|
2000
|
|
|
Edukitza izan ohi da lehena eta luzaroan ere bakarra, gizakien egoera zibila frogatzeko. Hura senar edo seme alabatzat zen hartua, agerian bizi zelako, molde batera edo bestera, familia
|
jakin
batean. Idazkeraren aurkikuntzatik oro da aldatu:
|
|
|
Portalisen atariko hitzaldi hori euskaratzea lan nekeza dela ezin aitzi... ondo egin nahi izanez gero. Garai baten isla dira horren pentsamendua eta horren esanak, Frantziako Iraultzak une
|
jakin
batean asmatu zuen hizkera berriaren adierazle. Patrie, peuple, nation, cite, citoyen... eta abarrek esangura bestelakotsua hartzen dute giro horretan.
|
|
|
Lehenengo eta behin, zientzia termino horietaz beterik agertzen delako; ‘bero’, ‘indar’, ‘masa’ eta antzeko terminoak, berez, baldintza zehatz eta egokietan ematen diren gertakari, erregulartasun eta portaeren adierazpenak baitira. Termino hauek perpaus batzuen barne adierazten dira, eta perpaus horiek objektu batzuek, baldintza batzuk direla-eta, era
|
jakin
batean jokatzen dutela adierazten dute. Vienako Zirkuluaren ikusmoldeak, eta harrezkero ikusmolde estandarrak, ‘x objektua disolbagarria da’ bezalako enuntziatu bat ‘x uretan sartzen bada, orduan x disolbatuko da’ behaketazko enuntziatu batera murriztu zitekeela uste zuen.
|
|
|
Egiaz, zentzu erlatiboan, ona hitzak aurretik erabakitako maila bat eskuratzea esan nahi du soilik. Horrela, gizon hau pianojole ona dela esaten dugunean, esan nahi dugu trebezia maila
|
jakin
batez zailtasun maila jakin bateko piezak jo ditzakeela. Eta, era berean, katarroa ez hartzea niretzat garrantzitsua dela badiot, esan nahi dut nik katarroa hartzeak nire bizitzan hainbat ondorio deskribagarri sortzen dituela; eta esaten badut hau errepide zuzena dela, esan nahi dut hau errepide zuzena dela helburu baten arabera.
|
|
|
Egiaz, zentzu erlatiboan, ona hitzak aurretik erabakitako maila bat eskuratzea esan nahi du soilik. Horrela, gizon hau pianojole ona dela esaten dugunean, esan nahi dugu trebezia maila jakin batez zailtasun maila
|
jakin
bateko piezak jo ditzakeela. Eta, era berean, katarroa ez hartzea niretzat garrantzitsua dela badiot, esan nahi dut nik katarroa hartzeak nire bizitzan hainbat ondorio deskribagarri sortzen dituela; eta esaten badut hau errepide zuzena dela, esan nahi dut hau errepide zuzena dela helburu baten arabera.
|
|
|
" Joko" hitzaren adibidearekin argitu zuen arazo hau. Honi dagokionez, esan zuen, alde batetik, (1) joko guztien artean zerbait komuna izan arren, horrek ez duela inplikatzen, joko
|
jakin
bati" joko" deitzen diogunean, esan nahi duguna hori denik, eta, beste aldetik, (2) hain desberdinak diren ekintzei" joko" deitzeko arrazoiak ez duela izan behar horien guztien artean zerbait komuna dagoenik, baizik eta erabilera batetik bestera igarotzeko" mailaz mailako iragaite" bat dagoela, sailaren bi muturren artean ezer komunik izan ez arren. Bazirudien" eder" hitzaren gure erabilera desberdinetan ezer komunik ez dagoelakoan zegoela," hamaika joko desberdinetan" erabiltzen dugula esanez —adibidez, aurpegi baten edertasuna eta aulki baten edertasuna, edo lore batena, edo liburu koadernaketa batena, desberdinak direla—.
|
|
|
Gehitu zuenez, espazio antolaketa
|
jakin
baten kolore bereziak ez dira" sintoma" hutsak sintoma hauek dituenak ere" ederra izatea" deitzen dugun kualitatea baduela esateko. Hau gertatuko litzateke" eder" hitzaren bidez esan nahi izango bagenu, kasu," urdaileko mina sortzen duela"; kasu horretan esperientziaz ikasi ahal izango genuke halako antolaketak beti urdaileko mina sortzen duenentz.
|
|
|
" Ederraren" esanahia" atsegina" dela baieztatzen duen tesi zehatzaren kontra esan zuen antzezlan
|
jakin
batera joateari ezetz esan geniezaiokeela hurrengo arrazoiagatik: " Ezin dut bere handitasuna jasan"; kasu honetan desatsegina da, atsegina izan beharrean.
|
|
|
Esan zuen Estetika arrazoiak ematen saiatzen dela: adibidez, poema bateko leku
|
jakin
batean hitz hau beste haren ordez jartzeko, edo musika lan bateko leku jakin batean esaldi musikal hau beste haren ordez jartzeko. Brahmsen Laugarren Sinfonia bi akorde erabiliz irekitzeko Joachimen proposamena arbuiatzeko haren arrazoia ez zen horrek ez lukeela emango berak nahi zuen hunkipena, baizik eta halako zerbait:
|
|
|
Esan zuen Estetika arrazoiak ematen saiatzen dela: adibidez, poema bateko leku jakin batean hitz hau beste haren ordez jartzeko, edo musika lan bateko leku
|
jakin
batean esaldi musikal hau beste haren ordez jartzeko. Brahmsen Laugarren Sinfonia bi akorde erabiliz irekitzeko Joachimen proposamena arbuiatzeko haren arrazoia ez zen horrek ez lukeela emango berak nahi zuen hunkipena, baizik eta halako zerbait:
|
|
|
Frazerren Urrezko abarra liburuari dagokionez, azpimarratu nahi zituen puntu nagusiak hurrengo hirurak ziren, nire ustez: (1) hutsegitea zela suposatzea" arrazoi" bat —" zioaren" zentzuan— besterik ez zela jendea ekintza
|
jakin
bat egitera eramaten zuena —suposatzea" zio bat" zela, eta" hau zio a zela" — Hutsegite mota honen argibide gisa eman zuen Frazerrek magiaz mintzatzean esaten duena, hau da, jende primitiboak norbaiten irudia sastatzean halako pertsonari min eman diola sinesten duela. Esan zuen jende primitiboak ez duela beti" sineskeria sasizientifiko hau", agian batzuetan hala izan arren:
|
|
|
badirudi Siegfriedek Brunhilde lehenagotik ikusi duela. Garbi dago orduan ohiturari sakontasuna ematen dionak gizaki bat erretzearekin lotura duela20 Jai
|
jakin
batean gizakien gainean zaldizkoarena egitea ohitura izango balitz (zaldiko jokoan bezala), ez genuke hemen ezer ikusiko garraiobide bat baino, zaldiaren gaineko zaldizkoa bezala. Baina, jakingo bagenu herri askotan ohitura izan dela, adibidez, zaldiz ibiltzeko esklaboak erabiltzea eta, esklaboak zalditzat hartuz, jaialdi batzuk ospatzea, orduan gaur egungo kalterik gabeko ohituran zerbait sakonagoa eta arriskutsuagoa ikusiko genuke.
