|
2000
|
|
|
Txapela ezkerreratu zuen, eta nire aitak abesten
|
zuen
bertso hura gogoratu nuen:
|
|
2001
|
|
|
Bere obra gutxi zabaldu zela Euskal Herrian, eta atzerrian are gutxiago noski, badakigu: ez bide zuten ezagutu, hiztegigileen artean, ez Pouvreauk ez Larramendik; bai, ordea, Isasti lezoarrak eta Oihenartek ere bai; nahiz ez
|
zuen
bertso pare bat baizik aipatu, izendatzea ere merezi ez duten koplarien eredu antzera.
|
|
2002
|
|
|
Honela dio Joxan Elosegik: «Lopetegi bertsolari politikoa izan zen, ekintzaile errepublikanoa izateaz gainera bertsolaria ere bazelako: gutxik bezala jakin izan
|
zuen
bertsoa ideien eta programa politikoen alde jartzen».
|
|
2003
|
|
|
Hori seguru. Kaleko jendeak ez
|
zuen
bertso girorik garai hartan. Santotomasetan eta, Loiolan Bazko bigarrenean etaa horrela izaten ziren bertsolariak Azpeitian.
|
|
|
161 Santutxun ordurako funtzionatzen
|
zuen
bertso eskolak. Bertsolaritza giro urbanoan zabaltzea zuen helburu.
|
|
2004
|
|
|
Gero, ofizio guztien ondoren kartzelako lanak egin zituzten bertsolariek. Guztiak fin ibili ziren bakarkako saio horretan, baina aramaioarrak bota
|
zuen
bertsoa gogoangarria izan zen, bertsozale elkartearen arabera.
|
|
|
Bertan hartutako erabakia izan zen, ez aurrez pentsatua. Hona hemen, bota
|
zuen
bertsoa:
|
|
2005
|
|
|
Azpeitian jaioa, 1958an. Aita bertsolaria izaki, umetatik edan
|
zuen
bertsoetatik. 1986an irabazi zuen Euskal Herriko Txapelketa.
|
|
2006
|
|
|
Egin bazuen egin zuen, bueltaxka ditxosozkoa, arraioa! Janis Joplinek ederki asmatu
|
zuen
bertso giroa Louk utzitako putzu ilunetik ateratzen. Huts egitean egindako irribarreak izan ziren haren ekarririk estimagarriena, teknika aldetik Lourengandik oso urrun baitago neskatoa.
|
|
2008
|
|
|
/ aldrebes jaio, aldrebes bizi,/ eta hilko naiz aldrebes!? utzi
|
zuen
bertso batean?, eta handik aurrera, gainbehera. Bai, egia zen berak ere. Beñardok?
|
|
|
eta hala da bereziki Iudizio> jeneralean. Nahiz topos eskatologiko gisa ttipien> eta handien> arteko binomoa baliatu
|
zuen
bertso haietan (I, 300; ikus halaber XIII, 30), Echeparek gizarte gidaritzan ziren taldeak baizik ez zituen aipatu orduan. Hitzik ez zuen erran gizarte talde apalez, laborariez eta bestelako jende xeheez.
|
|
|
Azken orduko urduritasunak somatu genituen: albinteak suziria prestatzen, Julen Zelaieta txupinazoa baino lehen bota behar
|
zuen
bertsoa buruan hartzen, zinegotziak Berako eta Nafarroako banderak eta ikurriña jartzen, gonbidatuak kontu kontari, Berako bertso eskolako gaztetxoak… Berako Kultur Batzordeko hainbat kide ere bertan ziren. Izan ere, Julen Zelaieta izan zen lehen suziria piztu behar zuena, baina Berako Kultur Batzordearen izenean egin zuen, erakunde hau baitzen horren arduraduna.
|
|
|
" Istripu handi bat izan nuen. Hemen ez nintzen egongo, odol emailerik ez balitz”, zioen Txomin Garmendiak bere bizitzako pasadizo bati erreferentzia eginez, Patxi Etxeberriarekin batera odol emaileen elkarteko kideen omenaldian bota
|
zuen
bertsoan. Hain zuzen, urteroko ohiturari jarraituz, dagokion alorrean burututako lanagatik Sanmiel egunean norbanako urnietarrak edo herriko talde bat omendu ohi du Udalak.
|
|
|
Praktikatzea, edozein kirol moduan. Amurizak esaten
|
zuen
bertsoa kirola dela. Kantua ere kirola da.
|
|
|
/ Beste mutil bat da orain jabe,/ jaun ’da jabe bera denez: / aldrebes jaio, aldrebes bizi,/ eta hilko naiz aldrebes!" utzi
|
zuen
bertso batean–, eta handik aurrera, gainbehera... Bai, egia zen berak ere –Beñardok– bazuela bere errua; areago:
|
|
2009
|
|
|
Gainera, Eneko Dorronsoro fitxatu du Hitzetik Hortzerak erredakziorako. Dorronsorok (Zumaia, 1978) ikastolan xeoxe ikasi omen
|
zuen
bertsoez, hori esaten du berak. Gainera ikus entzunezkotan badu eskarmentu puska bat:
|
|
|
Jose Mari Iriondo kazetariak haren biografia kaleratu zuen 2001ean. Han aitortu
|
zuen
bertsoekiko ardura. Jai iluntze batean motz samar edo ezin antzean ibili ginela irizten bagenion, hurrengoan enpaztu behar izaten ziren aurreko saioko flakeziak.
