|
2008
|
|
|
Hartara, DAut ek, ustekoa izan daitekeenez, Gaztelako sistema juridikoa jartzen digu begi bistan, gaztelaniaz eramana eta ehotua. Larramendiren bidea ere,
|
lehen
esan dugun bezala, hortik doa, eta lexiko juridiko administratiboaren hitzak ematera koan, euskal ordainak ematen ditu, euskal foru zuzenbidearena aintzat hartu gabe. Noizbait aintzakotzat hartzen badu ere, ez bide propiotik, ezpada Gaztelako zuzenbi dearen lorratzetik.
|
|
|
Esan dezagun, ezer baino lehen, Larramendiren hasierako baldintzak ikusirik, arrakasta lortzea zail zamarra zitzaiola (gogoan izan behar da, nahitaez, zuzenbideko hizkeraren ezaugarri garrantzitsuenetarikoen artean hiztegi berezitua eta zehaztasuna daudela) 22 Horretan,
|
lehen
esan dugunez, Mitxelenak idatzi zuena aintzat hartuz gero, jesuitarena ezinaren bidetik ere ikus daiteke.
|
|
|
Haien oharrak jaso, papereratu eta hileroko bileretarako materialak antolatu eta txukundu. Orobat,
|
lehen
esandako testuak ordenagailuetan sartu eta sailkatu. Testu horiek zein izan eta nola sartu, lehenago aipatu lantaldearen eskuetan legoke, langintza horren irizpideak Euskaltzaindiarenekin bat etor daitezen.
|
|
|
–Eztabaida honetan, aparte bakoitzak agertzen dituen gustu partikularrak, nahiz eta hitza bera ez datorren, errealismoan dator oratua. Joan San Martinetzat,
|
lehen
esan denez, Euskaldunak poemak ez zion erantzuten 1960ko hamarkadako euskal gizarteari eta, zentzu honetan, ez zen errealista. Joan San Martini arrotz egiten bazitzaion, konprenitzekoa da arrotzago egitea gerratea ezagutu ez zuen belaunaldiari?
|
|
|
Beste hitz batzuekin esanda, baina
|
lehen
esan dugun bezala, antzeko ezaugarriak aipatzen ditu Zuazok gaurko gazteen euskara deskribatzean.
|
|
|
Halaber, irakasle eta gainerako profesionalen esku dago egoera informaletan aldaera informala erabiltzea, egoera formaleko ereduaren alboan alde nabarmena izango duena. Bestetik, eskolako jarduera akademikoaren barruan,
|
lehen
esan dugunez, elkarrizketa landu beharreko gaia da, eta horretarako antzerkia eta rol jokoak oso baliagarri izango zaizkigu. Kontua ez da ikasleei zehatz esatea nola jardun behar duten hizkera informalean, baizik eta antzerki eta rol jokoen gidoiak prestatzen hasten direnean irizpide orokor batzuk ematea (hizkera arduragabea dela, hitzak laburtzea, silabak jatea...) eta haiek sortuko dute.
|
|
2009
|
|
|
Honenalde, hauesandezakegu: batetik, egituraaldetiko parekotasunez gainera,. Joseph..., eta. Que nesuis..., enmetrika, euskalneurriklasikoetara oso erraz egoki daitezkeela,
|
lehen
esan bezala. Gainera, oroit dezagun Bordesen arabera (1899) XVIII. mendean Euskal Kantutegiak maileguugari jasozituela.
|
|
2010
|
|
|
Ohar txiki bat atal hau bukatu baino
|
lehen
esatezko aditzean agertzen den nori> morfemaren presentziaz (esaten digu, adierazi nai digu?). Bistan denez, hurbiltasuna adierazten da, esaten duena gutarra dela, uhin berean kokatuta dagoela.
|
|
2012
|
|
|
ez dago testu edo literatura original edo jatorrizkorik, testu nahiz literatura oro baitago milaka faktore desberdinek osatzen duten sare handi bateko beste elementuen menpe, eta elementu horiekin mantentzen dituen harremanek osatzen baitute testu baten zentzua. Alegia,
|
lehen
esan duguna errepikatuz,. Beste, rik gabe ez gara existitzen. Horrexegatik ekingo dio Sarrionandiak literatura desberdinetako lanak euskaratzeari, baita bere sorkuntza lanetan erreferentzia intertestualak txertatzeari ere, bide batez agerian jarriz itzulpenaren eta sorkuntza originalaren arteko mugaren lausotasuna.
