|
2023
|
|
|
Zer nolako desberdintasunak daude asmakizun mota horien artean? Jabetza intelektualari dagokionez, zer arautu da
|
lan
zuzenbidearen ikuspuntutik?
|
|
|
Hala ere, esparru pribatu batean eskainitako jarduera artistikoak 1435/ 1985 Errege Dekretutik baztertu dira, kalterik egin gabe esparru horretako kontratazioak
|
lan
zuzenbidera biltzeari, eta, hala denean, jurisdikzio ordena sozialak izan dezakeen eskumenari, kontratazio horiek sor ditzaketen gatazken gaineko ardura izateko.
|
|
|
Zuzendaritza ahalmenak bat egiten du lan kontratuko edo
|
lan
zuzenbideko ezaugarri den mendekotasunarekin: lan zerbitzuak ematea" enplegatzaile edo enpresaburu deritzon beste pertsona fisiko zein juridiko baten antolaketaeta zuzendaritza esparruan".
|
|
|
9 Noiztik esan ahal da lan kontratua egon dagoela? Nola azalera daiteke Espainiako
|
lan
zuzenbidean adostasuna?
|
|
|
13 Zer da enpresa talde bat eta zer nolako arazoak sorrarazten ditu
|
lan
zuzenbidearen ikuspuntutik?
|
|
|
30 Irakaslearen jarraibideak oinarri, eta egitatezko hurrengo kasuei begira,
|
lan
zuzenbidea aplikatzen den ala ez justifikatu, eta, hala denean, Lan Autonomoaren Estatutua aplikatzen den argitu. Horretarako, bibliografia, jurisprudentziaeta arau ekarpenak egin dira:
|
|
|
Aurreko gaian (ikusi 3 gaian) ikusi da enpresaburuak kontrata eta azpikontratak edo aldi baterako laneko enpresak balia ditzakeela lan eskua lortzeko, eta, halakoetan, ez dela zerbitzuak ematen dizkioten langileen lan enpresaburu, nahiz eta, batzuetan, nolabaiteko erantzukizunak izan horiei begira. Era berean, ezerk ez du eragozten enpresaburu batek kontratu zibilak edo merkataritzako kontratuak baliatzea bere helburuak lortzeko, betiere,
|
lan
zuzenbidearen ezaugarriak ez badaude eta kontratu horiek egiten badira LAELn jasotako arauketarekin bat etorriz. Baina, duda mudarik gabe, enpresaburuak lan eskua lortzeko bide nagusia da berak zuzenean kontratatzea plantilla osatuko duten langileak.
|
|
|
Enpresaburuaren eginbeharrik nagusiena alokairuak ordaintzea da. Bada, 1 gaian aurreratu bezala,
|
lan
zuzenbidean benetako sistema eratzen da alokairuaren gainean; sistema hori dela eta, enpresaburuaren eta langilearen arteko alokairu harremanez hitz egin ohi da. Egin eginean ere, alokairu sistema horren edukiari eta horrek eratorritako harremanei erreparatuko zaie jarraian.
|
|
|
Alokairua konpentsatzearen eta irenstearen erakundea klasikoa da
|
lan
zuzenbidean. Horren bidez, gehienbat, alokairu igoerak murriztu edo saihestu nahi izaten dira.
|
|
|
Ezaugarri horiei gehitu behar zaie jurisprudentziak egindako ekarpena; izan ere, jurisprudentziaren arabera, lan kontratuaren bidez egindako lana pertsonala izan behar da. Azken buruan, ezaugarri horiek bat datoz
|
lan
zuzenbidearen ezaugarriekin.
|
|
|
Egin eginean ere, lan kontratuaren eta
|
lan
zuzenbidearen arteko lotura erabatekoa da. ALONSO OLEAren hitzetan" lan kontratua da lan zuzenbidearen funtsezko erakundea; lan kontratua da lan zuzenbidearen oinarri eta arrazoi; lan zuzenbidea autonomia propioa duen diziplina juridikoa da, lan kontratuarengatik".
|
|
|
Egin eginean ere, lan kontratuaren eta lan zuzenbidearen arteko lotura erabatekoa da. ALONSO OLEAren hitzetan" lan kontratua da
|
lan
zuzenbidearen funtsezko erakundea; lan kontratua da lan zuzenbidearen oinarri eta arrazoi; lan zuzenbidea autonomia propioa duen diziplina juridikoa da, lan kontratuarengatik".
|
|
|
Egin eginean ere, lan kontratuaren eta lan zuzenbidearen arteko lotura erabatekoa da. ALONSO OLEAren hitzetan" lan kontratua da lan zuzenbidearen funtsezko erakundea; lan kontratua da
|
lan
zuzenbidearen oinarri eta arrazoi; lan zuzenbidea autonomia propioa duen diziplina juridikoa da, lan kontratuarengatik".
|
|
|
Egin eginean ere, lan kontratuaren eta lan zuzenbidearen arteko lotura erabatekoa da. ALONSO OLEAren hitzetan" lan kontratua da lan zuzenbidearen funtsezko erakundea; lan kontratua da lan zuzenbidearen oinarri eta arrazoi;
|
lan
zuzenbidea autonomia propioa duen diziplina juridikoa da, lan kontratuarengatik".
