren komunikazio xedea gauzatzeko bide paregabea aurkitu
|
zuen
bertsolari  tzaren komunikazio ereduan.
|
|
|
Ramuntxo Christy herritarra finalean dugu, joan den igande arratsaldean Xilaba bertsu txapelketaren finalerdietan hirugarren sailkatu baita Aiziritzen. Bere umorea eta bertsuen jalgitzeko gaitasuna publikoak preziatu ditu, manera berezi batez honek txalotu baitu Baxenabarre ordezkatzen
|
zuen
bertsulari bakarra. Lehena dugu Eneritz Zabaleta baionesa 300,50 punturekin, bigarren Maddalen Arzallus Hendaiarra 298 punturekin eta hirugarren Ramuntxo Christy herritarra 296 punturekin.
|
|
2021
|
|
|
Alegiko errotan alkartu giñan ‘Lizardi’ zana, Yauregi olerkaria, Labaien antzezlaria eta Erauzkin bertsolari, gaitz orrentzako sendagairik aurkitzen ote genduan edo[...] Donosti zareran aiton bizargile bati bertsolari guduak antziñako erara taiutzen trebe zala igarri genion. ‘Consistorio de los Juegos Florales’ zalako aietan epaile bezela ibilia bait zan Uranga’tar Iñaki[...] Toribi yaunaren omenez ‘Centro Católico’ antzokian 1930’garen urtean Euskaltzaleak lenengoz eratu
|
zuen
Bertsolari gudua onetxek zuzendu zigun. Txirrita, Lujanbio, Telaetxipi, Zabaleta, Agirre eta Bitoria zanak, lege zarrera gudu arrigarria egin ziguten.
|
|
|
23). 1934aren bigarren erdian erabaki
|
zuen
bertsolari txapelketak berriro abiaraztea ere.
|
|
|
Fernando Amezketarra da eredu hibrido horretatik kanpo medioetan arrakasta izan
|
zuen
bertsolari bakarra, baina pasadizoen generoak euskarazko kazetaritzaren hastapenetan izan zuen loraldiari esker eta mito bihurturik etorriko da arrakasta hori. Salbuespen horretatik haratago, Pello Errota eta Txirrita bezala eredu idatzitik urrun gelditzen den sagardotegiko bertsolari klasikoak erabat ertzeko izaten jarraituko du.
|
|
|
Akusazioaren eta defentsaren argudiaketaren berri ere ematen da bertan. Defentsak, besteak beste, bertsoen itzulpena ez dela zuzena argudiatu
|
zuen
bertsolariaren alde. Akusazioak, aldiz, deliturako ezinbesteko bitarteko gisa salatzen zuen bertsolaria:
|
|
|
Defentsak, besteak beste, bertsoen itzulpena ez dela zuzena argudiatu zuen bertsolariaren alde. Akusazioak, aldiz, deliturako ezinbesteko bitarteko gisa salatzen
|
zuen
bertsolaria:
|
|
|
Epaiketaren eszenaratzeak Txirrita izutu izana litekeena da, baita lege kontuetan ezjakin bat izatea ere, baina tontotik ezer gutxi
|
zuen
bertsolariak: egunkari berak azaroaren 10ean argitaratzen duenez, hiru urte eta erdian Legasatik 25 kilometroko eremu batean sartzeko debekua ezarri, eta 250 pezetatako isuna nahiz epaiketaren kostuen laurdena ordaintzera zigortu zuen epaiak, baina ezin izan zitzaion zentimorik kobratu, desagertu egin baitzen.
