|
2000
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu
|
zuen
berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik...
|
|
|
O rtzia lorez, lurra izarrez liburu mardularekin Artzek giltzerdi egin
|
zuen
bere poesigintzan. Alienazioaren denuntziaz haratago jo nahi du, moral askatzaile bat proposatzen du nitasun espiritual batetik kaos antolatu honi aurka egiteko baino gainditzeko.
|
|
|
Jose Mari Sorsek Euskaldunon Egunka ri a n adierazten zuenez, Ingalaterran antzeko neurri bat hartu zuten duela lau urte eta liburu denden laurdenak itxi egin behar izan dituzte, argitaletxeen% 20 desagertu direlarik. Frantzian indarrean jarri zen prezioen liberalizazioa, baina azken unean atzera jo
|
zuen
bertako gobernuak. Erregaiekin gertatu den gauza bera gerta omen daiteke liburuekin ere:
|
|
|
Estatu espainiarrean El Periodico de Catalunya izan zen egunkariaren edukia zuten CD ROMak argitaratu zituen lehendabiziko errotatiba. Interneten sartu aurretik, Servicom ek eskaintzen zuen zerbitzu berezitu baten bitartez sareratu
|
zuen
bere edizio digitala.
|
|
|
Urte bete geroago, 1996an, astekari hau egunkari bihurtu zen. El Correo Español ek 1997an sareratu
|
zuen
bere webgunea, Euskaldunon Egun karia k 1998an eta Deia izan zen azkena, 1999ko udazkenean. Egun, Euskal Herriko egunkari guztiek (El Diario Vasco, El Correo Español, Euskaldunon Egunkaria, Gara, Deia, Diario de Navarra, Diario de Noticias, El Periodico de Alava eta baita Iparraldean banatzen denSu dOuestere) euren orrialdeak Interneten eskaintzen dituzte.
|
|
|
Europa eta nazioarteko testuingurua euskal esparruaren erreferentziatzat hartu zuten nazionalismoaren doktrinak, printzipioek, xedeek eta programek. Hasiera batean politika, gizarte, antolakuntza eta hauteskunde mailan indartu behar izan zuen Euskadin nazionalismoak; bigarren plano batean, berriz, Madrilgo gobernuari aurkeztu behar izan zizkion bere eskaerak, baita Espainiako dinamika politikoan parte hartu ere; horrez gain, hirugarrenik, nazioarteko mailara bideratu behar izan
|
zuen
bere politika, nazionalitateen mugimenduak markatutako bideari jarraituz. Nire ustez, hortaz, euskal nazionalismoaren doktrinak eta haren kanpo jarduerak koherentzia erakusten dute.
|
|
|
1) Historia mailan: euskal nazionalismoa garai eta erakunde politiko desberdinetan antolatu zen, mugimendu politiko sozial bezala, eta XIX. mendeko 90eko hamarkadatik —sortu zenetik— XX. mendeko 30eko hamarkadaren amaierara arte areagotu
|
zuen
bere kanpo jarduera. Lehenengo urteetan, jarduera ahul eta irregularra izan zuen nazionalismoak, ondoren indartu egin zuen, eta errepublikako urteetan garapen garrantzitsu eta esanguratsua izan zuen.
|
|
|
Esperantzaz —eta baita xalotasunez ere— beteriko garai batean (1978an) argitaratu
|
zuen
bere kasa Bernardo Atxagak liburu txiki, eder, eszeptiko eta ironiko bat, Etiopia. Gure kulturaren establishmenak jaramon handirik egin ez bazion ere, eragin berezia ukan behar zuen obra hark, esan bailiteke gure egungo poesian dabilen joeren aniztasuna eta noranahiko asmoa, ahalegin pertsonal hari zor zaizkiola.
|
|
2001
|
|
|
Petainek Lyongo Artzapezpiku Gerbier Kilan kardinala
|
zuen
bere alde, bai eta Frantziako kardinal eta artzapezpikuak ere. Ildo beretik, Lourdesko santutegian izana zen mariskal loriatua, eta handik mezua igorria zion Aita Santuari, bai eta honek eztiro ihardetsi ere.
|
|
|
Inork ez ditu publikoki nobelarenbalio literarioak zalantzan jarri, eta irakurle batek baino gehiagok sorpresa har dezake liburu luze hori erosi eta iraku rtzen hasiz gero. Euskaldunon Egunkaria n (VII) Markos Zapiainek liburua neurriz kanpo goraipatu
|
zuen
bere iruzkin politiko ideologikoan, excusatio non petitaha rr igarri batzuez lagunduta baina(" Jakina, pedagogiaren arabera aritu behar izan du Txillardegik...";" Zenbait goiargik[?] Putz uren soiltasun formala mesprezuzko imintzio aristokratiko batez arbuiatzen du...";" Irakurle osasuntsuak plazer hartzen du nola Hamaika pausorekin hala Pu tz urekin";"... ez da... Diario Vasc o ko Felipe Juaristik (VIII), ordea, ez zuen busti nahi izan, eta Unamunoren Paz en la guerralibu ru arekiko konparaketa lainotsu batzuez gain, ezer gutxi esan du Txillardegiren azken lanari buruz (izan ere, kasik lerro gehiago eskaintzen dizkio idazle bilbotarraren nobelari Putzu ri baino...).
|
|
|
Dereduari indarra ahultzearen planteamendua 1997an garbi egin zuen PPk. Ereduen banaketa hirukoitz honek euskaltzaleen makina bat kritika jaso
|
zuen
bere garaian, murriztailea zela eta. Kanpoan, aldiz," eredugarritzat" saldu zuten orain hainbeste kritikatzen duten beraiek.