|
|
|
Labur zurrean esanda, ezaugarri horien arabera erabaki behar da lan kontratua dagoen ala ez, eta, ondorenez,
|
lan
zuzenbidea eta beraren mekanismo juridikoak aplikatu behar diren ala ez. Hori guztiori dela eta, aintzat hartu behar da lan zuzenbidearen ezaugarriei buruz egindako azterketa (supra 1 gaia, 1.3).
|
|
|
Labur zurrean esanda, ezaugarri horien arabera erabaki behar da lan kontratua dagoen ala ez, eta, ondorenez, lan zuzenbidea eta beraren mekanismo juridikoak aplikatu behar diren ala ez. Hori guztiori dela eta, aintzat hartu behar da
|
lan
zuzenbidearen ezaugarriei buruz egindako azterketa (supra 1 gaia, 1.3).
|
|
|
Areago, lan kontratuaren lege arauketa berezia oso zabala denez, esan ohi da lan kontratua dela kontratu tipikoen paradigma. Egin dezagun kontu,
|
lan
zuzenbideari buruzko antolamendu juridikoaren zati substantiboa gehienbat lan kontratuaren arauketari buruzkoa dela.
|
|
|
merkataritzako kontratu mota bat da, eta mandatu kontratuaren aldaera modernotzat jo daiteke. Langilea definitzean ikusiko den moduan (infra 4.1), merkataritzako kontratu hori
|
lan
zuzenbidearen gune ilunetara biltzen da (supra 1 gaia, 1.3), merkataritzako ordezkarien lan harreman bereziekin batera
|
|
|
telelana lana antolatzeko modu berria da, berarekin dakarrena langilea bere lantokitik urruntzea, zerbitzuak distantziara ematea ahalbidetzen delako, informazioeta komunikazio teknika berriak baliatuta. Ikusiko den moduan (infra 4 gaia, 5.1), telelana distantziara egindako lan gisa arautu badaiteke ere, LELTBren 13 artikuluak egindako igorpena dela bide, uztailaren 9ko 10/ 2021 Legeak, distantziara egindako lanari buruzkoak, ezarritakoaren arabera, egia esan, telelanak gune ilunak ere sor ditzake; arean ere, lan kontratutik kanpo ere gauza daiteke telelana,
|
lan
zuzenbidekoak ez diren kontratu modalitateak baliatuta (adib. errentamendu zerbitzuak, kontratu administratiboak). Gainera, enplegatu publikoen kasuan, kontuan hartu behar dira EPOELTBren 47bis artikuluak xedatutakoa, manu horrek oinarrizko esparru arauemailearen izaera baitu, bai eta Administrazio Publiko orotan telelanaren inguruan dauden arauketa desberdinak ere.
|
|
|
Gainera, enplegatu publikoen kasuan, kontuan hartu behar dira EPOELTBren 47bis artikuluak xedatutakoa, manu horrek oinarrizko esparru arauemailearen izaera baitu, bai eta Administrazio Publiko orotan telelanaren inguruan dauden arauketa desberdinak ere. Telelana
|
lan
zuzenbidera biltzen den ala ez erabakitzeko telelan modalitateak berezi behar dira. Zehatzago, bi dira bereiz daitezkeen telelan modalitateak.
|
|
|
ezaugarri berezi hori programa informatikoaren jabetzan edo know how delakoan datza. Bada,
|
lan
zuzenbidearen parametro garrantzitsu bihurtzen da, halakoen jabea enpresaburua denean, eta, ondorenez, langileak lan egin dezakeenean soil soilik inoren programak baliatuta [ikusi 1995eko maiatzaren 30eko (248/ 1995 errek. zk.) Balear Uharteetako ANE, 4 Salakoa].
|
|
|
IKTetan prestakuntza: jurisprudentziak
|
lan
zuzenbidearen zantzutzat jo du, langileak IKTetan prestatzeko ikastaroetan parte hartu behar izana, ikastaro horiek enpresak eskaintzen dituenean, langileak bihar etzi gauzatu beharreko jardueraren aurretiazko trebakuntza gisa [ikusi 1995eko maiatzaren 30eko Balear Uharteetako (248/ 1995 errek. zk.) ANE, 4 Salakoa].
|
|
|
Emandako zerbitzuen maiztasuna: zantzu zurruna edo hertsia izan arren, oraindik ere" garrantzitsua" da, telelan egoeren
|
lan
zuzenbideko izaera zehaztu ahal izateko [2006ko uztailaren 10eko (5270/ 2006 errek. zk.) Kataluniako ANE, 4 Salakoa].
|
|
|
Halakoetan, mendekotasuna handitzen da, hau da, enpresaburuak zuzenago eta eragingarritasun gehiagorekin kontrolatu ahal izango du langilea. Beraz, lan prestazioa
|
lan
zuzenbidera biltzeko zantzuak indartzen dira.
|
|
|
(f) Bekak: duda mudarik gabe, bekak dira
|
lan
zuzenbidearen gune ilunen adibiderik garbienetakoa. Hurrean ere, sarri askotan, itxuraz beka direnek benetako lan kontratua ezkutatzen dute, hain zuzen ere, lan zuzenbidea aplikatzea saihesteko.
