|
2021
|
|
|
Alegiko errotan alkartu giñan ‘Lizardi’ zana, Yauregi olerkaria, Labaien antzezlaria eta Erauzkin bertsolari, gaitz orrentzako sendagairik aurkitzen ote genduan edo[...] Donosti zareran aiton bizargile bati bertsolari guduak antziñako erara taiutzen trebe zala igarri genion. ‘Consistorio de los Juegos Florales’ zalako aietan epaile bezela ibilia bait zan Uranga’tar Iñaki[...] Toribi yaunaren omenez ‘Centro Católico’ antzokian 1930’garen urtean Euskaltzaleak lenengoz eratu
|
zuen
Bertsolari gudua onetxek zuzendu zigun. Txirrita, Lujanbio, Telaetxipi, Zabaleta, Agirre eta Bitoria zanak, lege zarrera gudu arrigarria egin ziguten.
|
|
|
23). 1934aren bigarren erdian erabaki
|
zuen
bertsolari txapelketak berriro abiaraztea ere.
|
|
|
Fernando Amezketarra da eredu hibrido horretatik kanpo medioetan arrakasta izan
|
zuen
bertsolari bakarra, baina pasadizoen generoak euskarazko kazetaritzaren hastapenetan izan zuen loraldiari esker eta mito bihurturik etorriko da arrakasta hori. Salbuespen horretatik haratago, Pello Errota eta Txirrita bezala eredu idatzitik urrun gelditzen den sagardotegiko bertsolari klasikoak erabat ertzeko izaten jarraituko du.
|
|
|
Akusazioaren eta defentsaren argudiaketaren berri ere ematen da bertan. Defentsak, besteak beste, bertsoen itzulpena ez dela zuzena argudiatu
|
zuen
bertsolariaren alde. Akusazioak, aldiz, deliturako ezinbesteko bitarteko gisa salatzen zuen bertsolaria:
|
|
|
Defentsak, besteak beste, bertsoen itzulpena ez dela zuzena argudiatu zuen bertsolariaren alde. Akusazioak, aldiz, deliturako ezinbesteko bitarteko gisa salatzen
|
zuen
bertsolaria:
|
|
|
Epaiketaren eszenaratzeak Txirrita izutu izana litekeena da, baita lege kontuetan ezjakin bat izatea ere, baina tontotik ezer gutxi
|
zuen
bertsolariak: egunkari berak azaroaren 10ean argitaratzen duenez, hiru urte eta erdian Legasatik 25 kilometroko eremu batean sartzeko debekua ezarri, eta 250 pezetatako isuna nahiz epaiketaren kostuen laurdena ordaintzera zigortu zuen epaiak, baina ezin izan zitzaion zentimorik kobratu, desagertu egin baitzen.
|
|
|
Diario de Navarraren testuak eta Tabernaren ikerketak urte haietako gutxiespena gogorren pairatu
|
zuen
bertsolari modu baten profila osatzeko baliagarriak suertatzen dira. Horrela, Txirritak gaztelaniaz ez zekiela berresten da, auzitegiaren jakinarazpenak itzultzaile bidez helarazi baitzitzaizkion (Taberna, 2018:
|
|
|
Eredu berriak, ordea, egoitzaren aldaketarena baino moldaketa sakonagoa zekarren. Gai jartzailearen presentzia, saioa partekatzen
|
zuen
bertsolari kopuru altuagoa, elkarren kontra baino ikusleei begira bideratutako jarduna, mamiaren eta formaren arteko bereizketa, epaimahaiaren garrantzia eta kulturgileen eragiletza aipatzen ditu Esnalek (Esnal, Egaña eta Sarasua, 2002: 809).
|
|
|
Xabier Amuriza, Joxe Agirre, Jon Lopategi, Jose Luis Gorrotxategi, Imanol Lazkano... Alor honetan, liburuen bidez eta aldizkariko eskaintzarekin, Auspoaren osagarri edo errelebo gisa funtzionatu
|
zuen
Bertsolarik. Zavalaren proiektuak bere bidea egiten jarraitu zuen ziklo honetan, baita Zavalaren heriotzaren ondoren ere, baina elite berrian egokitu ziren bertsolarien biografiak Bertsolarik aterako zituen335 Horrela, beste mundu ikuskera batekin eta kazetaritza tonu modernoago batez izan arren, Auspoarenaren antzeko bilketa sena erakutsiko zuen aldizkariak.
|
|
|
Gogora dezagun aurreko ziklo guztietan egon zirela gisako egitasmoak, baina inoiz ez zirela erabat gorpuztera iritsi: Lore Jokoetan Jean Duvoisinek planteatutakoa, Abbadierekin izandako gutun trukaketatik haratago iritsi ez zena; Euzko Pizkundeko Makazagaren Bertsolariya, urtebetez funtzionatzera iritsi zen arren, kazetaritza aldizkari bat baino gehiago bertso bilduma bat izan zena; edo frankismopean Iriondok abiarazi nahi izan
|
zuen
Bertsolari aldizkaria, proiektu soilean gelditu zena. Mirari txiki bat izanagatik, ordea, ez da kasualitatez sortuko azken ziklo honetan, 1980ko hamarralditik aurrera gertatu zen euskarazko kazetaritzaren eta bertsolaritzaren garapenen uztarketaren emaitza izango baita.