|
|
|
Erreforma garaian espainol proiektuak euskararen azaleratze indartsu bat espero zezakeen, instituzio berrien agintaritzatik etorriko zena, frankismoaren azken urteetan argi zegoelako herriarengan nahiko kontzientzia bazela horretarako. Euskal Herriko PSOEk berak ere hori nolabait onartu beharrean ikusten
|
zuen
bere burua euskararen aldeko sentimenduaren aurrean eta, beraz, berton eurenproiektu espainola kudeatzeari begira (Jauregi kasu, Kintanak duela gutxi kontatu digun legez) espainol kultura ez zabaltzeko euskara era guztietara indartzea onartu beharrean zeuden, hori euren proiektua manten zedin derrigorrezkoa ikusten zutelako, autodeterminazioa aldarrikatzea (PSE 78) bezala. Baina Madrilen bestelako erantzun bat ematean (Euskararen Legearen erreku rtsoa), Nafarroakokudeaketa euren eskuetan gelditzean eta Jaurlaritzaren bidea zehazten hasten denean, agerian gelditu zen ez zegoela erabateko hizkuntz apustu bat.
|
|
|
1991.ean Juan Cruz Allik buru eginik UPNk Nafarro ako Diputazioaren areto ederrak berriro ere eskuratu zituenean —ia zortzi urtez alfonbra haien gainean bisitari moduan ibili ondoren—, Miguel Sanzek ordura arte inorklo rtu gabeko boterea kontzentratu
|
zuen
bere eskuetan. Memoriaz ari naiz, baina Diputazioko lehendakariordeizateaz gain, Ingurugiro, Etxebizitza eta Lurralde Antolaketa sailak bere esku gelditu ziren, eta baita Justizia eta Barne saila ere.
|
|
2002
|
|
|
Nasserrek jazarria, gainerako ia bizitza osoa kartzelan egin zuen eta azkenik urkatu egin zuten. Tratu txarrak sufritu arren, hantxe idatzi ahal izan
|
zuen
bere obraren funtsezko atala. Qutben ustez, mundua jahilija —hau da, ezjakintasun egoera bat— bizitzen ari da, aro aurreislamikoan bizi izandakoaren antzekoa.
|
|
|
Irak eta Jordania, aldiz, britainiarren eraginpean geratu ziren —baita Egipto eta Palestina ere— eta erresuma bilakatu zituzten, tronuak Hussein Mekako xerifea ren bi semeri utziz. Haatik, Husseinek ez zuen inoiz lortu agindu zitzaion arabiar erresuma handia sortzea, eta 1924an bere burua kalifa izendatzen saiatu zenean, Ibn Saud ek —Najd eko emirrak— haren lurraldea inbaditu zuen eta Arabia osoko errege aldarrikatu
|
zuen
bere burua.
|
|
|
Kemalen turkiar ereduari jarraituz, 1925ean Reza Khan buruzagi kosakoak Persiako Sha izendatu
|
zuen
bere burua eta mendebaldar kutsuko erreformen egitasmo zabal bati ekin zion.
|
|
2003
|
|
|
Azkenean, Zaragozara bidali zuten, beste kaputxino kritiko askorekin egin zuten bezala. Han, kuartel militarrean, hirurehun preso baino gehiago artatu zituen azkenorduetan, fusilatu aurreko uneetan, eta den dena bildu
|
zuen
bere koadernora. Ondorioa gerraren krudeltasun aren eta zentzugabekeriaren adibide argia da:
|
|
|
Batasuneko eta Euskara Kultur Elkargoko abokatuen eta epailearen eta fiskalaren aurrean, Pedro Pegenautek bere gainean hartu zituen ardurak, eta are gehiago nahastu zituen berez kontrajarriak ziren hainbat datu. Zuzendariak, gainera —eta hori azpimarratu zuten abokatuek—, ez zuen frogatzerik ahal Diario de Navarra S.A. enpresaren dokumentazioa garaiz iritsi zela; gezurtatu
|
zuen
bere zuzendaritzako bigarrena; departamentuan izaniko irregula rtas unak justifikatu zituen —" erregistroan egun horietan butxadura zegoen" —, eta, batez ere, harro erantzun zien akusazio guztiei. " Arrazoi ideologikoengatik sekula ez" zela bazterketarik izan esan zuen Pegenautek.
|
|
|
Egun honetan, Nafarroako Gobernu batek, lehen aldiz, publikoki onartu
|
zuen
bere lurraldeko jatorrizko hizkuntzak ez zuela inolako baliorik izango administrazioarenjardunean. Ez lanpostuetarako deialdi publikoetan, ez iru di korporatiboan, ez herrita rrekiko harremanetan.
|
|
2004
|
|
|
Carlos Roldan Larretak bere doktorego tesia aurkeztu zuenean3, Euskal Zinema definitzeko izandako polemikak jorratu zituen. Alegia, zer deitu dezakegun Euskal Zinema aztertu
|
zuen
bere ikerketa historikoaren lehenengo zatian (17 orri bitartean). Berak gogoratzen zuenez, ezin omen da" Euskal Zinema" gisako izendapena erabili ekoizpenari edo estetikari begiraturik soilik (italiar errealismo berria4, Frantziako nouvelle vague5 eta abarreko adibideen antzera).
|
|
|
Aldarrikapena" Euskadiko Ikus entzunezkoen Liburu Zuria" delakoak jaso
|
zuen
bere 6 atalean (145 or.), eta hori dela eta, Eusko Jaurlaritzak berriki aurkezturiko Kulturaren Euskal Planak hauxe bera berresten badu ere, proposaturiko ekintzen nahiz etorkizunean garatu beharreko egitasmoen artean ez da orain arte indarrean jarri, nahiz eta sektorean biltzen diren elkarte gehienek halaxe eskatug (Ibaia —Euskal Herriko ekoizle independenteen elkartea—, EPE —Eusk...