|
|
|
duda mudarik gabe, bekak dira lan zuzenbidearen gune ilunen adibiderik garbienetakoa. Hurrean ere, sarri askotan, itxuraz beka direnek benetako lan kontratua ezkutatzen dute, hain zuzen ere,
|
lan
zuzenbidea aplikatzea saihesteko.
|
|
|
Ezin ahantz daiteke sarri baliatzen dela autonomo faltsuaren erakundea (supra 1 gaia, 1.3)
|
lan
zuzenbidea ez aplikatzeko ahaleginean. Horregatik, negozio juridikoaren benetako izaera juridikoa egiaztatzeko ezinbestekoa da aintzat hartzea lan kontratuaren ezaugarriak (supra 1 gaia, 1.3), bai eta lan autonomoarenak ere.
|
|
|
Beregainean: ezaugarri hori
|
lan
zuzenbidearen xede den inorentzako lanaren antitesia da. Horregatik, beregaineko lana zehazteko orduan, kontuan hartu behar da lan arloko antolamendu juridikoan inorentasuntzat ulertzen denaren aurkakoa.
|
|
|
Alabaina, kontzeptu hori osatu behar da LELTBren 1.3 artikuluan esangura negatiboan jasotakoarekin. Bestela esanda, LELTBren 1.3 artikuluak zerrendatu ditu
|
lan
zuzenbidearen aplikazio esparrutik baztertzen diren lan jarduerak, eta, ondorenez, langileak.
|
|
|
Zinez, LELTBren 1.3 artikuluaren arabera, pertsona batzuk
|
lan
zuzenbidetik at daude, nahiz eta lan zerbitzuak eman. Pertsona horiek lan zuzenbidetik at daude, dela euren lan harreman juridikoetan lan zuzenbidearen ezaugarriren bat falta delako, dela legeak pertsona horiei begira ezarri duelako lan izaerakoa ez den beste estatutu juridiko bat.
|
|
|
Zinez, LELTBren 1.3 artikuluaren arabera, pertsona batzuk lan zuzenbidetik at daude, nahiz eta lan zerbitzuak eman. Pertsona horiek
|
lan
zuzenbidetik at daude, dela euren lan harreman juridikoetan lan zuzenbidearen ezaugarriren bat falta delako, dela legeak pertsona horiei begira ezarri duelako lan izaerakoa ez den beste estatutu juridiko bat.
|
|
|
Zinez, LELTBren 1.3 artikuluaren arabera, pertsona batzuk lan zuzenbidetik at daude, nahiz eta lan zerbitzuak eman. Pertsona horiek lan zuzenbidetik at daude, dela euren lan harreman juridikoetan
|
lan
zuzenbidearen ezaugarriren bat falta delako, dela legeak pertsona horiei begira ezarri duelako lan izaerakoa ez den beste estatutu juridiko bat.
|
|
|
Gogoratu borondatezko lanari buruz ikasitakoa, borondatezkotasuna
|
lan
zuzenbidearen eta lan kontratuaren ezaugarri den heinean (supra 1 gaia, 1.3).
|
|
|
Hortik, bada,
|
lan
zuzenbidearen esparrutik baztertzea eragiten duten ezaugarriak kontuan hartzearen garrantzia; izan ere, ezaugarri horiek badira ezinezkoa da harremanak lan izaerakotzat jotzea eta, ondorenez, ukitutako langilea autonomotzat hartu da, autonomo klasiko gisa edo EMLA gisa, kasu bakoitzaren inguruabarren arabera. Zehatzago, garraiolarien jarduera lan zuzenbidetik baztertuta geratuko da, garraiolariak jarduera hori gauzatzen duenean administrazio baimenen titularra izanda; kasuan kasuko prezioaren arabera; zerbitzu publikoko merkataritza ibilgailuak erabilita, eta merkataritza ibilgailu horien jabetza edo horiek erabiltzeko zuzeneko ahalmena izanda.
|
|
|
Hortik, bada, lan zuzenbidearen esparrutik baztertzea eragiten duten ezaugarriak kontuan hartzearen garrantzia; izan ere, ezaugarri horiek badira ezinezkoa da harremanak lan izaerakotzat jotzea eta, ondorenez, ukitutako langilea autonomotzat hartu da, autonomo klasiko gisa edo EMLA gisa, kasu bakoitzaren inguruabarren arabera. Zehatzago, garraiolarien jarduera
|
lan
zuzenbidetik baztertuta geratuko da, garraiolariak jarduera hori gauzatzen duenean administrazio baimenen titularra izanda; kasuan kasuko prezioaren arabera; zerbitzu publikoko merkataritza ibilgailuak erabilita, eta merkataritza ibilgailu horien jabetza edo horiek erabiltzeko zuzeneko ahalmena izanda.
|
|
|
Hortik ondorioztatzen da garraio jarduera gauzatzen denean 2 tonara arteko gehieneko masa baimenduko ibilgailuekin —2 tonako ibilgailuak barne daudela—, jarduera hori
|
lan
zuzenbidera biltzeko modukoa izango dela eta lan izaerako harremanen aldeko kalifikazioa egin ahal izango dela, betiere, lan izaerako ezaugarri tipikoak baldin badaude [2005eko abenduaren 19ko (5381/ 2004 db. errek. zk.) AGE, 4 Salakoa; 2006ko urriaren 18ko (3939/ 2005 db. errek. zk.) AGE, 4 Salakoa; 2008ko uztailaren 8ko (3787/ 2006 db. errek. zk.) AGE, 4 Salakoa]. Aitzitik, halako ezaugarrik izan ezean, jarduera lan autonomo gisa kalifikatu da.
