|
2005
|
|
|
zia, nola
|
ikusten
duen euskaldunen geroa zazpien arteko besarkadarekin.
|
|
|
lraganean
|
ikusten
du zazpien batasuna, lehen egina zena, orain hautsia. Lehengoaren mina, iraganaren mina azaltzen du azken bi neurtitzetan, bere baitan daukan bihotz mina eta auhenka deitoratzen du bereizte hori, auhenka ere askatasun galdua.
|
|
|
Euskal historiografiaren aldi nagusiak bereizterakoan honako laburpena
|
ikusten
dut:
|
|
|
Si de los fugaces sucesos quieren sacarse los hechos permanentes, verdadero objeto científico de la historia, hay que redu cir el orden cronológico del suceder al evolutivo del hacerse, y no caer en prag matismo excesivo21? Labayrurekin ez bezala, Etxegarairen lana Euskal Herriaren egoera Erdi Aroaren bukaerari buruzkoa, goraipatu egin zuen M. Unamunok, benetako historialari zintzo bezala, imaginazio gutxikoa izan arren, lotuegia
|
ikusten
zuen garaian garaiko gertakizunetara. Horregatik, Unamunok, informazio berberean oinarrituz, bestelako interpretazio teoriko agoak egiten ditu.
|
|
|
Espirituzko denboran ez dago etenik, ez eperik, ez mailarik. Hala ere, subjektu kolektiboaren nortasunean, baterokatasun eta desberdintasuna
|
ikusten
eta arakatzen saiatu behar dugu. Horregatik, herri ikuspegia esaten dugunean, gizartean islatzen zaiguna, abiapuntutzat hartu behar dugu, herri eta gizartea multzo berekoak baitira.Badago gai bat, besteak beste, historia nazionalari buruzkoa.
|
|
|
Mitxelenak UZEiren inguruko kritika batzuk plazara tu zituen 1981eko Muga aldizkarian eta horrek alde eta kontrako iritzien uholdea ekarri zuen. Honelaxe
|
ikusten
du arazoa Etxebarriak hamar urte iragan ondoren: «... Sakoneko eztabaida honakoa zen, ene ustez, alegia, ea hiztegigintza teknikoa filologo edo hizkuntzalarien lan hutsa den edota bertako espezialisten lana den.
|
|
|
azpiatal eta paragrafoak eta idazleak egindako lotura logikoak garbi
|
ikusten
laguntzen diguten testu antolatzaile ugari.
|
|
|
Edonola, lotura zuzena dago mota honetako aldaketen eta Euskaltzaindiaren araugintzaren artean, eta honelako aldaketak hizkuntzaren indartzaileak dira zalantzarik gabe, estandar bat izatea hizkuntzak bizirik irauteko ezinbesteko baldintzatzat hartu dugula kontuan hartuta. Zailagoak dira
|
ikusten
batzuetan gramatika eta estilo liburuen egileek egindako analisiek eta emandako gomendioek eragindako aldaketak. Askotan aipatzen da, esate baterako, Azkuek (1891) eta Altubek (1929) XX. mendeko testuen hitz hurrenkeran izan duten eragina' t, neurri handian ordura arteko ohiturak aldatu zituena (ikus Hidalgo, 1994).
|
|
|
Salbuespenak, dun eta (t) ar atzizkiez osatutakoak dira (eta bigarrenen baliokide maileguzkoak37. Honek esan nahi du maileguz hartzen ditugun gainerantzeko adjektiboek izenaren eskuinetara joan behar dutela. Bereziki aipatu beharrekoak iruditzen zaizkigu hain maiz gaizki erabiliak
|
ikusten
ditugun ekonomiko, politiko, sozial, nazional... Adjektibo diren neurrian izenaren eskuinetan ipini behar ditugu, lehen esan hezala (arazo ekonomiko (ez* ekonomiko arazo))...». Harrigarria da hiztunen joera hau gaztelania eta frantsesa bezalako erdaretan adjektiboak, euskaraz hezala, eskuinean baitoaz.
|
|
|
Edonola, EGLU gramatikaren baieztapenak erabateko eragina izan du erreferentziazko adjektiboak erruz erabiltzen dituzten testu tekniko zientifikoetan eta oro har onarturiko ideia da ezkerreko kokagunea ez gramatikala dela. Argi eta garbi
|
ikusten
da hemen gramatikagileen eta zuzentzaileen esku hartzeak hizkuntzaren ebolu zioan duen eragina40?
|
|
|
Taulan
|
ikusten
den moduan, euskaldun berri eta zaharren artean desberdintasun nabarmena topatzen dugu; euskaldun berrien artean (ó o) eredua askoz ere gehiagotan nahiago izan da euskaldun zaharren artean baino. Azken hauen artean, bizkaitarrek (o ó) eredua nahiago izan dute; gipuzkoarrek, ostera, ez daukate joera nabarmenik.