|
|
|
Atseginaldia amaitzerakoan, jaiaren buru egiten zuen pertsonak arrautzopil handia egiten zuen, ertzetan txigortua, am bonnach bela tine zeritzana —hots, Beltaneko opila— Puska asko egiten ziren, eta handikiro banatzen bildutako guztien artean. Puska
|
jakin
bat hartzen zuenari cailleach bela tine deitzen zioten, hots, Beltaneko carline a, lotsabide handiko izena. Hura jakiten zenean, bildutako batzuek hari heldu eta sutara botako zutelakoa egiten zuten; baina gehienak tartean jarri eta erreskatatu egiten zuten.
|
|
2001
|
|
|
Alde batetik, ardatz biologikoa dago: denboran zehar irauteko, gizarteari beharrezkoa zaio sexu eta belaunaldi ezberdinen arteko proportzio egokia gordeko duen banako kopuru
|
jakin
bat bere baitan biltzea. Populazio aldaketek, bat batekoak direnean batez ere (epidemiak, boomak), gizartearen gainerako azpisistemengan (erlazio pertsonalak barne) eragin latzak izaten dituzte.
|
|
|
Baina munduan guk aurkitu ditzakegun errealitate motak edozein direla ere, errealitate oro bi osagairen ondorio da. Batetik, pentsalari edo gizakiek asmatu ez duten muin
|
jakin
bat, itxuragabea, mugagabea, sortzailea, etengabe irakiten egonik bere baitatik errealitate berriak sortuz gainezka egiteko joera duena; mugagabea da, bai handirantz (infiniturantz) bai txikirantz (infinitesimorantz). Baina honek, beste gabe, ez du mundua den gisakoa azaltzen, ezin izango baititugu udareondo eta sagarrondo bat bereiztu, gizon eta emakumea ezberdindu, edo hegaztia eta narrastia.
|
|
|
Gure munduko errealitate orok forma
|
jakin
bat du, hau da, mugatuak eta mugagabeak osaturikoa da. Ondorioz, errealitate hauetako bakoitza bere buruarekin barne borrokan dago, bi printzipio hauetako bakoitzak bere baitako ahalmenak osoki gauzatzeko joera baitu.
|
|
|
Ideiak, ordea, kategoriak baino askoz urrunago daude errealitate objektibotik; izan ere, ezin da haiek ‘in concreto’ errepresentaraziko lituzkeen ezein agerpen aurkitu. Osotasun
|
jakin
bat barnebiltzen dute eta bertara ez da ezein ezagutza enpiriko ahalgarririk iristen, eta arrazoimenak hor batasun sistematiko bat soilik du buruan, eta enpirikoki ahalgarria den batasun hau berari hurbiltzen saiatzen da, inoiz osorik lortu gabe (A567/ B595 (E449)).
|
|
|
Judizio bakoitzak kantitate bat izan behar du. Zuhaitzez ari bagara, orduan zuhaitz oroz, batzuez edo zuhaitz
|
jakin
batez arituko gara. Hortik judizioa orokorra, berezia edo banakakoa izatea.
|
|
|
Izan ere, begiespen
|
jakin
batean emanak diren errepresentazio anizkunak ez lirateke osotara nire errepresentazioak izango, baldin eta osotara autokontzientzia bati ez balitzaizkio egokituko, h. d., nire errepresentazio gisa autokontzientzia orokor batean bildu ahal izateko baldintza bakarra bete behar dute halabeharrez, zeren bestela ez bailirateke nireak izango inolaz ere (B132 (E133)).
|
|
|
Espazioan zerbait ezagutzeko, lerro bat, adibidez, hau marraztu egin behar da, eta, beraz, sintetikoki aniztasun
|
jakin
baten batasuna sortu behar da; eta ekintza horren batasuna aldi berean kontzientziaren batasuna izango da, eta horrela eraikitzen da eta ezagutzen da objektu bat, espazio determinatu bat. Eta honela lehenengoz apertzepzioaren jatorrizko batasunak ezagutzaren benetako objektuak eratzen ditu.
|
|
2002
|
|
|
Neurri hauek guztiak eraginkorrak izango badira, ezinbestean jakinarazi ditu enpresaburuak bolada
|
jakin
baterako prestatu dituen aurrekontu eta egitasmo guztiak. Hitz bitan esateko, beharrezkoa da enpresaburuak espetxearen historia moduko bat noizean behin argitaratzea.
|
|
|
Gizaki kopuru
|
jakin
bati gerta dakiokeenaren jabe izatera heltzeko modua aurkituko bagenu; haiengan eragin nahi den inpresioa lortzeko, aurkituko bagenu, halaber, gizaki horien inguruan jazotzen den guztiaz jakitun izateko modua; gizaki horien ekintzak zein beren arteko loturak, beren bizi gorabeherak oro, estu lotzeko modua aurkituko bagenu, ezerk ez liguke ihes egingo, ezerk ez lioke kontra egingo bilatzen den efe... Bistan da, halakorik ezer aurkituko bagenu, gobernuek helburu larrienak erdiesteko erabiliko luketen tresna ezin indartsu eta baliagarriagoa litzatekeela hori.
|
|
2003
|
|
|
Ezkontza bidezko lotura hori kontuan hartuta, legeek debekatu egin dute ezkontza ahaideak ezkontzea, zuzeneko lerroan gradu guztietan, eta alboko lerroan gradu
|
jakin
bateraino bakarrik. Oinarri bera dute tutore kargurako deia egiten duten legeak, alderdien ezkontza ahaide diren epaile eta lekukoak baztertzen dituztenak eta horien antzekoak.
|
|
|
Bigarren legeak baztertu egiten du elkarrekikotasuna, eta guztiok behartzen gaitu guztiok maitatzera, bai maite gaituztenak, bai gorrotatzen gaituztenak. Adiskidetasuna, aitzitik, elkarrekikotasunean oinarritzen da, eta, horregatik, ez du subjektu
|
jakin
bat behartzen, bi pertsonaren araberakoa delako. Horregatik, adiskidetasunak ezin du betebeharrik eratu pertsona batentzat bakarrik.
|
|
|
3 Egia da adiskidetasuna ez zaiola pertsona
|
jakin
bati ezartzen. Hala eta guztiz ere, horrek ez du esan nahi bigarren legearen ondorioa ez denik.
|
|
|
Orduko hizkeraz hornitua, eta frantses hizkuntzaren aldi klasikoan burutua eta kokatua. Horren mezua ohargarri egin nahi izan diogu egungo euskal irakurleari, garai
|
jakin
bateko filosofia juridikoaren adierazle eta geroko eraginaren iragarle.