|
|
|
Mendigurenek, aipatu artikuluan, Agustiñ Gurenaren Aitorkizunak hartzen du aztergai Bermanek deskribatutako joera deformatzaile horiek Orixerengan zein nabarmenak diren erakusteko: . Bermanek aipatzen dituen hamahiru joera deformatzaile horietako gehienak[...] neke handiegirik gabe aurki daitezke Orixeren itzulpenetan,
|
lehen
esan bezala, itzulpen joera etnozentriko eta hipertestual nabarmen baten barruan eginak direlarik? (Mendiguren 1991:
|
|
|
Adibideen maiztasunak erakusten digunez, ordea, gehien agertzen den aditza IZAN aditz kopulatiboa da, eta badu bere arrazoia:
|
lehen
esana dugu eta buruan daraman enuntziatu parentetikoari esker esatariak E1 enuntziatuan esan duenari buruz, bere iritzia, bere balorazioa gehitzen duela (modalizazio mailako informazioa), eta horretarako. IS NOR+ Izena/ Izenondoa
|
|
|
– Bestela ikasi duenik?
|
lehen
esan dudan gisan ez baldin bada, erakusten didatenerako, harri koxkor xuri bat gerturik daukat egun seinalagarri hura markatzeko.
|
|
2021
|
|
|
Prozesu horretan, ordea, funtzio diskurtsibo nagusia mantentzen den arren, erabiltzen den markatzailearen arabera zentzu edo esanahi ezberdina eslei dakioke esandakoari; birformulatzaile urruntzaileak erabiltzen direnean, adibidez, aurreko diskurtso atalarekiko nolabaiteko urrunketa geratzen da agerian eta, oro har, haren garrantzia apalduta geratzen da. Hiztunak, aurreko formulaziotik urrundu eta
|
lehen
esandakoa birbideratuko duen formulazio berria ekoizten du; horrela, birformulatzaile urruntzaileek aurreko enuntziatutik, hau da, birformulakizunetik atera daitezkeen inferentziak mugatzen edo berrorientatzen dituzte. Interpretazio egokia, beraz, bigarren atalak lehendabizikoarekin duen harremanean oinarrituta egin behar da.
|
|
|
—Etorri al da bada? Hemen galdera soila da,
|
lehen
esan dugun bezalakoa, eta edozein galderaren doinu berbera du. Aldiz, —Berarekin bazkaldu dut —A ze gezurra!
|
|
|
Horretaz gain,
|
lehen
esan bezala, harridurazko zenbaitetan behintzat DMa segurki rekin ordezkatzen dugu eta beste batzuetan (egia esan, gehienetan) segurik ekin, bederen ekin edo behinik behin ekin. Nolanahi ere, eta hemen legoke bederen eta beste DMen arteko desberdintasunik azpimarragarriena, bederen diskurtso markatzaileak badu besteek askoz ere nekezago eskuratzen duten (inoiz eskuratzen baldin badute) kontzesio kutsua:
|
|
|
11.2d Irizpide morfosintaktikoak alde batera utzita eta semantikoetara etorrita, onartu samarra dago gaur egun kasu askotan ezin genezakeela ale lexiko bat gramatika kategoria batean sailkatu, ale horren adierari bakarrik begira. Adibidez,
|
lehen
esan dugu izenek munduan edo gure gogoan existitzen diren entitateei erreferentzia egiten dietela. Baina hori ez da beti horrela izaten.
|
|
|
Bigarren eta hirugarren adibideetan, bestetik, t (z) e amaieradun aditz izenak a determinatzailearekin eta datibo/ ergatibo kasu markekin agertzen dira (joteari/ joateak). Hala ere,
|
lehen
esan dugun bezala, nahiz eta aditzok izen gisa jokatzen duten hein batean, aditzen ezaugarriak gordetzen dituzte. Esate baterako, osagarri zuzenak hartzeko gai dira (Miren eraman ostean) eta adberbioek modifikatzen dituzte (ikasleei zorrotz hitz egiteak ez du ezertarako balio; manifestua bat batean aldarrikatzea ideia ona izan zen).
