|
2001
|
|
|
Hiru lau bider irakurri
|
zituen
bertsoaren lau mailak. Liburua eskuan hartu eta autorearen izena ikusi zuen:
|
|
2002
|
|
|
Behin hori esanik, eztabaidagarriago izan daitekeen beste zerbait nahi dut gaineratu, zeren, nire ustetan, abertzaletasunak baldin badu ezaugarri funtsezkoren bat, hori euskara da. Gainerakotan, Xalbadorrek egiten
|
zituen
bertsoetako solaskide batek esan zuen gisa, frantses edo espainol eginak gara joan den aspaldi honetan. Beraz, nik uste dut hizkuntza dela, behar luke izan behintzat, abertzaletasunaren ezaugarri oinarrizkoa eta ideologia hau bermatzen duen argumentu funtsezkoa.
|
|
2003
|
|
|
Hor ditugu lekuko, berrikitan argitaratu ditugun Salvat Monho Irisarriko erretoreak 1814an, Napoleon ihesi joan zelarik, haren eta haren aldekoen kontra bota
|
zituen
bertso zorrotzak (Erramu Boneta: Festschrift For Rudolf P.G. de Rijk, ASJUren gehigarriak, EHU, Bilbo 2002).
|
|
2006
|
|
|
Nere abestietatik ezagunena da, eta ez dut uste zehaztasun gehiago behar duenik. Baina esan dezadan, bidenabar, Xalbadorrek ondu
|
zituen
bertsoak liratekeela inolaz ondu barnemundu berezi eta sakonik gabe (atormentatua ere bai, zalantzarik gabe).
|
|
2007
|
|
|
Bizimodu eta inguru berrira egokitzeak sortarazi zion harridura bertsoetan islatu zuen Ignaziok. Hain zuzen ere, Nafarroan utzitako familiari horren berri emateko idatzi
|
zituen
bertsoak. Emazte erdaldunarekin ezin euskararik egin; eta anaia oso urruti zeukanez, behiak izan ziren berpiztu zitzaion bertsozaletasunaren lekuko.
|
|
2008
|
|
|
Orduan aita bera egoten zan, hanka bata aulki ganean eta ukalondoa irratiaren ondoan, alde nahi eta ezinean. Geroago, Arrateko irratiaren uhinek bete
|
zituen
bertsoz eta trikiti soinuz inguru zabaleko txokoak.
|
|
|
Emakume heldu berriari so abestu
|
zituen
bertso lerro horiek fadistak, begiak betzuloen barru barruan ostentzen zitzaizkiola. Afaltzen ari zen emakume txikiak, orduan, ateko bikoteari erreparatu zion, susmo txarra hartu zuen eta irribarrea ezabatu egin zitzaion ezpainetatik.
|
|
|
Harrezkero ez bide ditu inork inon jaso. Otxaldek 80 urte zituela ondu
|
zituen
bertso horiek, errepublikanoekin engaiatua zela erakusten dutenak, nahiz ez zuen uste irabaziko zutela; beste naz, jakina da 40 urte lehenago L. Napoleon III.aren laudoriozko bertsoenga rik saritua izan zela(. Biba Luis Napoleon!?, Urruña, 1852). 1893ko garaitia ren ondoan Otxaldek beste batzuk atera zituen Réveilen,. Eskual Herria atza rri da?
|
|
2009
|
|
|
Bitxikeria gisa, Imanol Lazkanok" ezkontzera doanari" jarri zizkion bertsoak, aurten" banaketaren modari" jarritakoen kontraste, garaian garaiko. Xalbadorrek ere jarri
|
zituen
bertsoak, hil zen urte horretan. Xalbadorri berari jarritako bertsoak etorriko ziren hurrengo urtean.
|
|
|
Gure lekukoen gomutan ondo gorderik ageri da Jataben orain ehun urte inguru jazotako kasu bat. Eta kantatu egin dizkigute gertakari hark sortu
|
zituen
bertsoak.
|
|
|
Basarrik Aiako Harrian lanean zegoelarik egin
|
zituen
bertso hauek, 38 Diziplina Batailoian (BDST). Kapituluaren izenburua ere hortik jasoa dago (Goizetik gabera laneiten dugu/ soldatarikjaso gabe).
|
|
|
Bere erreferentziak erabiliz eratu
|
zituen
bertsoak Paiak. Honela bukatu zuen saioko azken ariketa egindakoa atzean utzi eta aurrera begira jarrita:
|
|
|
Bukatzeko, Andoni Egañak Egunkariaren itxieraren bosgarren urteurrenerako idatzi
|
zituen
bertsoetatik zati hau aukeratu dugu:
|
|
|
Eskua Federen sabelpetik atera eta kantuari ekin zion. Ez
|
zituen
bertsoak gogoratzen. Nahi zituenak bakarrik kantatu zizkidan.