|
|
|
Bestalde, bakartasun metodologikoaren asmoa baztertu duen zientzia bat ez da dagoeneko batasun independente eta autonomoa, eta konbinaketa ezberdin askotan irakats daiteke (mitoa eta kosmologia modernoa izan liteke konbinaketa horietako bat). Jakina, lanbide guztiek dute bertan dihardutenak modu berezi batez trebatuta egon daitezen eskatzeko eskubidea, eta ideologia
|
jakin
baten onarpena ere eska dezakete. (Niri dagokidanez, gaiak elkarren artean gero eta antzekoagoak izateraino aizuntzearen aurka daudenen artean kokatzen dut neure burua:
|
|
|
Eszeptikoak edo ikuspuntu oro era berean ontzat, edo era berean txartzat, jotzen du, edo halako judizioak egiteari guztiz uko egiten dio; anarkista epistemologikoak, aldiz, ez dauka eragozpenik baieztapen hutsal edo laidogarriena defendatzeko. Anarkista politikoak bizimodu
|
jakin
bat suntsitu nahi du; anarkista epistemologikoak, aldiz, hura defendatu nahi izan dezake, ez baitu inolako erakunde edo ideologiarekiko ez biziarteko leialtasunik ezta biziarteko higuinik ere. Dadaistak bezala (haren antza du alderdi askotan)," ez soilik ez dauka programarik, programa guztien aurka dago" (Hans Richter, Dada:
|
|
|
Onartzen du indarrean dauden metodologiek tupust egiten dutela zientzi jarduerarekin, baina uste du badaudela arauak, zientziari bere ibilbidea egiten jarraitzea ahalbidetzeko bezain liberalak direnak eta, hala ere, arrazoimenari bizirauten uzteko bezain substantzialak. Arau horiek ikerkuntza programei aplikatzen zaizkie, eta ez banako teoriei; programa batek denbora tarte batean zehar duen bilakaera juzgatzen dute, eta ez une
|
jakin
bateko bere eitea; eta bilakaera hori juzgatzen dute teoria lehiakideen bilakaerarekin alderatuz, eta ez bere horretan bakarrik. Ikerkuntza programa bati ‘aurrerakoia’ deitzen zaio ondorengo ikerketek onesten dituzten aurresateak egiten baditu eta horrela gertakari berrien aurkikuntzara eramaten badu.
|
|
|
" Beste zerbait" horren zati bat da paradigmaren berezkotasuna deituko dudana. Edozein unetan espezialitate
|
jakin
bateko profesionalek hainbat eta hainbat klasiko ezagutu ditzakete, horietako batzuk —Ptolomeo eta Kopernikoren edo Newton eta Descartesen obrak, esaterako— neurri handi batean elkarren artean bateraezinak. Baina talde horrek berak, paradigmaren bat izatekotan, soilik bat eta bakarra izan dezake.
|
|
|
Hainbat eskola eta azpieskola lehiakideen existentzia onartzera behartuta gaude: bakoitzari metafisika korpuskularraren aldaera
|
jakin
batekin (cartesiar ala newtondarrarekin) duen erlaziotik datorkio indarra, eta bakoitzak bere teoriak hobeki azal zezakeen fenomeno elektrikoen multzo jakin hori nabarmentzen du. Beste behaketak ad hoc eko lanketen bidez jorratu zituzten edo etorkizuneko ikerketetan ebatzi beharreko arazo gisa geratu.5
|
|
|
Ahaleginik gehienak, batik bat paradigmaren garapenaren hastapenetan, hura eratzera bideratzen dira, jatorrizko formulazioa ezinbestean zehaztugabea zen eremuei zehaztasun handiagoa eskainiz. Adibidez, elektrizitatea fluido bat zela jakinik, non partikula banakoek distantzia
|
jakin
batera elkar eragiten duten, Franklinen ondoko elektrizitatearen ikertzaileak partikula elektrikoen arteko indarraren lege kuantitatiboa ezartzen saiatu ahal izan ziren. Beste ikertzaile batzuk txinpart elektrikoaren, elektroskopioaren desbideratzearen, elektrizitate kopuruaren eta eroalearen konfigurazioaren arteko elkarren menpekotasuna bilatzen ahalegindu ahal izan ziren.
|
|
|
Baina azken modu horretara ebatzezinak gertatu ziren. Erakarpen eta aldarapen elektrikoak eflubio terminotan deskribatu zituzten pertsonek indar horiek neurtzen saiatu ziren balantza bateko plater baten azpian distantzia
|
jakin
batera disko kargatu bat jarriz. Egoera horretan ez zen emaitza kontsistente eta interpretagarririk atera.
|
|
|
Egoera horretan ez zen emaitza kontsistente eta interpretagarririk atera. Arrakastaren aurretiazko baldintza, hain zuzen, ekintza elektrikoa distantzia
|
jakin
batera dauden partikula batzuen arteko grabitazioaren antzeko ekintza batera murrizten zuen paradigma izan zen. Franklinen ondoren, elektrizitatearen ikertzaileek ekintza elektrikoa zentzu horretan ulertu zuten; Coulombek zein Cavendishek horren arabera diseinatu zituzten beren aparatuak.
|
|
|
Azkenik, bi kasu horietan eta gainerako guztietan, paradigmarekiko konpromisoa ezinbestekoa izan zen besterik gabe motibazio egokiak mantentzeko. Nork diseinatu eta eraikiko zituen aparatu landuak xede berezi batekin, nork xahutuko zituen hilabeteak eta hilabeteak ekuazio diferentzial
|
jakin
bat ebatzi nahian, ahalegin horiek, arrakasta lortuz gero, aurreikusitako fruitua emango zutela guztiz bermatuta eduki gabe?
|
|
|
Bere heziketaldian, arazo eta auzi desberdin askori irtenbidea emateko balio dioten hizkuntza eta teknika berezi batzuekin ohitzen da zientzialaria, horiek bere gain eragina duten bakarrak ez izan arren. Izan ere, zientzialariak bere aurrean gertatzen diren fenomenoak ulertzeko modu bereziak ditu, paradigmaren araberakoak, errealitatea era zientifiko
|
jakin
batean ikusten ikasi arte. Hori dela eta, bere komunitateko beste zientzialariekin komunean dituen ezagutzaren hainbat postulatu, uste eta ohitura intelektualak onartzen ditu.
|
|
2004
|
|
|
Arrazoi sendoak egonda ere ez litzateke oso zentzuzkoa izango gure etxe parean dagoen mendiaren edo gure besoaren existentziaz zalantza egitea; ea nor doan hortik zehar esanez bere gorputza ez dela bere gorputza edo, beharbada, berak ez duela existentzia fisikorik. Zalantzan jar dezakegu ingurukoen artean berrehun edo bostehun metrora dagoen pertsona gure ezagun
|
jakin
bat den ala ez, baina ea nork jarraitzen duen gauza bera esaten behin gure parera heldu dela: " itsua hago ala?", entzungo dugu berehala erantzun modura, handiagoren bat ez bada.
|
|
|
hots, Ni pentsatzen diharduen zerbait naizela. Ez naiz bekatuak egiten dituen zerbait, ezta oinazezko mundu fisikoa jasaten duen inor ere, ez naiz gizartean edo gizarte
|
jakin
batean bizi den inor, ezta ezaugarri edo mugatasun fisiko batzuk pairatzen dituenik ere; pentsatzen duen norbait naiz, besterik ez. Gaur egungo komunikazioak eskatzen duen era xinple xinplean adierazita, ia slogan baten gisara, ideia hori ezarri egin da eta ia zalantzaezinak diren horietakoa bihurtu da.
|
|
|
Baina bada, bestalde, beste eztabaida bide bat arau honi buruz hausnarketa egitean. Modu estuan ulertuko bagenu, argitasunaren eta bakuntasunaren aldarrikapen horrek arrazoimenaren adiera
|
jakin
bat biltzen du, bera ikuspegi matematiko formal hutsera murrizten duena. Ikuspegi honetatik arrazoimena ingurunetik erabat banandua bezala ulertu litzateke; ez lukete inolako eraginik izango bere jaiotzan eta garapenean ez baldintzatzaile materialek ezta gizartekoek ere.
|
|
|
Monadarengan islatzen diren ideia horiek guztiak kontzientzia maila ezberdinean agertuko zaizkio adimenari, baina horrek ez du esan nahi gure buruan era argi eta bereizian gaurkotuak ez dauden ideiak arrazoizkoak ez direnik. Kontzientzia maila ezberdinak egongo dira gure buruan, une
|
jakin
batean ideia batzuetara helduko gara eta ez beste batzuetara, baina, edozein kasutan, ideia guztiak izango dira eskuragarriak adimen guztientzat. Leibnizen ikuspegi hau kontuan hartuz gero, Descartesen arau nagusiaren balioa ezerezean geratuko litzateke, ez litzatekeelako beharrezkoa izango argitasun eta bereizitasun hori ideia bat arrazoizkoa dela defenditzeko.
