|
2003
|
|
|
1/ Oraintxe sei eun urte,/ gutxi gora bera,/ gipuztarrak
|
joan
giñan/ Gaztel aldera;/ artean Nafarroak,/ Gipuzkoak gañera,/ egiñ izandu zuten/ erreiño bat bera;/ orain galdeera/ zoaz egitera: / zeren billatzera/ gipuztarrak joan giñan/ Gaztel aldera?
|
|
|
1/ Oraintxe sei eun urte,/ gutxi gora bera,/ gipuztarrak joan giñan/ Gaztel aldera;/ artean Nafarroak,/ Gipuzkoak gañera,/ egiñ izandu zuten/ erreiño bat bera;/ orain galdeera/ zoaz egitera: / zeren billatzera/ gipuztarrak
|
joan
giñan/ Gaztel aldera?
|
|
|
Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezala, euskaldunen inguruko ohiko diskurtso historikoa errepikatzan zuen: duela 6 mila urte gizona munduan sortu zela, ondoren uholde unibertsala gertatu zela, gero Babelgo dorrea eta hizkuntzen nahasketa, hortik euskaldunak Iberiara
|
joan
zirela, euskaldunak odol garbikoak zirela, kantabriar borroken kontuak, kartagotar, erromatar, godo eta arabiarrei aurre egitea, Nafarroako erreinuaren sorrera eta gorabeherak91, euskal herrialde bakoitzaren bilakaera historikoa, Frantses Iraultza, Napoleon, Gerra karlistak, uneko gertaerak, dena ikuspegi tradizionalista eta euskaltzaleaz kontaturik. Ez dugu puntuotan gehiago sakonduko nahiz auziak lan espezifiko bat lukeen.
|
|
|
urrun zegoen oraindik maila horretatik. Izan ere, XIX. mendean herritarren protagonismo politikoa haziz
|
joan
zen arren (horren haritik euren ustezko euskal, espainiar edo frantses iraganaz aipatu ditugun aurreneko narratibatxo idatziak sortuz euskaraz), oraindik ere Antzinako Erregimeneko eskema sozialak ziren gailen; eta Eliza moduko botere eta produkzio gune sendoaren babespean heziketa erlijiosoa (eta beraz euskaraz idatzitako historia erlijiosoa) guztiz nagusi izan zen zibilaren aldean.
|
|
|
Iparraldean euskal historia komunak idazteko saioak bide hobetik
|
joan
ziren. Oihenarten ondoren, Jean Philippe Bela zuberotar militarra() aipatu behar da.
|
|
|
ordukoak dira herrialde honetako geografiaren eta biztanleriaren gaineko aurreneko berri idatziak, greziar eta erromatar autoreek utziak (Ptolomeo, Strabon, Plinio,...). Halaber Antzinate hartan jaso ziren idatziz euskal sustraiko berbak aurrenekoz (batik bat Akitania aldeko hilarrietan), aitzineuskal hizkuntza bat mintzatzen zuen pertsona talde baten lekukotasun zuzena erakutsiz. Euskal Herria deituko zen lurraldearen gaineko eta bertako biztanleen inguruko berriak gehituz
|
joan
ziren Erdi Aroak aurrera egin ahala. Euskal Herriaren gaineko agiriok, dudarik gabe, balio historikoa daukate, eta historia ikertzeko iturri dira.
|
|
|
Eta lanotarik batek ere ez zuen erreferentzia historiografiko gisa euskal komunitatea hartzen (dela Euskal Herria edo dela euskaldungoa). Hain zuzen Koldo Larrañagak aztertu du, artikulu interesgarri batean, nola
|
joan
zen Euskal Herria diskurtso historiografikoaren subjektu bihurtzen eta definitzen.12 Baina gure gaia ez da hori zehazki, baizik euskaraz idatziriko historiografia, gaia edozein izanik ere. Eta aipatu ditugun obra guztiak erdara desberdinetan idatzi ziren.
|
|
|
1533 urtean Catalina Medici Frantziako Enrike II.arekin ezkondu zenean, bere sukaldariak Frantziara eroan zituen, eta italiar haiek, prestatutako izozkiak ospe handia lortu zuten. Baita izozkien onerako, lagungarria suertatu zen Procopio Parisera bizitzera
|
joan
zela; bertan izozkia, hobetzeko? (edurra gatzarekin nahastuz) makina bat asmatu baitzuen.
|
|
|
Jabego feudalarekin batera lur komunalak ere erlotuak zeuden, beraz, lur askeak herena ziren, eta, hauek ere, atzerakadan zeuden, nekazariek zorpetzean galduz, batez ere, mendearen bigarren erdialdean errentak asko igotzean (prezioak baino gehiago). Populazio asko egonik, minifundismoa nagusitzen
|
joan
zen, herentzia sistemarekin edo premutasuna zegoen lekuan doteak ordaintzearekin?; honela, nekazari errentari kopurua haziz zihoan eta baita jornalariena. Tresneria eta animalien jabea, nekazaria zen, aldiz, gehienetan.
|
|
|
Eskaria orokorrean, mende erdira arte, garapenarekin bizi maila igo zuten nekazariek osatzen zuten, batik bat, beraz, maila ertain eta baxuko produktuak saltzen ziren batez ere, eta luxuzkoak gutxixeago. Mendearen bigarren erdialdean, berriz, nekazarien egoera okerragotzen
|
joan
zen koiuntura ekonomikoarengatik (etekin beherakorren legeagatik?) eta errentak hazi egin ziren, ondorioz, eguneroko produktuak gutxiago saltze hasi ziren eta luxuzkoak sarriago (goi mailako taldeen artean, jakina).