|
|
|
Diario de Navarraren testuak eta Tabernaren ikerketak urte haietako gutxiespena gogorren pairatu
|
zuen
bertsolari modu baten profila osatzeko baliagarriak suertatzen dira. Horrela, Txirritak gaztelaniaz ez zekiela berresten da, auzitegiaren jakinarazpenak itzultzaile bidez helarazi baitzitzaizkion (Taberna, 2018:
|
|
|
Eredu berriak, ordea, egoitzaren aldaketarena baino moldaketa sakonagoa zekarren. Gai jartzailearen presentzia, saioa partekatzen
|
zuen
bertsolari kopuru altuagoa, elkarren kontra baino ikusleei begira bideratutako jarduna, mamiaren eta formaren arteko bereizketa, epaimahaiaren garrantzia eta kulturgileen eragiletza aipatzen ditu Esnalek (Esnal, Egaña eta Sarasua, 2002: 809).
|
|
|
Xabier Amuriza, Joxe Agirre, Jon Lopategi, Jose Luis Gorrotxategi, Imanol Lazkano... Alor honetan, liburuen bidez eta aldizkariko eskaintzarekin, Auspoaren osagarri edo errelebo gisa funtzionatu
|
zuen
Bertsolarik. Zavalaren proiektuak bere bidea egiten jarraitu zuen ziklo honetan, baita Zavalaren heriotzaren ondoren ere, baina elite berrian egokitu ziren bertsolarien biografiak Bertsolarik aterako zituen335 Horrela, beste mundu ikuskera batekin eta kazetaritza tonu modernoago batez izan arren, Auspoarenaren antzeko bilketa sena erakutsiko zuen aldizkariak.
|
|
|
Gogora dezagun aurreko ziklo guztietan egon zirela gisako egitasmoak, baina inoiz ez zirela erabat gorpuztera iritsi: Lore Jokoetan Jean Duvoisinek planteatutakoa, Abbadierekin izandako gutun trukaketatik haratago iritsi ez zena; Euzko Pizkundeko Makazagaren Bertsolariya, urtebetez funtzionatzera iritsi zen arren, kazetaritza aldizkari bat baino gehiago bertso bilduma bat izan zena; edo frankismopean Iriondok abiarazi nahi izan
|
zuen
Bertsolari aldizkaria, proiektu soilean gelditu zena. Mirari txiki bat izanagatik, ordea, ez da kasualitatez sortuko azken ziklo honetan, 1980ko hamarralditik aurrera gertatu zen euskarazko kazetaritzaren eta bertsolaritzaren garapenen uztarketaren emaitza izango baita.
|
|
|
Amurizak hamarraldiaren bigarren erdirako, 82ko eta 86ko txapelketetan, aniztasunerako joera hori geroz eta nabarmenagoa zela seinalatzen zuen (1987: 36), eta argi ikusi
|
zuen
bertsolariari egokitzea tokatzen zitzaiola, baina baita aldaketak kalte baino onura gehiago zekarrela ere:
|
|
|
Herri Irratian izan beharrean Euskadi Irratian berreskuratu zen aurreko zikloan hainbesteko arrakasta izan
|
zuen
bertsolari gazteen irrati bidezko lehiaketa: " Joxerra Garzia eta Pello Zabaletak[...] Fernando Amezketarra izeneko txapelketa ere antolatu zuten, pixka bat guk Loiola Irratian antolatu izan genuenaren traza batzuk bazituena.
|
|
|
Elkartearen osaeraren ingurukoa zen beste galdera garrantzitsu bat: gehiengoak,% 81,3k, bertsozaleak ere integratuko zituen Elkartea nahi zuen,% 15,1ek bakarrik egin
|
zuen
bertsolariak soilik barneratuko lituzkeen formularen alde. Ondorioetan honela zioen Juan Mari Torrealdaik:
|
|
|
2017an, bertsolaritzaren inguruko bigarren eleberri grafiko bat argitaratu
|
zuen
Bertsolarik: Arditutakoak.
|
|
|
Jada zuzendari ohi gisa, 345 laster pasatu zen erasora ere. Barandiaranek jasotzen duenez, Euskaldunon Egunkarian argitaratutako artikulu batean ezker abertzaleko orbitako erakunde sektariotzat hartzen
|
zuen
Bertsolari Elkartea, eta ildo horretakoak ez ziren zaletuak uxatu izana, belaunaldi klasikoenarekin hautsi izana eta modernitateari egokitzen ez asmatzea egozten zion.346 Gehiago ere erori zitzaizkion Elkarteari: " Mikel Atxagak[...] antzera idatzi baitzuen Deian.
