|
2007
|
|
|
Zortzi urterekin aita eta Marie Viela ama galdu ostean, Eugène Viela osabarekin bizi zen Piarres La, tte. Lehengusu eta lehengusina eskola librera joaten ziren bitartean, Piarres eta Alfred La, tte anaiek eskola laikora
|
joan
behar izan zuten, jasotzen zuten diru laguntza o, ziala ez galtzearren37 Osabak biarnesa baino ez zekien; La, ttek, beraz, euskara ia ahaztu zuen eta biarnesa mintzatzeari ekin zion.
|
|
2008
|
|
|
Herri euskaldunetako hizkera bultzatzeak beste helburu bat ere badu. Hizkuntza bat familian eta lagunartean erabiltzen denean, orduan lortzen da hiztunaren eta hizkuntzaren arteko lotura, orduan lortzen da hiztunaren eta hizkuntzaren arteko jolasa, eta hizkuntzarekin jolas egiten denean, berez sortzen dira hitz eta esapide berriak, eta, denok dakigunez, hizkuntzak iraungo badu, sortuaz eta sortuaz
|
joan
behar du etengabe. Hain zuzen, euskalkien arabera, hitz egin, berba egin, elestatu, mintzatu esan ohi dena, Nafarroako alderdi batzuetan jolas egin esaten da, eta horixe da, nafarrek ez ezik, gainerako euskaldun guztiok ere egiten ikasi behar duguna:
|
|
|
–da boga boga! / (kantatuz) boga/ boga boga/ mariñela/ mariñela/
|
joan
behar degu/ urrutira/ urrutira/ bai indietara/ bai indietara ooo ea ba (kantatzeari utzi eta hurrengoa erneguz esango du) baiñan kanpaiña oso txarra da? (T2)
|
|
|
– Izena zenbakaitza bada, ez dago arazo handirik, singularrean eta artiku luaz horniturik
|
joan
behar du ERDI k:
|
|
|
(33) Mediku batek dio(...) larrialdietara joaten diren erdiek ez luketela
|
joan
behar. (Berria,)
|
|
|
Hori, bidaiaren jatorria eta prestakuntza aipatzen zaizkigunean geratzen da agerian. « bi urte pasa nituen jende guztiari New Yorkera
|
joan
behar nuela esanez» (Ibid. :
|
|
|
Soldadogora joaterakoan euskaldun gazteak frantsesa jakinda joan zitezen nahi zuen Réveilek, eta, Ameriketara joatekotan, ez behintzat zerbitzu militarra egin gabe. Beraz frantses on izateko euskaldunek eskolan frantsesa ikasi behar zutela predikatzen zuen, eta hortakotz haurrek eskolara
|
joan
behar zutela (laborantza lanetan laguntzeko haur asko eskolara gutxitan joaten baitziren).
|
|
|
Eta, egia esan, ez zuen aukera handirik, gaztelanian nadie> izenordainarekin eratzen diren per pausek erregela hertsia bete behar dutelako: nadie> aditzaren aurrean jartzen bada, aditzak baiezko eran
|
joan
behar du (Nadie> > nadie> dice> eso, > nadie> compra, > nadie> sabe> nada, > a> nadie> se> lo> cuenta...) baina nadie> aditzaren atzean joanez gero, ordea, aditzak ezezko era hartu behar du nahitaez: no> viene> nadie, > eso> no> lo> dice> nadie, > no> compra> nadie, > no> sabe> nadie> nada, > no> se> lo> cuen > ta> a> nadie...
|
|
|
Semantikazko kontuei dagokienean, aldiz, ezer gutxi atera liteke bertatik. Mitxelenak berak gidaturiko OEH ra
|
joan
behar da horrelakoetan, zehaztasun bila.
|
|
|
XIX X X. mendeen artean, irrati eta grabaziorik gabeko garai batean, musika zuzenean jo beharra zegoen. Horrek esan nahi zuen ahots eta musika tresna bat baino gehiagoko piezak entzuteko elizara, plazara edo berariazko kontzertu eta ekitaldi publikoetara
|
joan
beharra zegoela. Etxean bizpahiru pertsonak kanta zezaketen edota musika tresna bakanen bat jo, baina ez zen posible konplexutasun apur bateko konposizioak entzutea.
|
|
|
BLOA k[= Bustintzak] gabon jaiak anai arreba artean igarotera
|
joan
bear izan dabenean, EKETA[= Azkue] zaar onen eskuetan ¿ zer ichi dabela uste dozue, irakurla papu andi turroi zaleak? [...] IBAIZABAL-en illartitza [idazteko ardura].
|
|
|
Izan ere, Aranak proposatu eta Hendaiako kongresuak onarturiko plana egikaratzen
|
joan
behar zenean, kudeaketaren arduradunak, Adema. Zaldubi, eta Guilbeau, ezgai izan ziren aurreikusitako pausoak eta epeak segitzeko.