|
|
2010
|
|
|
Batetik Aizarnazabalgo Mikel elkartean Iker Zubeldia eta Unai Agirrerekin gozatutako bertso afaria. Goizeko hirurak jo
|
zituen
bertso doinuak han isiltzerako... Bestetik Tolosako Leidor antzokian Txolarre Irratiaren hamargarren urtemuga ospatzeko egindako jaialdia:
|
|
|
Ipuin kontalari batek Pello Mari Otañoren bizitzako hainbat pasarte azaldu ahala, kontakizunarekin lotutako bertsoak abestuko dituzte ikasleek. Pello Marik berak idatzi
|
zituen
bertsoen artean, besteak beste, aitonak ilobari kantatutakoak. Gainerakoan, Amaia Agirre bertsolariaren laguntzaz hiru ikastetxeetako ikasleek egun horretarako idatzi dituzten bertsoak izango dira nagusi.
|
|
|
Eta bertso penagarriak omen ziren. Inork ere ez
|
zituen
bertso horiek buruz ikasi, ijito batek ezik. Eta ijito hau Berdabioren bertsoak tabernan kantatzen ari zela, penaz lehertuta hil omen zen.
|
|
|
Eusebio Maria Azcuek, 1859ko Marokoko gerla zela-eta idatzi
|
zituen
bertsoetan, gogor egin zien kristau txarrei.
|
|
2011
|
|
|
Buka dezagun idazki hau Xabier Soubelet elkarte buruak egin eta 28ko gauean, jai alaian, kantatu
|
zituen
bertso hunkigarriak lerro hauetara ekarriz. Doinua:
|
|
|
Eta honen atzetik Tovar aukeratu zuten. Amaitzeko berak agurra egin ziotenean Alemanian idatzi
|
zituen
bertso batzuk aipatuko ditut, bere bizitzaren laburpen gisa: –Lengua vasca, lengua ibera/ giro por la Antigüedad/. La constitución de Atenas?/ clásicos.
|
|
|
1) idazleak oroimenak izendatzen dituen idatziak; 2) hurbiletik ezagutu zituen bere garaiko zenbait emakumeri buruzko aipamen eta balorazioak. Perpetuarentzat esan du Andres Iñigok merezimendu handikoak izan zirenak, bizitzea tokatu zitzaien lan ixil eta gogorrean erakutsitako indar eta kemenagatik; 3) idatzirik utzi
|
zituen
bertso batzuk.Bigarren kapituluan Perpetua Saraguetaren eskuidatzietan ageri den hiztegi hautatua eskaintzen da, Erroibarko hiztegia osatzeko eta euskal hiztegiaren corpusa aberasteko lekukotza interesgarria izanen delakoan, bai eta onomastika corpusa ere, aipatzen dituen hainbat leku eta etxe izenengatik.Bestalde, bi eranskin txertatu zaizkio liburuari: bata, gerra aitzineko garaian Baionako Eskualduna eta Donostiako Argia aldizkarietara igortzen zituen Mezkirizko eta Arizkungo dozena erdi bat kronika.
|
|
|
Sancha Ochoa Ozaetakoak, Martin Bañezen alargunak, ahots indartsuz kantatu
|
zituen
bertso hauek senarraren hiletetan:
|
|
|
Biharamunean, etxera bidean (Celinek horrenbeste maite
|
zituen
bertsoak gogoan: Gure bizitza bidaia bat da/ gauean eta neguan/ gure bidea bilatzen dugu/ argi gabeko zeruan), liluraz erreparatu genion mara mara ari zuen elurraren dotoreziari, hain leun, hain isil, hain lasaigarri...
|
|
2012
|
|
|
Euskarazko idazlan asko osatu zituen, batez ere olerkingintza eta bertsolaritza alorretan. Montevideoko Euskal Erria aldizkarian argitara eman
|
zituen
bertso eta olerki anitz, Euskal Herria eta euskal nortasuna goretsi zituelarik. Euskararen alde horrelako lan oparoa egin izanagatik, guztiz ezezaguna geratu zen Euskal Herrian, edo behintzat Piarres Xarriton euskaltzainak 1992 urtean haren idazlanak oro liburu batean bildu eta argitara eman zituen arte.
|
|
|
Askok orain hiru urte BECen Maialen Lujanbiori txapela jantzi ondoren kantatu
|
zituen
bertsoak izango dituzte gogoan. Berak ere bai.