|
|
|
Nekazari produktuen merkaturatzea garatuz
|
joan
zen, errepideak hobetuz. Horrek ere, dietaren hobetze ekarri zuen berarekin, artoaren, patataren eta haragiaren kontsumoa hasiz.
|
|
|
Horrek ere, dietaren hobetze ekarri zuen berarekin, artoaren, patataren eta haragiaren kontsumoa hasiz. Era berean izurriteak desagertzen
|
joan
ziren, baina gaixotasun berri bat agertzen hasi zen: nafarreria6. tartean Gasteizen izan zen nafarreria epidemiaren ondoren Real Sociedad Bascongada de Amigos de País erakundeko kideek inokulazioa bultzatu eta orokortu zuten gaixotasun honen aurka; txertoen aurrekari hau zen haren aurka egiteko zegoen sistema bakarra.
|
|
|
Jainkoak Adan eta Eva Paradisutik bota zituenean beren izerdiez botatako lanaren bitartez jango zutela esan zien. Galesko esaera zahar batean Adan eta Evarekin batera, Jainkoaren baimenarekin, erlea
|
joan
zela esaten da, gertakizun zorrotzak gozatzeko asmoz.
|
|
|
Noblezia gehien bat ehiza eta hegaztiez elikatzen zen. Geroago, nobleziaren gustua hirietako burgesiaren gustuekin (behikiak, txerrikiak?) parekatuz
|
joan
zen.
|
|
|
XVII XVIII. mendeetan elikagaiei buruzko gustuak moden ondorioz aldatzen
|
joan
ziren, baina espezieak (piperrautsa, iltzea, intxaur moskatua, kanela eta txokolatea) asko erabiltzen jarraitu zuten. Hasiera batean gutxi erabiltzen ziren bertako landareen (ezkaia, erramua, perrexila?) ugalketa eman zen, baita aberatsen artean ere.
|
|
|
Jakin badakigu nahi psikologokoa dela jatearena, behar fisiologikoa baino. Denboraren poderioz aldatzen
|
joan
ohi dira elikagaien nahiak eta azukrearen nahiak hazkundea jasan zuen aldaketa garai hartan.
|
|
|
langile berrien etorrera, denborarekin Txina eta Indiatik
|
joan
ziren.
|
|
|
Hauetan artea masen kontzientziaziorako tresna bezala erabiliko zen. Honen aurrean Kandinsky-k adibidez tailerrak utzi eta Alemaniara
|
joan
zen Bauhaus eskolan irakasle gisa aritzeko, Errusian bere sormenaren esparrua mugatzen ziotela argudiatuz. Artista ospetsu honek egindakoa beste hainbat artistek ere egingo zuten.
|
|
2004
|
|
|
Taulan ikus daitekeen gisan 1955 urte ingurura arte (antzinako etorkinak, tarteko etorkinak) Gipuzkoatik eta beste euskal probintzietatik zetozen etorkinek pisu handia zuten8 Baina pixkanaka (1955 urtetik aurrera bereziki) espainiar estatuko etorkinak garrantzia hartzen
|
joan
ziren. Lekuko gisa mintzatu zaidan Asunek emigrazio uholde hau bizi izan zuen.
|
|
|
Euskal Herriko industrializazio 1842 urte inguruan jarri zen abian. Pixkanaka indarra hartzen
|
joan
zen 1870 urte bitartean eta bigarren karlistaldiaren ondoren 1876 urte inguruan, behin betiko garapen aldia hasi zen. Fase hori hainbat hamarkadaren atzerapenaz iritsi zen, Europako gune «aurrerakoiekin» alderatuz gero, baina hori ez zen oztopo izan Hego Euskal Herria, Iberiar penintsulako bigarren industria gunea bilakatu zedin.
|
|
|
Eskola ez zuen gehiegi maite eta ahal zuenean klasera
|
joan
ordez museo eta galerietan orduak pasatzen zituen; nahiko ume bakartia zen. Irakasle eskola batean hasi zen ikasten, batez ere bere ama eta amonaren nahia betetzeko, baina berak dagoeneko bazekien argazkilaria izan nahi zuela nahiz eta ez zuen inoiz argazki makina bat izan.
|
|
|
Mandatu hori antiklimax bat izan zen, lorpen legegileak iharrak izan baitziren eta Roosevelt-en posizioa jaitsiz
|
joan
baitzen.
|
|
|
Horren eraginak ez ziren agerian gelditu 1940an beharrezko zerbitzu militarra ezarri arte, lehenengo errekluta taldetik erdia kanpoan gelditu baitzen osasun arazoak tarteko. Hala ere, hilkortasun tasa jaitsiz
|
joan
zen, batez ere, antikoagulanteen eta sulfamiden aurkikuntza eta erabilpenari eta erditzearen ondoriozko hilkortasun tasa jaisteari esker.
|
|
|
Depresioaren lehenengo urteetan hezkuntza aurrezteko modu bat izan zen, gastuak %70ean gutxitu ziren. Jaiotza tasa erortzean eskola asko itxi egin ziren, baina umeen kopurua gehitzen
|
joan
zen heinean 900 eskola publiko eraiki ziren. Unibertsitateak aldiz kolpe latza jaso zuen.
|
|
|
Bigarren fase batean Hegoaldean maizterren bizitza eta Mendebaldeko baserritarren migrazio mugimendua aztertzen zituen. Azkenik, proiektua zabalduz
|
joan
zen heinean, baserri munduaz gain hirietako kondizioak eta Bigarren Mundu Gerraren ondorioz egon zen mugimendua ere erretratatu zuten2.