|
|
|
Ez luke gero aginteindarrik izango, «Hendaiako ortografia»ri aurre egiteko. Hendaiara
|
joan
behar du, beraz, nahi eta nahi ez»85 Azalpen horrekin ematen du Azkueren motibazio nagusia beldurra zela: ez zuen sabindar grafia gailentzerik nahi, eta bide hori mozteko asmoz joan zela kongresura.
|
|
|
Beste gauza bat be bear zala [esan zuen Azkuek], ta da Bitoriako abade ikastechean sortutea euskerazko irakaskuntzea; bada an ikasten dagozan gazteak guero euskalerrietara
|
joan
bear dabe ta euren eguikizuna ondo beteteko, premiñazko gauzea dala euskeraz ondo jakitea. Guipuzkoako Diputaziñoak iñok baiño obeto eskatu leikela irakaskuntza ori Apezpiku jaunari323.
|
|
|
Baina ondoren, Astarloarengan zenbait ekarpen zuzen aurkitu izanak aparteko poza («verdadero gozo») eragiten zion. Erreakzio horrekin ematen du Azkuek lasaitu ederra hartzen zuela sabindar idoloen aurka (guztiz aurka behintzat)
|
joan
behar ez izateagatik. Adierazgarria da Azkuek ontzat ematea Euskaltzaindian bertan Astarloaren erretratu bat jartzea (eta Sabino Aranaren beste bat) 74, bai eta Akademiaren babespean antolaturiko lehen Euskal Egunak Astarloaren omenez egitea Durangon75 Zentzu horretan, argi geratzen da Azkuek ez zuela bere burua Arana Goiriren eta haren eskolakoen kontrako gisa jarri gura, baizik haien alboan kokatu nahiago zuela, osagarri gisa, biak bando berean euskararen alde lanean balebiltza bezala.
|
|
|
Hola Euskalerriarenyakintzaren lehen tomoak (zazpi probintzietako datuekin) argitaratu eta hurrengoak prestatzen ziharduela, Espainiako Gerra Zibila lehertu zen. Gatazka ez zitzaion aski traba iruditu zeren Iparraldera berriro
|
joan
behar zuela eta pasaportea eskatzen aritu zen Telesforo Monzon Euzkadiko Jaurlaritzako barne sailburuari:
|
|
|
Halakoak adierazi ez ezik. Euzkok? Akademiaren aurka idatzitako artikulua argitaratzen utziko ziotela espero zuen, lehenago Aberri astekarira
|
joan
beharra izan zuela oroitaraziz. Esandakoaren tonuagatik ondoriozta zitekeen oraingoan Euzkadin argitaratzen utzi ezean ostera ere Aberrira zuzenduko zela salaketa are gogorragoak eginez.
|
|
2009
|
|
|
Gramatikaren, hiztegiaren eta literaturaren ikuspegitik beste erritmo bat dute, batez ere Kataluniakoak. Horrelako eskema batera
|
joan
behar dugu.
|
|
|
idazle, kazetari, irakasle, itzultzaile, teknikari, kultur eragile... Akademiak horretan segitzen du, baina azkenaldi honetan, bere barne estruktura berregituratzearekin batera, bulkada eta abiadura berri bat hartu du (euskaltzainburuaren gidaritzapean), jabeturik egungo beharrei erantzun egokia emateko bide berriak jorratuz
|
joan
behar dela, lan prozeduraren abiada azkartuz.
|
|
|
Jose Agerre nafarrak bi bilkuretara bakarrik etorri ahal izan zuen. Lanagatik kanpora
|
joan
beharra izan zuen, Sevillara hain zuzen. Egia ala gezurra,, el que fue a Sevilla perdió su silla?
|
|
2010
|
|
|
Hala balitz, gainera, aurreko kapituluan jorratutako bideari uko egingo genioke (testua hartu dugularik komunikazio unitate bezala, hain zuzen). Beraz, hizketa egintza noziotik gorago>
|
joan
beharra dago. Gauzak horrela, ikusi da hizketa egintzak zein motatakoak diren eta, gainera, zein hierarkia> duten testuaren barruan, hots, euren garrantzia erlatiboa hizketa> eraikitzeko.
|
|
|
Kristaua, baina, zirikatzen da arrazoitu dezan, aurrera egin dezan, baina beti ere esatariak aurkezten dituen ondorioetara iristeko. Ez da azaldutakoaren entzule pasibo huts izan behar, haratago
|
joan
behar du: Atocea?, Ecusten dezu, nere Cristaua?:
|
|
|
Printzipio nagusiak adierazten ditu, baina garapen operatiborako ez du xede konkretu askorik markatzen. Hori dela-eta, legeak dioena inspirazio iturri izan da geroko langintza osoan, helburura joateko norabide jenerala markatzen du, baina ez du esaten justu justu zein bidetatik
|
joan
behar den hara iristeko. Hutsetik abiatuz jardun behar izan da hainbat kasutan, hezkuntza alorreko lan programa operatiboak eratu eta kudeatzerakoan.