|
|
|
Azkenik, Euskal Telebistak ere hitzarmena sinatu zuen 1985.ean orduko Euskadiko Zinemagileen elkartea re kin (AIPV, Asociacion Independiente de Productores Vascosdelakoa), zeinaren arabera Euskal Telebistak AIPVko produkzio etxeek egindako filmen antena eta emisio eskubideak erosteko baldintzak ezarri zituen. Hurrengo urteetan zenbait filmen antena eskubideak erosi zituen ETBk, eta 1988.ean hitzarmen berri bat sinatu bazuen ere, hura ez
|
zuen
bere osotasunean bete eta 1990etik aurrera inbertsioak eten egin zituen.
|
|
|
Manexek berak, euskaldun gisa eta fraide frantziskotar gisa, bere herria ren alde esparru horietan guztietan tinko lan egiteko engaiaturik ikusten
|
zuen
bere burua: herria renborroka politikoan, langilegoaren lan eta bizi baldintzen hobekuntzan, euskararen eta kulturaren indartzean, eta, azkenik, euskal Eliza bizi eta pobre baten zabalkundean.
|
|
|
Pertsonalismoan aurkitu
|
zuen
bere galderei erantzuna, bere ideiekin bat egiten zuten teoriak eta planteamenduak, eta ezin da ukatu filosofia horrek eragin handia izan zuela haren ikus pentsamoldearen garapenean, eta ondorioz, idazlanetan.
|
|
|
Izan ere poesia, literatura eta oro har kultura (euskal kultura batik bat) barnebarnean eraman zituen bizitza osoan, oso gaztetatik. Poesia
|
zuen
bere barne sentipenen, minen eta pozen adierazpen modua, baina ez bereakbaka rrik, bere herria renak ere bai; poesia" herria ren borrokaren elea da"," herria ren dramaz eta giza errealitateazmintzo da", errepikatzen digu (Hinkihank a, 7 or.).
|
|
2005
|
|
|
Hori bera izan omen zen Larreako jauna, Lazarraga, miresgarriki aurkituriko eskuizkribuaren egile arabar horren leinuko aitona. Lazarraga Cervantesen garaikidea izanik, honek harengandik hartu ahal izan
|
zuen
bere pertsonaia itxuratzeko inspirazioa.
|
|
|
Hala ere, Derridak ez
|
zuen
bere burua ikusi hiru multzo horien artean. Jaiotzez magrebta rra eta frantsesa zen aldi berean bere ustez.
|
|
|
Derridak horrela ikasi z (it) uen bere hizkuntza (k), ikasi
|
zuen
bere hizkuntza (k) eraikitzen eta deseraikitzen, galdutako oroimen eta denboratik harago.
|
|
|
20 Bigarren Mundu Gerra bukatu eta gero, Alemaniako filosofiak erruduntzat hartu
|
zuen
bere burua gerran ingeniariek beteriko rola zela-eta. Teknologiari buruzko hausnarketak egiten zituzten filosofoak —hala joera humanista nola ingeniaritza joerakoak (bi kontzeptu horiek ulertzeko, ikus Mitcham 1994, 65hh or.) — modu serioan hasi ziren pentsatzen beharbada gerra ondoko krisiak irtenbideren bat soilik teknologiaren bitartez aurki zezakeela.
|
|
|
Ratzingerrek, Fedearen Defendatzaile zenean, fedea defendatu behar izan zuen. Horixe
|
zuen
bere lana. Zuk kargu bat onartzen baduzu, badakizu ze ondorio izango dituzun.
|
|
|
Milia, Arrasaten familiarekin bizi zen Oroko Peru Gartziarekin ezkonduta zegoen. Milia hil egin zen eta bere ahizpak Lasturrera bueltan ekarri nahi
|
zuen
bere gorpua. Peruren arrebak bere neba defendatzen du:
|
|
|
New Yorken bizi izan zen urte betez eta Nikaraguako iraultza sandinistan jardun zuen irakaskuntzan hiru urtez, gaur egun Donostian duen alorrean. Mikel Lasa bere nebarekin batera argitaratu
|
zuen
bere lehenengo poema liburua. Nitasunaren literatura egiten du, sentipenak biluzik adierazten ditu eta itsasoa, lurra, haizea eta kaioa dira bere imajinarioaren zutabeak.
|
|
|
egilea, hitzaren zentzu guztietan jardunaldien baitan, 2004ko urriaren 4an, eta Gipuzkoako Foru Aldundiaren web gunean irakur daiteke (www. gipuzkoa kultu ra. ne t/ txil la rdegi/ p ru denga rtzia. pdf). Orobat, Maiatz aldizkariak argitaratu
|
zuen
bere 40 zenbakian (2004ko abendukoa, 11). Hitzaldiaren hasieran hizlariak esker oneko eta mirespenezko hitz batzuk izan zituen entzuleen artean zegoen Txillardegirentzat.
|
|
2006
|
|
|
Hango batasun espiritua eta koordinazio esperientzia baliatu zituen, hain zuzen ere, Euskal Herrira itzulita, eta Jakin Taldearen zuzendaritzan oinarrituta, alde bateko eta besteko Unibertsitatetan ziharduten ikasle euskaldun hainbaten koordinazioa eta elkarlana bultzatu eta eratzeko. Horiengan oinarritzen
|
zuen
berak Euskal Unibertsitatea sortzeko esperantza. 1971ko hasieran gorago ere aipatua dugun Jakin Talde berrituaren plan berriei buruz idatzitako txosten luzean dio:
|
|
|
Horrela sortu zuen UZEI kultur enpresa berria. Bertan Jakin Taldeko hainbatek eskainiko
|
zuen
bere lan profesionala; baina kanpoko beste aditu asko ere kontratatzeko modua izango zen.