|
|
|
Literatura eta hizkuntzak ikasi zituen Andover eko Philips Academyn eta Williamstown eko Williams Collegen. New York era
|
joan
zen bizitzera eta Parisen egonaldi batzuk ere egin zituen, non argazkiak ateratzen hasi zen. Argitaratutako lehen argazkiak Brooklyn-eko zubiarenak izan ziren, Hart Crane n Zubia poema ilustratzeko eginak 1930ean.
|
|
|
Ama Armada Gorriko kapitaina izan zen eta aita irakaslea. 1923an AEBra
|
joan
ziren eta Filadelfia iparraldean, Bristol-en ezarri ziren. Hasieran musika ikasketak egin zituen Curtis Instituten; Errusiako familia txiro baten ametsa seme alabak musikari famatuak bihurtzea izaten baitzen.
|
|
|
1941ean Puerto Rico eta Irla Birjinetara bidaiatu zuen Washington-ek administratzen zituen lurralde hauetako gizarte egoera dokumentatzeko. Bidaia hau oso garrantzitsua izan zen eta Bigarren Mundu Gerraren ostean Jack eta Irene Puerto Rico ra
|
joan
ziren bizitzera. Baina bertara joan aurretik AEBko trenbideei eta Mendebaldeko merkantzia sistemari buruzko azterketa sakon bat egin zuen.
|
|
|
Margolari, argazkilari eta ilustratzaile hau Kovno n, Lituanian jaio zen 1898an. 1906an bere familia AEBra
|
joan
zen. Hamalau urte zituela litografia aprendiz gisa hasi zen eta urte batzuk geroago arte ikasketa ugari egin zituen:
|
|
|
Ameriketako Estatu Batuek sekula bizi izandako depresio okerrena izan zen, biztanle askorengana iritsiz eta denbora luzean iraunez. Ondorengo hiru urteetan ekonomia beheraka
|
joan
zen eta suspertzea oso geldoa izan zen; hamarkada bat igaro zen oparotasuna berreskuratu arte.
|
|
|
Enpresetan zegoen konfiantza desagertu egin zen eta bankarrotak eta porrot bankarioak gehitu egin ziren. Familiek etxeak eta ondasunak galdu zituzten, industriaren eta komertzioaren gurpilak progresiboki gelditzen
|
joan
ziren eta nekazaritza prezioak behin eta berriz erori ziren. Langabetuentzako laguntzarik ez zegoen AEBetan, Europako herrialde gehienetan bezala, eta irabazien ordainketak oso murritzak ziren, eta nekazal Hegoaldean ez ziren existitzen.
|
|
|
sartzen direla, kontzeptuen atalean. Eta egia da jarrerak eta balioak (ez soilik historia ikasgaian baizik beste edozeinetan ere), zuzeneko enuntziatu formaletan baino gehiago, eduki konkretuetan
|
joan
ohi direla inplizitu. Eta inplizitu joate hau ez da izaten derrigor ezkutatu nahi baten ondorio, baizik, jakinda edo jakin gabe, pertsonek proposatzen ditugun diskurtso guztiek balio ideologiko eta moral batzuk izatearen ondorio, ez baitago neutrala den ezer.
|
|
|
Historia apologetiko horien arriskua, etxe kontsumorako eraikitzen ditugun gure memoria partikularrena bezala, gorazarre akritikoan geratzearena da, edo are mitologian bukatzea (euskal historiografia tubalista zaharrean gertatu zen bezala). Horregatik, puntu honetan, historiografia modernoan apurka apurka garatuz
|
joan
diren metodo kritikoen berri eman litzateke, iturrien errespetua azalduz, positibismoak horixe defendatzen zuela, eta horrek guztiak Euskal Herrian izan duen bilakaera gainetik agertuz, ez hainbeste euskal historialarien izenak irakatsiz, baizik historia nola landuz joan den azalduz.
|
|
|
Historia apologetiko horien arriskua, etxe kontsumorako eraikitzen ditugun gure memoria partikularrena bezala, gorazarre akritikoan geratzearena da, edo are mitologian bukatzea (euskal historiografia tubalista zaharrean gertatu zen bezala). Horregatik, puntu honetan, historiografia modernoan apurka apurka garatuz joan diren metodo kritikoen berri eman litzateke, iturrien errespetua azalduz, positibismoak horixe defendatzen zuela, eta horrek guztiak Euskal Herrian izan duen bilakaera gainetik agertuz, ez hainbeste euskal historialarien izenak irakatsiz, baizik historia nola landuz
|
joan
den azalduz.
|
|
|
Demokratikoki hautaturiko udalak bi urte zeramatzan agintean, alkatea, Ignacio Iturria Zavala zen (nazionalista). Egun haietan alkatea Hondarribian zegoen uda pasa, eta handik zuzen, mugaz beste aldera
|
joan
zen. Udal batzarra honakoek osatzen zuten:
|
|
|
Udaletxean bandera gorri horia jarri eta gero, Elizondoko batzokira
|
joan
ziren bertan zeudenak espainiar bandera balkoian jartzera behartuz. Arrizibita tenienteak diskurtso anti errepublikar bat bota zuen.