|
|
|
Dakusagunez, proposatzen dugun ikuspegi eta azterbidetik ez dugu zertan etika prezeptibo batera jo behar etikaren zinezko oinarriak finkatzeko, ez eta munduikuskera
|
jakin
batera ere. Gizakiaren egitura antropologiko eta existentziala ongi ezagutzea nahikoa dateke pertsonaren egitura etikoaren berri eta argi emateko, baldin eta gizakia —banaka zein gizadi osoa hartuta— ez badugu bere baitan itxiriko errealitate autoimmanente bat bezala kontsideratzen.
|
|
|
Baina orduan izen horiek perpausak direlako hartzen dute zentzu jakin eta zehatz bat, izen perpaus horiek adierazten dutena, hain justu ere; ez dira, beraz, izen aipamen soilak. Laburbilduz eta beste era batean esanda, izenek testuinguru
|
jakin
bat behar dute esanahi argirik eta zehatzik izango badute; perpausa dute testuinguru hori. " Perpausak soilik du zentzurik (Sinn); perpausaren testuinguruan (Zusammenhang) soilik du izen batek esanahirik (Bedeutung)" (3.3).
|
|
|
‘Presoak etxera! ’ perpausak zentzu argirik duen bezala, nekez uka dakieke zentzurik ‘preso (ak) ’ eta ‘etxe (ra) ’ izenei. ‘Preso’ eta ‘etxe’ izenek ohiko esanahi edo denotazio objektiboa (baina ba ote dago objektu absoluturik, hots zentzurik gabeko denotazio absoluturik?) izan arren, badute testuinguru honetan zentzu
|
jakin
bat, perpausaren zentzuak izenen zentzua eragiten (‘ kutsatzen ’) baitu.
|
|
|
Izatea (da na) modu anitzetan esaten den bezala, hitzek ere modu ezberdinez adierazten dituzte. Zientziak modu
|
jakin
batean erabiltzen ditu hitzak, gertakarien" ontziak" bailiran. " Gure hitzak, zientziaren baitan bezala erabilita, esanahia eta zentzua, esanahi eta zentzu naturalak, eraman eta edukitzeko ontziak baino ez dira" (59).
|
|
|
Cencillok honako ezaugarri hauek eskatzen dizkio jakintza bati zientzia estatutua erdiets dezan: a) jakintza errigurosoa eta kontrolagarria(" fidagarria"), b) metodo jakin eta egiaztagarri batzuk, c) formalizazio modeliko bat (ez baitezpada matematikoa), d) errealitate esparru
|
jakin
baten orotaratze sistematiko eta erreferentzial bat (erlazioak detektatuz edota ezarriz) jomuga harturik, e) behaketa enpiriko kontrastatuetan oinarrituz. (Ibidem)
|
|
|
Giza jokabideak gizatasunaren errealizatzaile diren aldetik aztertzeak esan nahi du etikak giza jokabideen dimentsio espezifiko bat hartzen duela aztergai: portaera
|
jakin
batek (edo batzuek) subjektuaren gizatasunari begira —eta gizatasuna bere osoan hartuta— izan dezakeen balio errealizatzailea (gizatiartzailea edo desgizatiartzailea) determinatzen eta ahal delarik neurtzen duena, hain zuzen ere.
|
|
|
Generikoki giza egintzak eta jokabideak ditugu behaketa iturri nagusia, definizioan azaldu dugunez. Baina egintza eta jokabide espezifiko horietako bakoitza testuinguru
|
jakin
batean suertatzen da beti, eta berau jakin gabe ezin daiteke bere etikotasuna ezaugarritu ez neurtu. Beraz, egintzen eta jokabideen testuinguru osoa behaketa formal eta metodiko baten galbahetik iragazi behar dugu.
|
|
|
Filosofoek eta zientzialariek umildade handiagoa behar lukete; beren mugak ongi jakin eta aitortu behar lituzkete, dogmatismoan edo alferreko (zentzugabeko) eszeptizismoan erori nahi ez badute. Izan ere, Wittgensteinek terapia epistemologiko bat aldarrikatzen du eta metodo
|
jakin
bat proposatzen digu horretarako: " Hauxe litzateke bereziki filosofiaren metodo zuzena:
|
|
|
Idealismoa nola eszeptizismoa iraultza eta terapia epistemologiko baten beharrean daude. (Neo) positibismoak metafisikaren heriotza aldarrikatu zuen, baina Wittgensteinek metafisika
|
jakin
baten kontra dihardu bakarrik. Hizkuntzaren mugak ezagutu eta aitortu nahi ez dituen metafisikaren aurka, hain zuzen ere.
|
|
|
Benveniste, Jakobson, Martinet, Ducrot ek eta bestek irekitako bidetik abiatuz gero argi asko egin daiteke honetaz guztiaz. k) Ariketa sintagmatiko funtsezkoena predikazioa da, diosku Jakobsonek. Dakigunez, sintagma da funtzio sintaktiko
|
jakin
bat duen hitz multzoa. Badaiteke hitz bakarreko sintagma izatea.
|
|
|
dentsitate etikoa, dentsitate existentziala. Munduaren eta bere buruaren aitzinean aurkitzen da gizakia, hartaz eta bere buruaz arduratu beharrez eta, aldi berean, ardura horri edota ardura mota edo maila
|
jakin
bati uko egin diezaiokeela jakitun. Bere askatasunaren kontzientziak arduraren kontzientzia nabarmentzen du; eta alderantziz.
|
|
|
Kontzeptzio instituzional honen arabera," gertaera moralak ez dira beren baitan oinarritzen diren gertaerak, dela mundu fisikoan, dela mundu ikusezin eta metafisiko batean, kognitibismoak uste duen bezala, gertaera psikiko subjektiboak ere ez diren bezala, emotibismo deskriptiboak uste duenaren kontra,... baizik eta zerbait sozial dira funtsean, hau da, gizakiek sortutako instituzio bat" (162; azpimarrak gureak dira). Ikusmolde honetan oinarriturik, Kanten agindu kategorikoa postulatzen du axioma normatibo gisa, garbiro aitortuz bizitzeko era
|
jakin
bat ezin dela osotoro zimendatu, honako hitzokin amaitzen duelarik:
|
|
|
3) Mintzamenak ez duela hizkuntza
|
jakin
bat lehenesten.
|
|
|
• Gizatalde
|
jakin
baten partaide izatearen kontzientzia.
|
|
|
Balio sozialen berebiziko garrantzia azpimarratu beharra dago, horiek baitira taldearen kohesioa eta berezitasuna segurtatzen dituztenak eta, halaber, taldekide bakoitzaren unibertso mentala konfiguratzen dutenak. Balio sozialak diogunean gizatalde edo kultur
|
jakin
batek aro historiko batean dituen balio komun nagusiak adierazi nahi ditugu bereziki. Eta, dakigunez, gizarte bakoitzak bere balio propioak ditu, kultura —eta are azpikultura edota gizarte klase— batetik bestera ezberdintasun handiak ageri direla.