|
|
|
Hainbat jende agertzen zen, atsegina zitzaiolako. Jende hark behin ere ez
|
zuen
bere burua abertzale edo dena delakotzat agertzen. Euskaltzale, bai, euskara maitaleak ginen.
|
|
2007
|
|
|
Orain arteko Zuzendaritzak argi aitortu
|
zuen
bere eziña aldizkariaren programazio berria itxuraz aurrera ateratzeko. Talde konprometitu bat, beraz, zenbaki bakoitzaren bizkarrezurra aurrez tajutuko duena.
|
|
|
Gaztelaniaz Luis S. Granjel," Presencia de Vasconia en la vida y en las obras de Pfo Baroja", Boletin de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del Pas IX, 1953, 155 eta 363 Artikulu honetan, paisaiaz gain, Barojaren Baskoniarentzat arrazaren inportantzia nabarmentzen da, eta Barojaren identitatean ere euskal arrazak (eta beharbada piska bat germaniarrak) jokatzen zuen rola: berak ematen zion inportantzia, adibidez, euskal deitura garbien zerrenda luzeari, gehi batño italiarra, edo hobeki lombardiarra (eta, beraz, saxona Barojarentzat!); nola hortik esplikatzen
|
zuen
bere psikologia pertsonala, idiosinkrasia; ustekera horrek nola influitu duen haren nobelazko pertsonaia diferenteen aiurri beti barojarrean, nobela guztiak bere autobiografia modu bat bihurtzeraino, etab. Iruditu zaigunez, argitaratzen dugun ustezko Miranderen testua, Granjelek inspiratu izan lezake agian heintxo batean.
|
|
|
Ez ziren iritzi hori zuten bakarrak: 1953an Federiko Krutwigek gogor kritikatu zuen Eliza Katolikoa euskararen alde lan gutxi egiteagatik, eta, erbesteratu ondoren, erradikalizatu egin
|
zuen
bere diskurtsoa, maoismora hurbilduz. 1963an plazaratu zuen Vasconia liburuak (gehiegikeriaz beteta) izandako oihartzunak garbi azaltzen digu garaiko giroaren ahultasuna.
|
|
|
Oso kritikoa politika eta instituzioekin, ez
|
zuen
bere gustuko eztabaida politikoa, ez eta politikan oinarritzen ziren ezberdintasunak; arriskutsua ikusten zuen. Nolabait pre politikoa zela esan dezakegu, ideologizaziorik apenas zuen.
|
|
|
1990eko hamarkadan, lan horiekin batera, Amerikako abertzaletasuna (Koldo San Sebastian eta Iñaki Anasagastiren eskutik) eta ETAren ingurukoak landu ziren; Euskadi Ta Askatasuna Euskal Herria y la Libertad entziklopedia nabarmendu zen une horretan. Bilakaera horren ondorioz, Eusko Alderdi Jeltzalearen historia landu zuen historialari taldeak ia ia hutsetik hasi
|
zuen
bere lana (El pendulo patriotico famatua) frankismoari zegokionez.
|
|
|
1954an uretaratu zuten Estatu Batuek Nautilus urpeko nuklearra. Hurrengo urtean hedatu zituen Sobiet Batasunak bere lehen bonbaketari estrategikoak, eta bi urte beranduago jaurtiki
|
zuen
bere lehen misil interkontinentala. Ondorengo hamarkadaren hastapenetan, Kubako misilen krisiarekin iritsiko zen crescendo a gorenera, baina 60ko maiatzean sobietarrek Gary Powers-en U espioitza hegazkina bota zutenerako goi mailetaraino joanda zegoen tentsioa.
|
|
|
Norbaitek hala pentsatzen badu, gutxienez balizko iritzi hori leuntzeko eta nire argudioa estrukturalismoaz hain ukiturik ez uzteko, esandakoarekiko bi auzi sakon nahi ditut gogorarazi. Bata, Francoren erregimenak, ekonomia eta interes kapitalistak ez aldatzean, sistema ekonomiko kapitalistan bertan kokatu behar
|
zuen
bere biziraupena, eta sistema kapitalista horren dinamismoa eta indarra lehenengo gobernu frankisten politika ekonomikoaren gainean ezarri zen garaiz 1936an, kapitalismo espainiarraren salbatzaileak gaindituz. Funtsean hauxe da:
|
|
|
" administrazioak izan zuen jarreragatik gizarteak izan zuen erantzuna handiagotu zen[...]. Gizarteak ikusi zuen zer nolako gobernua
|
zuen
bere aurrean eta mobilizatu egin zen, nire ustez gizartea izan da erantzun positiboa izan duen bakarra".
|
|
|
26 Luis Antonio Bilbao frantziskotar kazetariak hartu
|
zuen
bere gain kargu hori. Joan Mari Torrealdai izango zen zuzendariordea.
|
|
2008
|
|
|
Zentzu horretan, arlo kulturalean bere autoritatea errebindikatzen zuen bitartean (ortografia ebazteko, neologismoak sortzeko, obra musikal bat ona zen esateko...), arlo propioki intelektualean diskretuago aritzen zen: sarritan inplizituki jokatzen
|
zuen
bere autoritatearekin, ez zuen bere izena publikoki haizatzen zerbait nabarmen politikoaren alde, baizik kultura arloko obrekin ibiltzen zen, maiz erakunde edo plataformaren batean atzean gerizatuta. Intelektual tipikoen ezaugarrietako bat indibidualitatearen aldarrikapena bada, Azkue puntu horretan arautik aldendu zen.