|
|
|
Lesaka eta Bera bihurtu zuen tropen kanpamendu eta hornidura puntua. Gerrako lehenengo hilabete hauetan, tropen hornidurarako, baztandarrek hornidura zutabeak osatu behar zituzten, ezkongabeak eta ezkonduak
|
joan
behar zutelarik. Baztandar hauek beraien etxeko zama abere bat eraman behar zuten zutabearentzako:
|
|
|
Gizon gutxi sartu ziren unitate hauetan Nafarroako beste zonaldeekin konparatuz. Boluntario kopuruari dagokionez, adibidez, 1936ko kinta deitu zutenean 126 gazte deitu zituzten, 21 ez ziren agertu eta gainontzekoetatik 11 bakarrik
|
joan
ziren boluntario10 Nafarroako erdialdean boluntario kopurua oso handia izan zen, baina Baztanen ikusten denez, boluntario gutxi aurkitu zituzten. Boluntarioen artean gehiengoak erreketean ibili ziren.
|
|
|
Herri Fronteko edo euskal nazionalista izandako gizonak, errepresioari beldurra ziotenez, karlistekin edo falangistekin boluntario
|
joan
ziren beraien izena garbitzeko. Ez ditugu ahaztu behar, azkeneko hauteskundeetan izandako emaitzak, 858 boto abertzale eta 358 boto Herri Fronteari.
|
|
|
entrenamendu azkar bat eman eta gero, fronte ezberdinetara bidaltzen zituzten. Gerrara 559 baztandar
|
joan
ziren, eta hauetatik, frontean edo frontean jasotako zauriengatik, 36 behintzat hil egin ziren14 Frontean hil zirenen kopuru handiena Aragoiko frontean izan zen, batez ere Teruelgo batailan, 1938an. Soldadu nafarrak gogor borrokatu zirela goraipatzen dute historialari frankistek.
|
|
|
Oiga, un, dos, tres, Bilbao nuestro es. Horrez gain, miaketak, komisariara behin eta berriz
|
joan
beharra, eta multak eguneroko gauza izaten ziren. Isunak 100 eta 500 pezeta bitartekoak izaten ziren, garai hartarako diru asko (Altaffaylla Kultur Taldea, 1986:
|
|
|
Sobietar Batasunak Francoren diktadura kendu nahi zuen, besteek aldiz (AEB, Britainia Handia eta Frantzia) nahiago zuten Espainiarentzat diktadura eskuindarra komunismoa baino. Horrela, mugetako goarnizioak kentzen
|
joan
ziren, nahiz eta Baztanen militarren kuartel batzuk mantendu.
|
|
|
Frantzian II. Mundu Gerra piztean eta alemaniarren inbasioa gertatzean, espainiar errefuxiatu errepublikarrek mendietara eta klandestinitatera
|
joan
behar izan zuten. Alemaniarrek, espainiar errefuxiatuak eskulan gisa erabili zituzten.
|
|
|
Espainiar errepublikarrei errefuxiatu estatutua eman zieten. Otsailean, Bankatik berrogei gerrillari, muga militarizatua zeharkatu eta barnealdera
|
joan
ziren. Hurrengo hilabetean beste hamabortzek zeharkatu zuten muga.
|
|
|
Nekazaritzatik elikagai nagusiak lortzen ziren: garia eta artoa, baina hauek xehatzeko toki bakarra Zozaiako errota zenez, zakuekin guardia zibilak ikusi gabe, menditik
|
joan
behar zen, zakuen karga errekisatzen baitzuten. Guardia zibila, biztanleria baino zertxobait hobe bizi zen baina eurek ere gosea pasatzen zuten.
|
|
|
Gauetan gazteak bidaltzen zituzten ogia ekartzera Frantziatik muga zeharkatuz. Iruritakoak, adibidez, Aldude edo Urepelera
|
joan
eta ogia erosten zuten. Arriskutsua izan ohi zen, jendarmeek harrapatuz gero izugarrizko makilkadak emateaz gain, erositako janaria kentzen zutelakoz.
|
|
|
Baserria zen lan bakarra. Baina jende asko ezin zen bizi baserriko lanetatik eta horregatik gazte anitzek kanpora
|
joan
behar izan zuen: Frantziara eta Amerikara batez ere.
|
|
|
Amerikara joandakoak artzain gisa aritu ziren, eta Frantziakoak berriz, mendi mutil. Nafarroako Perineotara gazte asko
|
joan
ziren Iratiko basoak ustiatzera. Denborarekin, egoerak hobera egin zuenean, euren herrietara itzuli ziren gazte hauek.
|
|
|
Nafarroa altxatuen bandoko jarraitzaile sutsuz beteta zegoen eta nafar askok Francoren armadetara
|
joan
behar izan zuten, (denok ezagutzen ditugu nafar erreketeen ibilerak Gipuzkoan eta Bizkaian). Garai hartako sarraskietatik dator, adibidez, navarro ni de barro esaera.
|
|
|
Muga hurbil izateak jende mugimenduak (iheslariak), kontrabandoa eta halakoak errazten dituenez muga babestu beharra egoten zen. Baztandik gazte asko
|
joan
zen gerrara, baina beste askok nahiago izan zuten Frantziarantz ihes egin.
|
|
|
Herri mobilizazioak egon zitezkeen lekuetan egoten ziren. Denbora aurrera
|
joan
ahala, euren egoera eta izaera aldatzen joan zen: –zapatari filosofoak?
|
|
|
Herri mobilizazioak egon zitezkeen lekuetan egoten ziren. Denbora aurrera joan ahala, euren egoera eta izaera aldatzen
|
joan
zen: –zapatari filosofoak?