|
|
|
Zortzi hilabete eman zuen preso, eta kartzelan bertan idatzi zuen elegia ospetsua. " Bizimodu deserrotua eta moldakaitza" izan arren, idatzi
|
zituen
bertsoak" garaiko lirikaren eragina jaso zuen pertsona ikasi batek eginak dira". Amenduxen elegia euskaraz idatzitako testu zaharrenetariko bat da.
|
|
|
158 Xalbadorren kukuari: Imanolek kantatu
|
zituen
bertsoek piztu oihartzuna: berriz ikusiko ote ditugu iragan denbora goxoak?
|
|
2013
|
|
|
Juan Kruzek Brabanteko Genobeba deunaren bizitza kontatu zuen 1.300 bertsotan. Bertsolariak inprobisatu egiten
|
zituen
bertsoak emazteak liburua gaztelaniaz irakurri bitartean. Gauero, afalondoan, emazteak Brabanteko Genobebaren bizitzari buruzko atal batzuk irakurtzen zituen eta, ondoren, Juan Kruzek bertsoak inprobisatzen zituen oheratu aurretik.
|
|
|
Hainbat argitalpen izan
|
zituen
bertso sorta luze horrek. Manuel Lekuonak zuzendu zuen argitalpen bat Trabajos del laboratorio de Eusko Folklore izeneko bilduman.
|
|
|
Euskaldunen gogoan gordetzen dira oraindik gerraren inguruan bi bertsolari klasikoren bertsoak: Juan Frantzisko Petrikorenak, Xenpelarrek, I. Mundu gerrari buruz kantatu
|
zituen
bertso kronikak, edota Joxe Manuel Lujambiok, Txirritak, I. Mundu gerraren eta Kubako gerraren inguruan sortu zituen bertso sortak.
|
|
|
Euskaldunen gogoan gordetzen dira oraindik gerraren inguruan bi bertsolari klasikoren bertsoak: Juan Frantzisko Petrikorenak, Xenpelarrek, I. Mundu gerrari buruz kantatu zituen bertso kronikak, edota Joxe Manuel Lujambiok, Txirritak, I. Mundu gerraren eta Kubako gerraren inguruan sortu
|
zituen
bertso sortak.
|
|
|
Halaber, antzeko bideetan aritu zen Salbador Zapirain, bertso sortak egin zituen kartzeletako bizimodua aitari azaldu behar zionean. Are zirraragarriagoak izan ziren Antonio Zapirainek espetxeko heriotza kaperan josi
|
zituen
bertsoak. Borreroen aurrean, apaizak
|
|
|
Hain zuzen ere, Joxe eta Salbador Zapirainen testigantzak jasotzen dituztenak. Alegia, diktadurako errepresio gordineko lehenengo urte beltzetan bi semeren hilketa salatzeko aitak osatu
|
zituen
bertso hunkigarriak, eta anaien fusilamendua ezagutarazteko Salbadorrek idatzitako bi eleberriak. Nire ustean bertso eta idazlan horiek oso egoki deskriba tzen dituzte Espainiako gerra zibilak baserri, etxe eta herri askotara eraman zituen oinaze, tristura eta bizipen traumatikoak.
|
|
|
Zinez, ukaezina da Bilintxen lotura Erromantizismoarekin. Hori bai, paratu
|
zituen
bertso guzti guztiak ez dira Erromantizismoaren adierazpen.
|
|
2014
|
|
|
edo gure Canovas maitagarriari Borboikoak boterean berrezartzeak edo anarkistak torturatu eta fusilatzeak eragin zion buztankadan, Angiolillo italiarrak Arrasateko bainuetxean kolpetik jaitsarazi ziona, hiru tiro jota. (Horretaz ari garela, Txirrita zena Espainiako Auzitegi Nazionalean egongo litzateke egun, kazike esklabista hura hil eta gero osatu
|
zituen
bertsoengatik: «Il da Cánovas, fuera Cánovas,/ pikaro gaizki eziya?»).
|
|
|
Goian hau jartzen du: Nire birramonak kantatzen
|
zituen
bertsoak.
|
|
|
Dokumentuari buruzko zehaztasunak eman dituzte: 1965ean J.M. Leizaolak en la poesía popular vasca (194 or) liburuan argitaratu
|
zituen
bertso horiek, baina ortografia garaira egokituta eta izenak ezkutatuta. Gero, 1983an, Lakarrak, Bigurik eta Urgellek jaso zuten aldaera hori euren liburuan (Euskal baladak:
|
|
|
Amikuzen mutiko libertinak erran nahi du dantzaria, dantza maite duena. Etxahun Barkoxek Barkoxeko eliza, apezaren kontra egin
|
zituen
bertsoak, honela hasten ditu: " Egun Barkoxen baita libertitzeko pesta". 60
|
|
|
Gerla aitzin ere sartua zen durduza, Guilcherk aipatzen dituen informatzaileek onartzen dute toberaren auziaz" quilnetaitpas trop humain". 1937ko Irisarriko toberan parte hartu zutenak zitezkeen, Terexa Lekunberrik bildu
|
zituen
bertsoetan, zatira izpirik ere ez baita: dena apaingailu eta konplimendu.