|
|
|
Estrukturalismo itsuan erori gabe, ezin uka daiteke ondasun eta produktuen trukeak, hitz bidezko komunikazioak bezala, erregela sistema egituratu bati erantzuten diola. Eta egitura batean, dakigunez, elementu bakoitzak hartzen du zentzu eta funtzio
|
jakin
bat beste elementuen arabera eta egituran duen tokiaren arabera, elementu guztiak elkarlotuak eta solidarioak izaki. Ikuspuntu honetatik, balio ekonomikoek eta balio sozialek elkar determinatzen dute, edo, formula apalago bat erabiltzearren, balio batzuk eta besteak elkarren argitara uler eta interpreta daitezke.
|
|
|
Arropa erosten dugunean, esaterako, behar ezberdinak asetzen saiatzen gara, oharkabean bada ere zenbaitetan: behar fisiologikoak (hotzari, beroari edota euriari aurre egiteko), behar sozialak (pudorea, rola, irudia, moda, itxura
|
jakin
bat eman beharra...), behar psikologikoak (autoestimua edota autoirudia zaintzearren, motibazio inkontziente batzuei erantzuteko, behar konpultsibo bat asetzeko...). Esan beharrik ez dago motibazio sozialak eta psikologikoak oso lotuak daudela.
|
|
2005
|
|
|
Orduko barrokismoari oratuta, Grotiusek testua molde klasikoan burutu eta mamitu zuen. Egin eginean ere, horren mezua ekarri nahi izan diogu egungo euskal irakurleari, garai
|
jakin
bateko filosofia juridikoaren erakusle.
|
|
|
Pertsona bat, leku eta denbora
|
jakin
batean existitzen den gizakia, ez da humanitate orokor baten aldaera sinplea eta ez dago ere bere ezaugarri historikoetan aldez aurretik zehaztuta. Gizabanakoak, hain zuzen izaera indibiduala duelako, era berri batean gauzatzen eta aurkezten du gizadia eta, honengatik, balio ordezkaezina du.
|
|
|
Aipatu dugu, bai, gizabanakoak gizadiaren benetako manifestazioa osatzen duela, alegia, berau ez dela honen erdiedo sasi irudikapen xumea. Kontua ere bada, ordea, manifestazio hori perspektiba
|
jakin
batetik egina dagoela eta, honengatik, ezin daitekeela absolutua den zerbait bezala kontsideratu. Eta laugarrenik, gizakia" indibiduala" delako, bere baitatik eta prozesu amaitezin batean doa garatuz bere burua.
|
|
|
Euskal hizkuntzak, beti ere, hain harrigarrizko eta berezko egitura bat du, orain arteko bere ikertzaile gehienek, honengatik, beronen beste edozein hizkuntzekiko antzekotasun oro ukatzen dutela. Hark argi eta garbi dakar arrasto
|
jakin
bat: garai primitiboetan bere ahizpengandik banandua izanaren, ondoren herrixka asko eta ugarien ahotan egon izanaren eta, azkenik, geroz eta gehiago ibar menditsu bakan eta bakar batzuetara estuagotu izanaren arrastoa.
|
|
|
Subjektibotasuna halabeharrez pertzepzio objektibo guztietan nahasita dagoenez, gizabanako bakoitzak —hizkuntzatik at ere— mundua ulertzeko era
|
jakin
bat osatzen duela baiezta daiteke.93
|
|
|
Gizabanakoen hizketaren esku dago hizkuntzaren errealizazioa, baina, aldi berean eta ikusi bezala, hizketa hori pertsonala izateaz gain soziala ere bada eta, honengatik, ezinbestekoa da ere horizonte linguistiko komun batez hitz egitea. Giza komunikaziorako beharrezkoa den marko hau da, hain zuzen, nazio baten hizkuntzak —historia eta kultura
|
jakin
bat duen giza-talde baten mintzairak— ahalbidetzen eta eskaintzen duena, eta honengatik esan dezakegu bi horien artean elkarreragin sakon eta zabala ematen dela105. " Hizkuntza" eta" nazioa" hain daude beraien artean" lotuta", ezinbestean behar dutela izan elkarrekin pentsatuak eta kontsideratuak:
|
|
|
" Horrela, bada, hizkuntza bakoitzean aurkitzen da jatorrizko singularitate eta eragiteko era bat" 106 Lehen gizatiarra denaren eta linguistikoa denaren arteko aldiberekotasun genetikoaz hitz egiten genuen bezala, orain nazioa hizkuntza baino lehen edota hizkuntza nazioa baino lehen ez dela existitzen aitortu beharrean gaude. " Nazioen arabera ematen den giza-generoaren banaketa, hizkuntzen arabera ematen den banaketa baino ez da" 107, eta, honen ondorioz, nazio bat" hizkuntza
|
jakin
batengatik ezaugarritutako eta osotasun idealarekiko indibidualizatutako gizadiaren forma espirituala" 108 dela esan dezakegu. C. Menzek honela laburbiltzen du gure autoreak gai honi buruz duen iritzia:
|
|
|
Baldin eta onartzen badugu hizkuntzak orokorrean edo, hobe, hizkuntza partikular bakoitzak gizakiaren eta munduaren arteko bitartekari lana egiten duela, orduan onartu egin dugu ere hizkuntz gertakariek egoera ezberdinen aurrean jartzen dutela pertsona behin eta berriz. ...iraganaren ekintza den heinean, gizakiari arrotza zaion zerbait da" eta, zentzu honetan," gizaki hau hizkuntza horri lotuta" agertzen zaigu; aldi berean, ordea," gizaki honek berak aberastua, indartua eta suspertua ikusten du bere burua, hain zuzen, hizkuntza hartan bere aurreko belaunaldiek jarritako guztiagatik" 139 Produkzio linguistiko guztiak kontestu espazio tenporal
|
jakin
batean emandako gertakari historikoak dira eta, beraiei esker eta aldi berean, gizabanakoek —bakoitzak bere erara— iraganeko hainbat bizipen jasotzen eta gaurkotzen dituzte. Honi esker pertsona bakoitzak bere aktibitatea martxan jartzen du, benetan sortzaile izateko aukera irabazten du eta, honen guztiaren haritik, bere giza-formazio prozesuan aurrera egiten du.
|
|
|
Kontua da, hizkuntzen arteko itzulpen perfektuaren ezintasun horrek, beste aldetik begiratuta bederen, aniztasun linguistikoaren berezko balioa eta hizkuntza arrotzen ikasirakas prozesu ororen sakoneko zentzua onartzera eramaten gaituela. " Espirituarentzako ariketa egokienetako bat", honela dio Humboldtek," hizkuntza batean pentsatu dena beste batean adieraztea da", ze" honi esker pentsamendua espresio era zehatz batekiko independenteagoa bihurtzen da" 150 Norbaitek gaitasuna badu ideia
|
jakin
bat bere jatorrizko hizkuntzan eta baita beste hizkuntzetan ere esateko, adiera ezberdinen arteko korrelazioa biribila ez dela ikustearekin batera, esamolde horietako bakoitzaren erlatibotasunaz kontziente izateko aukera irabazten du. Itzulpen moduko ariketa horretan, hala ere," ez dira hizkuntza horiek bertan elkarri eragiten diotenak" baizik eta, berez," mintzatzen denaren espiritua da, bi hizkuntzen erabileraren bitartez, taktu linguistiko batez eta, gainera, kontzientzia linguistiko orokorrago eta zuzenago batez jabetzen dena" 151 Horrela, bada, hizkuntza ezberdinak ezagutzea eta erabiltzea, pertsonen arteko informazio trukea errazteko bitarteko praktikoa izateaz gain, bada ere pertsona ezberdinek euren burua era orekatu batean osatzeko bide bat.