|
|
2005
|
|
|
60 hamarkadatik aurrera, eskola gehiago sortu ziren. Urteak pasa ahala, hezkuntzan zegoen pisu politikoa galtzen
|
joan
zen.
|
|
|
Francoren erregimenaren bigarren etapan, emakumearen inguruan zegoen ikuspegia leunduz
|
joan
zen. 60 hamarkadako emakumeak geroz eta gehiago ikasten zuen, industria eta zerbitzu sektoreen hazkundearen ondorioz lan gehiago egiten zuen, kalera gehiago ateratzen zen eta independente eta autonomoagoa zen.
|
|
|
Frankismoaren kontra lan egin zuten emakumeei buruz eta oposizioko taldeetan egon ziren emakumeei buruz, beraz, zertxobait esango dugu. Atal honetan, lau epealdi ezberdin banatu ditugu, Francoren erregimenarekin gertatu zen bezala, oposizioan ere aldaketak gertatuz
|
joan
zirelako.
|
|
|
Emakumearen gaia eztabaida handia sortu zuen kontua izan zen, liburuetan, prentsan eta konferentzia publikoetan leku aipagarria bete zuelarik. Poliki poliki, frankismoaren eta gizartearen jarrera, oro har, garatuz
|
joan
zen, eta Bigarren Frankismoan,, emakumea ez da gizona baino gutxiago, ezberdina baizik, mezua nagusitu zen.
|
|
|
zen. Horrela, komunikabideek emakumearen irudiaren inguruan zabaldutako mezua ere aldatuz
|
joan
zen. Baina, aipatutako aldaketa hauek guztiak nahiko azalekoak izan ziren, eta 1975ean, Franco hil zenean, eta berarekin, erregimena ere erori zenean, emakumeak oraindik oso diskriminaturik segitzen zuen.
|
|
|
Emakumeei seme alabak zaintzen, josten, garbitzen, irakurtzen, etab. erakusten zitzaien, eta arrazoi horregatik, erakunde horrek pisu politiko gehiegi ez zuela izan zirudien. 60 hamarkadatik aurrera, Espainian emakumearen inguruan emandako aldaketen aurrean, SFk ez zuen aldaketa eraginkorrik burutu, 1961eko legea bultzatzearen salbuespenarekin, eta ondorioz, errealitate sozialetik urruntzen
|
joan
zen. Azkenean, 1977an, dekretu berezi baten bidez SF desagerrarazi zuten, baina Nueva Andadura taldea sortu zen, gure egunetaraino emakumeen erakunde falangista horri jarraipena ziurtatu diona.
|
|
|
Baina, Bigarren Frankismoan aldaketak gertatu ziren. Espainiar gizartea aldatuz
|
joan
zen, eta ondorioz, erregimenaren diskurtsoa emakumeari buruz aldatu behar izan zen. Emakumeek askatasun handiagoaz gozatu zuten, geroz eta gehiago etxetik kanpo lan eginez, nahi zuten bezala jantziz, nahi zuten lekura joanez, etab.
|
|
|
Leherkari guztiek ez dute zertan bokalik eraman behar, batzutan bakarrik
|
joan
daitezke, besteetan edozein bokalekin doaz, gure lana bokal hori zein den zehaztea da34.
|
|
|
Bueno eta gero datoz, Euskadiko Ezkerra eta gero, hor seguru asko lau familia aipatzen baditut, izango dira HB edo izan zena. Euskadiko Ezkerra PSOEra
|
joan
zen beraz, ja ez dago.
|
|
|
Eta gehiago gaztetan, ze zaharragoa zarenean esaten duzu: atea itxi eta
|
joan
–vete a tomar??. Baina bat gaztea denean eta sensible denean injustiziari, oraindik ez dagoenean nolabait estropeatuta, karrilatu egiten da.
|
|
|
Beraz,, que nunca se ha hecho eso??. Ni
|
joan
nintzen hurrengo egunean bere andreari laguntzera ze zegoen ikaratuta etxean. Eta oraindik zegoen atea puskatuta, oraindik hurrengo goizean.
|
|
|
kolpe bat eman puskatu eta berriro zerotik hasten gara, hori da gerrak eta ekartzen dituzten medioak, horrek edukitzen du ondorio bezala bat puskatuta betiko eta beste bat hasten da baina hasten da baita ere, casi de cero?. Dago beste historia bat egiteko modu bat, eta gehiago da txikiena, ze adaptatuz
|
joan
behar dute, ez daukate zero momentu hori inoiz, ze bere inguruan handiak dauzkate beti. Eta orduan, bere historia da pixka bat adaptazio eta borroka, adaptazio eta borroka, adaptazio eta borroka historia bat.
|
|
|
Eta hemen bai? Demokrazia bat azkenan da sistema bat baina da kultura bat ere bai, eta beraz
|
joan
egiten da ikasten, praktikatzen eta transformatzen baita ere gizarte guztia transformatu ahala. Eta beraz, juez bihurtzen direnean beren arbasoak sekula juez izan ez direnak, ze orain zer gertatzen da:
|
|
|
Alegia, izan nahi ez duena, izan nahiko lukeena baina ez dena (gogorik ez daukalako? baina izan zintezke), baina zuk izan nahi ez duzunak edo izan nahiko zenukeen baina izango ez zarenak zu egiten zaitu baita, adibidez zu zara, ez du izan nahi kritika bat etsenplu bat bakarrik, zu zara zentroafrikara leprosoak zaintzen
|
joan
ez den bat, beste bat joan egin da. Orduan, zu zara bazarena, hori memoria da, eta zu zara ez zarena:
|
|
|
Alegia, izan nahi ez duena, izan nahiko lukeena baina ez dena (gogorik ez daukalako? baina izan zintezke), baina zuk izan nahi ez duzunak edo izan nahiko zenukeen baina izango ez zarenak zu egiten zaitu baita, adibidez zu zara, ez du izan nahi kritika bat etsenplu bat bakarrik, zu zara zentroafrikara leprosoak zaintzen joan ez den bat, beste bat
|
joan
egin da. Orduan, zu zara bazarena, hori memoria da, eta zu zara ez zarena:
|
|
|
baina hori oso momentu konkretuetan egon den gauza bat da, bestela nik dakidala moral konkretu baten proposiziorik ez da egon. Mirandek bai, Mirandek eta Nietzchek bai badaukate, baina eske ez da hortik
|
joan
pentsamendua.