|
|
|
Perpelesi kolpia, horrela esaten genuen, ez orain esaten den iktus. Eta halako batean agertu da, memoria kolpe batean, agertu dira Xamuiok asmatzen
|
zituen
bertsoetako hitz batzuk, hitz batzuk bakarrik, modu setatsuan. Gorputzean, hezur ertza batetik, intermitentzian.
|
|
|
Batzuetan, gerrako pasarteak eta krudeltasuna biltzen
|
zituen
bertso haietan, gerrak beregan utzitako markak.
|
|
|
Xamuioren ahotsaren tolesduretan bilatu ahal izateko zinta horiek entzutea gustatuko litzaidakeela ezin ukatu. Kantatu
|
zituen
bertsoen doinua ezagutu, haren ahotsaren pikorrak. Testu honi tentsio narratiboa eransteko zintak bilatuko ditudala esan nuke une honetan, baina hori horrela izango den ez dakit oraindik.
|
|
|
Halabeharrez, ez baitzegoen bertso horien beste arrastorik inon. Ezin jakin non entzun
|
zituen
bertsook Xamuiok, zuzenean Axurari edo beste norbaiti entzun ote zizkion. Ezin jakin fidelak, berinterpretatuak edo asmatutakoak diren bertso orijinalak agertu ezean.
|
|
|
" Orain artian ni izandu naiz, aitona zure nagusi, errenta txintxo pagatu dezu, zere kapoi eta guzti...". Xabik ez zekien, baina buruz ikasiko
|
zituen
bertso haiek. Eta beste asko.
|
|
2015
|
|
|
Aldizkari honek ere aitortu nahi izan zuen bere lana eta 1999ko udan, 34 zenbakia oso osorik eskaini zion Aita Zavalari. Deustuko Unibertsitateak Doctor Honoris Causa izendatu bezperetan, Jabierko Gazteluaren inguruko zelaietan elkartu zen Joxean Agirre kazetariarekin eta bertan kontatzen ditu bere lehen pausoak, hasieran zertan ari zen kontzienteegi ere izan gabe, gustuko
|
zituen
bertso paperak biltzen nola hasi zen. “Horrelako erabakiak ez dira inoiz momentu batean hartzen.
|
|
|
Jose Otxoantezana. Brontxe? izeneko bertsolari arrantzaleak jarri
|
zituen
bertsook:
|
|
|
Itsasoko bizimoduaren gogorra azaltzen da Lapurdiko bertso hauetan. Ez dakigu nork idatzi
|
zituen
bertsook eta kontatzen duena egiatan gertatu bazen. Hala ematen du.
|
|
|
Baleazaleei buruzko bertsoak asko dira gurean. Gogoan hartu bestela, Benito Lertxundik famako egin
|
zituen
bertsoak, 1901ean oriotarrek harrapatutako baleari buruzkoak. Manuel Olaizola patroiaren agindupean harrapatu zuten balea.
|
|
|
Euskarak balio eta bizitasun handiagoa zuen alderdi hartan, eta Hegoaldeko jokabideak sortzen zion harridura erakutsi zuen Joanes Etxeberri poeta ziburutarrak, 1636an argitaratutako Elizara erabiltzeko liburua n. Esteban Garibai arrasatearra eta Baltasar Etxabe zumaiarra aipatu
|
zituen
bertso batean, euskaldunak izan, Euskal Herriko historiaz jardun, eta erdaraz idatzi izanaz mira eginda. Honela dio bertsoak (in Villasante 1961:
|
|
|
Ávilako San Joserenean orduko txiroen jantzia, marregazkoa, hartzean idatzi zuen Teresak. Arropa lodi haren tolesturetan ezkutatzen ziren arkakuso eta bizkarroien izurrite beldurgarriak inspiritu
|
zituen
bertsoak. Hor agertzen diren, jende txarra?
|
|
|
Alkohol apur bat lortzerik izan zutenek topa egin zuten. Bertsolari batek agudo asko bota
|
zituen
bertso batzuk, segituan ahoz aho zabaltzen hasi zirenak: " Txoritik erorita il omen da Mola".