|
|
|
Hasteko, argitu behar da
|
lan
zuzenbidearentzat" enpresaburu" eta" enpresa" kontzeptu desberdinak direla. Bada," enpresak" baliabide materialak eta pertsonalak antolatzeari egiten dio erreferentzia, merkatuarentzako ondasunak edo zerbitzuak ekoizteko.
|
|
|
Adinari dagokionez,
|
lan
zuzenbidean lan egiteko gutxieneko adina dago, eta adin horretatik behera ezin da baliozko lan kontraturik egin.
|
|
|
Hori gorabehera, abokatu bulego batekin lan harreman arruntak izan ditzakete, betiere, beraien zerbitzuek
|
lan
zuzenbidearen ezaugarriak betetzen badituzte.
|
|
|
(b) Abokatu langileak
|
lan
zuzenbidearen ezaugarriak betez jardun behar du, alegia, bulegoarentzat egiten duen lana izan behar da pertsonala, ordaindutakoa, inorentzako eta mendekoa.
|
|
|
Profesional horiek sozietate irregular gisa ere jardun ahal izango dute. Ñabardura gisa, EAEOn" inorentzat lan egitea" esamoldeak ez du
|
lan
zuzenbidean duen esangura bera. Bada, EAEOn alienazio edo alteritate moduan erabiltzen da, hau da, bulegoen alde hitzartutako lanbide jarduera bezala.
|
|
|
Horrela sortu ziren lehenengo lan arauak, defentsa izaerarekin, burgesiaren aurkako erasoen aurrean. Nolanahi ere, lan arloko arautegi hori ez da nahastu behar
|
lan
zuzenbidearen sorrerarekin, antolamendu juridikoko adar independente gisa. Arean ere, lan zuzenbideaz hitz egin ahal izango da soil soilik lan kontratua arautzen denean, zerbitzu errentamenduen kontratutik modu autonomoan, eta lan kontratuaren gainean printzipio eta erakunde juridiko batzuk sortzen direnean.
|
|
|
Nolanahi ere, lan arloko arautegi hori ez da nahastu behar lan zuzenbidearen sorrerarekin, antolamendu juridikoko adar independente gisa. Arean ere,
|
lan
zuzenbideaz hitz egin ahal izango da soil soilik lan kontratua arautzen denean, zerbitzu errentamenduen kontratutik modu autonomoan, eta lan kontratuaren gainean printzipio eta erakunde juridiko batzuk sortzen direnean.
|
|
|
Beraz,
|
lan
zuzenbidea sortzeko bidea konpara daiteke sute desberdinak itzaltzeko ahaleginak egiten dituzten suhiltzaileen egitekoaz. Horrela, behin betiko urratsa eman zedin, estatu desberdinetako gobernuak jabetu behar izan ziren gizarte auzia bidegabeko egitura sozioekonomikoaren ondorio zela, eta euren jardunaren oinarri ez zirela izan behar gizarte auziaren agerpenak, baizik eta gizarte auziaren arrazoiak.
|
|
|
Horrela, behin betiko urratsa eman zedin, estatu desberdinetako gobernuak jabetu behar izan ziren gizarte auzia bidegabeko egitura sozioekonomikoaren ondorio zela, eta euren jardunaren oinarri ez zirela izan behar gizarte auziaren agerpenak, baizik eta gizarte auziaren arrazoiak. Estatuak egoeraren jakitun egin zirenean, eta estatuek kapitalaren eta lanaren arteko harremanak orekatzeko neurriak hartu zituztenean, gizarte bakeari eta estatus quoari eusteko xedearekin,
|
lan
zuzenbidea sortu zen, esan bezala, lan kontratua abiapuntutzat hartuz, beraren erakunde nagusi gisa.
|
|
|
Espainian
|
lan
zuzenbideak duen bilakaera ere bat dator aurreko atalean egindako deskripzioarekin.
|
|
|
Laburbilduz,
|
lan
zuzenbidearen bilakaera Espainian zazpi garai nagusitan sailka daiteke, horietara biltzen direla hurbileneko aurrekariak, lan zuzenbidea eratu arte (lehenengo lan arauak, lan zuzenbidea sortzeko oinarriak eta lan zuzenbidea eratzea); lan zuzenbidea sendotzea (II. Errepublika eta Francoren garaia); eta lan zuzenbidea garatzea (trantsizio demokratikoa eta lan zuzenbidean gauzatutako aldaketak 1978k... Jarraian, labur azalduko dira garai horietako ezaugarririk garrantzitsuenak, araurik garrantzitsuenen berri emanez.