|
|
|
Itxaropena daukanak, bide demokratikoetatik aurrera atera litekeena egin behar duena da desitxaropendu horri, itxaropena sortu. Bestela ezin da aurrera
|
joan
. Orduan orain, eta nik lehenengo aldiz abertzaletasun klasikoari, PNVri edo, lehenengo aldiz ikusi diot Franco hil zenetik garbi bere alternatiba bat itxaropen alternatiba bat bezala aurrera ateratzeko asmoa.
|
|
|
Edozein kasutan Gasteizko Ateneoari lotuta egoteak proiektuari babesa eskaintzen zion. Egonkortasun horren adierazgarri, denboraz orrialde kopurua handituz
|
joan
zen prezioa igon gabe.
|
|
|
Idazleekin gertatzen zenaren paraleloan, espainiar edukiek ere gora egin zuten, euskal gaiak adina edo gehiago betez. Ondorioz euskal kultur aldizkari izan behar zuena (helburu horiek Madrilgo aldian berretsi egin baitziren), bere izaera galduz
|
joan
zen. Hola, espezifikoki euskal gaiei loturiko historia moduko sailak desagertuz joan ziren.
|
|
|
Ondorioz euskal kultur aldizkari izan behar zuena (helburu horiek Madrilgo aldian berretsi egin baitziren), bere izaera galduz joan zen. Hola, espezifikoki euskal gaiei loturiko historia moduko sailak desagertuz
|
joan
ziren. Euren lekua literaturak bete zuen, aldian aldizkariko edukien erdia baino gehitxoago betez.
|
|
|
Hola Revista de las Provincias Euskaras sortzeko unean, 1878ko uztailean, Ateneo beraren barne buletinaz gain, Album de la caridad hilerokoa(), Boletín Eclesiástico delakoa (1877) eta El Anunciador Vitoriano (1878) publizitate astekaria besterik ez ziren argitaratzen. Hurrengo urteetan zortea probatu zuten Gasteizko egunkari politiko gehienek ere, ale gutxi batzuk atera ondoren porrot egin zuten13 Egoera laurogeiko hamarkadan finkatuz
|
joan
zen, 1880an El Anunciador Vitoriano politiko bihurtzean (joera liberalaz), El Gorbea tradizionalistak bigarren etapa abiatu (1880), eta laster errepublikarrek ere El Democrata Alavés ekin (1884) euren prentsa organoa eskuratu zutenean. Baina ez goaz bilakaera horretan sakontzera, aztergai dugun garaitik urruntzen zaigu eta.14
|
|
|
Aldizkariaren azalean, alearen zenbakia, tomoa, data, titulua, zuzendariaren izena eta aurkibidea agertzen ziren. Funtsezko elementu horiek mantenduz baina azalaren diseinua denboran zehar aldatuz
|
joan
zen (ikus eranskina). Azal eta kontrazalek inoiz publizitatea zekarten.
|
|
|
Baliteke kultur aldizkari orokor izatean Gasteizko Ateneoko jarduerentzat toki gutxi uztea bere orrietan, eta elkartearekin arazoak ekiditeko, proiektua independizatzea. Halaber aipatu izan da Herrani erronkak gustatzen zitzaizkiola, eta hortaz Gasteizko egoera erraza utziz Madrilen zortea probatzera
|
joan
zela49 Jakina, zuzendariari hain loturik zegoen aldizkaria, Herranen joan etorri petsonalen ondorioz ere ezar zitekeen Madrilen. Nolanahi ere, toki aldaketa Herranek bideratu bazuen, ezin esan gauza bera eduki aldaketaz.
|
|
|
Baliteke kultur aldizkari orokor izatean Gasteizko Ateneoko jarduerentzat toki gutxi uztea bere orrietan, eta elkartearekin arazoak ekiditeko, proiektua independizatzea. Halaber aipatu izan da Herrani erronkak gustatzen zitzaizkiola, eta hortaz Gasteizko egoera erraza utziz Madrilen zortea probatzera joan zela49 Jakina, zuzendariari hain loturik zegoen aldizkaria, Herranen
|
joan
etorri petsonalen ondorioz ere ezar zitekeen Madrilen. Nolanahi ere, toki aldaketa Herranek bideratu bazuen, ezin esan gauza bera eduki aldaketaz.
|
|
|
Eta horretan ezin esan Revista k bere helburua guztiz bete zuenik. Gasteizko aldian Euskal Herriko kultur aldizkari izaera mantendu bazuen, Madrilen euskal kolaborazio faltagatik, kultur aldizkari gero eta orokorragoa bihurtuz
|
joan
zen. Espainiar kolaboratzaileei euskal kolaboratzaileek lagatako hutsunea betetzen uztean, Herranek galbidean jarri zuen bere proiektuaren euskal izaera.
