|
2022
|
|
|
Baina badiogu: tuperkada bat jaten dute haurrek eskolan, zenbat jan duten esaten ari gara, ez
|
zer
jan duten. Hauxe esatea bezala:
|
|
|
—Eta bide horretatik orduan, gaztelaniazko" vacunología" hitzari
|
zer
euskal ordain eman dakioke?
|
|
|
—Bost dosi zirenak sei dosi izatera heldu dira. Azken horri
|
zer
izen eman behar diogu: hondar edo kondar?
|
|
|
" Solo sí es sí". Hori euskaraz esateko,
|
zer
aukera eskain dezakegu?
|
|
|
Eta ez* flipatzen naiz gisa. Hau da, zuk flipatzen duzu, baina ez dago
|
zer
edo nor bat flipatze horren argumentu osagarritzat. Objektu zuzen gabeko aditz deponente gisa onartu da euskaraz flipatu, mailegu gisa gaztelaniatik sartu diren beste batzuen antzera.
|
|
|
ausarkeriak edo beldurgabekeriak, jarrera barik, jokabide horren ondorioz egiten diren ekintzak gehiago izan ohi direlako. Baina, ausarkeriazko egoera horri
|
zer
izen eman. Ausardia gehiegiz jokatu duten horien portaera nola izendatu?
|
|
|
Edo Lazarraga arabarrak bere olerki batean: " –Ene jauna,
|
zer
diostazu? / Zer daukazu bularretan?
|
|
|
Eta beste behin, gatzemaile edo sukaldaritzan olagin tza batean diharduten gaztetxoengatik: " Alan bada, gatzamailleak bere, izanik sartu ba rriak, ikasten dabe neke andien ta irabazi laburraren bidez,
|
zer
itxaraten deu tseen, ta ge roko obeagoaren pentzudan egonaz, igaroerraza egiten jake daro en bear gogor ta nekatsua".
|
|
|
—Mugakide diren herrietara joatea zilegi da Euskal Autonomia Erkidegoan, epidemiaren arintze aldi honen lehen fasean, baina ez urrunago. Herri bat beste herri baten mugakide dela esateko,
|
zer
hitz darabilgu, horrezaz gainera?
|
|
|
Giltzetariko bat da, bigarren argumentuari zein kasu egotzi:
|
zer
ukitu ala zeri ukitu. Hiztuna zein hizkeratan mintzo den, batera edo bestera erabiliko du:
|
|
|
Hiztuna zein hizkeratan mintzo den, batera edo bestera erabiliko du: sartaldean zeri edo nori ikutu, eta ekialderantz, nor edo
|
zer
ukitu.
|
|
|
Mezuaren ildoak
|
zer
argumentua eskatzen duenean (haize garbia, haize kirastua, kea...), behar beharrezko testuinguruetan beraz, aditz eratorrira jotzea ondo dago. Baina horren beharrik ez denean, arnasa hartu multzoa gomendatuko dugu, euskaran lokuziorik errotuena eta hedatuena.
|
|
|
Deitu aditza, Hegoaldeko gehienok ia beti darabilgu norbaiti deitu ingurunean, eta Ipar eta ekialdean norbait deitu ingurunean, baina ez darabilgu batean ez bestean*
|
zer
deitu testuinguruan.
|
|
|
Aukeran bideragarriago begitantzen zait zertara edo
|
zer
egitera deitu, edota zertara edo zer egitera dei egin. Balio du halaber hots egin aditz multzoak ho rre tarako.
|
|
|
Aukeran bideragarriago begitantzen zait zertara edo zer egitera deitu, edota zertara edo
|
zer
egitera dei egin. Balio du halaber hots egin aditz multzoak ho rre tarako.
|
|
|
—Eta
|
zer
gertatzen da denbora laburra adierazten duten izenekin. Orduak, minutuak, segundoak, alegia...
|
|
|
—Fenomeno berbera da. Arrakala,
|
zer
da herri hizkeran. Arraildura edo pitzadura esaten zaiona beste leku batzuetan.