|
|
|
Jeneralista da EEN. Hezkuntza/ hizkuntza alorrean nora
|
joan
behar den adierazten du legeak, nagusiki. Hortik aurrerakoetan, aldiz, zehaztasun gutxi dakar berekin.
|
|
|
benetako azterketari kopuruak zertxobait txikiagoak izaten dira: matrikula egindako zenbait pertsonak, motibo bat edo beste dela medio (gaixotasuna, norabait
|
joan
beharra, azken orduko beste konpromisoren bat..) ez da azterketara aurkezten.
|
|
|
258 Kasu honetan ere atzerago
|
joan
behar litzateke, fenomeno horren abiaburuaz hitz egiteko. Ez da hau ordea lekua, zehaztasun horietan sartzeko.
|
|
|
Gizartearen eskutik
|
joan
behar du eskolak, bertako hizkuntza normalkuntzak probetxurik izango badu. Zertarako nahi ditugu ereduko eskolak baldin eta ikasleek etxean eta kalean, lagunartean eta lan munduan erdara hutsean jardungo badute?
|
|
|
arrisku horretazjabetzen ez bagara bide okerretik gabiltza. Gizarte berrikuntzaren ahalegin sorta osoarekin batera
|
joan
behar du eskolak, ez ahalegin horren erabat aurretik edo, okerrago, joera jeneralaren kontrako norabidean. Eskolari gero eta helburu zailagoak, ausartagoak, erabatekoagoak ezartzeagatik ez dugu emaitza hoberik eskuratuko.
|
|
|
Helduen euskalduntze alfabetatzea tresna garrantzitsua da gibelatze prozesua gelditu eta hizkuntzaren zabaltzeari hasiera emaiteko eta hain zuzen, pasa den abenduan Euskararen Erakunde Publikoak aurkeztu duen heldu diren 4 urteetako norabideetan izaera estrategiko hori aitortu dio HEA arloari. Ondoko urteetan HEA arloak nundik nora
|
joan
behar duen galdera seriosa da. Nola lagundu, nola sustatu, nola antolatu?
|
|
|
Ez, ordea, Ipar Euskal Herrian. Hor garapen ekonomikorik ez, eta euskal baserritarrak kanpora
|
joan
beharrean zeuden; Frantziako hiri handietara, Parisera bereziki. Ondorioz, Iparraldeko itsasertzak eutsi egin zion turismo klasikoarekiko lotura ekonomiko eta sozialari, eta betiko arrantza ustiapenari.
|
|
|
Bestetik, transferitutako eskola publikoak; gobernuak kudeaturikoak, eta goitik beherako egiturarekin. Eta gurea txarra zen, eta horra
|
joan
behar genuen. Zergatik, ordea??.
|
|
|
Ba ez jauna. Beno, gauzak diren bezala dira eta aurrera
|
joan
behar dugu?. EAJren joku bikoitza salatzen zutenei, Legearen aldekoa batzuetan eta ez horren aldekoa beste batzuetan, ondoko hitz hauek zuzendu zizkien osoko bilkura hartan:
|
|
|
baserriz baserri ibiltzen ziren, bertsolarien ehizan. Lehen, bila
|
joan
beharra; eta gaur egun, ate joka datoz. Bertsolaritzaren transmisioa bermatzen du irakaskuntzak?.
|
|
2012
|
|
|
Ez, ez daitela ederra artistentzat bakarrik izan. Olerkariak eta erriak, dirudi, kate estu leunez bat egiñik
|
joan
bear dutela aurrera. Erriaren bizipenak, etxegintza, taillugintza, lugintza, dantza, ta abar?
|
|
|
Literaturaren izen sekretua Maia baita, munduaren aurpegi izugarri ezkutatzen duen Zapia, eta literaturgintza, hots, ahantzkortasun eta memoriaren artean urratzen den kontraesan eternoa. Literatura ergo traizioa, zeren pour donner un sens plus haut aux mots de la tribu Printzearen Hitza gainditu behar baita eta Botereak ezarririko mugak baino haruntzago
|
joan
behar ere, barne ere Printzea, gizontxo probidentzial bat ere izan gabe, aurpegirik gabeko Big Brother a denean: Partidoa, Klasea, Herria edo beste edozein hipostasis bat.
|
|
2013
|
|
|
Bistan dena, ez da hildako kopurua kalkulatzeko neurgailu aski zehatza. Hildakoen fitxategira
|
joan
behar litzateke, eta kontaketa herriz herri eta banan banan egin.
|
|
|
«dépôt de la mendicité». Haatik, zauritu eta erien zerrenda bat ikustekotan, Bordeleko udal artxibora
|
joan
behar zen. Ez zegoen zerrendarik ospitaleka edo artatze zentroka.