|
|
|
Noizik behinean kronikak bidaltzen jarraitu zuena Becerro de Bengoa izan zen, batzutan Madrildik, bestetan Gaztelatik. «Nazioarte saila» ere ez zen hain txarto
|
joan
: Pedro Mari Soraluzek eta «Laurac Bat» ek (akaso Soraluze bera) bien artean bost eskutitz luze eskaini zituzten Frantziatik; eta «El Argentino» delako batek Buenos Airestik bidali zuen kronika bat.
|
|
|
Aduanak kostara aldatzeak hasieran ekonomi desegituraketa larria eragin bazuen, egoera laster hobetu zen, jarduera berriak garatuz, batik bat estatu liberalak hirian ezarritako erakunde desberdinen inguruan (kapitania nagusia, posta eta telegrafo bulegoa, bigarren hezkuntzako institutua,...). Hiriaren aurrerapena bere aurrezki kutxaren agerpenak (1850), apezpikutza eta seminarioaren ezarrerak (1862), tren geltokiaren eraikuntzak (1864) eta Gasteizko Bankuaren sorrerak (1864) baieztatu zuten. Demografikoki hiria haziz
|
joan
zen, hegoalderantz hedatu eta sei milatik hamabi mila biztanletara igaroz.8
|
|
2006
|
|
|
Karlos erregea, berak jaso bait zuen probintzia hori herentzian, haren aurka atera zen, armadaren buru. ...ere anaiaren laguntza lortu ezin izan zuenez, honek bere handikiek emandako gomendio txar bati jaramon egin izanagatik, Duasdives (Moncontour) izeneko tokian elkarrizketa bakarra eduki zuen bere anaiarekin; eta, anaia erresumara itzultzen zen bitartean, Angoulêmerantz abiatu zen, Akitania-ko hiria berau, eta hemendik, leku guztietatik tropak iritsi ondoren, Hunoldo iheslariaren aztarnak jarraituz
|
joan
zen, ia ia atxilotu zuelarik. Erregearen armada non egon zitekeen ezkutatua ongi baino hobeto jakiteak salbatu zion bizitza Hunoldori; eta, behin Akitania utzi ondoren, Baskoniara abiatua zen, han seguru egongo zela pentsatuz.
|
|
|
Batzutan bete beharreko lanak jasanezinak ziren eta horregatik langileak lana egiteari uzten zioten. Greba hauetarako jainkoen auzia egiten zen eta horretarako tenplu batera
|
joan
behar ziren. Agintariek arazoa konpondu edo indarraren bidez lan eginarazten zieten.
|
|
|
Politika honetan ere zergak ordaintzeaz libratu ezin ziren jabeen zenbakia ugaritzen saiatu ziren. Latifundioak desagertzen
|
joan
ziren eta ez ziren berriak agertu. Tito izan zen Egipton jabetzak izan zituen azken enperadorea.
|
|
|
Pasarte honetan Aymeric Picauden aurreiritzi kulturalak nabarmen gelditzen dira. Picaud Ipar Frantziakoa zen eta berak idatzitakoan antzematen da nola zenbat eta hegoalderago
|
joan
, bere aurreiritziak areagotu egiten diren, nafarrekin bere aurreiritziak gorengo mailara iritsi arte. Elizgizon frantses honen, anti nafarrismoa?
|
|
|
Picaudek zeharka ukitzen duen eta oso aipagarria den gaia euskaldunen kristautzearena da. Lacarraren arabera, kristautasuna hiritik landara zabalduz
|
joan
zen. Euskal Herrian hiri gutxi zeuden, eta gainera, V. mendeko inbasioen ostean, asko suntsiturik gelditu ziren.
|
|
|
Monastegiak izan ziren kristautze prozesua zuzendu zutenak. XI. eta XII. mendeetan, kristautasunak aurrera egiten jarraitu zuen; kristautze prozesuak garapen garrantzitsua izan zuen landa eremuetan, gotzainen autoritatea gailendu zen eta kristautasuna Nafarroan, Gipuzkoan eta Bizkaian zehar zabalduz
|
joan
zen. Edonola, badirudi denbora luzez elkarbizitzen egon zirela eusko kristauak eta eusko paganoak, sinesmen ezberdinak euskal lurretan mantenduz.
|
|
|
Aymeric Picaud erromes moduan Santiagora
|
joan
zenean, XII. mendeko euskal lurretako biztanleak ezagutu zituen. Deskribatzeko orduan Pirinioez Iparraldeko bascli (baskoiak) eta Pirinioez Hegoaldeko nauarri (nafarrak) bereizi zituen, baina hizkuntza eta ohitura berberak partekatzen zituztela aipatuz.
|
|
|
Beste historialari batek azaltzen du hau, Astronomoa izan zen bere Vita Hludowici imperatoris obran. Honen arabera Karlos Hispainiara
|
joan
zen sarrazenoen kontra borrokatzera, Kristoren laguntzarekin. Hispainiako asuntoak bukatu zirenean, etxerako bueltan zihoala, erretagoardiako tropak hil egin zizkioten.
|
|
|
Lacarraren obraren39 ondorioen arabera, Karlomagno ez zen Zaragozara
|
joan
lur konkistak egiteko helburuarekin, baizik eta, musulmanek eskainitako zona politiko batzuen menpekotasuna eskuratzera. Hedakuntzaren ideiala alde batera utziz, etxerako bidea moral baxuarekin egin zen.