|
|
|
Konjuntzio bat izan zen: batetik bozgorailu gisa funtzionatu zuen bertso programa audientziatsua, baina bestetik sekulako maila
|
zuen
bertsolari multzo handi bat Egaña, Sarasua, Amuriza, Sebastian, Lopategi, Peñagarikano, Euzkitze eta abarrekin, gizarte molde berriarekin konektatzeko gai izan zena. Alegia, bertsolariak Garmendia eta Egileor eta gisakoak izan balira, eta niri gustatzen zaizkit bertsolari horiek ere, telebistak izan zezakeen bozgorailu funtzioa alferrik izango zen.
|
|
|
Aurreko zikloan bezala, euskal nortasunaren ikur gisa ere funtzionatu
|
zuen
bertsolariak, fenomenoaren antzinatasunari, originaltasunari eta herriaren ahots gisa betetzen duen funtzioari erreferentzia eginez. Ikur izaera horri baino kasik arreta gehiago jarri zitzaion, ordea, ideologia abertzalearen bozgorailu gisa bete zezakeen paperari.
|
|
|
Argazkiko protagonista nagusia izan zen libratu zen bakarra, mutilzahar gelditu bazen semeak gerrara ez bidaltzeagatik izan zela abestu
|
zuen
bertsolariak aurrea hartu baitzion gerraren etorrerari. Omenaldi egunetik bi hilabete baino ez ziren pasatu oso larri zegoela zabaldu zenean:
|
|
|
Sekulako zirrara eragin
|
zuen
bertsolariaren heriotzak, eta prentsaraino iritsi zen zirrara horren oihartzuna. Gertakariak hartutako dimentsioaren adierazgarri, Sud Ouest egunkariak ziklo guztian bertsolaritzari buruzko testu bakarra 1976ko azaroaren 9 horretan argitaratu zuen:
|
|
|
284): 1) Zaleen ezagutza maila handitzea; 2) Bertsoa sagardotegietan egiten zenaz bestelakoa izan zitekeela erakustea; 3) Gerraurreko intelligentsiak salatzen
|
zuen
bertsolarien euskara mordoiloa gainditzea, eta 4) Saioak baldintzarik duinenetan egin behar zirela azpimarratzea.
|
|
|
1960ko hamarralditik aurrera geroz eta gehiago izango dira neurri eta errimak dituen aldarrikapen politikoa egitera ausartuko direnak eta bertsolaritza soziala deritzonarekin indar osoz berreskuratuko dira ikur eta eroale funtzioak. Ikusi den gisan, gerraurretik Lauaxetak eta Basarrik berak egiten zuten bezala, hurrengo belaunaldiko bertsolari gazteek Kepa Enbeitak gorpuztu
|
zuen
bertsolari militantearen figura aldarrikatu zuten, nahiz eta bertsolari haiek ahotsa ematen dioten ideologia beste bat izan, abertzaletasun ezkertiar edo aurrerakoiago bat.
|
|
|
Eta ez ziren horri guztiari erreparatu zioten bakarrak izan. Urte hartan argitaratutako artikuluan Juan Mari Lekuonak beste hainbeste famatzen
|
zuen
bertsolaria (1980: 112), eta bost urtera Dorronsororekin batera egindako bertsolaritzaren historiaren errepasoan honela zioen:
|
|
|
Normalean karrera bat egin baduzu eta ikasten saiatu bazara, badakizu gauzak ikas daitezkeela. Harritzen ninduena zen jende kultuak nola defendatzen
|
zuen
bertsolariaren berezkotasunaren kontu hori.
|
|
|
Kazetari bokazioa
|
zuen
bertsolariak: ikusi besterik ez dago gerraurretik, oso gaztea izan arren, zenbat hedabiderekin (Euzkadi, Argia, El Día eta Euzko Deya) kolaboratu zuen.
