|
2000
|
|
|
Horren hurrengo,
|
lehen
esan legez, Frantziar Iraultzak zibilaren arloan agindutako legeak. Azken azkenean, 1804 urteko Kode Zibilaren aldarrikatzearen ondorioz, XII. urteko ventdse hileko legearen 7 zenbakia:
|
|
2001
|
|
|
Sok. (...) Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da,
|
lehen
nioen moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri iman honek ez ditu burdinazko eraztunak erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri imanak egin dezakeena egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arrastaka eraman ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten eraztun eta burni zatiz eraturiko ilara, oso luzea, agertzen da, harri iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta eraztun denetara igortzen delarik.
|
|
|
Aztertzen ari naiz, lon, eta hori zer iruditzen zaidan adieraztera noakizu. Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da,
|
lehen
nioen moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek16 magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari17 eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri iman honek ez ditu burdinazko eraztunak erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri imanak egin dezakeena egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arrastaka eraman ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten eraztun eta burni zatiz eraturiko ilara, oso luzea, agertzen da, harri iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta eraztun denetara igortzen delarik.
|
|
2003
|
|
|
Desberdintasun horren ondorioz, legeek ez dute zilegitzat jotzen ezkontza, hori egiten bada aurrekoen eta edozein gradutako ondorengoen artean, ezta gradu zehatz baterainoko albokoen artean ere. Horren arrazoia zein den ulertzeko, nahiko da hausnarketa txiki bat egitea
|
lehen
esandakoari buruz, alegia, familien arteko maitasunaren ezaugarriei buruz. Egin eginean ere, gurasoek eginbehar jakin batzuk dituzte seme alabei begira, eta senarrak, ordea, beste batzuk ditu emazteari begira; guztiak nahastuko lirateke, pertsona horien arteko ezkontza onartuz gero.
|
|
|
Ezkontza bidezko ahaidetasuna,
|
lehen
esan bezala, lotura edo harreman multzoa da. Lotura edo harreman horiek ezartzen dira, alde batetik, senarraren eta emaztearen ahaideen artean, eta, bestetik, emaztearen eta senarraren ahaideen artean.
|
|
|
2, 3, 4 Fedearen misterio, sakramentuak, ohituren barnekoa eta Elizaren diziplina, espirituari eta erlijioari dagozkio; testamentuaren formalitateak, ondasunak aitarenak nahiz amarenak, norberekoak eta oinordetzaren bidez hartuak; preskripzioak, atzera eskuratzeak, enfiteusia, senar emazteen arteko ondasun erkidegoa eta antzekoak, denboraren araberako gauzak dira, eta politikari dagozkio. Agintariei men egitea, betebeharretan fideltasuna, kontratu eta merkataritzako onustea, horiek oro erlijio eta politikari dagozkie, eta horrez gain, bakoitzak ezartzen ditu beren legeak, bakoitzaren xedeen arabera,
|
lehen
esandako moduan.
|
|
|
Berlinen Hans Reichenbachek eskola enpirista sortu zuen Gustav Hempelekin batera; Varsovian Tarski eta Lesniewski logikarien zirkulua zegoen; eta vienarren inguruan, baina Zirkuluan bertan parte hartu gabe, Popperren kritikak zientziaren analisirako agenda logiko filosofikoaren prestakuntza eta eraikuntzaren osagai bikaina izan ziren. Agenda horretatik eratorritako ikusmoldeak, ‘ortodoxoa’ deitu genezakeenak, zientziaren hizkuntzaren berreraikuntza hartu zuen helburutzat, hizkuntza hori logika formalaren bitartez aztertu ahal izateko,
|
lehen
esan bezala. Ikuspegi horren baitan zeharo murgilduta, Rudolf Carnapek zientziaren kontzeptuak berreraikitzeko lanari ekin zion 1928an.
|
|
2005
|
|
|
22 Hala ere,
|
lehen
esandako hura berriro ez errepikatzearren, zuzenbidea ez da bakar bakarrik ezarri onuragarritasunaren eretzean. Izanez, ez da herri bat bera ere hain boteretsu denik batzuetan kanpokoen premia ez izateko, bai merkataritzarako, bai bere buruaren aurkako herri arrotz frankok eginiko erasoari aurre egiteko ere; horrexegatik, hain juxtu, herri eta errege boteretsuenek aliantzak nahi izaten dituzte.