|
|
|
Honengatik, gogoz eta askotan azpimarratzen du berak" hizkuntza ezberdinak", egiaz," ez direla gauza baten hainbat deitura, baizik eta gauza beraren ikuskera ezberdinak" 164 Hizkuntza batetik besterako aldea ez da bakarrik nominala edo formala, baizik eta baita eduki mailakoa edo kualitatiboa ere: hizkuntza bakoitza, historia eta kultura
|
jakin
bat duen giza-talde batekin eta batean erreala den unetik, eta hau honela da beti, ezinezkoa da pentsatzea hizkuntza ezberdinen artean erabateko esanahikidetasuna egon daitekeenik ere. Hizkuntzak ez dira informazio objektibo hutsen transmisiorako bitartekari neutralak eta, zentzu honetan," lurreko hizkuntzen estudioak", era batera edo bestera," gizadiaren pentsamenduen eta sentsazioen historia unibertsala" islatzen duela esan dezakegu165 Horrela, bada, bestelako hizkuntzak ikasterakoan ez ditugu tresna erabilgarriak bakarrik eskuratzen, baizik eta baita ere errealitatea bera aztertzeko eta ulertzeko beste hainbeste era:
|
|
|
Aipatzekoa da ere, bigarrenik, bera ez dela irakasle edo pentsalari" profesionala" izan: idazten duena, neurri handi batean, berarentzat idazten du eta ez besteei zerbait irakatsi nahian; alegia, bere xede nagusia gai
|
jakin
bati buruzko argibideak aurkitzea da. Zentzu honetan, hirugarrenik, kontuan hartzekoa da baita ere berak apenas duela zerbait argitaratu:
|
|
|
Hemendik ondorioztatzen den antropologia, batez ere, gizakiaren" izate errealaren ezagutza" edota honi buruzko ikerketa" zientifikoa", beti, gizakiaren" izate posiblearen formazioaren" edota beronen" humanizazioaren" zerbitzuan jartzeagatik ezaugarritzen da. Horrela, bada, antropologia pedagogiko edo pedagogia antropologiko
|
jakin
baten aurrean gaude, hain zuzen," irudimenezko" eran, eta" konparazioan" oinarrituz, gizakiaren natura eta garapen prozesua" ulertzera" iritsi nahi duen giza-teoria baten aurrean. Gogoeta hauek, azken finean, agerian jartzen dute teoria pedagogiko ororen eta praktika edukatibo bakoitzaren atzean, salbuespenik gabe, oinarri antropologiko bat dagoela.
|
|
|
Gizakiengan antzematen dugun aniztasuna, ‘guretzat’, jatorriz eta naturaz horrela agertzen zaigun zerbait da. Haurra amaren sabela utzi aurretik ere situazio
|
jakin
batean aurkitzen da, ze ama honek eta sortzen duen gorputzaren eraketak haren karakterean eragina izango du bere bizitza guztian zehar, nahiz eta kausa zerrenda hau guztia gure esperientzia esparrutik aparte egon. Horrela, bada, ‘guk’ aniztasun hau jatorrizko eta esentzial bezala ikusten dugu, nahiz eta honek egiaz kanpotik eragiten duen.31
|
|
|
Gizakia, egiaz, zirkunstantzia sozio-kultural zehatz batzuetan eta batzuekin existitzen da soilik eta, honengatik, ezin da bere estudioa giza-esentzia unibertsal bat izango litzatekeenaren definiziotik hasi. " Hemen" eta" orain"
|
jakin
batean bakarrik errealak diren giza-subjektuek osatzen dute aztergaia eta, kontestu honetan, konparazioa gizakia bere aniztasunean gehiago ezagutu eta hobeto ulertu nahi duen antropologiaren ezinbesteko ikerketa tresna batean bilakatzen da. Honen guztiaren fruitua den" antropologia konparatuak", azken batean, ez du bere zeregina giza-gertakari ezberdinei buruzko informazioa biltzearekin bukatzen, alderantziz, beronek giza-formazioa bultzatzeko asmoa du sakon sakonean.
|
|
|
Honela bakarrik da posible gizabanako historikoaren eta gizaki orokorraren arteko sakoneko loturaz jabetzea eta, hemendik, giza-errealitatea ezagutzea eta giza-formazioa bultzatzea. Giza-karaktere ezberdinen arteko" konparazioa", beraz, ez da gizakia ikertzeko erabil daitekeen metodoetako bat bakarrik, baizik eta, hemen," antropologia" kontsideratzeko eta garatzeko era
|
jakin
bat hobekien ezaugarritzen duen" metodoa".
|
|
|
Jarduera hau konparatua da, bigarrenik, giza-karaktere ezberdinen arteko erkaketaren metodoaz baliatzen delako bai giza ezagutza handitzeko bai giza-formazioa bultzatzeko. Eta irudimenezkoa da, hirugarrenik, hezkuntza prozesuak beharrezkoa duen errealitate objektiboaren eta ideia espekulatiboaren arteko lotura giza-ahalmen
|
jakin
bati esker bakarrik delako posible. Bere" antropologia konparatua", azken finean, gizakia bere dimentsio guztietan —aktualetan eta potentzialetan— behatzeko eta kontsideratzeko ahalegin serio bat da.
|
|
|
Hau ez da era honetako esaldiak garatzeko lekua, baina ezinbestekoa iruditzen zitzaidan hauek aipatzea bi arrazoirengatik: batetik, eta nire ustetan, hemen oinarritzen delako giza espeziearen bizitza organikoaren ikuskera zuzena eta, honekin, baita neurri handi batean ere historia unibertsalarena; eta bestetik, baita nire aburuz ere, garrantzitsua delako ideia
|
jakin
bat saihestea, hain zuzen, hizkuntzaren izaera miresgarria bera zatitze linguistiko lehor eta beti eskas baten bitartez oinarritu daitekeelako ideia. Idazlearen lehen betebeharra, hain justu, bere objektuarekiko errespetua adieraztea da.
|
|
|
Era honetan desiratzen dut nik, beraz, ikerketa objektu honi buruzko nire lana ahal bezainbeste borobiltzea eta amaitzea. Europako bazter txiki hau, egiaz, modu
|
jakin
batean tratatu nahi nuke: bazter honek, berari puntu guztietatik argia ekarri ondoren, puntu batzuei bederen argitasuna itzuliko dien moduan.
|
|
|
Metodo hori erabiltzearen helburua, bestela esanda, hizkuntzaren atal guztien elkarren arteko erlazioa azaltzea da eta, ondoren, hizkuntza osoaren erlazioa —berau irudikapen bitarteko den heinean— irudikatua izan behar duen objektuarekiko argitzea (nahiz eta hau, egiaz, ezin den inoiz harengandik banandu). Bertan eta beti, alabaina, ahal bezain beste hizkuntza kontuan hartzeko ahalegina egingo dut, modu honetan, aukeratutako metodoari erabilgarritasun orokorragoa emateko eta saiakera
|
jakin
bat abian jartzeko. Berau, hain zuzen, hizkuntza guztien konparaketa orokorra burutzera zuzenduriko saiakera bat da, alegia, horiek guztiak, pausoz pauso eta antzeko zatitze analitikoen eskutik, hizkuntzen entziklopedia orokor handi batean biltzeko xedea duen bat.