|
|
|
Zentzu horretan, arlo kulturalean bere autoritatea errebindikatzen zuen bitartean (ortografia ebazteko, neologismoak sortzeko, obra musikal bat ona zen esateko...), arlo propioki intelektualean diskretuago aritzen zen: sarritan inplizituki jokatzen zuen bere autoritatearekin, ez
|
zuen
bere izena publikoki haizatzen zerbait nabarmen politikoaren alde, baizik kultura arloko obrekin ibiltzen zen, maiz erakunde edo plataformaren batean atzean gerizatuta. Intelektual tipikoen ezaugarrietako bat indibidualitatearen aldarrikapena bada, Azkue puntu horretan arautik aldendu zen.
|
|
|
populazioaren %10 inguru. Urte askoan, ordea (Bilbora begira jartzen gaituen Trabakuako bidea konpondu zuten arte bai behinik behin), ia bazter guztietatik urrun zegoen; hala ere, herri horrek artzain eta beharginak bidali zituen Ameriketara zein Australiara, pilotariak Ameriketara, Filipinetara eta beste leku askotara, Carrarakoaren pare zabaldu
|
zuen
bere harri beltza hainbat bazterretara eta dantza erakustaldiak, kokoteak eta beste zenbait produktu ere esportatu zituen.
|
|
|
Bere ezaguera anatomofisiologikoek ez zioten ezer askotarako balio egoera haiek ulertu eta sendatzen ahalegintzeko. Horregatik eraiki
|
zuen
bere intuizio klinikoan oinarrituz gogoaren eta patologia mentalen eredu berria, berak meta psikologia deitu zuena. Dudarik gabe bere hainbat intuizio zuzenak dira, eta inkontzienteak gure bizitzan duen eragina agerian jartzeagatik besterik ez bada ere, Freuden tokia jenio handien artean bermatua dago.
|
|
|
Benetan hala uste duzu?, esan zion amaitu orduko Hasier Etxeberriak, eta gero aitortu
|
zuen
berak gristasun orokorra ikusten duela azken urteotako literaturan. Ez zaiola iruditzen ahots indartsurik plazaratu denik.
|
|
|
Urteak zeramatzan argazkiak ateratzen, eta behar zuen toki bat argazki horiek zintzilikatzeko. Baten batek esan zion Flickr egokia zela horretarako, eta horregatik sartu zen, eta kontu bat ireki
|
zuen
bertan Atauri izenarekin, bere aitaren jaioterria gogoan.
|
|
|
Jean Louis Davant eta Markos Zapiainek haien omenezko testuak irakurri zituzten Durangoko Plateruenan egindako bazkariaren ostean. Txillardegi-k ezin izan zuen jaso, osasun arazoak zirela medio, EIEk oparitutako euskara batuaren gaineko Baionako adierazpenaren oroigarria, eta Davanten emazteak hartu
|
zuen
bere ordez.
|
|
|
Gerora ere, Mikel Laboa entzuteko eta ezagutzeko parada izan du Akarregik behin baino gehiagotan. Hark gogoratu zion, Sarrionaindiaren poemak Ondarroan kantatu ostean, zer nolako umealdia izan
|
zuen
berak Lekeitio aldean, Bizkaiko kostaldea izan baitzen haren babeslekua gerra garaian.
|
|
|
Musika, harentzat, finko eta arimarik gabekoa baino, egunik egun aldagarri eta egokitu beharreko zerbait zen. Hala jokatu
|
zuen
berak eta hala lortu zuen, lortu ere, askoren begirunea eta miresmena, guztiok, musikari nahiz musikazale, haren doinuak eta letrak behin baino gehiagotan ekarri baitituzte ezpainetara, poza, malenkonia edo tristura gurekin zituztela.
|
|
2009
|
|
|
Eta, berehala, baten batek galdetuko du: nola erabiltzen
|
zuen
berak. Bada, berak, bere eskuz, gehienetan" Joan" erabiltzen zuen, nahiz eta" Juan" ere erabiltzea ez litzatekeen harritzekoa, horren frogarik orain arte neuk ikusi ez badut ere.
|
|
|
Baita ere, ondorio gisa, kultura hori gure eguneroko jardueretan nola sar daitekeen eta nola eman diezaiekeen forma gure usteei, era horretan menderapen sistema konplexuak eratuz. Geroago, hegemonia kulturalaren nozioak teknologiaren filosofian aurkitu
|
zuen
bere txokoa Marcuse (1964), Andrew Feenberg (1999, 2002) eta beste batzuei esker, gizartearen teoria kritikoaren ildotik. Adibidez, Feenbergen arabera, kultura materiala edo teknologikoa hegemonia babesteko erabiltzen da askotan; menderapen forma hori hain dago errotuta gizartean, ezen naturala bailitzan onartzen baitugu askotan.
|
|
|
Hala ere, euskal nazionalismoa agertzeak material historiko horren berrinterpretazioa ekarri
|
zuen
berarekin, nazionalismo guztiek egiten duten bezalaxe. Horrek azaltzen du gatazka historikoa zena bereziki Bizkaiko eta Gipuzkoako probintzietan areagotu izana; hau da, euskal nazionalismoa lasterren indartu zen lurraldeetan areagotu zen gatazka.