|
|
|
Azkenik, Anjel Larrañagak omenaldi batek bota
|
zuen
bertso honek ondo laburbiltzen du Joxe Lizasoren izatea:
|
|
|
Beste batzuek, aldiz, ez dute bete betean asmatu, baina nahiko hurbil ibili dira. Carlos Oquendo de Amat poeta perutarrak 30 urteko muga ezin izango duela inork gainditu esan
|
zuen
bertso gogoangarrian, eta horra heltzeko baten faltan hil zen. Victor Hugo Viscarra ipuingile boliviarrari antzeko atsekabea gorde zion patuak.
|
|
|
–Beti harritu izan nau gauzak sinple esanda zein ondo esaten zituen. Bertsoa zein ondo tolesten zuen, nola eramaten
|
zuen
bertsoa, batere behartu gabe. Gogoan dut nola kontatzen duen behin Ibardinera joan eta paisaiarekin harrituta geratu zela dena basoa zela ikusita.
|
|
|
Baina, agurren artean aurrena Jone Uria Albizurirena izan zen. Ama negarretan utzi
|
zuen
bertsoa (mp3) bota zuen gazteak:
|
|
|
Eta Zubeldia... marka da gero, arratsaldeko bertsolari txalotuena azkeneko postuan sailkatzea, txapelketak dituen paradoxak... Bereak baino ezin izan daitezkeen ateraldiak izan zituen zegamarrak (seme gizena gehiago gizendu ez zedin janariaren armairua giltzaz itxi eta giltza tarta baten barruan ezkutatuta semeari berari emango ziola esanaz kantatu
|
zuen
bertsoak, umorezko marrazki bizidunetatik ateratakoa zirudien, ideia bera, geniala), eta artxarea zer den ikasi genuen berari esker. Hobe esanda, ikasi baino, artxarea zer den ezagutzeko jakin min izugarria piztu zigun, baserrian denboraldi bat pasatzea kalteko izango ez genukeen askori.
|
|
|
" Dena bateratu zenidan, Sara, ezin adierazizko poema batean: hasperena zuen poemak haragi, eta hasperenak ezerezten
|
zuen
bertsoa, osatu aurretik".
|
|
|
Aspaldian ez nion Xeferi lan handirik eman. Lepo gaineko nire arroka tzarrak ez
|
zuen
bertso berririk ematen eta zaharrekin joan nintzen Lezora, aurreko aldi batean sobratutako paperekin.
|
|
2010
|
|
|
Asier Aspiroz bertsolari gaztearen gaiei erantzunez beraien iritzia eskaini zuten inguruko sei herritako ordezkari izan ziren sei bertsolarik. Erraustegiaren aurkako plataformek antolatu
|
zuen
bertso saioa arina eta" garbia" izan zen.
|
|
|
Iraurgi Saskibaloi Elkartearen taberna mukuru bete zuten zaleei paper mutur batean hitz bana idazteko eskatu zieten eta gero zakuan bildu zituzten paper zati guztiak. Aldioro zakutik hitzak atereaz moldatu behar izan zuten kantaldia Ainhoa Ansak eta Jagoba Astiazaranek, eta beste hainbeste egin
|
zuen
bertso jardunean Beñat Gaztelumendik.
|
|
|
Iraurgi Saskibaloi Elkartearen taberna mukuru bete zuten zaleei paper mutur batean hitz bana idazteko eskatu zieten eta gero zakuan bildu zituzten paper zati guztiak. Aldioro zakutik hitzak atereaz moldatu behar izan zuten kantaldia Ainhoa Ansak eta Jagoba Astiazaranek, eta beste hainbeste egin
|
zuen
bertso jardunean Beñat Gaztelumendik.
|
|
|
Horien artean, txapelketa honetan zeresan gehien eman zuen bakarkako lana ez da faltako: Maialen Lujanbiok hiru bertso eder josi zituen goitik behera argazkilari baten paperean eta lehenengoz plazaratu
|
zuen
bertsotarako Mikel Laboaren Martxa baten lehen notak doinua. Saio berean azpimarratzekoa izan zen Maialenek Jon Martinekin egin zuen lana.
|
|
|
Bat bateko bertsogintzan (lagun arteko bertsoak, familia giroan kantatutakoak...) jardun ohi duen arren, Arriola ez da izan plazaz plaza kantari dabiltzan horietakoa. Bertsolari izena bertso sorta idatziek eman diote Jose Manuel Arriolari, bertso jarriei esker lortu
|
zuen
bertso jartzaile ospea. Berak aitortzen duenez, 1968 urtearen bueltan hasi zen bertsoak idazten eta argitaratzen:
|
|
|
Ez, ez, ez
|
zuen
bertso gehiago aurretik. Hori baitzen aurrena paratua On Manuelen sail hartan [41].