|
|
|
Beste behin, Belfort ingurutik
|
joan
behar zutela kontatu zuen. Leku hartan ez zeudela gaizki idatzi zuen, gudurik ez zegoelako, baina euskaldunek etxera itzuli nahiko zutela gehitu zuen; hala ere «Jainkoaren nahia» egin zedin eskatu eta onartu zuen, argi utziz herriminaren eta Euskal Herriarenganako maitasunaren gainetik, eginbidea ontzat hartzen zuela eta gerlan behar adina jarraitzeko prest agertu zela.
|
|
|
Horietatik andana bat, 1915etik landa armadan sartzeko adinean zirenak ziren, Garaten arabera. Hegoaldearekin mugan zeuden kantonamenduetan, gerlara
|
joan
behar zutenen herenak intsumisioaren hautua egiten zuen. Gainerako intsumituak emigrazioz joanak ziren.
|
|
|
Onespena izateko, hautua behar zela dio Cazalsek, hots, ezetz edo baietz errateko hautua utzi behar zela. Argi da gerla hartan ez zela hauturik, denek
|
joan
behar zutela gerlaren egitera. Horregatik dio soldaduen «onespenaz» baino gehiago mintzatu behar dela «obeditzeaz».
|
|
|
Saint Pierreren artikuluak dena zuzen kontatu zuen: 42 urte zituela eta berez ez zela sura
|
joan
behar, baina bere baitarik joan omen zela, emaztea haurdun zuen soldadu baten lekua hartzeko. Artikulu interesgarria da, ez bakarrik heriotzaren eta ehorztearen kronikarengatik, baina baita ere eman zituen hainbat xehetasunengatik, Fismeseko eritegia eta hilerriari buruz.
|
|
|
Batean, «usain txarra» izan zuen hizpide. Inguruko herriak suntsituak zirela eta jendeak ahal zuen tokira
|
joan
behar izan zuela, soldadua lurpean bizi zela, satorrek bezalako barneak moldatuz, hilak metaka zituztela inguruan eta usain txarra zegoela idatzi zuen. Beste xehetasun batzuk ere eman zituen, hala nola, lehentxeago aipatu bezala, alemanen lubakiak ere hurbil zituztela, haien solasak entzuten baitzituzten.
|
|
|
Hots, lurraren zulatzea soldadu zaharren lana zela argitu zuen, baina euskaldun eta bretoi zaharrenak leku arriskutsuenetara igortzen zituztela zehaztu. Tokian tokiko zaharrak ibiltzen omen ziren arroila konpontzen, eta euskaldun zaharrek, lan hori egin beharrean, leku arriskutsuetara
|
joan
behar izaten zuten. Hala ere, Saint Pierrek hori ez zuen gauza txar gisa erraten, ez zuen hori kritikatzen, alderantziz, euskaldun horiek txalotu zituen.
|
|
|
Jean Etxeparek ere gaueko ikerlarien lana aipatu zuen, xeheki. Bazter zaintzaileen lanaz gain, lubakien inguruetako beste lan batzuk ere deskribatu zituen, hala nola orga zainena, puskak ekartzen eta bi lerroen arteko eremu arriskutsu horretan maiz bakarrik ibiltzen zirenen lana, eta aitzindarien sukaldariena, beti oihanera
|
joan
behar izaten baitzuten egurketa, eta eskerrik ez zutela ukaiten.
|
|
|
Xehetasun horiez gain, Eskualduna n idatzi zuten soldaduen ibilbide militarrari buruz gehiago jakiteko asmoz Pirinio Atlantikoetako Departamendu Artxiboaren Paueko egoitzara
|
joan
behar izan da, militarren matrikulazioari buruzko erregistroak begiratzeko. Frantziako Defentsaren baitan, Lurreko Armadaren Historia Zerbitzuak Vincennes en duen artxibora ere joan gara gerlaren inguruko zentsurari buruzko datuen biltzeko, han bilduak baitira zentsuratutako zatiak, eta kontrolatutako agerkariei buruzko txostenak, Eskualduna ri buruzkoa barne.
|
|
|
Bibliografia funtsezkoa izan da lan horren osatzeko, baina ez bakarrik. Eskualduna ren historia zehazteko, gorago aipatu diren iturri guztietara eta gehiagotara
|
joan
behar izan da, puzzlea xehetasunez xehetasun osatzeko. Zentsurari buruzko datuak ere astekariari so eginez eta zentsurari buruzko txostenak artxiboetan begiratuz lortu dira.
|
|
|
Escualdun Gazeta 1885eko eguberri bezperan agertu zen, eta beste bi zenbaki agertu ondoan desagertu zen, 1886ko urtarrilaren 16an. Demokraten ildoko astekari harekin, itsasoz bestalde
|
joan
behar dugu, beraz, euskarazko astekarien lehenbiziko aleen bila. Ez dugu aipatu urte batzuk lehenago Buenos Airesen sortu zen Laurac Bat, euskarari leku sinbolikoa baizik ez baitzion eskaintzen.