|
|
|
Emaitzak euskaldun moten arabera nahikoa desberdinak dira ondoko grafikoan
|
ikusten
den legez:
|
|
|
Ondoko grafikan
|
ikusten
den moduan, desberdintasunik handiena boka
|
|
|
Grafikan
|
ikusten
den moduan, desberdintasunik handiena bokalez amai tutako oinetan gertatzen da berriz ere; aurreko atalean azaldu dugun prozesu beraren ondorioa dela esan dezakegu.
|
|
|
l. Katalogoko 399 bis fitxa: a) bi orrialdeetan 200 herri edo zerrendatzen ditu, lehen begirada baten aztergai
|
ikusten
dituenak. b) Beste bi orrialdeetan 16 lingua desberdin zerrendatzen ditu, bakoitzaren Famiglia, Ramo eta Gruppo bereiztuz: 31 famiglia, 63 ramo eta 217 gruppi dira zerrendatzen dituenak.
|
|
|
kapen honetan
|
ikusten
denez, ahoskerako zeinu fonetikoetan ere lan eskergarria egin zuen dialekto guztietarako zeinu berdinak, bateratuak erabiliz. Dialektologoentzat garrantzitsua dela sailkapen hau iruditzen zait; baina nire lanaren edukitik kanpo geratzen da, alor horretan sartzeko ikerketa luzea egin litzaketelako.
|
|
|
Prozedura hauhizkeraksailkatzekoguztizegokiadauneoro
|
ikusten
baitazeinduenhurbilen, zeinekinbiltzendengeroagoetanolahartzenduen partehizkuntzaespazioarenegituraketan.
|
|
|
Mitxelena 1963: 48) mai legu edo eratorri/ konposatua baino ezin izan; bigarren honetarako euskal erro oinarrizkoagorik eta atzizkirik aurkitu ezinik edo, mailegutzat jo beharra
|
ikusten
zuen.Geroztik mailegu izaera hori are seguruagotzat jo genezake: baldin etaLakarra 1995 en erakutsi zen legea, morfema barneko >: ·>: ·TVTV ezintasuna, 17 Hobeto esan, metatesi bikoitza, kalitatearena ere (fortis < > lenis) hor baita Mitxelenak ikusi bezala; ez dakit hau (d. laño< llano ere) bcste inon aztertu den, baina baluke intere sik morfema egitura mailako erregelei dagokienez.' 7h Orobat goiko! eiho eta bentana rekin:
|
|
|
Kazetak urte honda rrean atera ohi zuen almanakan ere agertarazi ohi zituen honelakoak. Egun euskal tradiziokoak diren josta idazlanik guti
|
ikusten
dugu gure kazetetan, ez ateraldi, ez irri solas, ez bitxi ez bitzirik (irakurleak atseginik eman dakion merezi ez duelako edo?). Bereziki istorioek Hiriart Urruti kontalari handia dela erakusten digute, Euskal Herria sailekoek eta are lehen mintzaldiko anekdota eta pasadizoek aski erakutsi ez balute ere.
|
|
2019
|
|
|
M. Azkueren adinak eragindako botere hutsunea eta J. M. Seminarioren babes politikoa erabiliz. J. Urquijok, ordea, Argentinako J. Garateri adierazi zionez, ez zuen auzia F. Krutwigek bezain erraz
|
ikusten
: " Por aquí se habla de que los académicos franceses vuelvan a la Academia Vasca o sean nombrados otros nuevos.
|
|
|
R. M. Azkue, halaber, gerra zibil aurreko lexikografiako zenbait lankiderekin harremana berreskuratzen saiatu zen, hala nola Gipuzkoako M. M. Zubiagarekin (SI). 248 Mundu Gerra amaituta, nazioarteko harremanetarako aukera ikusi zenean, A. Irigarayk, orobat, Euskaltzaindia Frantziako kidez osotu arte itxarotea beharrezko
|
ikusten
zuen. Gero ikusiko dugunez, A. Irigarayk posta harremana berreskuratu zuenean 1947an P. Lafitterekin, lexikografiako koordinazioa izan zuen kezka nagusietakoa.249 Bestalde, R.
|
|
|
Pozgarria zait Euskal Herriko Unibertsitatean aurkeztu eta defendatu den doktoretza tesi honen argitalpenari hitz batzuk jartzea. Pozgarria, gero eta ohikoagoa dela
|
ikusten
dudalako euskaraz idatzi diren tesiak han eta hemen aurkitzea. Gero eta ugariagoak dira euskaraz idazten eta defendatzen diren tesiak:
|
|
|
Aurretik ere izan dira Euskal Herriko Unibertsitatearen eta Euskaltzaindiaren arteko koedizioak, Iker bilduma honetan bertan argitaratuak; eta izango dira etorkizunean ere. Gaiaren aldetik bilduma horretarako egokiak
|
ikusten
diren tesiak edo tesietan oinarritutako liburuak plazaratu izan dira, bi erakundeen arteko lankidetza hitzarmenari esker.