|
|
|
Fraideek erlijio ministerioa betetzeko askatasuna izango zutela, eta ondasunak babesturik izango zituztela. Manuel Imazek esango
|
zuen
bertso berrietan:
|
|
2011
|
|
|
Abenduaren 26an jaso zuen Ane Labakak Errenteriako Kulturgunean egin zen bertso saioan herri honetako bertso-paper lehiaketako lehen saria, helduen mailako XXII. Zapirain Anaiak saria, alegia. " Ametsen lengoaian" izenburua
|
zuen
bertso sortagatik 500 euro eta oroigarria jaso zituen Labakak. Gazteen mailako XII. Ibon Zabala bertsopaper lehiaketa, berriz, Maddi Ane Txoperena hendaiarraren" Euriaren hots amaigabea" bertso sortarentzat izan da eta, honek, 120 euro eta oroigarria jaso zituen.Helduen Mailan, guztira, maila oneko 23 lan aurkeztu dira aurten, epaimahaiko Patxi Petrirena, Jose Luis Zabala eta Iker Goñik aitortu dutenez, batzuek bertsolari trebatuek bidaliak, gainera, eta guztien artean epai mahaiko hiru lagunen gustukoena Ane Labaka lasarteoriatarraren lana izan da.
|
|
|
«Ta urarena ziklo bat dela/ entzun dugu mila aldiz/ urak eraman ohi dun guztia/ urak ekartzen du berriz», erantzun zion Martinek jarraian. «Poesia da irtenbidea/ nunbait zure arabera», bota zion Agirrek Martini azken bertsoaren hasieran, eta poesiarik gabe, gordin erantzunez amaitu
|
zuen
bertsoa: «Hobe hipoteka eraman balu/ jantzi denekin batera».«Urte askoan aurreztutako diru guztia banketxetik ateratzera zoaz», bigarren kartzelako gaiarekin hartu zien aurrea gainontzekoei Apalategik.
|
|
|
Baina Lasarte ezin izan zen beti beti lagunaren autoaz aprobetxatu. Honela kontatu zituen Lazkao Txiki gogoan liburuan behin Urbian (tokitan!)
|
zuen
bertso saiorako egin zituen ibilerak:
|
|
|
Guk hori, normal! So egizu, hartzen balin baduzu Xalbadorren liburua, erakusten dizu nola ikasi
|
zuen
bertsoen egiten: ostatuan, dudarik gabe!
|
|
|
Linok gaitasun aparta erakutsi
|
zuen
bertsoak euskarara itzultzean. Liturgi testuetatik 31 olerki edo bertsozko lan itzuli zituen, gehienak latinetik.
|
|
|
Manex Agirrek eta Jokin Labaienek bina bertso bota zituzten. " Aramaion egindako apurketak txikitu duten guztiaren lagin bat" direla esan zuen kantuan lehenak; eta Paparra jaitsi, patrikak hustu, ta eskatu barkamena/ hori da herri honetan egin daitekeen obra onena kantatuz bukatu
|
zuen
bertso saioa bigarrenak.
|
|
2012
|
|
|
Giro onean burutu zen beraz ordu eta erdi inguru iraun
|
zuen
bertso saioa, eta antolatzaileak eurak ere pozik geratu ziren ordu eta erdi horrek emandakoarekin.
|
|
|
Zestoako bertsoari erreparatuz gero, ez da munduan errima zerrendarik “belaun lagun garai bat eta aldamen” batzen dituenik. Orandak ordea egoki josi
|
zuen
bertsoa eta ondo azaldu esan nahi zuena. Laburbilduz:
|
|
2013
|
|
|
Bada, nire uste apalean, saio ona izan zen. Beharbada, Amuriza hobeto ikustea gura genuen, baina ez
|
zuen
bertso txarrik egin. Kartzelako saiorik onena berea izan zen, Manexegaz egin zuen saioan ekonomia gizatasuna bikoteaz esandakoa, eta aberatsei botatako desioak “euren pisuaz (diruarena) erori bitez berandu baino lehenago” asko esaten du Mirenen izaeraz.
|
|
|
Urte batzuk geroago, 1950ean, Franco diktadorearen zentzura zorrotzaz trufatuz, Joxek hartu zuen Antonioren lekua, eta semeak heriotza kaperan zela idatzi
|
zuen
bertsoa oinarri hartuta, aitak bertso berria sortu eta argitaratu zuen.91 Ondoko bertso hauek Joxek idatzi zituen, eta semeen ahotan irudikatu zituen fusilamendu ordua noiz iritsiko zain zeudela. Aitak bereganatu egiten ditu Jose Ramonek eta Antoniok izan zitzaketen beldur eta nahiak:
|
|
|
" Ate aren goienean, San Cristóbal" en lekuan, ez uan gaizki etorriko, Dante" k inpernuko sarreran ikusi
|
zuen
bertso ura: Jaungoikoaren zigorra naiz ni, inpernua det izena, atsedenik ez, zigorra beti, kezka gaixtoen eztena; ortz karraskada, izu ikara, pozik ez dagon barrena, onuntz zatozen orrek uztazu atean itxaropena.