|
|
|
Besterendu ezin diren eskubide moralak ere arriskutan omen daude sistema horretan. Horren alde egonik bere obra copyleften utzi zuen bati irakurtzen nion aurrekoan, nola halako batean aurkitu
|
zuen
bere obra testuinguru desegoki batean eta bere harridurarako autorearen aitorpenik gabe. Horra arriskua, arriskuetako bat.
|
|
|
2008ko abenduan Fictionwisek eReader formatuaren lizentzia eman zion Lexcycleri, iPhonerako Stanza irakurketa softwarean integratzeko. Gero BlackBerryrako prestatu
|
zuen
bere formatua. Android, Linux eta E Ink etarako ere ari da moldatzen eReader.
|
|
|
Wittgensteinentzat, esaterako, Jainkoa da berak duen azkeneko itxaropena; Jainkoak bakarrik atera dezake Wittgenstein bizitzaren absurdotik. Hala uste omen
|
zuen
berak. Onartu dugu sinesmen horiek metodologia publiko eta erkide batetik, hau da, sen onaren metodologiatik kanpo geratzen direla.
|
|
|
Aitak hartu eman handia izan zuen, batez ere, Lauaxetarekin. Nire ustez, Lauaxetak zuzentzen
|
zuen
berak idatzitakoa. Aita ez zegoen euskaraz eskolatua, baina euskaraz asko irakurtzen zuen.
|
|
|
Gure liburu asko argitaratu izan dira bide horretatik. Aurreratxoago Labayru Ikastegiak berak atera
|
zuen
bere bildumatxoa, Derioko Udako Ikastaroa, eta hor hasi ginen ikas liburu eta ariketa liburutxoak ateratzen.
|
|
|
Hori guztia urriaren 12an agerrarazteak, Hispanitatearen egun horri muzin eginez, izan
|
zuen
bere garrantzia, hedabideetan behar bezalako oihartzunik eduki ez arren.
|
|
2010
|
|
|
Gipuzkeraz eta bizkaieraz atera nuen. Ez zuen aditzaren batasuna egiteko asmoa, beste betekizun bat zuen, baina berehalako batasunerako ere lagundu
|
zuen
bere bitasunarekin, bizkaitarrei batik bat.
|
|
|
Donostiarra, uste dut EAJko kidea zela, euskaltzale suharra. Formak mantenduz, baina berarekin euskarak izan
|
zuen
bere tokia eskolan. Antzerkiari ere eman zion lekurik, eta Euskal Herriko gauzak kontatzen zizkigun.
|
|
|
Nota baikor batekin bukatzeko, Espainiako egunkari nazionalista batek galdeketa bat egin
|
zuen
bere webgunean, Iparraldeko ikastolei 400.000€ ematea jendeari egoki iruditzen zaion jakiteko. Berez, mota horretako galdeketekin hauxe nahi da:
|
|
2011
|
|
|
Lehen zenbakian" Ataria" izeneko editorial gisakoa (Euzko Gogoa k" atariko" asko argitaratu
|
zuen
bere hamar urteetan; Egan ek 1948ko lehen alean" Proposito" eta 1954ko bigarrenean" Asmo berri" atera zituen, gainerakoetan, ez zuen editorialik; beraz, Euzko Gogoa tik hurbil hurbil); J. Azurmendik gorago aipaturiko 1963ko artikuluan zioen delako atari horrek Iñaki Bastarrikarena zirudiela. Egun badakigu halaxe izan zela.
|
|
|
Hortik jauzia, literaturara eman zuen. Susa argitaletxearekin kaleratu
|
zuen
bere lehenengo poema liburua: Satorrak.
|
|
|
Olerki horiei musika eman zieten zenbait taldek eta musikarik. Agian horrek eraman
|
zuen
berak idatzitakoei ahots ematera. Agian, perhaps eta quizas... quizas, eta quizas.
|
|
|
Kantaria ez eze olerkaria ere izan zen. 1942an kaleratu
|
zuen
bere lehenengo poema liburua, eta 50ekoan bere lehenengo diskoa. Frantziako literatur sari nazionala eskuratu zuen, eta bere lanak itzelezko eragina izan zuen ondorengo musikari eta idazle askorengan.
|
|
|
Musikaria eta poeta izan zen. Unibertsitate sasoian kaleratu
|
zuen
bere lehenengo poema liburua, Organic Trains. Ondoren kaleratu zuen 4 Ups and 1 Down.
|
|
|
Bilboko Unibertsitatea, 1980an, Euskal Herriko Unibertsitatea bihurtu zen. Euskal Herri horrek mendebaldeko egitura administratiboa hartzen
|
zuen
bere baitan. Euskaltzaindiak, 2004an, 2003ko uztailaren 18an harturiko erabakiari jarraituz, honako araua onartu zuen:
|
|
|
Baina Euskaltzaindiko Gramatikako batzordera beti jiten zen Akesolo. Egun batez egin
|
zuen
bere txostena, hor nonbait daukat txosten hori, eta errana diot euskaltzainburuari egun batez emanen diodala txosten hori, zeren eta txosten hori ‘h’ guztiekin idatzia baita! Akesolok idatzia.
|
|
|
Zenbat denbora pasa den, eta zer gutxi entzuten diren horrelakoak. Lizarra Garaziko garaiak ziren, bertsolariek akordio hura posible egin zuten alderdien alde ahotsa altxatu zutenekoa —" haiek asko arriskatzen ari dira eta gu ere prest gaude pauso bat emateko" —; idazle talde esanguratsu batek publikoki eman
|
zuen
bere iritzia —" Espero dugu, desio dugu zuek ere, euskal herritar batzuena bakarrik den Euskal Herritarrok, ondare unibertsala bihurtuko zaretela, gai izanen zaretela, zuen politikari esker, euskal herritar guztien zerbait izatea. Askatasunaren lexikoa handitu eta aberastuko duzuela espero dugu" — Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak deklarazio bat onartu zuen esanez euskara gure gizarteari kohesioa eman eta bateratuko lukeen lokarria izango zela," etorkizuneko erronka handiei denon artean aurre egiteko".