|
|
|
Gudu aurrean, XX. mendearen lehen herenean modaratu ziren darrai eta da rraike bezalako aditzak, lehenengoa ‘jarraitzen du’ orainekoa, eta bigarrena, ‘ja rraituko du’ gerokoa adierazteko. Euskara garbiaren garaiak ziren, bai hiztegi kontuan, baita sintaxi arloan ere, eta
|
zer
esanik ez, aditzaren morfologiari dagokionean. Eta aditz trinko deritzenak zirela jatorrizko edo euskara zaharraren giltzetariko bat, sinestuta zeuden hainbat.
|
|
|
—Kataluniako" Process" eta ERCrekin elkarrizketak abiatzearen beharra dela eta, errelatorearen —gaztelaniaz" relator" — delakoaren figura mahai gainera atera da berriro, eta errelatoa egitearen premia. Euskaraz
|
zer
izen eman horri. Kontakizuna eta kontalaria aipatu dira, besteak beste.
|
|
|
—Administrazioeta zuzenbide munduan murgilduta,
|
zer
deritzagu aintzatetsi aditz berriari?
|
|
|
Inauteri aurrean gaudenez, nork bere burua den bezala agertu ordez, zinez
|
zer
den itxuratu gabe, berez ez delakoarena egite kontua, ongile eta eskuzabal delakoarena egite kontu hau guztiz egoki dator.
|
|
|
—Maitalea edo maite den pertsona, eta maitatu esateko,
|
zer
hitz gehiago dugu?
|
|
|
Eta Axular klasiko handiaren errepertoriora joz gero, konpainia ederrean. Hara
|
zer
dioskun Gero (1643) bere obra urregorrizkoan," irakurtzaileari" zuzendutako gutunean: " Egun batez, konpainia on batean, euskaldunik baizen etzen lekhuan nengoela, ekharri zuen solhasak, izan zen perpausa, etzuela deusek ere hanbat kalte egiten arimako, eta ez gorputzeko ere, nola egitekoen geroko uzteak, egunetik egunera, biharretik biharrera luzatzeak".
|
|
|
Euskaraz zein? Panizurriteak sapaia jo duela, erpina jo duela, ala
|
zer
–
|
|
|
—Gaztainen ongarritasunaz
|
zer
esan liteke?
|
|
|
Baina hotzak
|
zer
egiten gaitu hiltzeaz aparte. Beste zein aditzekin darabilgu?
|
|
|
—Inguruko hizkuntzetan
|
zer
izen ematen zaio azanoriari?
|
|
|
Gaztaina garauak biltzen dituen inguru azal arantzadunari era askotara deitzen zaio euskararen eremu zabalean. Euskaltzaindiaren EHHA bilduman, mapa eta guzti bildurik dator,
|
zer
izen eman izan zaion euskal hizkeretan barrena.
|
|
|
Eta jarduera, zeregin edo lanbide hori dutenei, sarritan urruntxotik –berdin dio gizakiak, piztiak edo abereak izan–, haien oinatz, lorratz edo aztarnen bidez,
|
zer
izen eman euskaraz. Horixe da dagokiguna.
|
|
|
Jatea eta jana, hitz elkarketa barruan,
|
zer
jaten den adierazteko erabiltzen di tugu oro har, edota jate jarduera bera adierazteko.
|
|
|
—Gaur Iñigo Urkulluren Auzitegi Goreneko testigantza dela eta, oso erabiliak diren hitz ba tzuek
|
zer
pentsatua eman digute. Iruditu zaigu, Kataluniako krisian berak egin zuen zubi lana aipatzerakoan, hitz ugari erabili duela eta beste batzuk erabiltzea sahiestu egin nahi izan duela.
|
|
|
— Jakin nahi genuke," mediar" eta" intermediar" nola bereiz daitezkeen, bakoitzak
|
zer
funtzio betetzen duen...
|
|
|
—Zein irizpidek finkatzen du
|
zer
silabatan jarri azentu indarra?
|
|
|
Erdarakadak sarri sarri etortzen diren zaparrada kanpotar horien aurrean,
|
zer
egin. Hainbat kasutan, gaia euskaraz erabiltzea beharrezkoa da, eta aurrera joan behar.
|
|
|
Anekdota gisa esan nezake, ETBren lehenengo urteetan, eguraldia gora eta be hera hasi zirenean, hitz hori entzuten hasi eta astebete garrenera itaundu zio la Uribe Kostako gizon heldu batek alabari: " Eguraldia
|
zer
da. Denporea?".
|