|
|
|
Amurizak hamarraldiaren bigarren erdirako, 82ko eta 86ko txapelketetan, aniztasunerako joera hori geroz eta nabarmenagoa zela seinalatzen zuen (1987: 36), eta argi ikusi
|
zuen
bertsolariari egokitzea tokatzen zitzaiola, baina baita aldaketak kalte baino onura gehiago zekarrela ere:
|
|
|
Herri Irratian izan beharrean Euskadi Irratian berreskuratu zen aurreko zikloan hainbesteko arrakasta izan
|
zuen
bertsolari gazteen irrati bidezko lehiaketa: " Joxerra Garzia eta Pello Zabaletak[...] Fernando Amezketarra izeneko txapelketa ere antolatu zuten, pixka bat guk Loiola Irratian antolatu izan genuenaren traza batzuk bazituena.
|
|
|
Elkartearen osaeraren ingurukoa zen beste galdera garrantzitsu bat: gehiengoak,% 81,3k, bertsozaleak ere integratuko zituen Elkartea nahi zuen,% 15,1ek bakarrik egin
|
zuen
bertsolariak soilik barneratuko lituzkeen formularen alde. Ondorioetan honela zioen Juan Mari Torrealdaik:
|
|
|
2017an, bertsolaritzaren inguruko bigarren eleberri grafiko bat argitaratu
|
zuen
Bertsolarik: Arditutakoak.
|
|
|
Jada zuzendari ohi gisa, 345 laster pasatu zen erasora ere. Barandiaranek jasotzen duenez, Euskaldunon Egunkarian argitaratutako artikulu batean ezker abertzaleko orbitako erakunde sektariotzat hartzen
|
zuen
Bertsolari Elkartea, eta ildo horretakoak ez ziren zaletuak uxatu izana, belaunaldi klasikoenarekin hautsi izana eta modernitateari egokitzen ez asmatzea egozten zion.346 Gehiago ere erori zitzaizkion Elkarteari: " Mikel Atxagak[...] antzera idatzi baitzuen Deian.
|
|
|
Konjuntzio bat izan zen: batetik bozgorailu gisa funtzionatu zuen bertso programa audientziatsua, baina bestetik sekulako maila
|
zuen
bertsolari multzo handi bat Egaña, Sarasua, Amuriza, Sebastian, Lopategi, Peñagarikano, Euzkitze eta abarrekin, gizarte molde berriarekin konektatzeko gai izan zena. Alegia, bertsolariak Garmendia eta Egileor eta gisakoak izan balira, eta niri gustatzen zaizkit bertsolari horiek ere, telebistak izan zezakeen bozgorailu funtzioa alferrik izango zen.
|
|
|
Aurreko zikloan bezala, euskal nortasunaren ikur gisa ere funtzionatu
|
zuen
bertsolariak, fenomenoaren antzinatasunari, originaltasunari eta herriaren ahots gisa betetzen duen funtzioari erreferentzia eginez. Ikur izaera horri baino kasik arreta gehiago jarri zitzaion, ordea, ideologia abertzalearen bozgorailu gisa bete zezakeen paperari.
|
|
|
Argazkiko protagonista nagusia izan zen libratu zen bakarra, mutilzahar gelditu bazen semeak gerrara ez bidaltzeagatik izan zela abestu
|
zuen
bertsolariak aurrea hartu baitzion gerraren etorrerari. Omenaldi egunetik bi hilabete baino ez ziren pasatu oso larri zegoela zabaldu zenean:
|
|
|
Sekulako zirrara eragin
|
zuen
bertsolariaren heriotzak, eta prentsaraino iritsi zen zirrara horren oihartzuna. Gertakariak hartutako dimentsioaren adierazgarri, Sud Ouest egunkariak ziklo guztian bertsolaritzari buruzko testu bakarra 1976ko azaroaren 9 horretan argitaratu zuen:
|
|
|
284): 1) Zaleen ezagutza maila handitzea; 2) Bertsoa sagardotegietan egiten zenaz bestelakoa izan zitekeela erakustea; 3) Gerraurreko intelligentsiak salatzen
|
zuen
bertsolarien euskara mordoiloa gainditzea, eta 4) Saioak baldintzarik duinenetan egin behar zirela azpimarratzea.