|
|
|
Azken urteotan euskararen hizkuntza politikaren gaia behin eta berriz agertu da gure hedabideetan, indar gutxiagoz edo gehiagoz: ‘21 euskara’ Eusko Jaurlaritzatik era jarraitu eta indartsuan egindako eszenaratzearekin; Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak, alde batetik, 2009ko apirilaren 25ean, Hizkuntza politika berri eta eraginkorra dokumentua onartu
|
zuen
bere Batzarrean, eta, beste aldetik, udaletako euskara plangintza bigarren aldiz jendarteratu zuen Euskal Herri guztiko datuak eskainiz; Patxi Baztarrikaren Babeli gorazarre liburuaren argitalpena, aldeko eta ez hain aldeko iritziekin.
|
|
2012
|
|
|
modernotzea, beraz, euskara gaietan eta hizkeran, horretarako egokitzearekin batera. Bide horixe urratu nahi izan omen
|
zuen
bere lehen nobela haietan: " kaleko" mintzaera eta mintzagaia, ez" baserrikoak".
|
|
|
Azken zenbakia 1969ko apiril maiatzekoa da. " Hizkuntzaren pizkundeaz bi hitz" izeneko artikulua argitaratu
|
zuen
bertan Txillardegik —Igarak—, bereziki Txekoslovakiakoa aztertuz.
|
|
|
Areago, sail berean Arantzazuko urte santuko literatur eta musika sariketen erabakiaren berri dago emanda (96 or.). Epaimahaiak irailaren 16an, Euskaltzaleen Biltzarra amaitu zen egun berean, eman
|
zuen
bere erabakia.
|
|
|
Badirudi, beraz, ziurra dela bi argitaraldi izan zituela Jakin aldizkariaren lehen zenbakiak. Iñaki Bastarrika lehen zuzendariak berak aitortuta," bigarren argitaraldiko" editoriala ez
|
zuen
berak idatzi; bai, ordea, lehenengokoa," arrazista" samarra, beraren esatez. Saiatu, saiatu arren, ezin izan dugu inon aurkitu" lehen argitaraldiko" alerik.
|
|
|
Leturiaren egunkari ezkutua argitaratu berria zuen horrek. Nobelari buruzko bere iritzia eta kritika egitearena baliatu zuen Bastarrikak, ondoren, nobelagileak beste lekutan —Euskaltzaleen Biltzarrera bidalitako gutunean ere bai— hizkuntz ereduari buruz agerturiko ideiak astintzeko eta gaitzesteko.7 Aldizkariko orriak zabalik utzita amaitu
|
zuen
bere gutuna, Txillardegi gonbidatuz bere erantzuna ematera. Gogor eta garrazki erantzun zion, erantzun ere, Txillardegik hurrengo zenbakian, ez hainbeste bere nobela defenditzeko, baina bai kritikariaren beraren hizkera traketsa salatzeko eta harena bezalako euskara eredu garbizalea," euskara asmatzaileena", egurtzeko.
|
|
|
Hiru hilabete zituen aitak bere buruari (bere aurrean) eskopetarekin tiro egin zionean. Ama berriz ezkondu zen, eta bost urte geroago Quirogaren aitaordeak aitaren modu bertsuan hil
|
zuen
bere burua. Handik urte batzuetara (nahikotxora, egia esan) Horacio Quiroga bere ikasle izandako emakume batekin ezkondu zen.
|
|
|
Urak ekarri eta urak eraman zuen Virginia Woolf (18821941). Harriak sakeletan sartu eta Ouse ibaira bota
|
zuen
bere burua. Nahasmendu bipolarra zuen eta bizitza osoa eman behar izan zuen gaixotasunarekin.
|
|
|
Paul Celanek() ere bere burua hil zuen. Parisko Mirabeau zubitik behera bota
|
zuen
bere burua. Sena ibaira.
|
|
|
Uztaileko goizalde batean bere burua, Mediterraneo itsasora bota zuen. Itsasgorak, baina, kostara eraman
|
zuen
bere plana zapuztuz. Karyotakisek ez zuen etsi nahi.
|
|
|
Baina bere buruaz beste egiteko ziurtasun osoa bilatu zuen. Leonardo Sciasciak idatzi
|
zuen
bere biografia. Bertan azaldu zuen zer hartu zuen heriotzaren magalera heltzeko:
|
|
|
The Cure eta Joy Division musika taldeen eragin nabarmena zuen, eta norvegiar gotikoen olerkaririk maiteena izan zen. Psikiatrikoan eman zituen urteak, eta irteteko baimenetako batean, lagun baten etxeko leihotik behera bota
|
zuen
bere burua. " Adi!
|
|
|
Negu gorria izan zen bizi izan zuen azkena. Gaixo eta diru gutxirekin, gasarekin hil
|
zuen
bere burua. Anne Sexton() AEBetako olerkariak ere modu bertsuan amaitu zuen bere biziarekin.
|
|
|
Gaixo eta diru gutxirekin, gasarekin hil zuen bere burua. Anne Sexton() AEBetako olerkariak ere modu bertsuan amaitu
|
zuen
bere biziarekin. Suizidio ahalegin baten ostean, medikuaren aholkuari jarraituz, poesia tailer batean eman zuen izena.