|
|
|
Errepublikaren garaitik zuen ametsari helduta, P. Axularren Guero berrargitaratzea ezinbesteko
|
ikusten
zuen, eredu estilistiko gisa Akademiak gomendatzeko, normatibizazio zorrotzago baten lehen urrats antzera. Gainera ortografia sinplifikatu nahi zuen, kontsonante ondoko" h" rik gabe, batez ere.
|
|
|
J. M. Seminario euskaltzain izendatzeak, Bilboko botere frankistarekin elkarlanean aritzeko asmo garbia erakusten zuen. JCVn, Bilboko Udalean edota prentsa monarkiko ohian, falangismo ofizialarekiko autonomia gehiagorekin jarduteko aukera
|
ikusten
zuten agian Euskaltzaindian. Dena dela, 1951n Iruñeko txokolate fabrika jarauntsi eta Bilboko egunkariko kargua utzi egin zuen.
|
|
|
Berdin bozkario eta atsegin aundirekin segitzen dugu emen zuen Aintzina zuhurra; gauza funtsezkoak errateko eta egiteko ezta bear arrabotsa eta arroitu. Emen ainitzek ez dugu ontsa
|
ikusten
gure P.’ko agintariek deramaten bidea; naiago, eskualdungoaren azkartzea, axolatu gabe geyegi Españako koloreaz estalia dagonez; berdin Frantziaz. Mintzairan ere arras akort gaude zuekin, emengo asko, eta emengo zenbeitek derabilaten eskuara irriegingarri zaigu, ezpalitz nigarregingarri.
|
|
|
Buruzagi" falcondista" k, ordea, euskaraz hitz egin zuen, herri hizkuntza legez babestearen eta euskal unibertsitatearen alde, eta entzuleek asko txalotu zuten, poliziaren atsekaberako.776 Dena dela, J. Echaidek Gipuzkoako buruzagi tradizionalistarekiko erakusten zuen begikotasuna ez zuen, seguru asko, EAJ PNVko zuzendaritzak onesten. EBBko kideek mesfidantzaz
|
ikusten
zituzten euskaltzainburuordearen semearen" arinkeriak", baita horrek Gasteizen hilabete eta erdi preso eman ondoren ere.777
|
|
|
J. Gorostiagaren alde egiteko erabakian nabari da huts egin zuela Bilbon egitura egonkorrago bat sortzeko asmoak. Agian arrazoi politikoak zeuden Espainiatik alde egitea erabakitzeko, baina, era berean, bere burua linguista gisa gaindituta
|
ikusten
zuen SFVJUtik zetorren haize berriarekin.1200
|
|
|
Lehenengoaren bide erresistentzialista bezain boluntaristak erabateko porrota izan zuen. F. Krutwig autodidaktak bere burua euskaltzainburuaren premu gisa
|
ikusten
zuen ordurako. Botere hutsunea baliatu zuen, bere posizioa Akademian indartzen saiatzeko.
|
|
|
Akademiaren apirileko batzarraren ostean, A. M. Labayenek eskatu zion N. Oleagari, euskaltzainen zerrenda ez ezik, bizirik zeuden urgazle eta deduzkoena ere osatzeko, Euskera berriaren argitaratze lanak hasiak zirelako.1074 A. M. Labayenen berezko optimismoa gorabehera, frankismoaren instantzia ofizialekin harremanetan zeuden I. M. Echaide eta A. Irigarayk berehala atzeman zituzten agerkari ofiziala berriz argitaratzeko oztopoak. Hasteko, prestatutako hitzaurrea kentzea nahitaezko
|
ikusten
zuen euskaltzainburuordeak:
|
|
|
Euskaltzaindiaren artxiboan.1144 Urtea amaitu baino lehenago, R. M. Azkuek zuzendutako gaztelania euskara hiztegiko" a" letraren corpusa aztertzen aritu zen I. M. Echaide, eta zailtasunak
|
ikusten
zituen hura argitaratzeko. Fitxa mekanografiatuak barik, eskuzko zerrendak izateak asko zailtzen zituen bai zuzenketa lana, bai akatsik gabe inprimatzea.1145 1954ko hasieran A. Irigaray eta L. Michelenak aztertu zuten" a" letraren corpus hori.1146 SFVJUko arduradun filologikoak berariazko dosier bat aurkeztu zuen 1954ko maiatzeko batzarrean.