|
|
|
guztia inguratzen du baina, finegia delako, ezin da bere forma elementu batean antzeman; mendietako lainoarekin ere hauxe gertatzen da, ze honek urrutitik begiratuta bakarrik dauka forma, baina hau desagertu egiten da lainoan bertan sartuz gero. Hizkuntzaren naturara edo esentziara gehiago hurbiltzen gara baldin eta, batetik, hizkuntza ezberdinak zehatzago behatzen baditugu eta, honela, gizadi osoaren hizkuntz formazioaren aktibitate orokorrean sartzen bagara, eta bestetik, hizkuntza bakoitza —beronen zatitze analitikoa ezinbesteko aurrelan bat delarik— karaktere nazional
|
jakin
baten espresio indibidual eta zehatz bat bezala antzematen ahalegintzen bagara. Bide honi egoki jarraitzen baldin badiogu, eta orduan bakarrik, hizkuntz estudio hutsaren mugen bestaldera iritsi ahal izango gara.
|
|
|
" hizkuntza berri orori, gehiago edo gutxiago, batek edo besteak duen mundua ikusteko eta baita hizkuntza ulertzeko era propioa gainezartzen zaio" 143 Zentzu batean bederen saihestezina da hau, ze, bestelako gauzetan gertatzen den bezalaxe, gizabanako bakoitzak bere erara eskuratzen du hizkuntza arrotz bat, hau da, ez da hutsetik hasten baizik eta egoera historiko konkretu batetik. Gizakiaren ikas irakas prozesuak, orokorrean, ez dio inoiz" tabula rasa" moduko eskema bati jarraitzen eta, honen haritik, hizkuntzen jabetzea halaber gehiago da ikuspuntu
|
jakin
batetik abiatutako" espontaneitate aktibo" baten emaitza," errezeptibitate pasibo" baten ondorioa baino. Antzeko zerbait gertatzen da, ere, gizabanakoak bere lehen hizkuntza ikasten duenean:
|
|
|
Hain zuzen hemendik abiatu behar dugu hizkuntzaren pedagogiaren eta hizkuntzen ikas irakas prozesu ororen atzean dagoena azaltzeko, hain zuzen, hizkuntz jabetzea beti eta salbuespenik gabe jarduera
|
jakin
baten fruitua delako funtsezko ideiatik. Gizabanako bakoitzak bere baitan aktibatu behar du bere berezko hizkuntz gaitasuna, eta, ikasten ari den hizkuntzaren muinarekin bat eginez, honen osagai fonetiko, lexikal eta gramatikalak suspertu eta eraberritu behar ditu.
|
|
|
testu labur honetan adierazitakoaren arabera," gizakia izaki pentsatzaile bat delako" esan dezakegu ere" gizakia izaki mintzatzaile bat dela" eta, honela," gizakia funtsean izaki linguistiko bat bezala definitzen" zaigu55 Hemen hasten da hizkuntzari buruzko bere kontzeptu propioa lantzen eta, espresuki, pentsatzearen esentzia osatzen duen" erreflexiotik" abiatuz hizkuntzaren esentziara iristeko ahalegina egiten. Gainera, urte hauetan idatzitako beste karta batzuetan —eta bere garaikide askoren kontra— hizkuntza" karaktere
|
jakin
bat" duen" osotasun organiko" bezala kontsideratzen du56 Dena den, eta harritzekoa bada ere, esan beharra dago ohar garrantzitsu hauek ez dutela segida edo oihartzun berezirik ondorengo urteetan berak proposatuko duen" antropologia konparatuan". Honi buruzko testuetan, egiaz, hizkuntzak bigarren mailako papera betetzen du, ze berau bertan gizabanakoak eta giza-taldeak ezaugarritzeko kanpo elementu erabilgarri bezala bakarrik kontsideratzen da57 Aipatu bezala, urte inguruan iristen da Humboldt egiaz hizkuntzaren sakoneko garrantzia antzematera:
|
|
2006
|
|
|
Zeusek eta Herak eragin dezaketen indarra, hierarkia
|
jakin
batekin ezarri den panteoiren barruan kokatzen da; baina panteoi hori, Zeus nagusitzen duen panteoia, kronologikoki ere indarraren emaitza da. Bertso orfiko batzuen bidez laburbilduko ditugu jainkozkoen belaunaldi ezberdinen artean, modurik bortitzenean, gertatu ziren borrokak:
|
|
|
Arte (tecnh) horiek guztiek lehen jainko politikoa bihurtzen dute Zeus, ordena eta zuzenbide
|
jakin
bat eraikitzen asmatzen duen lehen jainko modernoa.
|
|
|
Helade zaharrean ere, hala izan zen: eskola filosofiko bakoitza —hasieran eta amaieran— inguruabar
|
jakin
batean jaio zen. Eta, zentzu horretan, lehen filosofiaren sorrera ulertzeko oso denboraldi luzea hartu behar da gogoan:
|
|
|
Eta zein dira adiera hutsaren eta esentzia hutsaren arteko harremanak? Bestalde, nola dirau arrosa gauzazkoak bere existentzia enpirikoko une
|
jakin
baten eta existentzia horren beraren hurrengo unearen artean?
|
|
|
Hemen ere, hortaz, desberdinaren berdintzea dugu. Orobat, izen
|
jakin
bat, izenaren adiera zehazkiago, hainbat izaki desberdinetan gauza daiteke, zaldi, cheval, caballo berbarako, kopuruz mugagabeak halaber. Izena morfemetan da gauzatzen eta desberdintzen; izenari dagozkion gauzak, berriz, beren existentzia enpirikoak desberdintzen ditu.
|
|
|
Kojeveren erantzuna: pentsamenduan" soilik" existitzen dena ere gauzatua dago, eta ondorioz kokagune batean dago eta aldi tarte batean dirau, nire gorputzaren barnean pentsatzen baitut, ez beste inon, eta denbora tarte
|
jakin
batean pentsatzen baitut. Agian honako kasu honetan aipatu morfema ni neu naizela esan beharra dago.
|
|
|
Izan ere, Liburua une
|
jakin
batean amaituko da idazten. Zehazki, giza denboraren azken unean burutuko da idazketa, giza denboraren osotasunetik etorriko baita.
|
|
2007
|
|
|
Medikuntzak eta filosofiak ideal naturalistan izan zuten eraginarekin batera, beste gertakari politikoagoa agertzen da, beraz, giza begi berriaren heziketan: gorputz ereduak, gorputz jarreren esangurak —neurria, duintasuna, lotsa edo beldurra erakusten zen keinu jakin batzuen bidez— esparru militar eta atletikoan gauzatzen eta definitzen dira; haietan, helendarren heziketa programak gorputz eredu
|
jakin
batekin jartzen zuen hoplita izan behar zuen gazteak366 Hoplita eredugarriak osatu behar dituen gimnasioan sozializatzen dira, hain zuzen, irudi arketipikoak: keinu ereduak eta adierazpen fisiologikoak —obra ezberdinetan eta diziplina ezberdinetan errepikatuko direnak, hain zuzen367—.