|
|
|
Laburbilduz, lan zuzenbidearen bilakaera Espainian zazpi garai nagusitan sailka daiteke, horietara biltzen direla hurbileneko aurrekariak,
|
lan
zuzenbidea eratu arte (lehenengo lan arauak, lan zuzenbidea sortzeko oinarriak eta lan zuzenbidea eratzea); lan zuzenbidea sendotzea (II. Errepublika eta Francoren garaia); eta lan zuzenbidea garatzea (trantsizio demokratikoa eta lan zuzenbidean gauzatutako aldaketak 1978ko Konstituzioaz geroztik). Jarraian, labur azalduko dira garai horietako ezaugarririk garrantzitsuenak, araurik garrantzitsuenen berri emanez.
|
|
|
Laburbilduz, lan zuzenbidearen bilakaera Espainian zazpi garai nagusitan sailka daiteke, horietara biltzen direla hurbileneko aurrekariak, lan zuzenbidea eratu arte (lehenengo lan arauak,
|
lan
zuzenbidea sortzeko oinarriak eta lan zuzenbidea eratzea); lan zuzenbidea sendotzea (II. Errepublika eta Francoren garaia); eta lan zuzenbidea garatzea (trantsizio demokratikoa eta lan zuzenbidean gauzatutako aldaketak 1978ko Konstituzioaz geroztik). Jarraian, labur azalduko dira garai horietako ezaugarririk garrantzitsuenak, araurik garrantzitsuenen berri emanez.
|
|
|
Laburbilduz, lan zuzenbidearen bilakaera Espainian zazpi garai nagusitan sailka daiteke, horietara biltzen direla hurbileneko aurrekariak, lan zuzenbidea eratu arte (lehenengo lan arauak, lan zuzenbidea sortzeko oinarriak eta
|
lan
zuzenbidea eratzea); lan zuzenbidea sendotzea (II. Errepublika eta Francoren garaia); eta lan zuzenbidea garatzea (trantsizio demokratikoa eta lan zuzenbidean gauzatutako aldaketak 1978ko Konstituzioaz geroztik). Jarraian, labur azalduko dira garai horietako ezaugarririk garrantzitsuenak, araurik garrantzitsuenen berri emanez.
|
|
|
Laburbilduz, lan zuzenbidearen bilakaera Espainian zazpi garai nagusitan sailka daiteke, horietara biltzen direla hurbileneko aurrekariak, lan zuzenbidea eratu arte (lehenengo lan arauak, lan zuzenbidea sortzeko oinarriak eta lan zuzenbidea eratzea);
|
lan
zuzenbidea sendotzea (II. Errepublika eta Francoren garaia); eta lan zuzenbidea garatzea (trantsizio demokratikoa eta lan zuzenbidean gauzatutako aldaketak 1978ko Konstituzioaz geroztik). Jarraian, labur azalduko dira garai horietako ezaugarririk garrantzitsuenak, araurik garrantzitsuenen berri emanez.
|
|
|
Laburbilduz, lan zuzenbidearen bilakaera Espainian zazpi garai nagusitan sailka daiteke, horietara biltzen direla hurbileneko aurrekariak, lan zuzenbidea eratu arte (lehenengo lan arauak, lan zuzenbidea sortzeko oinarriak eta lan zuzenbidea eratzea); lan zuzenbidea sendotzea (II. Errepublika eta Francoren garaia); eta
|
lan
zuzenbidea garatzea (trantsizio demokratikoa eta lan zuzenbidean gauzatutako aldaketak 1978ko Konstituzioaz geroztik). Jarraian, labur azalduko dira garai horietako ezaugarririk garrantzitsuenak, araurik garrantzitsuenen berri emanez.
|
|
|
Laburbilduz, lan zuzenbidearen bilakaera Espainian zazpi garai nagusitan sailka daiteke, horietara biltzen direla hurbileneko aurrekariak, lan zuzenbidea eratu arte (lehenengo lan arauak, lan zuzenbidea sortzeko oinarriak eta lan zuzenbidea eratzea); lan zuzenbidea sendotzea (II. Errepublika eta Francoren garaia); eta lan zuzenbidea garatzea (trantsizio demokratikoa eta
|
lan
zuzenbidean gauzatutako aldaketak 1978ko Konstituzioaz geroztik). Jarraian, labur azalduko dira garai horietako ezaugarririk garrantzitsuenak, araurik garrantzitsuenen berri emanez.
|
|
|
Arau mordo hori gorabehera, duda mudarik gabe, garai horretan nabarmendu behar dira lan arloan espezializatuta sortu ziren erakunde garrantzitsuak. Egin eginean ere, erakunde horiek
|
lan
zuzenbidea sortzeko oinarriak ezarri zituzten.
|
|
|
Testuinguru horretan,
|
lan
zuzenbidea eratzeaz hitz egin daiteke; izan ere, Espainiako historian, lehenengo aldiz, lan kontratua arautu zen, zerbitzu errentamendutik at. Etorkizunera begira, horrek berarekin ekarri zuen lan kontratuaren inguruko arauen eta printzipioen sistema eratzea. Bada, lan kontratua arautu zuen 1926ko abuztuaren 23ko Lege dekretuak onetsitako Lan Kodeak.
|
|
|
Europako gainerako estatuak ere ukitzen zituen krisiak eragin zuen estatu horietako askok lan arloko arauak jartzea merkatuaren exijentzien mende; areago,
|
lan
zuzenbidearen izatea ere zalantzan jarri zuten batzuek, zuzenbide zibilaren adar independente gisa.