|
|
|
Badakit denon santu harturik ez dela gure Euskal Herri honetan ere; baina nik, bihotzez gogoratu eta goraldu nahi dut urrun honetatik Olaberriko seme argi, langile aspertezin eta kezkatia, Aitor Sarriegi bertsolari txapeldun beasaindarrak bera goralduz 2012ko urriaren 28an Urepelen bota
|
zuen
bertso hura gogora ekarriz, uste baitut bete betean datorkiola:
|
|
2014
|
|
|
hizkun tza, euskara. izan ere, hizkuntzaren inguruan auzi latz bat zegoen; betidanik, noski, gutxiengo baten hizkuntzaz ari garela, baina inoiz baino latzagoa XX. mendearen hasieraz geroztik. txirrita bera ere konturatua zegoen horretaz. Gogoratu Victoria Euge niako 1935eko lehen bertsolari lehiaketan kantatu
|
zuen
bertsoa:
|
|
|
Hori egitea irakurleari uzten zion, ea berorrek burmui neko geruza grisari pixka bat lan eragiten zion. Ezaguna da, esa terako, tomas Meabe bizkaitar sozialistaren oroitzapenez idatzi
|
zuen
bertsoa:
|
|
|
Gauzak pixka bat pausatzen utzita, beharbada, ez da izango entzuleen oroimenean itsatsiko den bertsorik, final honetako ia bidaia osoa goitik eta gailurretik izan zelako. Orain dela zortzi urtekoan, berriz, bai itsatsi ziren Iturriagaren ironiazko ejem haiek eta buruz burukoan Andoni Egañak bota
|
zuen
bertso polit hura, ironia finez beterikoa, Ikea altzari denda erraldoian behiak jezteko aulki txikirik aurkitu ez zuenekoa?
|
|
|
Hil baino lehen berdabiotar dirugileak urte beteko epea eskatu zuen bere bizitza bertsotan jartzeko. Bere bizitza urtebetez luzatu
|
zuen
bertsoak jartzeko. Eguneko bertso bat egin omen zuen bertsolari preso hark.
|
|
|
nola egin euren bidea, nola bilatu eurenintereseko gaiak, moldeak... ia saio guzti guztietan emakume bakarra baziren? Oraindela urte oso gutxira arte apenas egongo zen zineman aplikatzen den Bechdel testagaindituko
|
zuen
bertso saiorik, eta oraindik ere gutxiengoa dira. Hona testaren hirugaldera nagusiak (filmeren ordez bertso saio jarrita):
|
|
|
Bada eleari pisu emateko molde bat kantuaren komunikatzean, honek baitu egiten tragedia aktore handia, loturan ezartzen gaitu aede n munduarekin. Ferranddo Aireren grabazio guti badira, baina hasi aitzin begiak hetsirik hartzen zuen denboran, antzerki eta mise en scene errebindikatua muntatzen
|
zuen
bertso perfektu haiek pisu gehiago har zezaten menturaz. Hurbiltzen ahal dea Delfosko pitiaren igartze eta iragarriekin?
|
|
|
Lapurdi 1609 ekitaldien artean bertso saioa antolatua izan zen BECeko finalistekin. Landart antolatzaileetan zen eta irratian entzun nuen, duela 25 urte Centre Culturel du Pays basque ko buru orde zelarik muntatu
|
zuen
bertso saio ospetsua zitatzen. Euskal elkarte guziek erakunde horren diru laguntzak ukatzen zituztelarik, ulertu ondoan haien helburuak eta gureak ez zirela berak, Bertsularien lagunak ek boikota hautsi zuen eta proiektua gauzatu.
|
|
|
Bertsoen itzultzea logika horretatik doa, jazko libertimendu gaia zen eta enetako tratatua da beraz. Antolatzaile batek sutsuki defendatu
|
zuen
Bertso jazz emanaldi ekimena erranez, hola, ez euskaldunek ulertzen ahal zutela zer zioten. Baina bertsoen itzultzeak ez du sekulan komunikatzen bertsoek diotena, baina zertaz ari diren.
|
|
|
Segurtatu zidan halarik ere entseguak binaka zela manera hoberena mami horretan sartzeko eta bertsolariaren paperaren ontzeko. Izan ere bakarka, antzerki zati horien puntu ezberdinei zuen erantzuten Mirenek ardura, ez
|
zuen
bertso sortak gaia beste norabait eramaten ahal hain aise, bertsoen sortatik.
|
|
|
Zer nahi
|
zuen
bertsoak kantatzen zituenean. Jarri al zizkion bertsoak Gerra Zibilari?
|
|
2015
|
|
|
Orain askoz hurbilagoa da eta gutxieneko bat duen edozeinek hartu dezake parte. Aurreko urte batean kantatu
|
zuen
bertsotan sekula entzun ez duzun jendeak. Irabazi ere egin zuen batek, eta ez dakit nola!