|
|
2016
|
|
|
Publikatu
|
zituen
bertsoengatik ezagutzen dira bere posizio ideologikoak. Adibidez, Errepublika federalaren aldekoa zela Elosegiren hitzetan, postura horren aldekoak ziren ezkertiarrenak alderdian; baita 1931n EAJk abiatutako Autonomia Estatutuaren aldeko kanpainarekin kritiko agertu zela ere.
|
|
|
Aurrerago, beste egun batean, bertso kantari eta kontu kontari jardun zuten Aitor Sarriegik eta Joanito Dorronsorok ere. Sarriegi eta Dorronsororen saioan, Dorronsorok hautatzen
|
zituen
bertsoetarako doinuak eta Sarriegik doinu horretan kantatzen zuen bertsoa. Haurren arreta eurenganatu zuten batzuek eta besteek, eta gonbidatuei errimak jartzen eta haiekin hitzen jolasean ere aritu ziren.
|
|
|
Absurdo literaturatik hurbil dira Ezkutu eta Dukat banatan saltzeko bertsoakbaina ez dakigu Juan San Martinek zituenak eta beste horiek berak diren. Beste aldetik, Gipuzkoako Artxibategiko San Martin funtsean egindako nire ikerketetan ez da agertu Egan enagertuko omen
|
zituen
bertso horien kopia. Han karpeta bat badago eta azalean. Antolojia laburra?
|
|
|
Antonio Zavalak bazekien Urepeleko artzaina ondo ezagutzen zuela Larrek, eta horregatik eskatu zion hitzaurrea. Harreman ona zuen Baxenabarreko bertsolari eta idazleekin, eta maisukiro idazten
|
zituen
bertsoak, eta ederki kantatzen.Gizon apala eta maitagarria zen. Argia buruz, zabala bihotzez eta jarreraz.
|
|
|
Donostian 1899 urtean estreinako aldiz eskaini zen Txanton Piperri hau lehendabiziko euskal operatzat badu Arana Martija euskaltzainak, bertan lehenengo aldiz euskal folklorearen hainbat osagai musikal agertzen zirelako, testua ere euskaraz zegoela. Edozein modutan, Aboitizek ondu
|
zituen
bertsoak honakoxeak ditugu:
|
|
|
Aparteko bertsolaria izan genuen, antzerkigile eta kazetari txikia, eta Tolosako bizitza publikoan guztiz sartuta, berebiziko eragile kulturala gertatu zen. Kantatu
|
zituen
bertsorik ezagunenak zein orduko zenbait argitalpenetan atera zirenak (EuskalErria, Ibaizabal, Euskalerria, Baserritarra...) Antonio Zabalak bildu eta argitara eman zituen Auspoa bildumaren zazpigarren alekian, tartean" Galtzaundi" famatua dagoela:
|
|
2017
|
|
|
Beste adibide bat: zergatik dira onak Lujanbiok Irungo kartzelakoan bota
|
zituen
bertsoak. Transgeneroen gaia mahaigaineratu zuelako?
|
|
|
Hango kontuak eta kantuak jango zituen mutil koxkor zela. Han entzungo
|
zituen
bertso on eta ez hain onak ere. Eta handik abiatu zen Donostiara, 1935ean, Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusia, burutu zen lehena, jokatzera.
|
|
|
Hona hemen Andoni Egañak Salbatore Mitxelena ikastolaren berrogeita hamargarren urteurrenerako atondu
|
zituen
bertsoak:
|
|
|
Seguru asko. Garia jotzeko lekuan teila puska batekin egiten omen zituen arrastoak, eta haiei begira gogoratzen
|
zituen
bertsoak, ondoan Jose Aranburu Usurbilgo organistak eskuz paperean jasotzen zizkion bitartean. Arrasto horien moldeak erabili zituen Remigio Mendiburuk herrian eraiki zitzaion irudia hornitzeko.
|
|
|
1942an hil zen Urretxindorra, eta ia 40 urte beranduago Karmel aldizkariak jaso
|
zituen
bertso hauek.
|
|
|
Eta hala zen, beti berdin. Luzio bertsozale amorratua zen; Lurrak, aldiz, erdi gorroto
|
zituen
bertsoak. Soilik bertso poteo formatuan agoantatzen zituen, ez gehiago, eta besta bat moteltzeko manera azkarrena iruditzen zitzaizkion bertso saioak.
|
|
|
Kortatuk ere musikatu
|
zituen
bertsoak: Negu Gorriak sortu baino lehenago hasi ziren muguruzatarrak bertsoekin esperimentatzen.
|
|
|
Halaxe egiten zuten beti, eta halaxe grabatuta geratu zen kaleratu zuten maketa bakarrean. Barrakos banandu ondoren Nuevo Catecismo Catolico taldearen lehen baxu jotzaile izandako Julen Atorrasagastik kantatzen
|
zituen
bertsook.
