|
2003
|
|
|
Hau argi ikusten da, aipamen eskasak eta ez zehatzegiak egiten baitira testuetan (oso sakabanatuak normalean, informazio puntuala dagoelako); eta, askotan, daudenak antropologia edo etnografian oinarritzean, batzuetan zaila da muga kronologikoak zehaztea, eta zein garairi buruz ari zaizkizun hitz egiten
|
jakitea
(edo zein garairi dagokion informazio hori jakitea). Dena den, XIX. mendetik gehitu egiten da daukagun informazioa, eta, gainera, gaur egun irauten duten gozotegi famatua askoren sorrerarekin batera gertatu zen hori:
|
|
|
Hau argi ikusten da, aipamen eskasak eta ez zehatzegiak egiten baitira testuetan (oso sakabanatuak normalean, informazio puntuala dagoelako); eta, askotan, daudenak antropologia edo etnografian oinarritzean, batzuetan zaila da muga kronologikoak zehaztea, eta zein garairi buruz ari zaizkizun hitz egiten jakitea (edo zein garairi dagokion informazio hori
|
jakitea
). Dena den, XIX. mendetik gehitu egiten da daukagun informazioa, eta, gainera, gaur egun irauten duten gozotegi famatua askoren sorrerarekin batera gertatu zen hori:
|
|
2004
|
|
|
ikasgaiaren dekretuak, beste edozein historia ikasgaitan agertu ohi diren antzeko prozeduren lanketa proposatzen du: iturrien analisia, testu iruzkinak, teknologia berrien erabilera, datuak azaltzen
|
jakitea
... Helburu teoriko gisa egokiak dira, nahiz batzutan 16 urteko ikasle baten gaitasunak kontuan izanik gehiegizkoak ere badiren(, zuzeneko eta zeharkako iturri historikoak bildu, erabili, aztertu, hipotesiak planteatu eta ondorioak atera dituzte?:
|
|
|
Hala ere, prozeduren inguruko azalpen atala teorikoegia da. Jarduera konkretu gisa ardatz kronologikoak egitea, mapa kontzeptualak osatzea, mapa historikoak interpretatzen
|
jakitea
, testu iruzkinak egitea, mahai inguruak antolatzea, irteerak prestatzea eta halakoak aipatzen dira. Baina oraindik ere modu orokorregian.
|
|
|
Eta zentzu horretan euskal subjektu historikoa lehenik zehatzago definitzeko saioa eskertuko nion (nik I.1 atalean proposatu dudan erako zerbaiten bere bertsioa), eta behin hori egindakoan planteatuko nuke Europakoa gehitzea. Bestela euskal subjektuaren definizio inplizituekin jokatzen da, abiapuntu gisa hobeto zehaztea komeni direnak, nahiz gero praktikaren orduan ez izan ezinbestekoa haiek orpoz orpo segitzea (azken finean euskal historian, adibidez 1598an, zer gertatu zen kontatzeko ez da nahitanahiezkoa justu justu
|
jakitea
zeintzuk diren zure subjektuaren muga argiro zedarrituak, ziurrenik Euskal Herritik Parisko gertakarietara jauzi egin baituzu, eta handik Poloniara eta ondoren Nafarroa Beherera, etab. Baina horrek ez du kentzen abiapuntuan behintzat subjektua ondo definituta edukitzeko komenientzia).
|
|
|
Adibidez euskaldun hitzak printzipioz, euskaradun? pertsonei egiten badie ere erreferentzia, hedaduraz zazpi probintzietako biztanle guztietara zabal daiteke (are arrazoi handiagoz non sarri ezinezkoa den iraganeko pertsonen hizkuntza zein zen
|
jakitea
, eta beraz zentzu gutxi luke irizpide linguistiko zurrun baten arabera mugatzeak ikergaia). Halaber, euskal lurraldetasun erreferentea zazpi probintziak badira ere, ez da ahaztu behar iraganean mugak ez zirela beti berdinak izan eta beraz malgutasunez ulertu behar direla.
|
|
2006
|
|
|
117 urteen arteko 30 enperadoreen biografiak biltzen dira aipatutako obran. Liburu garrantzitsu eta konplexua da; politika, gizartea, etab. nahasten ditu eta zaila da
|
jakitea
zer gertatu zen benetan eta zer asmatu zuten autoreek.
|
|
|
Kanpotarren domeinuaren aurretik, nahiko erraza zen lan hau betetzera heltzea: hezkuntza ona izatea, idazten eta irakurtzen
|
jakitea
, inskribu ofizialen hizkuntza ulertzea eta Estatuaren norakoak ezagutzea nahikoa zen. Erregea egiptiarra izateari utzi zionean eta greziarrak kargua hartu zutenean egoera okertu zen.
|
|
2009
|
|
|
Eta aberriaren oroitzapenak esan nahi du, batez ere, familiaren osasunaz eta senide edo lagunez
|
jakitea
, baita etxe edo aitaren ondasunen egoeraz ere, eta hildako ezagunen berri izatea, besteak beste: –el estado de esa tierra y de los parientes que an quedado y de las gerras el estado que al presente tienen(...) no será mucho que deseemos saber nuebas de una patria tan amada?.