|
|
|
Hiribilduetako udalak kontrolatzeko lehian ari ziren talde oligarkikoek lortu zuten gailentzea ez bakarrik ahaide nagusiei, baita herri xeheari ere. Talde gisa sendotuz
|
joan
ziren ahala eta koroaren laguntza tinkoari esker, errege erregina Katolikoen laguntzari esker bereziki, talde horiek, azkenean, nagusitasuna lortu zuten; errege erregina Katolikoek euskal lurraldeak baketu baitzituzten azkenik, hirietako alderdiak deseginez eta hiribilduetako talde oligarkikoek hermandadeen zuzendaritzatik egiten zituzten ekintzak akuilatuz59.
|
|
2007
|
|
|
Argazkigintzan prozesu ezberdinak agertzen eta garatzen
|
joan
ziren heinean, aurrekoen desagertzea gertatzen zen. Behin, prozesu berri baten ezaugarriek momentuan erabiltzen ari zenarenak hobetuz gero berehala ordezkatzen zuten, eta jarrera horrek argazki prozesu bakoitzaren nagusitasuna mugatu zuen.
|
|
|
Prozesu honen erabilpena 1840 hamarkadan hasi eta erabilera hedatu zen. Talbot, beste batzuekin batera, negatiboak egiteko teknikak hobetzen
|
joan
zen eta horrek asko lagundu zuen prozesu honen hedapenean.
|
|
2008
|
|
|
Halere, izan zituzten harremanak, ENDk Perusan antolatutako nazioarteko biltzarretara ere
|
joan
ziren Ekialdeko mugimendu ofizialak, 1984an. Ez dute, oro har, biltzar haren irakurketa positiborik egiten han egon ziren bakezaleek ez eta mugimendu ofizialekoak izan zirenek ere.
|
|
|
Ez dute, oro har, biltzar haren irakurketa positiborik egiten han egon ziren bakezaleek ez eta mugimendu ofizialekoak izan zirenek ere. Ez zen berriro egin, ENDren hurrengo biltzarrera ez baitzen Ekialdeko talde ofizialik
|
joan
. Hala eta guztiz ere, hainbat autorek biltzar haietan Ekialdeko ahots ofizialaren eta, disidentearen?
|
|
|
Globalizazioaren garapenean iraultza teknologikoak berebiziko garrantzia izan du, gehienbat telekomunikazioen alorrean. Internet ek, era berean, informazioaren ia mugarik gabeko
|
joan
etorria ahalbidetu du. Bestetik, telebistaren hedapen izugarriak informazioaren mundu mailako espazio bat ahalbidetu du.
|
|
|
12 Gure iritziz behintzat, eskariaren eta eskaintzaren bitartez zuzenduko den merkatu bat ezartzea sobietar sistemari guztiz kontrajarria den berrikuntza bat da, elementu gutxi batzuk Estatuaren esku gelditzen badira ere. Sistema komunistatik kapitalistara ia ia egun batetik bestera pasatu zela esan daiteke eta azken hori ondoren garatzen
|
joan
zen. Gaidar ek ez zuen merkatu sistema komunista erreformatu nahi, baizik eta merkatu sistema kapitalista ezarri.
|
|
|
Aberatsen eta txiroen arteko distantzia handitzen
|
joan
da eta biztanleriaren kopuru oso zabal batek sekulako arazoak ditu biziraun ahal izateko, 1999an adibidez populazioaren bi bostenak txirotasunean bizi ziren32.Hurrengo urtean, populazioaren% 12 langabezian zegoen, sobietar garaian jende guztiak lana zeukan bitartean. Horretaz gain, Estatuak ez dauka dirurik horiei guztiei diru-laguntza duin bat eman ahal izateko.
|
|
|
Gezurra badirudi ere, gizarte komunistaren zuzendarien politika bi aspektu sozial horietan nahiko etsigarria izan zen. Joan den mendeko 60ko hamarkadatik, inbertsioen kopurua eremu horietan jaisten
|
joan
zen. Hala ere, Yeltsin Nazioarteko Moneta Bankua en agintaldian zerbitzu publiko horien desintegrazio progresiboa gertatu zen.
|
|
2009
|
|
|
Jakina, bertakoak bere berezitasunak izan ditu eta aztertu, nabarmendu behar dira. Baina, hori bai, ez
|
joan
den mendetik aurrera ulertu den kontzientzia, nazionala, bezalakoa.
|
|
|
hala edo nola oroitzapen hori obsesio erara adierazten dute. «Patria» (garai hartako zentzuan) eta bueltatzeko irrika beti ageri da
|
joan
zirenen idazki guztietan eta halaxe diote: «no ay ora ni momento que no tratamos de ella quando nos juntamos los de la patria, que no tenemos otro consuelo».
|
|
|
«No puede darse un pueblo donde hayan penetrado las nociones más rudimentarias de la civilización moderna, que presente ejemplos de barbarie y salvajismo tan frecuentes y tan bien caracterizados como lo que nos ofrece la República Argentina. Es lamentable y por demas extraordinario el atraso en que se hallan la educación moral y los principios sociales en un pueblo tan aventajado, superficialmente, en las relaciones de la vida comercial? »46 Euzkadi egunkariko beste artikulu batean, Amerikako emigrante batek bertara
|
joan
nahi zutenei aurkituko zutenaz ohartarazten zien, sorterriko eta txikitako lagunek ere hotz eta mesfidati hartuko zituztela hara joanez gero, urruntasunak lagun zirenak etsai bihurtzen zituela, alegia47.
|