|
|
|
Bistan dago L. Michelenak ez ziola etorkizun handirik
|
ikusten
egitasmoari, landutako corpusak ez zirelako egokiak. Besteak beste, egileen purismoak eta euskalkien berezitasunei emandako garrantziak eragotzi egiten zuten hiztegi moderno bat arrazoizko denboran egitea.
|
|
|
M. Azkueren teoriak kanokikotzat jotzen ziren. Are F. Krutwig eta L. Villasante" klasizistek" ere Gueroren sintaxia zuzentzea beharrezko
|
ikusten
zuten. Artean ez zen onartzen ahozko euskarak bere legeak zituela, hein batean S. Altuberen Erderismosen (1930) jasotakoak, baina idatzizko euskara nahitaez zela" artifiziala", Europako tradizio kultuan txertatua.1169 L. Michelenak, hain zuzen, editorearen zenbait erabaki kritikatu zituen Egan aldizkariko iruzkinean:
|
|
|
Azkenik, ez omen zuen M. Lecuonaren iritziaren berri zehatzik. Gipuzkeraren hautua F. Krutwigek ez zuen inondik inora onartzen, Espainia Frantzietan estandar bana sortzeko arriskua
|
ikusten
zuelako.717 Beraz, sarrera eta erantzun hitzaldia bi biak lapurtera klasikoz egitea nahi zuen, bere eragina Akademian sendotzeko.718 Egia da garai horretan R. Lafonek gutunez estandarrerako lapurtera literarioaren alde egin ziola L. Villasanteri, sarrera hitzaldian autoritatezko iritzi gisa txertatu zuen aipuan.
|
|
|
Lafonen Le système du verbe basque au XVIe siècle tesi bikaina(,); R. Lafon eta G. Lacomberen" Indo européen, basque et ibère" artikulua eta G. Lacomberen" Structure de la langue basque" hitzaldia(). 277 Lan horiek bere harreman sareari esker lortu zituen, egileek bidalita edota, A. Tovarren bidez, Madrilgo Biblioteca Nacional eko alearen fotokopiak eskuratuta.278 Dena dela, gerraondoko Euskaltzaindia ez zuen gauza
|
ikusten
ikerketa lerroan aurrera egiteko, A. Tovarri aitortu zionez: " En reserva, diré a V. que, durante mi estancia en Bilbao, Azkue me declaró que la verdad era que él no entendía mi artículo sobre la inscripción de Liria". 279 Gauza bera gertatu zitzaion H. Schuchardt-en" Sobre la formación de las flexiones de relación del verbo vasco" idazlana (G.
|
|
|
Azken artikulu horrek Euskaltzaindiaren erreformaren alde egin zuen, euskararen estandarizazioaren arazoari heltzeko. Begi onez
|
ikusten
zuen Frantziako euskaltzainen eta, batez ere, P. Lafitteren eragina auzi horretan. Baionaldeko aldizkariak, urrutira gabe, Euzko Gogoaren lehen zenbakia jaso zuenean hizkuntza" hermetiko" ulergaitza zerabilela adierazi zuen (cf.
|
|
|
F. Krutwigen" Azkue in memoriam" eta J. Gorostiagaren" Azkue lingüista" (abenduak 10), J. A. de Donostiaren" Fauna y flora en la canción popular vasca" (abenduak 12) eta J. Domingo Begoñako Carmelo elizako organistaren" Azkue y el folklore musical vasco" (abenduak 13) (La Gaceta del Norte). Euskaltzain gazteak bere burua euskaltzainburuaren oinordeko edo premu gisa
|
ikusten
zuen ordurako, gero lotsa gabe onartu zuenez:
|
|
|
A. Irigarayren bidez zekien agerkari ofiziala argitaratzeko asmoari eusten ziola Akademiak.678 Salamancako Unibertsitateko errektoreak horretaz hitz egiteko baliatu nahi zuen Bilboko bisita. Gainera, Salamancan euskara katedra bat abiatzeko aukera
|
ikusten
zuen, eta horretaz ere jardun nahi zuen euskaltzainekin.679 N. Oleagaren seme batek erantzun zion A. Tovarri. Aita aldi baterako ezinduta zegoen ebakuntza baten ondorioz, eta zuen urtarrileko omenaldian parte hartu, ezta A. Tovarrekin hitzordurik izan ere, baina aurrerago agerkariaren gaiari heltzeko nahia adierazi zion.680 Hain zuzen, E. Erquiagak Bilbotik 1952ko Urteberrian L. Villasante euskaltzain berriari lapurtera klasikoz idatzitako gutunean ageri da babes ofizialaren beharra:
|
|
|
F. Krutwigen 1949ko iraileko dosierrari jarraituta, erdiak Frantziakoak ziren, eta hori oreka demolinguistikoaren ikuspegitik gehiegikeria zen. Izendapen horietan, bereziki P. Lafitteren eskua
|
ikusten
da. Eskuindarrak, kristau demokratak eta abertzaleak barne hartzen zituen Baionako elizbarrutiko gizonen ordezkaritza zabalak.