|
|
|
Espainian krisi ekonomikoak bere horretan jarraitzen zuela eta,
|
lan
zuzenbidea laster bihurtu zen horren aurka egiteko lanabes. Urteek aurrera egin ahala, ezari ezarian, liberalizazioaren eta malgutasunaren aldeko apustua egin zen.
|
|
|
Eragile juridikoak kasu jakin bati aurre egin behar dionean,
|
lan
zuzenbidearen ezaugarriak zehaztu behar ditu lehendabizi. Hori berori gertatzen da gatazkako alderdiek dituzten harreman juridikoen izaerak baldintzatzen dituenean aplikatu beharreko mekanismo juridikoak ez ezik, kontuan hartu beharreko jurisdikzio ordena ere.
|
|
|
Modu horretara,
|
lan
zuzenbidearen ezaugarriak lan kontratuan ageri dira; izan ere, arlo horretako gainerako mekanismo juridikoek ere, harreman desberdinen bidez gauzatzen direnek (adib. prestatze harremanek, alokairu harremanek, aldarazpen harremanek, etete harremanek, azkentze harremanek), lan kontratua dute oinarri. Bestela esanda, lan kontratua da lan zuzenbidearen abiapuntu.
|
|
|
Modu horretara, lan zuzenbidearen ezaugarriak lan kontratuan ageri dira; izan ere, arlo horretako gainerako mekanismo juridikoek ere, harreman desberdinen bidez gauzatzen direnek (adib. prestatze harremanek, alokairu harremanek, aldarazpen harremanek, etete harremanek, azkentze harremanek), lan kontratua dute oinarri. Bestela esanda, lan kontratua da
|
lan
zuzenbidearen abiapuntu. Beraz, lan kontratuaren ezaugarriak hartu behar dira kontuan.
|
|
|
Are gehiago, antzeman daitekeenez, eta zehaztasun gehiago geroagoko utziz (ikusi 3 gaia),
|
lan
zuzenbidearen ikuspuntutik langileaz edo enpresaburuaz hitz egin daiteke ezaugarri horiek baldin badaude bakarrik.
|
|
|
Gainera, ezaugarri horiek zehazteko kontuan hartu beharreko zantzuek bilakaera izan dute. Halatan, hasieran irizpide estatiko eta hertsiak hartzen ziren kontuan —lan zuzenbidearen urrezko garaian, XX. mendearen 50eko hamarkadaren erdialdetik 60ko hamarkadaren amaierara arte—, baina geroago zantzu malguak nagusitu dira, globalizatutako merkatuaren ildotik; bada, merkatu horretan pisu handia dute IKT delakoek, eta
|
lan
zuzenbidearen aplikazio esparrua asko murriztu da, lan zuzenbidetik ihes egin eta kontratu zibilak eta merkataritzako kontratuak egiteko joera dagoelako, halakoak enpresaburuentzat merkeagoak direlako (adib. Gizarte Segurantzako eta kaleratzeetako kostuak aurrezteagatik), lan kontratuak historikoki izan duen izaera babesletik at.
|
|
|
Gainera, ezaugarri horiek zehazteko kontuan hartu beharreko zantzuek bilakaera izan dute. Halatan, hasieran irizpide estatiko eta hertsiak hartzen ziren kontuan —lan zuzenbidearen urrezko garaian, XX. mendearen 50eko hamarkadaren erdialdetik 60ko hamarkadaren amaierara arte—, baina geroago zantzu malguak nagusitu dira, globalizatutako merkatuaren ildotik; bada, merkatu horretan pisu handia dute IKT delakoek, eta lan zuzenbidearen aplikazio esparrua asko murriztu da,
|
lan
zuzenbidetik ihes egin eta kontratu zibilak eta merkataritzako kontratuak egiteko joera dagoelako, halakoak enpresaburuentzat merkeagoak direlako (adib. Gizarte Segurantzako eta kaleratzeetako kostuak aurrezteagatik), lan kontratuak historikoki izan duen izaera babesletik at.
|
|
|
Lan zuzenbideko" gune ilunak" kontzeptua erabiltzen da
|
lan
zuzenbidearen aplikazio esparruaren mugan dauden zenbait egoera aipatzeko, denak ere zerbitzuak ematearen ingurukoak. Horrela, horietako batzuk lan zuzenbidera biltzen dira eta beste batzuk ez.
|
|
|
Lan zuzenbideko" gune ilunak" kontzeptua erabiltzen da lan zuzenbidearen aplikazio esparruaren mugan dauden zenbait egoera aipatzeko, denak ere zerbitzuak ematearen ingurukoak. Horrela, horietako batzuk
|
lan
zuzenbidera biltzen dira eta beste batzuk ez. Gaur egun, gune ilunen adibide garbi dira, besteak beste, bekadunen, telelangileen, lanbide liberalen, boluntarioek egindako lanaren, merkataritzako ordezkarien eta garraiolarien kasuak.
|
|
|
Gainera,
|
lan
zuzenbidetik ihes egiteko beti ez dira bide zilegiak erabiltzen. Sarritan, lege maula egiten da, autonomo faltsu deritzenekin gertatu ohi den bezala.