|
|
|
Hala ere, eta beste batzuen eragin posibleak ere ukatu gabe (Lizardi, Salbatore Mitxelena), Txikiaren olerkiaren iturri zuzena Txirrita da, nire ustez. Joxe Manuel Lujanbiok 1931n atera
|
zuen
bertso sail bat, bere gehienek bezala izen hauxe zeramana: –Bertso berriyak Txirritak jarriyak?, baina baita azpi izen bat ere:
|
|
|
Eskuak atzean gurutzatuta, begiak zabalik, zentzumenak oro adi, buruak agindutako pausoa egiten zuten oinek, orain luze eta gero labur, orain luze eta gero labur. Kafkak, poeta zen arren, ez
|
zuen
bertsorik neurtzen, bere prosa baizik, orain luzatuz eta gero laburtuz, oinen mugimenduaren eta bultzadaren arabera. Errealitatea bilatu nahi zuen, errealitatea bilatzea errealitatea asmatzea baino zailagoa baitzitzaion.
|
|
|
Sei hilabetera Mexikoko Veracruzera emigratzeko aukeraz baliatuz, harako bidea hartu zuen, bihotza, zeukan bezala hilik edukita, ez zuelako adorerik Ardibason segitzeko. Agurrerako moldatu
|
zuen
bertsoan, lehen ahapaldiko azken bi bertso lerroetan,. Urrunera narube/ Neure naigabiak? (79) aitortu ondoren, azken ahapaldia, Jule agurtzeko gordetzen du, zergatik jarri zen gaixo zain galdetuz eta betiko maitasuna aginduz.
|
|
|
Hark, 80ko eta 82ko txapelketak irabazteaz gain, bertsolaritza modernoaren oinarriak markatu zituen, euskara batua, doinu berriak, neurri luzeen erabilera eta metaforen erabilera barnebiltzen baitzituen haren bertsokerak. Horrez gain, Amurizak eragina izan
|
zuen
bertso eskolen sorreran ere.
|
|
|
Alazne Untxalo iturendarrak eskuratu
|
zuen
bertso onenari emandako Kotto Saria, objektu bezala sorgin bat emanda egin zuen bertsoari. Bertsolariak ez ezik, gai emaileak, epaileak eta musikariak ere Bortzirietako Bertso Eskolak jarri zituen (30 bat laguntzaile), eta urtero bezala eta giro ederra izan zen bai Arranoko afarian, 50 lagun baino gehiagorekin, baita kanporaketa ezberdinak jokatu ziren ostatuetan ere.
|
|
|
Alazne Untxalo iturendarrak eskuratu zuen bertso onenari emandako Kotto Saria, objektu bezala sorgin bat emanda egin
|
zuen
bertsoari. Bertsolariak ez ezik, gai emaileak, epaileak eta musikariak ere Bortzirietako Bertso Eskolak jarri zituen (30 bat laguntzaile), eta urtero bezala eta giro ederra izan zen bai Arranoko afarian, 50 lagun baino gehiagorekin, baita kanporaketa ezberdinak jokatu ziren ostatuetan ere.
|
|
|
Ez dakit ze garaitan izango zen, alderdiaren [EAJ] mitinetara bertsotan joaten omen zen, eta jendeak askoz hobe pasatzen omen
|
zuen
bertsoak entzuten, mitin aspergarri eta ulergaitzak entzuten baino.
|
|
|
Lukasia Elizegik denbora hartu
|
zuen
bertsoak asmatzeko, hain zuzen ere idatzi egin zituelako, eta ez inprobisatu. Ondorioa bistakoa da.
|
|
2016
|
|
|
Aurrerago, beste egun batean, bertso kantari eta kontu kontari jardun zuten Aitor Sarriegik eta Joanito Dorronsorok ere. Sarriegi eta Dorronsororen saioan, Dorronsorok hautatzen zituen bertsoetarako doinuak eta Sarriegik doinu horretan kantatzen
|
zuen
bertsoa. Haurren arreta eurenganatu zuten batzuek eta besteek, eta gonbidatuei errimak jartzen eta haiekin hitzen jolasean ere aritu ziren.
|
|
|
Jende gehienak pentsa lezake ez dela beharrezkoa ziklo osoa betetzea, eta normala ‘erabili eta bota’ izatea. Lehen ziklo osoa betetzen
|
zuen
bertsoak, hau da, bertsoa entzun edo irakurri, herriak gogoan hartu eta kantatu. Inori ez zaio burutik pasatzen bertsolariek kantaturiko bertso guztiak gogoan hartzen zirenik; ez horixe; baina, han eta hemen, batzuek eta besteek, sorta politak bai.
|
|
|
“Txirrita zergatik zen pobrea? Harginaren soldata zeukan, ezkongabea zen, dirua irabazi ohi
|
zuen
bertsotan aritzeagatik…”. Txirritak zein gogoko zuen jan edanak eta parrandak gogoratu zituen, eta baita ere tarteka bisitatu ohi zituela prostituzioagatik ezagunak ziren lekuak, Bilboko San Frantzisko kalea adibidez.