|
|
|
Azkue jaunak, batzaŕ onen zioa ta elburua adierazoten ditu. Diño, igaroko jazoerak, euskaltzain biren eriotzeak eta beste batzuren eŕbestetzeak izan dirala ta, Euskaltzaindiaren batzaŕak eta lanak eragotzita egon direala ia bost uŕte oneitan, noiz ta zelan baŕiz biŕasi zitekeazan
|
ikusten
etzala. Baina" Junta de Cultura de la Excelentísima Diputación de Vizcaya" k adierazo dautsala egoki litekeala Euskaltzaindia baŕiztu ta bere lanetan ekitea, oŕetarako berak be diruz, urtean bost mila peseta emonaz, lagunduko leukeala ta.
|
|
|
R. M. Azkue aitzindariaren Euskaleŕiaren yakintza= Literatura popular del País Vasco() bildumari jarraituta, euskarazko argitalpen gutxi batzuk, diktaduraren lehen urteetan baino gehiago, argia
|
ikusten
ari ziren, batez ere erlijioaren alorrean. Frantziskotarrek, esaterako, euskaraz argitaratzea lortu zuten El Maestro de los Terciarios (1944) aldizkaria, Arantzazuco
|
|
|
Euskaltzainburuordeak urteko 18.000 pezetako soldata proposatu zuen L. Michelenarentzat. Bereziki euskararen gizarte sustapenean, SFVJU eta Akademiaren arteko elkarlana indartzeko aukera
|
ikusten
zuen.983
|
|
|
Dosierrean, L. Aquesolo eta E. Erquiaga" Euskal Kulturaren Elkharrgoa" ren itzultzaile batzordeko buru eta idazkari gisa agertzen ziren, hurrenez hurren. F. Krutwigek bere burua Akademiaren zuzendaritzako kide
|
ikusten
zuen ordurako. R.
|
|
2021
|
|
|
Foleyk bere artikuluan hainbatetan aipatzen zuen nortasun ikur gisa bizi zuela euskal komunitateak bertsolaritza, eta iruditzen zitzaidan identifikazio hori subalternitatetik gertatzen zela, logikoa zela ertzeko komunitateak ikur gisa bertsolariarena bezalako ertzeko figura bat aukeratu izana. Bestalde, euskararen komunitateak ahozkoari arreta berezia jarri izana idatzia garatzeko izandako zailtasunetatik etor zitekeela
|
ikusten
zen, eta zailtasun horiek bere ertzekotasunetik esplikatzen zirela.
|
|
|
Izenordeak, inizialak, erakundeak, agentziak... Kazetaritzaren bilakaera
|
ikusten
da horien bilakaeran ere12.
|
|
|
Edo irailaren 26an: " Gauza ageria da, eta guk bazterretik gaudezinek garbiki
|
ikusten
duguna, zuen zorigaichtasuna ethorri dela zeren askok utzi ditutzuen herriko egitekoak eta sarthu zareten Espainiakoetan. Zer zinuten ikusteko Espainiako nahaskerietan?
|
|
|
[Barreréren informetik] Euskaldunak, arbasoen ondare bezala
|
ikusten
duten hizkuntza zoli eta nabar horrekin, beren apaizen menpe daude[...]. Federalismoa eta sineskeria bretoieraz mintzatzen dira; emigrazioa eta Errepublikarekiko gorrotoa alemanez ari dira; kontra iraultzak italieraz egiten du eta fanatismoak euskaraz.
|
|
|
"[...] irauten du Gipuzkoan gaurko egunean ere, bere sasoirik oberenean bezin irme ta sendoki. Sarritan
|
ikusten
dira, bada, Gipuzkoako plaza agirietan itz neurtulariak apustu andiak lendanaz eginik jokatzen buruz buru, bi bitara, eta lau lauren kontra ere, erabakitzalle gizon adietuak ifinirik" (1969: 145).
|
|
|
Dena den, babesik gabe ere
|
ikusten
ditu bertsolariak: " ez bide dute, suertez ere, beren etxapean, ez seme, eta ez adiskide begirune onarekin begiratzen diezatenik; eta argatikan daude gaxo urrikarriak, txoko bazterretara izkutaturik, beren distiazio ederra erdoia eta amalaunak arras galtzen diezatela[...]" (1990:
|
|
|
" (At. de Hernandorena, el enamorado del bertsolari euskaldun)". Lasak zizurkildarrak burututako bide erakusle lanaren eskertza modura
|
ikusten
du eskaintza hau (2008: 586587).