|
|
2014
|
|
|
Hasi ginen kale hutsetan barrena kartelak paretan jartzen azoka izango zenaren inguruan eta bizpahiru kartel jarri genuenean udaltzaina azaldu zitzaigun, esplikazioak eskatzen. Kendu zituz ten jarritako kartelak,
|
joan
behar izan genuen komisariara, es
|
|
|
Epaile horrek berak, 1971ko abenduaren 9an, Arestiren behin behineko askatasuna erabaki zuen. Komisaldegira aldian aldian
|
joan
beharra ere bai. Badirudi hiru hilabeteko presondegia eta bost mila pezetako isuna jasotzeko arriskuan egon zela Aresti.
|
|
2016
|
|
|
Espazio, sentsazio eta komunikazio desberdina bultzatzen du. Memoria berri bat lantzen du gaur egun, euskal letren memoria, Antton Lukuk Larzabalen obraz egin duen lanak memoria hori goraipatzen du, alegia euskaldunek beren burua ezagutzen
|
joan
behar dutela.
|
|
|
Ikusleek benetako antzerkia eskatzen dute, herrietako jokalariei ere bai. Begia zorroztua zen, begiak beste zerbait ikusten usatuak ziren, ondorioz euskaraz eman behar zen antzerkiak aitzina ere
|
joan
behar zen.
|
|
|
gazte baten ikusterat joana. Uste dut beren erreglamenduz, jendarmeek ez dutela
|
joan
behar bakarrik bizi den emazteen etxerat. Zer behar zuen zuregandik?
|
|
|
Bigarren gerla aitzin euskal gizartea euskalduna eta fededuna zen, giristinoen antolaketan murgildua. Baina gerla hasi zen eta lanean hasia zen gazte frankok gerlara
|
joan
behar izan zuen. Mobilizazioak gazte guziak hunkitzen zituen.
|
|
|
Norbait jalgi da plazara, ordea, esanez teatro euskaldunak bide ortatik
|
joan
behar lukeela eta Pastorala dugula euskal teatro bakarra. Ez al derizkiozu irakurle geiegi esatea dela?
|
|
|
Normalak ziren, gainera kritika egiten zituztenak pertsonalki ezagutzen zituen, kritika horietaz zuzenean ere aritu zitekeen egiten zizkiotenekin. Baina, dena zen erronka, aitzina
|
joan
beharra, erein eta ikus. Bere pertsonalitatea agerian, puri purian.
|
|
|
Matalas arrastatzeko jendarmeak igorri zituen gobernadoreak. Orduan herriko jendeak Matalas defenditu du eta jendarmeek ihesi
|
joan
behar izan dute. Biharamunean, Matalasek aurre egiten dio gobernadoreari eta herriko jendeak bere oldartzearen buru izendatzen du.
|
|
|
Etxerat ailegatzen delarik harriturik gelditzen da gizon horiek zer nolako baldintzetan bizi diren. Uste zuen aberats baten etxera
|
joan
behar zuela. Neska etxerat itzultzen da.
|
|
|
Piarres Zozo. Gazte batek merkatura
|
joan
behar du zerri baten erostera, gurasoek manaturik. Bezperan besta egina du eta biharamunean ez da altxatzen.
|
|
|
Donostian jaio zen Marcelino Soroa, 1848ko apirilaren 27an. Valladolideko Eskola Nagusian ikasi eta legegizon egin zen Donostiara itzulirik Amadeo erregearen aurka bertso batzuk idatzi zituela eta, Lapurdira
|
joan
behar izan zuen. Getarian iragan ondoren, Ziburun gelditu zen, Agorret kalean (gero Baignol), El Trueno izeneko elkarte bat antolatu zuen.
|
|
2019
|
|
|
hizlari ugarik gogorarazi zuen lankidetzak, aldarrikapen filosofikoteorikotik harago, estrategia ororen muinean izan behar duela aurrerantzean. Eskutik hartuta
|
joan
behar dute/ dugu eragile guztiok, euskararen komunitate trinko eta osasuntsua ehunduko bada, euskararen lurralde orotan eta, bereziki, Araban.
|
|
2021
|
|
|
" La littérature et la langue", Le Pays basque à vol d’oiseau, 1925). Garbiki ikusi zuen haiek baino haratago
|
joan
behar zela.
|
|
|
Jaurgainek Ozazeko zeinüa aipatzen dü, historiari etxekirik egonez, beste hiruek aldiz Atharratzeko zeinüa, kontairaren arabera: prefosta, andereak hortik
|
joan
behar düanaz geroz bere nahiaren aitzi Hongriako erregearekin ezkontzera, herriko zeinüak azken agurra igorten deio... Ber gisan hiruentako andere Santa Klara da esposagei hori, Jaurgainenentzat aldiz arrazurekin Jaurgaineko anderea, eta horren ahizpa Klara deitzen da, haatik mementoko bederen ezkongei eta sainta izan gabe.