|
|
|
2 Ororen gain, argi erakusten du lege hebertarrak han esaten dena ez doala zuzenbide naturalaren aurka. Zuzenbide naturala berez da betiko eta aldaezina,
|
lehen
esan bezalaxe, eta ezin zuen inoiz ere Jainkoak, izatez zuzen dena, zuzenbide horren kontrako zerbait agindu. Bestalde, Moisesen legea orbangabe eta zuzena deitzen da.
|
|
|
Hitzetan, perpausetan eta testuaren bilbatze zereginetan ukatu ezinak dira azken urteetan Deustuko Unibertsitatean euskara eta zuzenbidea bateratzeko ondu den prozesuaren zantzuak. Bertako Zuzenbide Fakultatean nahiz Euskal Gaien Institutuan aritu gara aspalditik langintza horretan eta hau ere,
|
lehen
esandakoaren ildotik, horren emaitza da. Eskerrak irakasle kide dudan Esther Urrutia Idoiagari, esku trebea erakutsi eta aholku zorrotzak eman dizkidalako oraingo honetan ere.
|
|
2008
|
|
|
Garrantzitsuagoa da substantzia ezagutzea substantziaren ezaugarriak ezagutzea baino. Aldi berean, tasun, kantitate edo erlazio bat definizioaren bidez ezagutzen ditugu zentzu osoan, baina definizioa,
|
lehen
esan bezala, substantziarena da zentzu nagusian.
|
|
2009
|
|
|
Lehenik
|
lehen
esan behar dugu, geure liburuko terminologia Europan egun erabiltzen denaren parekoa dela, hau da, Modernia (XV. eta XIX. mende arteko garai luze hura) eta Modernitateak (Descartesengandik Kantenganaino lehena eta Kantengandik Nietzscherenganaino bigarrena) erabiltzea dela geure hautua. Modernia ulertzeko era bat adierazten du ezbairik gabe hautu horrek:
|
|
|
Gizakiak,
|
lehen
esan bezala, subjektu artistikoa denaren kontzientzia galdu du. Eta Nietzscherekin horren berreskuratzea gertatzen da.
|
|
|
Argi ikus dezakegu, beraz, giza historiaren ikuspegiaren forma berbera dutela kristautasunak eta Nietzschek. Etorriko den gizaki hori, ordea,
|
lehen
esan bezala, super espirituala da. Eta galdera logikoa orain:
|
|
2010
|
|
|
Benaz, legea da betebeharraren egiazko arrazoia. Taxu horretan, subiranoari dagokionez, legea da beraren arrazoia, borondatearekin batera, eta borondate hori, mendekoa behartzeko borondatea da,
|
lehen
esan bezala. Ondorenez, hautamen askea borondatearen eta adimenaren ahalmen bezala definitzen den ber, legea, printzearen hautamen ere deitzen dena, ahalmen bien egintza gisa har daiteke, zuzentasun osoz.
|
|
|
Are gehiago, nahita bilatzen da banakako kaltea, edo, bestela, banakako kalte horren bitartez, bidezko zehapena jarri nahi da. Alabaina, legegilearen gorroto pertsonalak eragin badu berak hala jardutea, horrek ez dio kalterik egingo legeari edo legearen justiziari,
|
lehen
esan dudan bezala, baldin eta gaineko alderdietan legea bera beharrezkoa bada guztion onerako.
|
|
|
Hortik dator, etorri ere, batzuek onartzea aholkua lege mota bat dela. Esanahi hertsian hori ez da zehatza,
|
lehen
esan dudan legez eta ondorengo kapituluan errepikatuko dudan bezala. Aholkua, berez, ez dator mendekoen gainean ahala eta erantzukizuna dituen nagusi batengandik.
|
|
|
Hainbatez, eskabidea mendekoak zuzentzen dio nagusiari, berdintsu direnen artean gertatzen bada ere; areago, gerta daiteke nagusiak mendekoari halakoak egitea zenbait kasutan. Kasu horietan, hura ez dabil bere mailan; batera edo bestera, jokamolde horrek dakar bestearekiko mendekotasuna,
|
lehen
esanaren arabera. Aholkua, aitzitik, berez ari da berdintsuen artean, eta nagusitasuna ematen badio aholku emaileari, jakituriaz da, ez, ordea, ahalaz.