|
|
|
Hirugarrenik, performance aren berrirakurketa dago. " Bertso Hop" kantuan, Negu Gorriak ek ez
|
zituen
bertso zahar batzuk musikatu, ezta bertsolari batek kantu baterako propio idatzitako bertso sorta bat ere. Taldeak 1986ko txapelketaren finalean gertatutako performance zehatz bat performatu zuen berriro, lehenik diskorako grabazioan, eta ondoren, zuzeneko kontzertuetan.
|
|
|
Unai Ormaetxeak Exkixuren kontzertuen hasieran eta amaieran kantatzen
|
zituen
bertsoak: taldeak lehen akordeak eman aurretik hiru bertso botatzen zituen, eta azken abestiaren aurretik, agurrekoak.
|
|
|
Gai emaile, saio antolatzaile eta bestelako lanak hartuta, Landart laster pasatu zen bertsolarien miresle izatetik haien konplize izatera. Menderatzen
|
zituen
bertso moldeak eta egitura horietan egin zituen Duhaldek Errobirentzako eskatutako hitzetako batzuk.
|
|
|
Hari horretatik tiraka, Sarasuak hiru ildo iradoki
|
zituen
bertso berriak musikatzeko esperimentuei begira: ahotsaren lehentasuna, erritmo markatu gabeak eta xumetasuna.
|
|
|
Batetik, ozenki aldarrikatu eta komunikatu zuen bertsoarekiko lotura. Bestetik, kantu berean konbinatu
|
zituen
bertsoa kantatzeko doinu eta modu tradizionala eta rap estilo berria; ordura arte inork ez bezala, parez pare jarri zituen biak, elkarrekin lotuz baina aldi berean elkarrengandik bereiztuz. Motzenak ere harrapatu zuen hura, noski.
|
|
|
Handik urte gutxira, Espainiako morrontzatik Mexiko askatu ondoren, Bustamantek berak17 bizi izandako iraultzari buruzko historia idatzi zuen eskutitzen bidez 1821etik 1832ra bitartean. Bustamantek bere Cuadro Historico an jaso zituen Xabier Minari buruz herriak kantatzen
|
zituen
bertso batzuen hasiera: Cuando Mina se embarco serian las tres de la tarde Minaren gorazarrean, Bustamantek berak etxeko erlojuan kanta horren musika ezarri zuen orduak ematen zituen bakoitzean jo zezan.
|
|
2018
|
|
|
Horixe egin zuen bertsolaritzak. Bere proiektu soziokulturalaren helburu nagusia bertsolaritza geroratzeko aukerak sortzea zen, eta horretarako sortu
|
zituen
bertso eskolak, elkarteak, txapelketak, aisialdiko jarduerak, hezkuntza arautuko eskolak, hedabideak, borondatezko lanerako ekimenak… eta bertsolarien jarduna testuinguru horretan txertatu zen.
|
|
|
Herriz herri bertsoak jarri zituen 80ko hamarkadaren hasieran, tokian tokiko kontuen berri emanez. Musikariekin kontaktuan ipini ondoren, herri horietara joan eta musikaturik kantatzen
|
zituen
bertsoak, herritarren harridurarako. Esperientzia horretatik tiraka topa ditzakegu geroago etorriko ziren eta ondo erroturik geratu diren kantak, Mendian Gora Haritza Imanol Larzabalekin batera egina, Euskal Herrian Euskaraz Oskorrik musikatutako kanta ezaguna edo berriagoa den eta Anje Duhalderekin elkarlanean sorturiko Xabier Amurizarekin kantari diskoa.
|
|
|
Garai batean, orain baino gehiago, saioa antolatzen zuenak bertsolari batengana jotzen zuen saioa antolatu nahi zuela eta, eta bertsolariak hautatzen zuen gutxi gehiago egun horretan kantakide zein izango zuen. Basarrik kudeatzen
|
zituen
bertso saio asko eta Mitxelenari ez zion deitzen, antza, berak nahi hainbestetan. Mitxelenak sentitzen zuen Basarrik baztertuta zeukala eta aurrez aurre esan zion sentitzen zuena.
|
|
|
Arraunean ere posible da, ezta? Sustrai Colinak Herri Urrats baten ospakizunetarako idatzi
|
zituen
bertso hauek. Eta zarata Berri Txarrak taldeak.
|
|
|
Bertsolari politikoa izan zen Joxe Mari Lopetegi, bere ideologia eta xede politikoen zerbitzuan ipini
|
zituen
bertsotarako dohain eta ahal guztiak, eta ez ziren, zinez, gutxi. Bereak eta bost eraman behar izan zituen Lopetegi zintzoak bizi izan zituen urte zailetan, eta bat egingo du nekerik gabe harekin bertsoak irakurriko dizkion pertsona sano orok. Zer dela eta baztertu dute bertsolarien historiatik?