|
|
|
Bertsolari hau berezia da, freskoa, barruan sentitzen duena izugarrizko naturaltasunez kanporatzen duena.Txapelketa guztian zehar burua, bihotza eta eskuekin kantatu ondoren eta txapela berea zela jakin zuenean erakutsitako naturaltasunaren (saltoka ibili zen oholtzan) ondoren, azken agurrarekin hunkitu gintuen guztiok. Euskaraz ez dakien bere amari, euskaraz gozatu egiten duela adierazi zion, gazteleraz kantatuz bukatu
|
zuen
bertso honekin: Bost izen bota nahi dodazmerezi daben neurriramaixu handi Amurizaeta Lopategi bibaTrino eta Joseba Santxoepaile onenak dirabosgarrena ulertu barikhor egongo da begiratu no nos diste el euskerapero nos diste la vidanos mandaste a la ikastolaaprendimos enseguidaya es hora de que entiendasel canto que nos motivaesta txapela es tuyaai nire amatxu querida.
|
|
|
Joanen bihotza zen Aita begiurdin hura(" bizitza osoan izan da ene idoloa eta hainbertze urterik hil zela ere, hala segitzen du izaten. Mila esker, Aita"), eta harekin ikasi
|
zuen
bertsoak lantzen. " Orainik ere —dio Joanek idazlenetako bateansegitzen dut Aita aditzen Urso xuria eta Ene maitia kantuz ari dela".
|
|
2017
|
|
|
Andu [Lertxundi] Ereinen zebilela, gauza txiki batzuk egin nituen, adibidez, haurrentzat liburu labur bat itzuli nuen, katalanetik. Gauza xume bat zen, baina polita, zeren ipuin tradizionalen antzekoa zen, eta aukera ematen
|
zuen
bertsoak eta sartzeko.
|
|
|
Horrez gain, joan den hogeitaka urte luzean Zarauzko bertso eskolaren egoitza ere izan da Salbatore Mitxelena ikastola. Horregatik hartu
|
zuen
bertso eskolak Etxebeltz izena.
|
|
|
Gauza haiek orduan zuzenean ulertuko balituzte, bueno ba fusilatuko zituzten danak. Azpillagak ere Zerainen kantatu
|
zuen
bertsoa, orain egon naiz pentsatzen. Francok inauguratu zuen Gasteizko katedrala eta biaramunean saio bat zeukaten ba Zerainen eta orduan Azpillagak bertso hauxek kantu zuen sano sano:
|
|
|
Ondoko asteetan, txapeldunak kantatzen
|
zuen
bertso saio batera joan zelarik, berarekin pentsatuz egindako bertsoak kantatzen ari zen sentipena izan omen zuen tarteka, baina gero, agertokitik jaitsi eta trago bat hartzera tabernara zihoazenean ez omen zuen bera aurkitzeko ahalegin txikienik ere egiten. Are okerragoa dena, behin baino gehiagotan ikusi omen zuen bertsolaria, berarekin egin zuen bezalaxe, bere adineko beste batekin goizaldeko ordu txikietan itsasoari begira hizketan, eta horrek sufriarazi egin omen zion.
|
|
|
Sekulako aparraldia ekarri
|
zuen
Bertso Hopak, amonak poltsa beroarekin buruan danba jotako hura bertsolaritza bera izan balitz bezala. Uste horretakoa da Andoni Egaña:
|
|
|
Esperimentutik asko izan
|
zuen
bertso historiko hark. Jon Mairenak dira hitzak:
|
|
|
Bestalde, zenbait kasutan bertso egiturak eta neurri libreko zatiak nahasten dira, eta horrek zaildu egiten du bertsoaren identifikazioa. Azkenik, bertso doinu tradizionaletatik urrundu eta aire berrietara egokitzeak mozorrotu eta ezkutatu egin
|
zuen
bertsoa bera.
|
|
|
Esaterako, hitzik ulertu ere egin gabe, posible da bertsolaritza ariketa performatibo gisa hartzea eta bere errito, erritmo eta ñabardurekin gozatzea. Galdetu diezaiotela bestela 1998an Kanariar Uharteetan antolatutako topaketetan bertsolariak lehen aldiz zuzenean entzun (eta ikusi) zituen Madrilgo musikologoari, nolako zirrara sentitu
|
zuen
bertsoa bota aurretik joaten diren segundo horietan. Edo bestela, galdetu diezaietela musikaz lagundutako interludioak makulu hartuta inprobisatzen ohitutako repentistei, nolako zirrara sentitzen duten isilune amildegi horiekin.
|
|
|
Negu Gorriak ek identifikaziorako pauso guztiak eman zituen. Batetik, ozenki aldarrikatu eta komunikatu
|
zuen
bertsoarekiko lotura. Bestetik, kantu berean konbinatu zituen bertsoa kantatzeko doinu eta modu tradizionala eta rap estilo berria; ordura arte inork ez bezala, parez pare jarri zituen biak, elkarrekin lotuz baina aldi berean elkarrengandik bereiztuz.
|
|
|
pelketan lasai arraioa aritu / zen eskolatuak eta ikasiak; II ziren Basarri bezalako beste{ bertsolarien aurrean. Are . gehiago," Euskara" gaia J emanik, bota
|
zuen
bertsoa...... ........ ironiaz beteta zegoen eskolan ikasten den jakituriari buruz: " Larogei urte gainean ditut/ nago hanketako minez,/ Donostiara etorria naiz/ herren haundia eginez;/ bi bastoirekin txit larri nabil/ pausorik eman ezinez./ Euskera ia ahaztu zait eta/ erderarikanjakin ez,/ maixu batekin eskolan laster/ hasi behar det latinez".