|
|
|
Zaletasuna etxetik zetorkion, aita, Joxe Mari Agirre Kostite, bertsolaria baitzuen, eta gaia beti gogo betez hartu izan duela azaltzen du. Horrela, elkarrizketa horietan ordura arte ohikoa ez zen konplizitate eta irekitze maila bat lortu
|
zuen
bertsolarien aldetik:
|
|
|
Horrenbestez, jatorrizko funtzio horren ukoa zekarrelakoan, arriskutsutzat jotzen
|
zuen
bertsolaria txapelketako jokoaren moldeetara behartzea: " Bertsolariaren ona eta aurrerapena nahi duenak ezin du zeregin kultural ezin ordezkatuzko hori arriskuan jarri haren kantua norgehiagoka izaerara erreduzituz, haren jolasa joko konpetitibo bihurtuz, haren harreman imajinarioak neurtu daitezkeen harreman literaltzat hartuz" (Zulaika, 2003a:
|
|
|
Arestik eskatzen
|
zuen
bertsolari eredua, kritika sozialera bideratutakoa, nagusituko da. Baina sagardotegira bueltatu beharrik gabe, berriro ere bertsolari jantzia jartzen baita xedetzat.
|
|
|
Tapiak esplikatutakoaren arabera, bi joera zeuden nagusi: bata balio tradizionaletan oinarritzen zuena —moral kristaua, ohitura zaharrak, errespetua... —, eta bestea nahas mahas handi batean frankismoaren kontrako borroka giroan sortutako joera —tradizioa bai, baina eguneratuagoa; erabakietan esku hartzea; independentzia; moral irekiagoa... — Parametro horietan erabaki behar
|
zuen
bertsolariak bere jardunaren nondik norakoa, eta, ia legea den bezala, bertsolari heldu gehienak lehen joerakoak ziren eta bertsolari gazte gehienak bigarrenekoak. " Horregatik, ‘Lehen bai bertsolariak! ’ hori.
|
|
|
Kualitatiboki aldaketa garrantzitsua planteatzen zuen Hamaika Bertutek, Elkarteak bere sorreratik espresuki erabakia baitzuen bertso merkatuan eskurik ez sartzea (Lankuk bitartekaritza lanak egin edo zerbitzuak eskain zitzakeen, baina tokian tokiko antolatzaileak erabakitzen zuen saiora deitu nahi
|
zuen
bertsolarien zerrenda). Hamaika Bertute joan zen, ordea, eta merkatuaren legeak jarraitu zuen indarrean.
|
|
|
Hain zuzen ere menditik jaisten zirela esaten zuenean subalternitatearen marka azpimarratu nahi
|
zuen
bertsolariengan idazle eta kazetari bilbotarrak200, eta euskara zuzenean mendiarekin identifikatuko du, hiritik, hots, modernitatetik, at gelditu behar duen subalternitatea berriro markatzeko.
|
|
|
Prozesu horrek guztiak arrasto sakona utzi zuen prentsan, eta" Jaio vs Egin" dikotomiaren inguruan planteatu zen eztabaida nagusia. Bertsolaritzaren baitako ikuspegi klasikoenak, aurreko zikloetan funtzionatu izan
|
zuen
bertsolariaren irudikapen esentzializatuaren haritik, zera zioen: benetako bertsolaria euskalduntasunaren eremu garbienean, baserri munduko jendearen eta sagardotegiaren bueltan, modu naturalean sortutakoa zela, eta ez zegoela esentzia hori eskolan jasotzerik.
|
|
|
zenbait aditzekin inolako postposiziorik gabeko ordainak ere eman daitezke: Gerraren bila gau ta egun, etsaiaki harturik laguni esan
|
zuen
bertsolariak, etsaiak laguntzat harturik ere esan zezakeen. Aukera hau hartu aditzarekin gertatzen da bereziki, baina baita beste bakarren batzuekin ere:
|