|
|
2019
|
|
|
Durangoko Azokan aurkeztu zuten Fauna Ttikian ere sartu ninduten. Aitorrek idatzi eta kantatu
|
zituen
bertsoak Jonek gitarrarekin lagunduta. Gautxoritzat hartu ninduen, zuloan gordeta zegoen hontza.
|
|
|
Halaber Louis Ligueix (Larraine, 1903 – Gamere, 1940) larraindarra ere zuberotar tradizio aberats, indartsu eta ziritsu baten adierazle da. Kasernako biziaz eta gerlaz ondu
|
zituen
bertso sakonak, hala Arnaud Haranburu lapurtarrak nola Eusebio Maria Azkue bizkaitarrak moldatzen ohi zituzten bertso elebidunen tankerakoak.
|
|
|
Ondoren, Urepelera joan eta Xalbador Enean afaldu eta lo egin genuen. Afalondoren, bertso mordo bat bota genuen, eta idatzita
|
zituen
bertso batzuk abestu zizkigun Xalbadorrek. Odolaren mintzoa bere liburuan jasota daude gaur egun bertso horiek, eta Mendian galduak dute izena.
|
|
|
Etxean «betidanik bertsozaleak» izan badira ere, Joanes anaiari «esker» eman
|
zituen
bertsotan aurreneko urratsak Xabat Illarregik (Leitza, 2001). Halaxe dio berak.
|
|
|
Edo gertakaria ezkutatzeko premia sentituko zuen birramonaren amonak, lehengusu propioren bat zelako hiltzailea. Edo halako zitalkeria egiteagatik lotsatu zituen anaia eroren baten berririk inork izan ez zezan ezkutatu
|
zituen
bertsook. Zeinek daki!
|
|
|
Lehen eskuizkributik dator lehena, eta" Sakristaurik onena" du izenburua. Nere olerki eta kantak bildumako lehen bertso saila dugu, bilketaren bukaeran batu
|
zituen
bertsoen artean lehena. Testu horretan bada hitz lauz egindako testu luzea" Oyartzungo sakristaua DIONIXIO MARTIARENA-RI omenaldi (1969 X19)" deitzen dena, eta horren ondoren bertsoak datoz, honela hasiz:
|
|
2020
|
|
|
Kaleko bertsolaria izan zen; kalean ikusitakotik zein barrenean sentitutakotik idazten
|
zituen
bertsoak. Bizitza erdia eman zuen alderrai, eskuetan oinarrituriko ofiziotan; beste erdia bertsotan, emakumerik apenas zebilenean.
|
|
|
Bertsolaritza molde bakarra al dago? Goñik behialako kale kronistaren funtzioarekin lotzen zuen bertsoa, han eta hemen ikusi nahiz sentitutakotik idazten
|
zituen
bertsoak, eta behar eta sentitutako lekuan bota. Ez zen handik edo hemendik dei ziezaioten zain egoten.
|
|
|
Amai dezadan 1921ean, Jean Barbierrek Gure Herria aldizkarian argitaratu
|
zituen
bertsoak lerro hauetara ekarriz:
|
|
|
Hala dio Xalbador bertsolariak Odolaren mintzoa liburuan Mendian galdu direneri izenburua duen bertso sortarako sarrera hitzetan. 1973an Ezpeletako mendietan hotzez, gosez eta bakardadez hil ziren hiru afrikarren gomutan idatzi
|
zituen
bertsoak Xalbadorrek. Hiru gizasemeak senegaldarrak ziren, eta trafikatzaileek abandonatu egin zituzten Portugaldik Euskal Herrietara iristean.
|
|
|
Aipatutako hitzak lehenengo aldiz Eskeintza diskoan kantatu bazituen ere, hamar urte lehenago argitaratutako Urrats desbideratuak (1981) liburuan idatzita dago Neguaren zai poema. Gaixotu aurretik idatzi
|
zituen
bertso horiek bere kezka existentzialei erantzun bat eman nahian sortutako hitzak izan ziren. Heriotza, saihestezina den bazter ezezagun hori, gizakume guztion kezka izan ohi da, larritasunen iturburu sarritan, eta ezin konta ahala pentsaera garatu dira sorrarazten dizkigun kezkei erantzun bat ematen saiatzeko.
|
|
|
Azkenean jakingo zenuen nork idatzi
|
zituen
bertsoak.