|
|
2018
|
|
|
Deabrutxoak, ordea, persuasio gaitasuna erakutsi zuen: " Badakizu infernuan, txosna asko daudela" biribildu
|
zuen
bertsoetako bat. Truke polita eskaini zuten ariketa horretan, publikoaren pozerako.
|
|
|
Oso ongi egin zezaketen bertsotan, teknikaz zuzen eta diskurtsoz egoki, baina, beti izango ziren in vitro sorturiko bertsolariak eta ezinezkoa izango zitzaien benetakoaren balioaz jabetzea. Bertsotan ederki egiten duen berezko bertsolaria beti izango zen bertsotan ederki egiten
|
zuen
bertso eskolako bertsolaria baino bertsolariagoa. Ez zegoen
|
|
|
Txalo zaparrada eta guzti sortu
|
zuen
bertsoak tabernan gelditzen ziren azken kondarren artean, ez seguruaski bertsoaren kategoriagatik, baizik eta alkoholaren inspirazioagatik.
|
|
|
... hemengo izaten utzi ez eta hangoa ere ezin izan,... eta zein zuhaitz bizi liteke hain egoera tristean/ sustraiak leku batean eta adar frutuak bestean, eta... ta itzuliko balira ere hau asko aldatu da, ai! / ta deserriak behin jantziz gero betiko soinean darrai/ geografiaz kanpo zabiltza denboraz kanpo ere bai bota
|
zuen
bertsoz bertso Arzallusek.
|
|
|
Aurretik Nemesio Etxanizek edota Mixel Labegeriek egin zuten antzera Ez Dok Amairukoen aurretik, ahozko zein idatzizko euskal literatura ondo baino hobeto ezagututa berritu zituen poesia eta kantagintza Arestik. Bertso moldea aztertuta idatzi
|
zuen
bertso librea. Kopla zaharraren egituraren jakitun sortu zituen egun kantu liburuetan “Herrikoia” sinadurapean sailkatzen ditugun hainbat.
|
|
2019
|
|
|
Gure etxeko ertaina zitatuz: “Ostegunetako entrenamenduetan bermatzen zuen artearen transmisioa; ostiraletan, Bizkaiko edozein eskolatara gu kantura eramanda, bultzatzen
|
zuen
bertsoaren hedapena; eta ikasarazten zizkigun bertsoek eta kantuek dokumentazioan oinarritutako ikerketa gosea piztu zuten nigan”.
|
|
|
Judua, gera hadi auzoan eta ez irten bertatik; bestela ezinegona eta miseria izango genikek, ordenaren eta bake onaren ordez?. Eta saltzailea lasaitzeko, ozen esan
|
zuen
bertso zahar bat, bere zerbitzarietako bati han goian, gazteluan, sarri entzundakoa:
|
|
|
–erretilua hustu zaiguk, amaitu
|
zuen
bertsoa Koppel Bärrek laguna isildu zenean, ez baitzuen aurrera egiten.
|
|
|
..., gelditu ginen bezala, esan zuen Raimundo Silvak, eta Maria Sara doktoreak jaso zituen, iragatean bezala, nolabait esatearren, mahaira eserita dago orain, esertzeko gonbita egin zion zuzentzaileari, baina honek honela erantzun zuen, Ez du merezi, begirada arrosa zurirantz desbideratu zuen, hain da hurbil ezen bihotz izugarri biguna ikusten ahal baitio, eta hitzak hitza dakarrenez, behiala aztertu
|
zuen
bertso bat gogoratzen du, bertsoa arrosak irekiarazten dituen zurrumurru minaz mintzatzen zen, esaldi ederra iruditu zitzaion, poeta eskasek ere horrelako dohainak eduki ditzakete, Arrosak irekiarazten dituen zurrumurru mina, bere kautan errepikatu zuen, eta, sinesgaitza badirudi ere, petaloen igurtzi adieraztezina entzun zuen, agian mahukak bularraren kurbarekin igurtzi egitean atera zuen hotsa ...
|
|
|
Jon Azpillagak kantatu
|
zuen
bertso hau Lopategiren omenaldian. Ez zen, ez, alferrik izan haiek bertsoaren bidez egin zuten lana, emaitza apartak izan ditu kulturaren eta transmisioaren alorrean, baita politikarenean ere, beste gisa batez esan ez zitezkeenak esan eta kontzientzien ernarazle izan baitziren.
|
|
|
Bertsogileak bizitza pribatuaren eta publikoaren arteko mugan maite
|
zuen
bertsoa. Ospakizun egunetarako, adiskideen arteko eliz ospakizunetarako.
|
|
|
Bada, izan ere, A edizioan esapide bat, eldu gara (A: 111), nafarreraren esparrukoak ez zirenentzat ulergaitza edota, okerrago zena, gaizki uler zitekeena78; hurrengo edizioan79 Mikelestorenak erdialdeko euskalkia zerabiltenentzat ulergarriagoa zen silaba kantitate bereko formula batez ordezkatu
|
zuen
bertso zatia, emen gatoz idatziz (B, 99) 80.