|
|
|
Horren irudiak bai berreskuratu dira, eta mahai luze baten bueltan txaloka daukaten jende mordoxka baten aurrean ikus daitezke kantuan bi bertsolariak. Filma soinuduna da, euskara lehen aldiz ikus entzunezko batean jasotzen duen filma, baina irudiak eta soinua ez datoz bat, eta Irabolaren eta Haltzuetaren irudiak
|
ikusten
ditugun bitartean entzuten direnak ez dira haien bertsoak. Izatez, ez dago erabat ziurtatzerik bertsotan, eta ez kantuan, ari direnik, ingurukoen txaloek bertsotan ari direla iradokitzen duten arren.
|
|
|
Kepa Enbeita jarraitu beharreko eredu gisa
|
ikusten
zuen (Dorronsoro eta J.M. Lekuona, 1987: 13; Garzia, 2000a:
|
|
|
Ez nabil ni asmo orrekiñ[...] sentitzen dedana esaten dakit ta kito. Nik neu baño bertsolari obeak ta etorri trebeagokoak asko ikusi baditut ta
|
ikusten
ditut oraindik". Hala ere, ez dio inoiz bertso mundua proiektu jakin batera lerratzeko ahaleginari uko egingo:
|
|
|
Alde handiagoa
|
ikusten
zaio gertakariaren dimentsio mediatikoari. Alderdi kuantitatiboari bakarrik erreparatzen bazaio, 1880ko Donostiako hark bost
|
|
|
Bere lana jasotzen duen funtsean kontsulta daitekeenez167, Txirrita, Goiburu eta Olegario jendez inguratua erakusten duena, esaterako, 1915ekoa da. Nabari zaio, gaurdaino iritsi diren gainerako argazkietan baino dezente arinago zegoela
|
ikusten
baita. Deigarria suertatzen da, baita, bertsolariak posatzen jartzen direnean, seitik hirutan, Ojangurenek ardo botila batekin jarri nahi izana.
|
|
|
Egilearen Atarka izenordearen atzean nor dagoen ezin izan da argitu. Basarrik elkarrizketaren une batean" Kepa" deitzen dio,
|
ikusten
da elkarren ezagunak direla, eta gertu samarrekoak behar dute gainera, Atarkak hitanoa baitarabil hainbat galderatan, baina ezin izan da izena osatu.
|
|
|
Euskara irratian lur hartu gabe zegoen, baina egingarria
|
ikusten
zen[...] Unión Radio San Sebastián eko zuzendaritza batzordera jo zuen abiadan Teodorok. Bizpahiru bilera eduki eta lortu zuen honen konpromisoa astean ordubeteko saioa egiten uzteko[...] (Lasa, 2008:
|
|
|
Propagandarako berezko sena zuen Hernandorenak, eta hedabide modernoak horretarako ezinbesteko bitarteko gisa
|
ikusten
zituen: " Askotan entzun dit euskararen etsai aundiak dirala izparringiak, zinia ta irratsaiuak.
|
|
|
Lekuonak berak zabaltzen du kontu hau: " Bergara’ko nere Itzaldia entzun zuan ezkero,
|
ikusten
zuan nunbait, Olerkiaz gain —Poesi Olerkiaz gain— ba genduala Euskalerrian beste palanka bat, Erria esnatzeko, Erria zutikatzeko: BERTSOLARITZA; eta or asten da Bertsolaritzaren palanka manaiatzen, erabiltzen:
|
|
|
64 Kantutegia, izatez, ez da 160 urte geroago arte argitaratuko, hain zuzen ere Urkizuren eskutik. eta errepublikanoa izanik ez behintzat mugimenduaren idearioarekin zerikusi handirik zuelako, euskal independentziaren arrasto gisa
|
ikusten
zuelako baizik65 Izatez, karlistak ez ziren independentistak ere, eta haiekin egin zuen egonaldia uste baino motzagoa suertatu zen, elementu arriskutsutzat hartu eta bertatik egotzi baitzuten. Zabalok Arielen Xahok berak eskainitako azalpenaren itzulpena eskaintzen du:
|
|
|
Finean jendarte modu oso bat da gorde nahi dena, galbidean
|
ikusten
diren euskal kultura nahiz bizimodu tradizionala, eta Bidartek azpimarratzen duenez modernitateak dakartzan hausturekiko babesleku gisa baliatu nahi dira, ahaleginaren buruzagitza Elizari esleituz.