|
|
|
1960ko hamarralditik aurrera geroz eta gehiago izango dira neurri eta errimak dituen aldarrikapen politikoa egitera ausartuko direnak eta bertsolaritza soziala deritzonarekin indar osoz berreskuratuko dira ikur eta eroale funtzioak. Ikusi den gisan, gerraurretik Lauaxetak eta Basarrik berak egiten zuten bezala, hurrengo belaunaldiko bertsolari gazteek Kepa Enbeitak gorpuztu
|
zuen
bertsolari militantearen figura aldarrikatu zuten, nahiz eta bertsolari haiek ahotsa ematen dioten ideologia beste bat izan, abertzaletasun ezkertiar edo aurrerakoiago bat.
|
|
|
Eta ez ziren horri guztiari erreparatu zioten bakarrak izan. Urte hartan argitaratutako artikuluan Juan Mari Lekuonak beste hainbeste famatzen
|
zuen
bertsolaria (1980: 112), eta bost urtera Dorronsororekin batera egindako bertsolaritzaren historiaren errepasoan honela zioen:
|
|
|
Normalean karrera bat egin baduzu eta ikasten saiatu bazara, badakizu gauzak ikas daitezkeela. Harritzen ninduena zen jende kultuak nola defendatzen
|
zuen
bertsolariaren berezkotasunaren kontu hori.
|
|
|
Kazetari bokazioa
|
zuen
bertsolariak: ikusi besterik ez dago gerraurretik, oso gaztea izan arren, zenbat hedabiderekin (Euzkadi, Argia, El Día eta Euzko Deya) kolaboratu zuen.
|
|
|
Zaletasuna etxetik zetorkion, aita, Joxe Mari Agirre Kostite, bertsolaria baitzuen, eta gaia beti gogo betez hartu izan duela azaltzen du. Horrela, elkarrizketa horietan ordura arte ohikoa ez zen konplizitate eta irekitze maila bat lortu
|
zuen
bertsolarien aldetik:
|
|
|
Horrenbestez, jatorrizko funtzio horren ukoa zekarrelakoan, arriskutsutzat jotzen
|
zuen
bertsolaria txapelketako jokoaren moldeetara behartzea: " Bertsolariaren ona eta aurrerapena nahi duenak ezin du zeregin kultural ezin ordezkatuzko hori arriskuan jarri haren kantua norgehiagoka izaerara erreduzituz, haren jolasa joko konpetitibo bihurtuz, haren harreman imajinarioak neurtu daitezkeen harreman literaltzat hartuz" (Zulaika, 2003a:
|
|
|
Arestik eskatzen
|
zuen
bertsolari eredua, kritika sozialera bideratutakoa, nagusituko da. Baina sagardotegira bueltatu beharrik gabe, berriro ere bertsolari jantzia jartzen baita xedetzat.
|
|
|
Tapiak esplikatutakoaren arabera, bi joera zeuden nagusi: bata balio tradizionaletan oinarritzen zuena —moral kristaua, ohitura zaharrak, errespetua... —, eta bestea nahas mahas handi batean frankismoaren kontrako borroka giroan sortutako joera —tradizioa bai, baina eguneratuagoa; erabakietan esku hartzea; independentzia; moral irekiagoa... — Parametro horietan erabaki behar
|
zuen
bertsolariak bere jardunaren nondik norakoa, eta, ia legea den bezala, bertsolari heldu gehienak lehen joerakoak ziren eta bertsolari gazte gehienak bigarrenekoak. " Horregatik, ‘Lehen bai bertsolariak! ’ hori.
|
|
|
Kualitatiboki aldaketa garrantzitsua planteatzen zuen Hamaika Bertutek, Elkarteak bere sorreratik espresuki erabakia baitzuen bertso merkatuan eskurik ez sartzea (Lankuk bitartekaritza lanak egin edo zerbitzuak eskain zitzakeen, baina tokian tokiko antolatzaileak erabakitzen zuen saiora deitu nahi
|
zuen
bertsolarien zerrenda). Hamaika Bertute joan zen, ordea, eta merkatuaren legeak jarraitu zuen indarrean.
|
|
|
Hain zuzen ere menditik jaisten zirela esaten zuenean subalternitatearen marka azpimarratu nahi
|
zuen
bertsolariengan idazle eta kazetari bilbotarrak200, eta euskara zuzenean mendiarekin identifikatuko du, hiritik, hots, modernitatetik, at gelditu behar duen subalternitatea berriro markatzeko.
|
|
|
Prozesu horrek guztiak arrasto sakona utzi zuen prentsan, eta" Jaio vs Egin" dikotomiaren inguruan planteatu zen eztabaida nagusia. Bertsolaritzaren baitako ikuspegi klasikoenak, aurreko zikloetan funtzionatu izan
|
zuen
bertsolariaren irudikapen esentzializatuaren haritik, zera zioen: benetako bertsolaria euskalduntasunaren eremu garbienean, baserri munduko jendearen eta sagardotegiaren bueltan, modu naturalean sortutakoa zela, eta ez zegoela esentzia hori eskolan jasotzerik.
|