|
|
2020
|
|
|
Donostian bazegoen halako talde feminista bat eta baliteke handik hots eginda izatea. Hondarribian ere Emeki taldeak antolatu
|
zuen
bertso saio bat martxoaren 8aren inguruan, eta Maialenek eta biok kantatu genuen Egaña eta Peñagarikanorekin, eta hango jendearekin batera saiatu ginen bertso munduko neskak biltzen, eta mugimendu bat sortzen. Pake Garcia eta Maria Jesus Berrotaran saiatu ziren horretan.
|
|
|
Loiolako Herri Irratiak lehenagotik martxan jarria
|
zuen
bertso sariketa bi irratietatik eman zen, eta, uste dut, zuzenekoa behin edo bitan emango zela. Gotzaiarena zen Donostiako Herri Irratia, eta, uste dut, 71 inguru hartan jesuitek erosi zutela, eta tira, biak elkartu ziren.
|
|
|
aizkolari apustua bazen, antzinako apustu bati jarri izan zitzaizkion bertsoak, adibidez. Informazioaren amaierako broche modura erabiltzen
|
zuen
bertsoa.
|
|
|
1970eko hamarkadan, Bilboko Herri Irratian, Pedro Mari Goikoetxeak ere eskaintzen
|
zuen
bertso tartea. Herrietako saioak grabatzera joaten zen eta tratua egin genuen trukerako.
|
|
|
Konjuntzio bat izan zen: batetik, bozgorailu gisa funtzionatu
|
zuen
bertso programa audientziatsua; baina, bestetik, sekulako maila zuen bertsolari multzo handi bat Egaña, Sarasua, Amuriza, Sebastian, Lopategi, Peñagarikano, Euzkitze eta abarrekin, gizarte molde berriarekin konektatzeko gai izan zena. Alegia, bertsolariak Garmendia eta Egileor eta gisakoak izan balira, eta niri gustatzen zaizkit bertsolari horiek ere, telebistak izan zezakeen bozgorailu funtzioa alferrik izango zen.
|
|
|
Edo irratia munduan zabaltzen hasi berria zenean, euskarazko lehen irratsaioan bertsoa osagai garrantzitsua izan zitekeela ulertu zuten Zubimendik eta Luzearrek… Eta bertsolariak eurak ere irekiak eta probatu zaleak izan dira gehienean. 1936ko txapela irabazi berritan Txirritak irratian bota
|
zuen
bertsoan ikus daiteke, adibidez, jarrera hori: “Inbentu ederra egin digute/ gure euskera zabaltzeko;/ inpernutako sorgiñak dira/ nere ustetan tarteko!
|
|
|
Han piztu zitzaion bertsoarekiko harra, behin betiko. Txikitatik
|
zuen
bertsoarekiko mira. Nafarroa frankista hartan ez oso ohiko kontua, ez baitzuen sehaskatik jaso bertsozaletasuna.
|
|
|
Bertsolaritza molde bakarra al dago? Goñik behialako kale kronistaren funtzioarekin lotzen
|
zuen
bertsoa, han eta hemen ikusi nahiz sentitutakotik idazten zituen bertsoak, eta behar eta sentitutako lekuan bota. Ez zen handik edo hemendik dei ziezaioten zain egoten.
|
|
|
Hizkuntzari dagokionez, mundu klasikoaren miresle eta aditua zen Boccacciok, beste lan askotarako baliatu zuen latina baztertu eta Toscanako italiera, Florentziako hizkera eta prosa (eliteetan estimu handiagoa
|
zuen
bertsoaren ordez) hartu zituen adierazmoldetzat, Dante bere maisu miretsiaren ereduari eta haren De vulgari eloquentia ri jarraituz, bide batez literaturaren hartzailea zen elite zaharra arbuiatu eta elite berri bat, burgesia ikasia, hartzaile duintzat deklaratuz.
|
|
|
umetako bere lan nagusia eskolatik etorri eta, txakurra lagun zuela, basorik baso behi zain joatea izaten zen, eta behiak zaintzen zituen bitartean buruz zekizkien bertso zahar eta kantak kantatzen zituen, ahalik ozenen kantatu ere, inoiz arbola puntatik ere bai, ez txoriak imitatzeko, argiago eta urrunagotik entzun ziezaioten baizik. Bakar ordu horien betegarri erabiltzen
|
zuen
bertsoa sei zazpi urtetatik hamaikara bitartean. Ez zuen sekula pentsatu ohitura horrek zer ondorio ekarriko zizkion.
|
|
|
Iluntzean, gautu aurretik, Autzaganera jaitsi ziren, han egiten baitzen Bizkargitik bueltako erromeria. Bi taberna ziren hor, eta horietako batean aita Luzio bertsotan ari zela, sasi bertsolaria baitzen hura ere, norbaitek mostradore gainera igo zuen Xabier txikia, eta handik, zintzilik zeuden bakailao eta lukainken artetik kantatu behar izan
|
zuen
bertso bat. Aitak jarraitu egin zuen, eta Xabier Amurizak ere ez zuen jarraitzea beste erremediorik izan.
|