|
|
2014
|
|
|
Jakina, auzo bakoitzeko biztanleak bere hizkuntza propioan mintzo ziren, juduak yiddishez eta alemanak alemanez. Gogora dezagun testu hori 1929an idatzia dela, eta orduan oso zaila zela
|
jakitea
handik gutxira gertatuko zen tragedia bikoitza: lehenengo Hitler pasatu zen, judu guztiak deportatuz (eta ondoren gas ganberatan hilez) eta ondoren Stalin pasatu zen, aleman guztiak deportatuz Siberiara, non konzentrazio zelaietan hil ziren asko eta asko.
|
|
2015
|
|
|
Lan horietan guztietan, gutxi dira azaltzen diren izenak; alderdiko burukide gorenenenak eta prentsako lehen orrialdeetan iritzi artikuluak idazten zituzten idazleenak dira usu. Nekeza zen
|
jakitea
EBBko kideen izenak El Pendulo patriótico argitaratu arte, are zailagoa erki (lurralde) zuzendaritzako buruzagienak eta ia ezinezkoa Uri Buru Batzarretakoak zein ziren zehaztea; zer esanik ez, bazkide arruntei edo jarraitzaile apalei erreparatzen baldin badiegu. Honako lan honen orrialdeetan, hain zuzen, miaketa horren emaitzen zati bat dago.
|
|
2018
|
|
|
Horren arabera, familia batzuetan, neba arreba zaharrenak bakarrik zirela euskaldunak ikusi dugu; era berean, familia batzuek besteek baino geroago galdu zuten euskara, logikoa denez. Baina ohikoa izan zen familia berean kide batzuek euskaraz
|
jakitea
eta beste batzuek ez.
|
|
|
Hala ere, adin guztietako erdaldun elebakarrak agertzen dira erroldan, baina kasu batzuk susmagarri samarrak iruditzen zaizkigu. Adibidez, ez dugu uste 1855ean jaiotako etorkin gipuzkoar baten semeak euskararik ez
|
jakitea
oso arrunta izango zenik Baranbion. Gure ustez, posible da Bilbon urte asko eman eta gero hizkuntza ahaztu izana edo trakets aritzea eta, horregatik, ez zekiela esatea; bestalde, agian, euskarari buruzko aurreiritziekin lotuta egon zitekeen euskalduntasuna ukatzea.
|
|
|
Itzultzaile elebiduna, Juan José Lezameta, herrian bertan jaiotakoa, guztiz, autoktonoa?, eta ospetsua herritarren artean. Horregatik suposatzen dugu eskolara joana izango zela, eta testuinguru horretan ez da arraroa gaztelania
|
jakitea
. Lehen hizkuntza izango zuen euskara.
|
|
|
Araban ere XVIII. mendean zehar atzerakada handia egin zuen euskarak, eta pentsatzekoa da arrazoiak ez zirela oso desberdinak izango Aiaraldean. Lehenengo eta behin, gaztelania
|
jakitea
ezinbestekoa zen erreinuko administrazioko edozein arlotan lan egiteko, armadan karrera egiteko, merkataritzan arrakasta izateko, Ameriketan nabarmentzeko eta abarretarako. Horregatik, batez ere gaztelania ikastera joaten ziren eskolara, baina ama hizkuntza baztertu gabe.
|
|
|
XVIII. mendean, ugaldu egin ziren eskolak Araban, eta askotan debekatuta eta zigortuta zegoen euskaraz hitz egitea. Hala ere, kontuan hartu behar dugu Probintziak eta herriek kudeatzen zituztela eskolak; gainera, onartuta zegoen gaztelaniaren posizio menderatzailea, gaztelania
|
jakitea
mesedegarria zelakoan etxetik kanpo bizimodua bilatzeko, eta testuinguru horretan, gurasoek euskaraz egiten jarraituko zuten eta seme alabek gaztelaniaz hitz egingo zuten. Bestalde, errege bideak eta hiribilduek oso eragin handia izango zuten euskararen galeran (Ulibarri, 2015:
|
|
|
Azkenean, Gregorio Arana fraidea, Durangoko agustindarren komentuko erlijiosoa, hautatu zuten haren lekua betetzeko. Beraz, euskara
|
jakitea
derrigorrezkoa zen Baranbioko apaiza izateko. Horregatik pentsa dezakegu Aldama benefizioduna ere, 1772an Amurrioko Aldama auzoan jaioa, euskalduna izango zela.
|
|
|
Geroago esan zuten Manuel Isasi presbitero orozkoarra prest zegoela elizako benefizioduna izateko, euskalduna zelako9 Dokumentu horretan, behin eta berriro azpimarratzen da ezinbesteko baldintza zela euskara
|
jakitea
benefizioaren zerbitzuan aritzeko; hortik ondorioztatzen da apaiz erdaldun bat ez zela bere lana behar bezala egiteko gai, Baranbioko eliztarrek ez zekitelako gaztelaniarik.
|
|
2022
|
|
|
Gaia komandantearekin komentatzen ari denean Aramendiak hurrengo hau esaten du: " Ez litzateke komenigarria izango inork hau
|
jakitea
" (De la Iglesia, 1983: 1:02:27).
|