|
|
|
Bestalde, eta aurreko egoeretatik at,
|
lan
zuzenbideak ahalbidetzen du langileak ordeztea, lan kontratua eteteko egoera batzuetan (LELTBren 45 artikulua), eszedentzietan (LELTBren 46 artikulua) eta lan prestazioa geldiarazteko zenbait kasutan ere (LELTBren 37 artikulua) [ikusi 7 gaia]. Gainera, ondore horietarako, hitzarmen kolektiboan edo lan kontratuan ezarritakoa ere kontuan hartu da.
|
|
|
" bizi arteko errentamendua deuseza da". Horregatik,
|
lan
zuzenbidearen aplikazio esparrutik at geratzen da derrigorreko edo nahitaezko izaerarekin gauzatutako zerbitzu prestazio oro.
|
|
|
Horrez gain, alokairu kontzeptuaren gainean —egindako lanaren ordain gisa ulertuta hori—,
|
lan
zuzenbidearen baitan" alokairu harremanak" eratortzen dituen sistema eratu da (infra 5 gaia, 2).
|
|
|
Teoria horren sortzailearekin (Alarcon CARACUELekin) eta teoria hori jaso duen jurisprudentzia ugariarekin bat etorriz, inorentasuna merkatuan izateak esan nahi du zuzenean ondasun bat egiten edo zerbitzu bat ematen duen langilearen eta hori jasotzen duen kontsumitzailearen artean, juridikoki hirugarren bat tartekatzen dela (enpresaburua), eta hirugarren horrek ondasun edo zerbitzu horregatik prezio bat kobratu ahal izango duela, langileari alokairua ordaindu diola eta onura lortzeko aukera izango duela. Langilearen eta horren lanaren ondoriozko produktuaren (ondasunaren nahiz zerbitzuaren) azken jasotzailearen arteko deskonexioak bereizten ditu lana esangura hertsian(
|
lan
zuzenbideari interesatzen zaiona) eta lana esangura zabalean. Langilearen eta merkatuaren artean tartekatzen den enpresaburua da, lehenengo eta behin, ekoizpen prozesuko emaitzen (ondasunen nahiz zerbitzuen) titularra, eta, geroago, bere titulartasuneko ondasunak edo zerbitzuak saltzeagatik ondare onura eskuratzen duen subjektua.
|
|
|
Horrenbestez,
|
lan
zuzenbidea ez da langileentzat bakarrik edo enpresaburuentzat bakarrik. Lan kontratuko bi alderdiez arduratzen den zuzenbidea da, bai eta alderdi horien ordezkari kolektiboez ere, ekoizpen prozesuan denak nahitaezkoak diren heinean.
|
|
|
Horren guztiorren ondorio logikoa negozio juridikoari eusteko printzipioa da. Printzipio horren arabera,
|
lan
zuzenbideak, erregela orokor gisa, ahaleginak egin ohi ditu kontratu lotura ez hausteko. Hori berori ondorioztatzen da LELTBren artikuluetatik, eta horren adibiderik garbienak hurrengoak dira:
|
|
|
★ Lan kontratuaren baliozkotasuna: kontratuaren zati baten deuseztasuna ez da hedatzen gainerako zatietara. Bestela esanda, gainerakoan kontratua baliozkoa izango da, eta organo judizialek zati deuseza ordeztu dute,
|
lan
zuzenbidearen iturrien eta ohiko printzipioen arabera aplikagarri diren arauak kontuan hartuz (9.1 artikulua). Bestalde, kontratu deusezaren ondoreak ex nunc izango dira beti.
|
|
|
Eta
|
lan
zuzenbidearen oinarriari estu lotuta daude lan zuzenbidearen eginkizunak, azken horiei esker gauza daitekeelako hura.
|
|
|
Eta lan zuzenbidearen oinarriari estu lotuta daude
|
lan
zuzenbidearen eginkizunak, azken horiei esker gauza daitekeelako hura.
|
|
|
Baina horrek ez du eragozten alderdien artean berdintasun materiala izatea. Hain zuzen ere, hori posible da
|
lan
zuzenbidearen bigarren eginkizunari esker. Jarraian aztertuko da berau, baina aldez aurretik gogorarazi behar da lan zuzenbidearen baitan badirela subjektu batzuk ezin direnak hartu lan kontratuko alderdi ahultzat.
|
|
|
Hain zuzen ere, hori posible da lan zuzenbidearen bigarren eginkizunari esker. Jarraian aztertuko da berau, baina aldez aurretik gogorarazi behar da
|
lan
zuzenbidearen baitan badirela subjektu batzuk ezin direnak hartu lan kontratuko alderdi ahultzat. Azken horien artean daude, esaterako, goi zuzendariak edo kirolari profesionalak.
|
|
|
Eta lerrun handiagoko arau horien artean hitzarmen kolektiboa ere badago. Bada, hitzarmen kolektiboa
|
lan
zuzenbideko ohiko araua da, antzekorik ez duena gainerako antolamendu juridikoan; langileen eta enpresaburuen ordezkarien arteko negoziazioan jatorria izanik, lan kon tratuaren benetako jardute esparrua ezartzen du.
|
|
|
1 Zer da
|
lan
zuzenbidea?
|
|
|
2 Noiz sortzen da
|
lan
zuzenbidea?