|
|
|
Giza komunitate baten baitan hazten den edonor bere ama hizkuntzaren ‘betaurrekoen’ bidez —ikusteko modu linguistiko
|
jakin
baten bidez— hasten da mundua behatzen eta atzematen.142
|
|
|
Aurrerapauso bat emanez, jarraian, hizkuntz aniztasunak hezkuntzarako duen esanahia zehatzago aztertzen saiatuko gara, hain zuzen, aniztasun horrek sozializazioa eta enkulturazioa bezalako prozesuetan eduki dezakeen eragina bistaratuz. Esan dezagun, hasteko, s ozializazioa —gizabanakoak gizarte
|
jakin
batean integratzeko burutu beharreko ibilbidea— ezin daitekeela gauzatu hizkuntza rik gabe. " Sozializazio prozesuan", honela Fermoso," batek nahitaez eskuratu behar du beste kideekin erlazionatzeko tresnarik tipikoena", alegia," hizkuntza ezinbestekoa da sozializatzeko, berori ingurukoekin komunikatzeko bitartekorik garrantzitsuena delako" 144 Ikusi bezala, baina, hizkuntza ez da tresna edo bitarteko huts bat; alderantziz, gizakia linguistikoa den bezala hizkuntza bera ere gizatiarra da, baita hura bezain soziala.
|
|
|
Cortinak honela zehazten dizkigu: lehenengoak" sistema linguistiko
|
jakin
baten arau sintaktikoak eta semantikoak osatzeko gaitasuna" aditzera ematen digun bezala, bigarrenak" hizketa ekintzak ekoiztea eta ulertzea ahalbidetzen diguten komunikazioaren arau unibertsal pragmatikoetara" garamatza174 Hizketarako giza gaitasuna, beraz, ez da bakarrik" konpetentzia linguistikoaren" kontua, baizik eta baita" konpetentzia komunikatiboarena" e... Horrexegatik da posible, hain zuzen," arau moralen" eta" hizketa ekintzen" arteko loturaz jardutea, ze, finean, gizakiaren izaera" komunikatiboa" delako —eta horregatik bakarrik— du zentzurik ere gizakien arteko" exijentziez" hitz egiteak175 Esan behar da ere, hirugarrenik, etika hori —Beorleguiren hitzetan—" adostasuna" bilatzen duen" razionaltasun komunikatiboan" oinarritzen dela176 Ez da kasualitatea, horrela, etika" komunikatiboa" bera, gainera," diskurtsiboa"," argumentatiboa" edota" dialogikoa" bezalako izenondoekin ere ezaugarritu ohi izana, horiek guztiek lotura zuzena dutelarik hizkuntzarekin.
|
|
|
Kontuan hartu behar da, alabaina, elkarrizketa beti hizkuntza
|
jakin
batean gertatzen dela —hizkuntza, ikusi bezala, hizkuntzetan bakarrik da erreala—, eta horrek nahitaez garamatza hizkuntz pedagogiaren alde etikoa aniztasun linguistikoaren perspektibatik ere aztertzera. Egia da, zentzu batean, Marinak esaten duena:
|
|
|
Euskal hezkuntzaz jarduteak, lehenik eta behin," euskal" izenlagunari buruzko aurretiko zehaztapena egitea eskatzen du, zeinaren arabera izenlagun horrek —bere jatorrizko zentzuari jarraiki— errealitate linguistiko kultural
|
jakin
batekiko lotuta erakusten duen. Azken batean" euskal" hitzaren lehen erreferenteak —ahazteak ahazte— euskara eta euskaldunak edo euskal hizkuntza eta euskal hizkuntz komunitatea dira:
|
|
|
1 Behin baino gehiagotan esan zaigu hizkuntzak ez duela soilik errealitatea kopiatzen, baizik eta berori aktiboki aldatzen, osatzen duela, eta, egiaz, zentzu batean non errealitate hori indeterminaziotik determinaziora eramaten duen, nahiz eta hori ere funtsean erabat itzulezina ez izan. Egoera
|
jakin
batean ahoskatutako hitzak ez du sinpleki jada aurretik hor zegoen egoera bat erreproduzitzen; aldiz, hitzak egoera hori bera aldatu egiten du, hain justu, berori modu jakin batean orientatuz, interpretatuz eta, horrela, berorri dagokion erabakia zirriborratuz. Ordura arteko egoera aldakorrak, finkapen linguistikoari esker, bere forma argia jasotzen du.
|
|
|
1 Behin baino gehiagotan esan zaigu hizkuntzak ez duela soilik errealitatea kopiatzen, baizik eta berori aktiboki aldatzen, osatzen duela, eta, egiaz, zentzu batean non errealitate hori indeterminaziotik determinaziora eramaten duen, nahiz eta hori ere funtsean erabat itzulezina ez izan. Egoera jakin batean ahoskatutako hitzak ez du sinpleki jada aurretik hor zegoen egoera bat erreproduzitzen; aldiz, hitzak egoera hori bera aldatu egiten du, hain justu, berori modu
|
jakin
batean orientatuz, interpretatuz eta, horrela, berorri dagokion erabakia zirriborratuz. Ordura arteko egoera aldakorrak, finkapen linguistikoari esker, bere forma argia jasotzen du.
|
|
|
Sistema politiko autoritarioa, finean, inolako elkarrizketarik ezagutzen ez duelako ezaugarritzen da. Hitz egiten du, bai, baina gizakiaren hizkuntz gaitasuna galbideratzen duen modu
|
jakin
batean bakarrik. Hizkuntza ezagutzen du, bai, baina dominazioaren bitarteko bezala bakarrik, hain zuzen aldekoen aurrean aginduaren eta instrukzioaren forman eta kanpokoen aurrean —eta horiek bereganatu nahian— propagandaren forman.
|
|
|
Kontua da, aurrekoa osatuz, gizabanakoaren humanizazioa —giza osaketa eta giza garapena— kultura
|
jakin
baten jabe den gizatalde baten barruan soilik dela posible, modu honetan giza hezkuntza —beti eta aldi berean— prozesu sozial eta kultural bat ere badelarik. Beti ere horren funtsezko arrazoia, Ferrerok azpimarratzen duen bezala, gizakiaren berezko izaera sozialean datza:
|
|
|
Horrekin egiten du topo gizakiak jaiotzerakoan eta, Konig ek dioen bezala, hemen kokatzen da hezkuntza prozesuaren abiapuntua: " Gizakiak kultura
|
jakin
bat ikastetik hasi behar du, kultura bat non berak beranduago heldu bezala jokatu duen" 49 Gizakiaren pertsonalizazioa —gizabanakoaren nortasunaren osaketa eta garapena—, egiaz, historikoki gizatalde batek sortutako bizikidetza forma jakin batzuen baitan burutu eta gauzatu beharreko prozesua da50. " Haurra", Habermasen hitzetan," pertsona bihurtzen da, bai, baina bakarrik hark bere burua dagokion bizitza sozialaren munduan kokatzen ikasten duen heinean" 51 Hezkuntzaren baitan, beraz, elementu sozialak eta kulturalak ez dira aukerazkoak baizik eta ezinbestekoak, eta, horregatik, pedagogiak asko du ikasteko gizarte zientzietatik eta antropologia kulturaletik.
|
|
|
Prozesu
|
jakin
baten izena da, non gizakiak —orokorrean bere gizarteak eta bereziki bera bizi deneko gizataldeak ezaugarritzen dituzten— hainbat bizitza forma kultural ikasten dituen, bai eta prozesu bat non hark —hezkuntzari esker— konpetentzia kulturala eskuratzen duen.55
|
|
|
Kontzeptu horrek, ikus dezakegun bezala, bat egiten du aurrekoarekin, ze gizarteratze prozesua ezin daiteke abstraktuki burutu, baizik eta gizatalde
|
jakin
baten eduki kulturalak eskuratuz eta onartuz, hala nola, arauak, balioak, sinboloak, antolaerak, hizkuntza... Zentzu honetan interesgarria dirudi, Tylor en eskutik," kulturaren" definizio klasiko bat hona ekartzea:
|