|
|
|
Zertan datza bien arteko diferentzia, biak erabiltzen dituztenen artean, noski? Demagun trena huts egin eta
|
joan
behar zuen bilerara iritsi ez denari nagusiak gero kontuak eskatzen dizkiola. Hark here burua zuritu eta benetako arrazoia ezkutatu nahirik, gezurretan esaten diola hasieran:
|
|
|
—Bai bada; arriskua maite zuen eta; —Ez da garaiz iritsi. —Ez bada; oinez
|
joan
behar izan du eta; —Ez du aprobatu. —Ez bada; aurreko bi egunetan bakarrik ikasi du eta.
|
|
|
Eguzkia bada, hondartzara joango gara. Bestela, etxean geldituko gara; Haurrek hamarretako
|
joan
behar dute ohera. Bestela, oso nekaturik jaikitzen din biharamunean.
|
|
|
7.2.6c Aditz sintagma ere izan daiteke lehen osagai, goiko adibideko Ameriketara
|
joan
behar hori, aurrera sartu nahia, edari mingots hori edanbeharra, gaitzari bideak ebaki beharra, jokabide bateratu batetara bultzatu beharra, ogia ikusi nahia, oro jakin nahi, santu izan nahi. Santutasun edo behintzat santu izan naia (S.
|
|
|
Santutasun edo behintzat santu izan naia (S. Mitxelena); Ameriketara
|
joan
bear ori Euskalerriarentzat kalte aundia izan dala (J. R.
|
|
|
Dena dela, zeren ek aurretik osagai bat duela ere eratzen da perpausa zenbaitetan: Badoa, ur hozketa, egarriak zeren duen itoa (Oxobi); Zeinetan, iduriz, ez baita deus gaiztorik, fundatuak zeren diren arrazoi ederren gainean (Haraneder); Ez direlakotz
|
joan
behar, legea bera zeren alde duten (Hiriart Urruti).
|
|
|
baeta bait. Hauek denek aditzari itsatsirik
|
joan
behar izaten dute. Horregatik, hain zuzen, perpaus bateko adizki batek horrelako aldagarririk baldin badarama, seinale perpaus txertatu edo mendeko baten aurrean gaudela.
|
|
|
Pentsa, esaterako, goiko adibidean (§ 42.3a) agertzen diren haren, horrelaxe, hura eta antzekoez. Horrelaxe garabiltza bizitzak perpausa, adibidez, osoa da egituraz, baina ulertuko bada, testuan gora
|
joan
behar da horrelaxe horrek zehazki zer esan nahi duen jakiteko.
|
|
|
Ez zen nehor atrebitu haren hartzerat: ez zen alabaina oraino etorria berak bere burua etsaien eskutarat largatu nahiko zuen muga (Larregi); Ikasi dutenek, apezpiku Jaunagana
|
joan
behar dute, ez du inork alabaina, hark baizik, Konfirmazioa emateko eskurik (Ubillos); Gaizki dirudien gauza da hau, batez ere emakume ezkonduetan; aditzera ematen due alabaina hego haizez beteak dauzkatela goiak (Agirre Asteasukoa); Beti atsegin berri batekin entzuten zaitut gauza horren gainean. Hori da alabaina laborantza guziko erroa (Duvoisin); Demagun oraino, berak ez bezala bertzeak bizi ezin ikusiz, poxoluz nahi lituzketela kendu.
|
|
|
Gauza bera honako adibideetan ere: Gu laurak, auto berean
|
joan
beharrak ginen Paueko krematoriumera (Landart); Eta matrikulak bikoizturik behar duela, beste auto berdin batetik hartua, marka eta kolore berekoa (L. Garro).
|
|
|
Zuzendariaren aurrera
|
joan
behar izan genuen.
|
|
|
Mendian goiti
|
joan
behar duzu.
|
|
|
Ez zuan dudarik Pello, muthil hori izan behar zela atsoak helatu zuen Manuel (J. B. Elizanburu); Ni hortik
|
joan
behar naiz —esan die txoferrak (P. Lizarralde).
|
|
|
23.4.3d Ezezko perpausetan ‘debekua’ edo obligaziorik eza adierazten dute: Gaur ez dute lanera
|
joan
behar; Ez dugu gezurrik esan behar. Beste batzuetan bide morfema modalaren baliokide dela esan daiteke (ikus § 23.5):
|
|
|
Tradizioan era honetako adibide gutxi agertzen dira: Hain ondasun gutxirekin zoriontsu izatez gero, ez duzu lanera
|
joan
beharrik; Bihar goizean mendira joatez gero, gaur garaiz oheratu dugu; Garbi zegoen, inork lortzez gero, Mirenek lortuko zuela. Adibide gehienak Gipuzkoako XX. mendeko testuetan aurkituko ditugu.
|
|
|
Barruan inesiboa ere erabiltzen da adiera berean: Beste bi hilabete barruan gudaritzara
|
joan
behar du (Etxaide); Bost minuturen barruan, zeru guztia hodei baltzez estalduta zegoen (F. Bilbao).