|
|
|
Gauza bera gertatzen da mendeko perpaus adberbialekin ere. Perpaus nagusitik pausaz bereizita egoten dira, gehienean aurretik, baina ondoren (Baleak ugaztunak dira,
|
lehen
esan dugun bezala) edo tarteki modura ere (Baleak, lehen esan dugun bezala, ugaztunak dira) ager daitezke7 Ez dira galdegai izaten, eta ezeztapenaren eraginpetik kanpora agertzen dira. Alegia, Leire ez da dieta eginda argalduko diogunean —barneko moduzkoa—, ezeztapena azpimarratutako zatiari ere badagokio; aldiz, Esan didatenez, Leire ez zegoen kaltetuen artean esatean, azpimarratutako mendeko perpausa ezeztapenaren eraginpetik kanpo dago.
|
|
|
Gauza bera gertatzen da mendeko perpaus adberbialekin ere. Perpaus nagusitik pausaz bereizita egoten dira, gehienean aurretik, baina ondoren (Baleak ugaztunak dira, lehen esan dugun bezala) edo tarteki modura ere (Baleak,
|
lehen
esan dugun bezala, ugaztunak dira) ager daitezke7 Ez dira galdegai izaten, eta ezeztapenaren eraginpetik kanpora agertzen dira. Alegia, Leire ez da dieta eginda argalduko diogunean —barneko moduzkoa—, ezeztapena azpimarratutako zatiari ere badagokio; aldiz, Esan didatenez, Leire ez zegoen kaltetuen artean esatean, azpimarratutako mendeko perpausa ezeztapenaren eraginpetik kanpo dago.
|
|
|
42.3g Izen sintagmak eta aditz sintagmak perpausa osatzen duten bezala, perpausetik gora,
|
lehen
esan dugu, testua dago, hots, perpaus mailako unitatea osatzen ez duten perpaus diferenteen hurrenkera luze edo laburragoa. Hurrenkera hori, ordea, perpaus den goragoko katerik osatzen ez duen neurrian, ez da, zuzenean bederen, perpausaren gramatikari dagokion aztergaia.
|
|
|
hau/ berau; hori/ berori; hura/ bera. Baina
|
lehen
esan bezala, berau eta berori bizkaieraz izan ezik, oso gutxi azaltzen diren formak dira.
|
|
|
22.4.4b Sarri adberbioak,
|
lehen
esan dugu, ‘berehala, gero’, eta ‘askotan’ esan nahi du. Bigarren esanahiak markatzen du maiztasuna:
|
|
|
Aurrera baino
|
lehen
esan behar da egitura desberdin bi eratzen dituztela korrelaziozko perpaus hauek, ‘zuzena’ bat, zeinetan denbora erreferentzia mendeko perpausetik nagusira doan (Noiz ere etsia hartua baitzuen ehiztariak, aitzinean agertu zaio erbi eder bat), eta ‘alderantzizkoa’ bestea, zeinetan erreferentzia perpaus nagusiak ematen duen (Etsia hartua zuen ehiztariak, noiz ere aitzinean agert... Bigarrenean, mendekoa ez da predikatu nagusiaren konplementua, hau da, ez du adierazten ‘noiz hartua zuen etsia ehiztariak’; aitzitik, perpaus osoaren konplementua da, hari ‘segida narratiboa’ ematen diona.
|
|
|
Geroari dagozkion gertakariak adierazteko erabiltzen da inoiz adizki jokatuarekiko forma hau: subjuntiboarekin (Neronek egingo dut, bestek egin dezan baino lehen; Neronek egingo nuela esan nion bestek egin zezan baino lehen), sintetikoarekin (Inora zoazen baino lehen, hango berri jakitea komeni zaizu) edo geroaldiarekin (Gertatuko den baino
|
lehen
esaten dizuet). Baina, esan bezala, ohikoagoa da agerian partizipio soila duen forma erabiltzea.