|
|
|
5 Azkenean, definizio horren aurka dago, agidanez, harako egitatea, gobernatzaileak, arrazoimen zuzenaren arabera eta herriari bere gogoa argi erakutsirik, bere mendekoari agindu diezaiokeelako zerbait egitea, eta, haatik, legerik ez eman, horrek manu betiko eta iraunkorra baitakar; halako osagaia behar du legeak,
|
lehen
esan genuen legez. Horren ondorioz, definizio hori beteko litzateke erkidegoari emaniko manu aldarrikatuan, egun baterako bada ere.
|
|
|
8 Nolanahi den ere, lehenengo kapituluan ohartarazi nuen bezala, lege terminoa ez zaie aplikatzen bizirik gabeko izakiei, berezko esanguran bederen, modu metaforikoan baizik. Hortaz, ez da beharrezkoa orain berriz gai hori sakontzea,
|
lehen
esandakoaz aparte eta betiko legeaz esan behar duguna ahantzi gabe. Egia esateko, animaliek ere ez dute legerik esangura hertsian, ez baitute arrazoimenik, ezta askatasunik ere; hori dela eta, ezin zaie animaliei lege naturalik aplikatu, esangura metaforikoan ez bada behintzat.
|
|
|
Izan ere, lege hori ez da sortua izan, ezpada kanporatua edo bistaratua, eta, alderdi horretan, beste alderdi batzuetan bezala, desberdina da Jainkoaren legeari begira, hori Platonek ulertu izan zuen modura. Bigarrenik, lege hori eta lege naturala desberdinak dira, azken hori
|
lehen
esandako perfekzio osoarekin ulertuta, Jainkoak ez diolako bereziki gehitzen lege naturala naturari edo graziari; lege positiboa, ostera, beren beregi ezartzen da, eta haiez gain ematen da.
|
|
|
Hortik ateratzen da Sassoferratoko Bartoloren baieztapena: ius jardunean aintzat hartuz gero, betearazpena da, eta, ildo horretatik, harako legea interpretatzen du; hala ere, ondo uler daiteke, orobat," ius" izan daitekeenaren gainean edo ohituraren gainean, besterik gabe eta
|
lehen
esan dudan moduan, ez gaudelako lantzen eratorpen kausala, baizik eta izenaren etimologia. Ildo beretik, jakiteko modukoa (sicibile) jakitateak eratortzen du (scientia), esangura potentzialean bada ere.
|
|
|
Horregatik, Zizeronek hauxe esan zuen: lege izenak berarekin dakar justua edo bidezkoa dena eta zuzenbidearekin bat datorrena betetzea, egiazko legeak egitatezkoa eta bidezkoa agindu behar duelako,
|
lehen
esan dudan bezala.
|
|
|
Latindarren artean, ire in ius adierazmoldeak esan nahi du pretorearengana joatea edo pretorearen egoitzara joatea. Horixe baieztatu du,
|
lehen
esan bezala, Brissoniusek, eta hori hartu du Donatorengandik, Victorinorengandik eta beste hainbat testu juridikotatik. San Tomasek ere interpretazio hori onartzen du, hauxe esaten duenean, esan ohi da norbait" in iure" agertzen dela.
|
|
|
Lehenengo hauxe da: nola bereiz daiteke, kasu jakin batzuetan, zuzenbidea (ius), eta ekitatezkoa eta ona dena, baldin eta zuzenbidea ez bada besterik berez justua dena baino, eta, justua dena, era berean, ekitatezkoarekin eta onarekin identifikatzen bada; eta, bestetik, legearen ildotik hartuz gero, onaren eta justuaren oinarrizko printzipioa baldin bada,
|
lehen
esan dugun bezala. Nondik nahi begiratuta ere, zuzenbidearen eta ekitatezkoaren edo onaren arteko bereizketa hori hainbat autorek egiten dute, Luis Vivesek aipatu duen bezala.
|
|
2012
|
|
|
Jarrera horiek hiru modutakoak izan daitezke. Lehenengoa, gorputzarekin bat egitea, berrirako berotasuna, munduaren legeak lokalki(
|
lehen
esan bezala, ez baitago aldaketa globalik) aztoratzera etorri den horrekiko fideltasuna. Bigarren jarrera axolagabea da:
|
|
2013
|
|
|
Moraltasuna litzateke androideen eta gizakion arteko bereizgarria. Dena den,
|
lehen
esan dudan bezala, ez dugu zertan identifikatu arimadun izatea eta izaki moral izatea. Arrazoi desberdinengatik izaki moral izatera ez dira iristen ez animaliak ez androideak.
|