|
|
|
Du motako predikatuekin, objektu funtzioa beteko du zehar galderak; baina da edo zaio motako aditzekin (ahaztu, argi egon, garbi egon, gogoratu...) subjektu funtzioa beteko du: Ez dago argi nork hil zuen; Ahaztu zaio noiz
|
joan
behar duen dentistarengana. Beste aditz batzuek, ostera, hala nola gogoratu, konturatu, ohartu, oroitu eta horien antzekoek, z sintagmaren bidez adierazten dute barne argumentua (zertaz); eta egon oinarri duten zenbait aditz esapidek (adi egon, erne egon, zain egon...), en sintagmaren bidez (zeren).
|
|
|
Esate baterako: Ikusi egin behar... nola
|
joan
behar duen; Jakin egin behar... norentzat den; Ez da berdin... non edukitzeko den; Asko esan nahi du... nork esan duen. Gehienetan elkarrizketa gisako solasetan erabiltzen dira horrelakoak, baina bestelakoetan ere bai:
|
|
|
34.5.2.3d Baldintza irrealeko perpausean [tuko+ izan/* edun] alegiazko adizkia (etorriko balitz, ekarriko balu) erabiltzen denean, gehienetan ondore perpauseko adizkia ere era horretan eraikia da: Etorriko balitz, mesede ederra egingo liguke; Ekarriko balu, bila
|
joan
beharrik ez nuke izango. Esan beharra dago, bestalde, euskalki batzuetan alegiazko aldiko adizki sintetikoen erabilera ahuldu bezala egin dela, eta orduan, alegiazko laguntzailea duen [tuko+ izan/* edun] adizki analitikoak erabiltzen dituztela sintetikoen ordez, egoera aditzekin kontrafaktualak adieraziz:
|
|
|
a) bigarren sintagma ez da nahitaezkoa; isilik utz daiteke eta, hala ere, perpausa gramatikala izango da17: Gasteizen taberna ugari dago; Lotsagarria da nolako ilarak ikusten diren gaur Everestera igotzeko eta abar. b) Bata bestearen ondoan
|
joan
behar dute, nahitaez, bi sintagmek: * Gasteizen taberna ugari dago Arabako hiriburuan;* Barack Obama Hillary Clintonekin lehiatu zen hautagai izateko lehen presidente. c) Aposizio ez murrizgarrietan bi sintagmek hartu behar dute kasu marka edo postposizio atzizki bera:
|
|
|
P. Iturriaga). Mendeko perpausaren barnean, berriz, nola/ zelan hitzak, galdetzaile izateari utzi dionez, ez du aditzaren aurreaurrean
|
joan
beharrik. Perpausaren hasieran eman daiteke:
|
|
|
Honako hauek, adibidez: " Berandu da inoren etxera bisitan joateko eta, hortaz, badirudi ez nukeela
|
joan
behar, baina larri nabil eta joan egingo naiz, hala ere". Edo:
|
|
|
Parisen Eiffel dorrea eta zer ikusi zenuten?; Leirek eta nork sinatu zuten idatzia?; Iazko bidaian Chicagon eta non izan zineten? Ohart gaitezen galdetzailea daraman juntadura egiturak ez duela nahitaez perpausaren hasieran
|
joan
beharrik; baina nahitaezkoa da aditzaren aurretik joatea. Aditzarekiko komunztadurari dagokionez, hitz egiten ari denak dituen usteek eta juntaduraren baldintzek erabakitzen dute:
|
|
|
aditz forma sintetikoa duena eta analitikoa duena. Aditz forma sintetikoa bada, ez partikula ukatzaileak aditzaren aurretik eta horri atxikia
|
joan
behar du beti: Orduan behartasun hori ez da egitezkoa bakarrik, eskubidezkoa ere bada (Villasante).
|
|
|
25.3.3e Zenbait aditzekin eta predikaturekin aditz izena adlatiboan dago (joan, etorri bezalako mugimendu aditzak, lagundu (ekialdean), utzi (ekialdean), prest izan, lehiatu, deliberatu...): Aitaren ikustera
|
joan
behar dut; Honelako bati lotzera prest naiz; Hobeki ikastera berma zaitez. Mendebaldean, mugimendu aditzekin inesiboa erabiltzen da adlatiboaren ordez (§ 25.3.3c):
|
|
|
Ez bestela. Gainerako izenondo arruntek ez dute holako askatasunik, eta beti
|
joan
behar dute izenaren eskuinean: mutil koxkorra(* koxkor mutila), leiho handia(* handi leihoa) eta abar.
|
|
|
Errazena hau da: hartzen duzu Iruñeko irteera, eta bide nagusitik
|
joan
behar duzu Altsasu aldera... Hor ageri diren bi duzu horiek duzu arruntak izan daitezke, nolabait ere esateko, elkarrizketa batean hiztunaren aurrean dagoen pertsonari erreferentzia egiten diotenak, edo inpertsonalak ere izan daitezke, da aditzaren ordainak (hartzen da... joan behar da...).