|
|
|
Horrek alkoholera eraman zuen Violeta Parra. Bizitza korapilatuz joan zitzaion, eta, hamaika saiakeren ostean, buruari tiro eginez amaitu
|
zuen
bere biziarekin. Eta zerrenda luze honekin (luzeagoa izan zitekeen) amaitzeko:
|
|
|
Eta zerrenda luze honekin (luzeagoa izan zitekeen) amaitzeko: Jens Bjorneboe() norvegiarrak iragarri egin
|
zuen
bere heriotza, telebista saio batean hain zuzen ere.
|
|
|
Bere lanik ezagunena, ziurrenen, Haur besoetakoa (1970) izan zen. Gabon gauean pilula pote eta whiski botila bana hartuz hil
|
zuen
bere burua. Badirudi baztertua sentitzeak eta amaren heriotzak (gero aita hil zen) bultzatu zutela bide hori hartzera.
|
|
|
Makiavelok bere Printzean gogoratzen du fundatzaile gehienak" profeta armatuak" izan zirela8, bere instituzioak fundatzeko orduan indar fisikoa modu bereziki irmoan erabili zutenak. Romulok ez soilik hil
|
zuen
bere anaia, baita bere eskuin eskua zen Tito Tazio Sabino ere. Eta Moisesek berak ere herrikideak hil zituen, urrezko zekorrarekin gertatu zenaren ondoren, Irteeran (32, 27) irakur daitekeen bezala.
|
|
|
Horrela egokitu da behintzat. ETAk borroka armatua bertan behera utzi izanak ere izango
|
zuen
bere eragina, dudarik ez da. Baina pentsatu nahi dut kulturak irekitzen dituela errealitateak itxita dituen ateak, eta jendeari eta mendeari aurrera egiten laguntzen diela.
|
|
|
Edozein modutara, Espainiako Konstituzioak, 1978an, argi eta garbi utzi
|
zuen
bere hirugarren artikuluan honako hauxe: " las lenguas españolas son:
|
|
2013
|
|
|
Testuinguru horretan, ezinbestekotzat jotzen zen, euskal kulturaren eta hizkuntzaren berreskurapenerako, euskarazko telebista sortzea. Mugimendu horrek indar handia bildu
|
zuen
bere inguruan, eta, zalantzarik gabe, 1982an Eusko Jaurlaritza eratu berriak Euskal Irrati Telebista (EITB) sortu zuenean, guztiz markatu zuen haren izaera. Horrela, EITB bere osotasunean, baina bereziki telebista, euskararen berreskurapenerako ezinbesteko tresna gisa definitua izan zen testu legaletan, eta baita pertzepzio sozialean hartua ere (Torrealdai 1985).
|
|
|
Horrek bidea ireki zuen diktadurapean inolako onarpen ofizialik izan ez zuen Euskal Herria subjektu politiko gisa onartzeko, aitortza horren mugak handiak izanagatik (ez ziren Euskal Herriaren zazpi probintziak aintzat hartzen; Espainia aldeko laurak bi erakundetan banatu zituen —Nafarroa batetik, eta Euskal Autonomia Erkidegoa bestetik—; eta autonomiaren gainetik Espainiaren batasun ukiezina ezarri zen). Araba, Bizkaia eta Gipuzkoarako onartu zen Euskadiko Autonomi Estatutuak, hartara, botere politiko berri baten eratzea ekarri
|
zuen
berarekin. Besteak beste, Eusko Jaurlaritza eta Eusko Legebiltzarra sortu ziren 1980an, eta Bizkaiak zein Gipuzkoak 1936ko gerraren ondorioz galdutako itun ekonomikoa berreskuratu zuten.
|
|
|
tenperatura eta hezetasun maila egokia eta iraunkorra, segurtasun neurri minimoak eta antzekoak. Beraz, Van Abbek bidalketa ziurtatzeko modua bilatzeko erantzukizuna hartu
|
zuen
bere gain, eta arte akademiak artelana erakusteko leku egokitu bat lortzearena.
|
|
|
Romney presidentegai errepublikanoa surflari iaio agertu da. Bere hautagaitza aurkeztu zuenean, 2011ko ekainean, argi eta garbi adierazi
|
zuen
bere ustez aldaketa klimatikoa gertatzen ari zela eta gizakiok genuela erantzukizuna. AEBetako kobazulo mediatikoaren erasoa jaso zuen.
|
|
|
Baina berton izan zena, ordea, inperioen arteko borroka bat izan zen. Eta inperioen arteko borroka horren ondorioz beste independentzia batzuk sortu baziren ere —adibidez, 1813an Bolivar sartu zen Caracasen, garai bertsuan Hidalgo borrokan zegoen Mexikon, Paraguaik ere lortu
|
zuen
bere independentzia, Mar de la Platan hasi ziren borrokaldiak ere, gero, Argentinaren independentzia ekarriko zutenak—, Euskal Herriak behintzat ez zuen orduan independentzia eskuratu ez eta Espainiak berea ere galdu. Orduan, zergatik independentzia gerraz batailatu?...
|
|
|
Arantzazuar literatura ez da bertako fraideek edo erromesek egindakoa bakarrik, Arantzazuren inguruan sortu edota Arantzazu kantatu izan duen literatura da —herritarra nahiz aditua— Historia horretan leku berezia du Arestik, eta ez aipatua dugun Harri eta Herri obrarengatik bakarrik. Lehenagokoa da haren harreman literarioa Arantzazurekin, 1961ean Jakin aldizkarian argitararazi
|
zuen
bere" Azken poema" txikitik hasita. Literatur sariketetako batean lehen saria jaso ez izanak min handia eman zion Arestiri, eta etsipena eragin ere bai itxuraz.
|