|
|
|
3 Zein inguruabarrek bultzatu zuten
|
lan
zuzenbidearen sorrera?
|
|
|
4 Definitu
|
lan
zuzenbidearen ezaugarri den intuitu personae delakoa.
|
|
|
5 Zerrendatu derrigorreko izaerarekin emateagatik
|
lan
zuzenbidearen aplikazio esparrutik at geratzen diren zerbitzu batzuk.
|
|
|
7 Definitu mendekotasun juridikoa
|
lan
zuzenbidearen ezaugarri gisa.
|
|
|
8 Zein da
|
lan
zuzenbidearen oinarria?
|
|
|
9 Zein dira
|
lan
zuzenbidearen eginkizunak?
|
|
|
Zehatzago, ikuspuntu praktikotik, iturri formalak edo ezagutza iturriak interesatzen zaizkigu. Hain zuzen, horiek osatzen dute
|
lan
zuzenbidea antolatzen duen iturrien sistema, kalterik egin gabe zuzenbideko adar horren printzipio propio direnei; egin eginean ere, printzipio horiek ezartzen dituzte ugari eta oso desberdinak diren iturrien aplikazio irizpideak, iturrien arteko gatazkak saihesteko asmoarekin.
|
|
|
Horrela, printzipioz,
|
lan
zuzenbidearen ezagutza iturriak LELTBren 3 artikuluan jaso dira:
|
|
|
Hala ere, zerrenda hori osagabea da. Eta horregatik,
|
lan
zuzenbideko iturriak bi multzotan sailka daitezke:
|
|
|
Gai interesgarriak sakon aztertzea da helburua. Jakina, horretarako
|
lan
zuzenbideari eta Gizarte Segurantzari buruzko aldizkari zientifiko nagusien berri izan behar da. Eta horretarako ezinbestekoa da DIALNET (http:// dialnet.unirioja. es) ataria kontsultatzea.
|
|
|
Konstituzioa da Espainiako antolamendu juridikoko arau garrantzitsuena. Hori dela eta,
|
lan
zuzenbideko iturriak aztertzean, aipamen berezia egin behar zaio horri.
|
|
|
★ Esangura horretan, lehendabizi, izaera orokorreko printzipio informatzaileak hartu behar dira kontuan, halakoek
|
lan
zuzenbidea izan behar denaren berri ematen duten heinean:
|
|
|
(c) 9.3 artikuluak xedapen zehatzaileen atzeraeraginik ezari buruzko printzipioa jaso du, xedapenok banakako eskubideei begira onuragarri ez direnean edo eskubideok murrizten dituztenean. Printzipio hori
|
lan
zuzenbidean ere islatzen da, gehieneko eta erdi mailako atzeraeraginik eza debekatuta baitaude:
|
|
|
Baina
|
lan
zuzenbidearen sorrera ulertzeko ez da nahikoa industria iraultzara eta ekoizpen sistema kapitalistara jotzearekin. Haratago joan beharra dago.
|
|
|
Modu honetara, Zuzenbidea euskalduntzeko bidean,
|
lan
zuzenbideari begira aurretik emandako urratsek badute jarraipena. Bestela esanda, itzulpenetik sormen lanerako jauzia eman arren ere, beharrezkoa da sortutakoa, hala behar denean, berrikusi eta eguneratzea, eta, hain zuzen, horretara dator eskuliburu hau.
|
|
|
Bestela esanda, itzulpenetik sormen lanerako jauzia eman arren ere, beharrezkoa da sortutakoa, hala behar denean, berrikusi eta eguneratzea, eta, hain zuzen, horretara dator eskuliburu hau. Hala behar dute gure ikasleek eta, oro har,
|
lan
zuzenbidera euskaraz gerturatu nahi duten guztiek ere.
|
|
|
Edukiari erreparatuz, zortzi gaitan antolatuta, hurrengoak jaso dira:
|
lan
zuzenbidearen nondik norakoak, iturrien sistema, lan kontratua, lan kontratuaren modalitateak, lan kontratuko subjektuen eskubide eta betebeharrak, lan denbora eta atsedenaldiak, lan kontratuak izan ditzakeen gorabeherak eta lan harreman kolektiboak. Gai bakoitza praktiken atalarekin bukatzen da.
|
|
|
Labur zurrean esanda, ezinbestekoa da denbora optimizatzea. Horretarako ikasleei material didaktikoak eskaini behar zaizkie,
|
lan
zuzenbidearen erakunde nagusiak albait arinen eta erraz ikasteko, kasuan kasuko kontzeptualizazioaren bidez, eta ikasitakoa praktikan jartzeko.
|
|
|
Helburu hori oinarri, eskuartean duzun eskuliburuan
|
lan
zuzenbideko erakunde garrantzitsuenak aztertzeaz gain, lantzean lantzean, horien inguruko jurisprudentziaeta doktrina aipamenak jaso dira. Orobat, egokitzat jo denean, azalpenekin batera adibideak jarri dira edota zenbait web orrialderen berri eman da, kasuan kasuko gaian sakondu ahal izateko.
|
|
|
Hauxe gure asmoa: euskaldun garen heinean, euskara eta
|
lan
zuzenbidea uztartzea.
|