|
|
|
hartzen duzu Iruñeko irteera, eta bide nagusitik joan behar duzu Altsasu aldera... Hor ageri diren bi duzu horiek duzu arruntak izan daitezke, nolabait ere esateko, elkarrizketa batean hiztunaren aurrean dagoen pertsonari erreferentzia egiten diotenak, edo inpertsonalak ere izan daitezke, da aditzaren ordainak (hartzen da...
|
joan
behar da...). Iruzkin batean norbaitek esan dezake, inori ere zuzendu gabe:
|
|
|
Hor haiz gure etxean, honenbertze egun honetan (Larzabal); Horrenbeste arriskuren erdian (Mitxelena); Hantxe bai loriatzen ginela gu hainbertze lagunekin (Larre). Gramatikari batzuek esan ohi dute nolabaiteko gradazioa dagoela eta horrek izenordainen parean
|
joan
behar duela (nik honenbeste; zuk horrenbeste; hark hainbeste). Baina hori ez da betetzen tradizioan.
|
|
|
26.6.1.3d Erdialdeko hizkera zenbaitek behar izan lokuzioa baliatzen dute etorkizuneko gertakariez mintzatzeko: Bihar kontzertura
|
joan
behar zara?; Bihar etxean bazkaldu behar al duzu. Noski, behar izan lokuzioa modalitate deontikoko forma nagusia izanik, hizkera hauetan, enuntziatuaren interpretazioa anbiguoa da askotan, baita denborazko adberbioa dagoenean ere:
|
|
|
Noski, behar izan lokuzioa modalitate deontikoko forma nagusia izanik, hizkera hauetan, enuntziatuaren interpretazioa anbiguoa da askotan, baita denborazko adberbioa dagoenean ere: Bihar
|
joan
behar al duzu basora, Lubis? (Atxaga).
|
|
|
Nondik esan duzu etorri dela? Nora esan dizute
|
joan
behar dugula? —, direla subjuntiboko perpausak —nork nahi duzue irabaz dezan/ irabaztea. Noiz esan diozue etor dadila/ etortzeko? — Zehar galderetan, ostera, ezinezkoa da aurreratze hori; horietan galde hitza, eta galdegaia oro har, mendeko aditzaren aurrean kokatzen da beti:
|
|
|
Ikus ditzagun adibide batzuk: Egun batez berria zabaldu zen Dachau ra
|
joan
behar genuela (Etxehandi); Senarra jakitun zegoen emazteak ez zuela irakurria Jules Verneren liburua (Zurutuza); Ziur da jakinaren gainean dagoela Martinekin duen harremanaren alderdi intimoenez (Saizarbitoria); Jakina naiz isil isilean lan egin duela (Jon Muñoz); Eta susmoa izan zen norbaitek debekatu ziola Luvinori entziklopedia erakustea (Elorriaga); Irudipena izan zuen alaba ez zela besteak ... Adibide horietan argi dago predikatu osoa dela gobernatzailea, eta ez izena edo adjektiboa bakarrik.
|
|
|
Azken adibide hori ez da gramatikala, baina instrumentala eskatzen duten zenbait aditzen osagarriak (ohartu, oroitu, ahaztu eta abar) (e) la menderagailu soilarekin joan daitezke: Berandu dela ohartu naiz; Medikuarenera
|
joan
behar dudala oroitu naiz oraintxe. Baina, gehienetan beste itzuli batzuetara jo behar dugu; adizki jokatugabeetara, esaterako:
|
|
|
Perpaus erlatiboetako sintagmak ezin ditugu nolanahi jarri, eta hurrenkera batzuk bakarrik onartzen dituzte, ez besteak. Perpaus horretan, esate baterako, aditzak amaieran
|
joan
behar du: [[Zuk sagarra kendu diozun] gizona] gure osaba da.
|
|
|
2.11d Esan ohi da aditz bakoitzak bere argumentu egitura duela (§ 23.3). Argumentu egitura honek esaten digu aditz jakin baten inguruan zer nolako osagaiak
|
joan
behar duten. Argumentu horiek, perpausean, sintagma gisa gauzatuko dira.
|
|
|
Horrela,* edozein arrain ak okerra da, baina arrain hauek, bost arrain, bost arrain hauek akatsik gabeak ditugu. Badira, halaber, batera
|
joan
behar dutenak ere: Herri bakoitz a begiratu behar da(* herri bakoitz); Liburu guzti ak irakurri ditugu(* liburu guzti), esaterako.
|
|
2022
|
|
|
Haatik, hitzarmenean hutsune bat agerian zegoen: ez zuen aipatzen Joan alargun gertatuz geroz Nafarroatik eta Nemoursetik
|
joan
behar zukeenik, bi lurralde horiek Karlos III.a erregeak ordenuz izendaturiko oinordekoari utziz. Eta Joan hutsune horretaz ongi baliatu zen Zuria zendu ondoren.
|