|
|
2021
|
|
|
Biografia horrek, aldian aldian sortu
|
zituen
bertso sorten bidez zabalduak (bere lehen maitasunari buruzko" Urx’ aphal bat", lehen epaiketan erruduntasun froga gisa aurkeztu zen" Mündian malerusik" eta erromes joatea erabaki zuenean sortutako" Bi berset dolorusik"), sona handia eman zion Ipar Euskal Herrian. Casenavek azaltzen duen bezala, erromesalditik itzuli zenerako inguruetako bertsolari ezagunena zen:
|
|
|
Iñaki Eizmendik 21 urte baino ez
|
zituen
bertso hura bota zuenean. Baina nahiko meritu pilatua zuen ordurako txapelketa haiek antolatzera jarriko zirenen begietara.
|
|
|
138 Zavalak esplikatzen du Txirritaren ilobak jasotzen zituela idatziz hark diktatzen
|
zituen
bertsoak, eta iloba horren ahotik bertsolaria eta Makazagaren arteko tratuaren berri ere ematen du (1992: 448):
|
|
|
Jite guztietako iruzkinekin osatzen
|
zituen
bertsoen argitalpen hauek, eta zenbaitetan berak jarritakoak ere zabalduko ditu:
|
|
|
Zerrendako ezezagunena Enrike Elizetxea() izan daiteke. Bertso jartzaile, idazle eta politikari errepublikano honek Ibaizabalen argitaratu zituen bertsolaritzari buruzko bere testu gehienak, tartean Joxepa Antoni Aranberrirekin neskazaharren inguruan jarri
|
zituen
bertso batzuk zirela eta piztu zen polemika ezagunaren ingurukoak, baina baita Euskal Erria edo Baserritarran ere.
|
|
|
1985ean, gaztetxearen lehen urteurrenaren ospakizunetan antolatutako bertso saioa329 eta bertan argitaratzen zen Peste fanzinean saioaz egin zen kronika; bigarren fanzine batean, Karkaxan, urtebete geroago Ardantzari jarritako bertso saila; Bap! taldeak kontzertuen hasieran beti abesten zuen lauko txikia, eta 1986ko maketan argitaratu zuten ‘Atzera begira’ kantuko bertsoak Ximorra taldeak punk modura kantatzen
|
zituen
bertsoak... (Irazu, 2017a:
|
|
|
Zuzeneko musikak eta beste gonbidatu bati eginiko elkarrizketak osatzen zuen eskaintza. Lehen saiora, Xabier Amuriza eta Andoni Egaña eraman
|
zituen
bertsotara, eta Erramun Martikorena elkarrizketatu. Bigarrenean, Manuel Lasarte izan zen elkarrizketatua, eta Jokin Sorozabal eta Sebastian Lizaso bertsolariak.
|
|
|
Bertso munduak, bere apustuak izandako arrakasta neurrigabearen aurrean, gogoetatu beharra sentitu zuen, eta horretarako, 1987an Jakinen argitaratutako haren ondotik, bigarren ikerketa soziologiko handi bat eskatu zuen Elkarteak. Siadecok inkestaren emaitzak eta emaitza horien gaineko gogoeta partekatuarenak (sei eztabaida talde antolatu
|
zituen
bertso munduko hainbat kiderekin) argitaratu zituen berriro ere Jakinen 1995ean. Bertan ikus daitekeenez, bertso munduak ez zuen egindako apustuaren damurik:
|
|
|
Biografia honek, aldian aldiko sortu
|
zituen
bertso sorten bidez zabaldua (bere lehen maitasunari buruzko Urx’aphal bat, Mündian malerusik edota erromes joatea erabaki zuenean sorturiko Bi berset dolorusik), sona handia eman zion Ipar Euskal Herrian, eta erromesalditik itzuli zenerako inguruetako bertsolari ezagunena zen.
|
|
|
Bertso hain baldarrak kantatzen… eta jendeak txalo ugari jotzen ziela eta, zerbait berezia bazirela uste haiek ere… eta behin Juxtok Xenpelar sonatuari apustu egin omen zion, Lezon, Santa Kruz jaietarako: “ea nork botatzen
|
zituen
bertso aldrebesagoak” (1981: 95).
|
|
|
Bordaxar baserrira. Batetik, ea bertso gehiago bazituzten eta eskuetan
|
zituen
bertsoen testuingurua ezagutzera. Bestetik, bi anaia bertsolari haien berri jakitera.
|
|
|
Brian instira joaten hasi zen, Gotzonek, aitaren lagun irakasleak, lagun berriak egin eta euskara hobetuko zuela esanaz animatu zuelako. Kasu egin zion, batez ere, amonak abesten
|
zituen
bertsoak hobeto ulertu nahi zituelako. Amona Mamen krak bat zen.
|