|
|
|
121 Iritsi zaizkigun biografietan, Fernando Amezketarrarena, Etxahunena, Pello Errotarena, Txirritarena eta abar, argi
|
ikusten
da subalternitate hori. Eta bestelako kultur maila bat zuten figurek ere, zenbaitetan klase altukoen artean ere prestigioa irabaztera iritsi arren, gertuago ibiliko dira euren bizi esperientzietan ertzekotasunetik hegemoniatik baino:
|
|
|
Europa mailan gertatu zen fenomeno bat izan zen kultura popularraren bilketarako grinarena, Burkek azaltzen duenez, eta galtzear zen mundu bat gordetzeko ahalegina
|
ikusten
du mugimendu erromantikoak eginiko lanketa horren atzean (1991: 52).
|
|
|
809). Epaiketarako irizpideetan ere
|
ikusten
du ezberdintasuna: "[...] Desafioetan ez dira forma eta mamia bereizten,[...] Kontua da batak bestea mendean hartzea[...] ahari jokoan bezala[...] Sariketetan, ordea, bestelako irizpidea erabiliko da:
|
|
|
Gaineratzen du Euzkadi, La Gaceta del Norte eta La Tarde egunkariek hasieratik eman ziotela baiezkoa astero materiala jasotzeari, mila bana pezeta jarriz, eta handik gutxira El Pueblo Vasco eta El Pensamiento Navarro ere batu zitzaizkiela. Eta baita erredakzio hori bera aurrera begira euskara hutsezko lehen egunkari baten hazi gisa
|
ikusten
zuela Euskaltzaindiak (1998: 68).
|
|
|
Etzan arritzekua alako tokiyan alako jendiakin arkitzia. Noiz nai ere, elizan baño sagardotegiyan geyago
|
ikusten
ziran".
|
|
|
Iztuetak kasik mende bat lehenago bazterturik
|
ikusten
zituen bertsolariak, hainbatek burla nola egiten zien ere kontatzen zuen. Bertsolaritzaren historian ziklikoki agertu izan den gutxiespen modernistaren kapitulu bat baino ez da izango, bada, XX. mende hasierako hau (Azurmendi, 1980:
|
|
|
33), Aranak, Campionek bezala, Herder buru zuen Alemaniako nazionalismo erromantikoaren planteamenduak jarraitzen zituen, nazioa ezaugarri objektibo batzuen arabera definituz, baina, nafarrak euskal nortasunaren erdigunean euskara jarri bazuen, bizkaitarrak euskal arrazari eman zion leku hori. Nazioa familia baten gisan ulertzen zuen Aranak, partekatutako odola
|
ikusten
zuen kide nazionalen arteko lotura nagusi gisa, eta euskararen garrantzia aitortzen bazuen ere, erlijioari edo tradizioari hizkuntzari bezainbesteko garrantzia ematen zien. Bestalde, proiektu politikoa lehenesten zuen kulturalaren aurretik, berreskurapen kulturala gauzatzeko bitartekorik eraginkorrena independentzia politikoa zela azpimarratuz (Sarasola, 1982:
|
|
|
93) ere sakontzen dute legitimazio borroka horretan. teoria eta egile aipatzen ditu Calvetek, garaiko nazio estatu ezberdinetakoak, baina Frantziari eskaintzen dio protagonismo gehien. Lehen teorien artean, esaterako, frantsesa grezierarekin lotu zuten Bodin eta Estiennerenak aipatzen ditu; XVII. mendeko joera arrazionalizatzailearen arrastoak
|
ikusten
ditu Vaugelas, Malherbe, Arnauld eta Lancelotengan; edota hirugarren olatuan Condillac eta Maupertuis aipatu... Guztiengan ideia bera errepikatzen dela azpimarratzen du Calvetek:
|
|
|
Arturo Campionek, esaterako, esentzialismoaren beste muturrean legokeen historizismoan oinarritzen zuen bere analisia, esaterako. Edo Resurrección María Azkuek, zeinak gutxienezko jarraitutasun bat izan zuten euskara hutsezko lehen bi aldizkariak Bilbon sortu baitzituen, euskararen eta baserriaren arteko identifikazioa ez zuen begi onez
|
ikusten
:
|
|
|
Maiak puntu honetan jartzen du euren eta aurrekoen arteko muga: " Adinez hurbilekoenak Sorozabal, Euzkitze eta Sarasua izango nituen, baina hirurak ere beraien aurrekoen kultur sustratotik askoz hurbilago
|
ikusten
nituen ni eta nire inguruko gazte guztienetik baino" (Maia, 2017: 89). gileen artean duela urte batzuk (2004:
|
|
|
Gaztetxeko esperimentu haien harira honela dio Irazuk: " Atzera begira, gauza batzuk nabarmen samar
|
ikusten
dira: 80ko hamarkadan ikusmira handia sortu zen bertso eskoletan sortutako bertsolari gazteen inguruan, eta, besteak beste, horrek ahalbidetu zuen gaztetxearen eta bertsoaren arteko lehen konexio hura[...].