|
|
|
Bestalde, [tuko+ izan/* edun] moldea duten hauen artean ere, adizki sintetikoekin aipatu ditugun bi egoerak azaltzen zaizkigu. Batetik, euskalki batzuetan ke morfema erabiltzen dute baldintzazko perpauseko adizkian (Josunek adituko balizuke, guztiz haserretuko litzateke), baina,
|
lehen
esan bezala, joera hau ez da gomendatzekoa euskara baturako. Bestetik, aldi komunztadura hausteko aukera bada hemen ere, eta zenbaitetan, ohiko bideak baztertuz, idazleek ondore perpausean oraineko adizkia erabil dezakete (Zerbait gertatuko balitzaizu, hemen izango gaituzu gu laguntzeko), aurreko kasuan bezala, ondore perpausean esaten denari indarra emateko.
|
|
|
39.2.2f Ezezko perpausetan ere,
|
lehen
esan dugun bezala, ohikoa da aditza mendeko perpausaren aurrealdean kokatzea, gehiagotan Iparraldeko testuetan eta nahiz... en egituraren kasuan, en arren menderagailuaren kasuan baino: Izurritea sartzen denean herri batean, [ez dituen arren hil arazten guziak], bat bedera beldur da bere buruarentzat (Larregi); Zerua bera ilhun da, [nahiz ez den lanhorik] (J.
|
|
|
– Lehenaren aldaera da bigarren juntagaia, edo
|
lehen
esandakoa zehazteko balio du bigarrenak: Nik ez dakit nor zaitudan, edota, baldin badakit, zeharbidez dakit (Mitxelena); Euskara, uste denez, irla berezia da, edota zehatzago esan, genetikaz berezia (Mitxelena); Hilabete osoa jateke pasatzea, edo ta, jatekotan, eskuera daukaten hartatik jatea (Berrondo).
|
|
|
Askotan eta presa handiz deitzen du Jonek; Askotan eta ezustean azaltzen da Jon; Sarri eta ezkutuka ikusten dut Ane epaitegiaren inguruan. Hauetan ere badirudi juntaduraren ohiko moldetik urrundu egiten garela, bi juntagaien arteko etena handixeagoa dela, eta
|
lehen
esan bezala, bi perpaus edo bi aditz sintagma elkartzen direla, bi predikazio daudela. Eta berriro, enfasia, fokalizazioa... ditugula tarteko.
|
|
|
Kasu gramatikalekin (absolutiboa, ergatiboa eta datiboa) gertatzen da hori, ez besteekin: Nik neuk
|
lehen
esaten nuen moduan...; Nik neuk argitaratu nuen hori; Niri neuri ez didate holakorik kontatu; Hori niri neuri ez dagokit eta abar. Forma horiek maiz erabiltzen ditugun gizonak berak eta antzekoen parekoak direla esan daiteke:
|
|
|
13.5b Bera izenordain gisakoarekin baditugu arazo batzuk. Hasteko,
|
lehen
esan dugunez, bera hori ez da beti izenordaina. Batzuetan determinatzailea da (edo adjektibo gisa erabilia, nahiago bada):
|
|
|
konpontzera EKARRI. Sintagmek zein perpaus osagarri jokatugabeek gauza ditzakete beste argumentuak: haizeak euria EKARRI/ hiltzea EKARRI. Baina,
|
lehen
esan bezala predikatuaren beraren esanahia ere modulatuz doa argumentuen izaeraren arabera: haurrak liburua EKARRI (etxetik eskolara)/ haizeak euria [berekin/ ondotik] EKARRI/ hiltzea [ondorioz] EKARRI (ekarri= eragin).
|
|
|
geroago aztertuko dugun tu ezta dugu horren lekuko; bai eta tzeke esparru mugatuagokoa, edo, neurri batean, modalitatea eta ezetza adierazten dituen ezin en gainean eraikiak ere. Beraz,
|
lehen
esan dugun bezala, turik eta tuta moldeen ezezko formak tu gabe eta tu barik en bidez ematen ditugu nagusiki: Zuk esanik/ esanda joan nintzen kontzertura; Zuk esan gabe/ barik joan nintzen kontzertura.
|