|
|
|
116). Irazuk taldeak burututako bertsolaritzaren erreibindikazioaren lehen elementua
|
ikusten
du azal horretan, erreibindikazio bisuala: " Bigarrenik, bataiatu egin zuten ekintza:
|
|
|
Bertsolaria agertoki gainean
|
ikusten
ohituta zegoen bertsozalea. Agertokitik kanpo, ez horrenbeste.
|
|
|
Izatez, Auspoako arduradunek gustuko zuten aldizkaria eta eskaintza helarazi zuten: " Gogoratzen dut Joakinek [Joakin Berasategi] begi onez
|
ikusten
zuela aldizkaria eta dagoeneko martxan geundela eskaintza bat egitera ere iritsi zitzaigula, Sendoa argitaletxearen itzalean funtzionatzeko aukera emanaz. Ezetz erantzun genion" (J.
|
|
|
" [Aritz Zerainen hitzak] Proiektuak abiadura handia hartu du, eta borondatez ari den bati kosta egiten zaio bere lekua bilatzea. Eta jende berriak
|
ikusten
duenean egina dagoen proiektu bat eta Elkartea zerbait handi moduan, ‘zertara joango naiz? ’ pentsatzen du" (Id.: 130).
|
|
|
157). Zenbait ñabarduratan hartutako bideak itzulerarik ez zuela izango ere
|
ikusten
zen, ordea: berezko senaren garrantzia azpimarratzen zuten bertsolarien gehiengoa 50 urtetik gorakoa zen; eta hautu hori egiten zutenen artean ere gehiengoa bertso eskolen aldeko ageri zen, bertsolari guztien% 91,4k bertsolaritza zabaldu eta hobetzeko balioko zutela uste baitzuen;% 7,2k bakarrik egiten zuen balorazio negatiboa, bertsolariak berdindu egingo zituztela, bertsolaritza hotzagoa zekartela eta gisakoak aipatuz (id.:
|
|
|
Gogoratzen dut EiTBra pasa aurretik Herri Irratiak eta Deiak bina bertsolari eta Haranburu bidali zituztela pare bat urtean Andaluziara. Han
|
ikusten
zutenaren kronika bertsotan egin behar zuten bertsolariek irratirako eta hitz lauz Haranburuk egunkarirako. Urte batean Lazkao Txiki eta Txomin Garmendia joan ziren.
|
|
|
Elkartearen sorreraz ere galdetzen zen bertan: % 52,9k beharrezkotzat jo zuen,% 45,7k komenigarritzat, eta% 1,4k bakarrik erantzun zuen alferrikako
|
ikusten
zuela. Inplikazio maila handia ere adierazi zuten bertsolariek:
|
|
|
Horrenbestez, gerora Elkartearen komunikazio lanetan ibili diren Esti Esteibar eta Iñaki Iturriotz Iturrik sorreratik bertatik
|
ikusten
dute komunikazio estrategia bat Elkartearen baitan:
|
|
|
Ikusi den bezala, jada 1960ko hamarraldian polemika sonatu batzuk izan zituen bertsolariak; status quoa zalantzan jarri nahi zuen orok eraitsi beharreko behi sakratu gisa
|
ikusten
zuen ordurako, eta bertsolaritza sozialarekin ez zen batere eroso sentitzen: " Basarrirekin bazegoen halako kontra egiteko gogo bat, baina oso ikuspuntu interesgarriak defendatu zituen, gehienean behintzat, bertsolaritzari zegokionean." 318 Lehen Pizkundean garatu zena zen Basarriren proiektua, frankismoaren testuinguruak ezarritako berniz iluna inork baino gehiago barneratu behar izan zuen zarauztarrak, eta Bigarren Pizkundetik eratorritako berrikuntzek jokoz kanpo utzi zuten.
|
|
|
" Josu egon zen bitartean asko segitu nuen. Iruditu zitzaidan puntu ona harrapatu ziola, asko gustatzen zitzaidan aurkezterakoan zeukan puntu lakonikoa, eta
|
ikusten
nuen nik hasitako proiektu beraren luzapena zela" (J. Garzia, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/26).
|
|
|
Sakon eta luze samarrak izaten ziren gainera, hamar hamabost minutukoak... Egun jada arraro
|
ikusten
dira horrelako luzerak... Garai hartan dezente entzun genuen bertso gehiago eta berriketa gutxiago nahi zuela jendeak.
|
|
|
[...] idazle bat bertsozalea zena, aktore bat, edo musikari bat edo horrelako zerbait. Lehen urtean harekin interaktuatu eta harekin
|
ikusten
zuen programa aurkezleak, platoan bertan egonda. Bigarren urtetik aurrera, ordea, gu joaten ginen haren etxera, eta gonbidatuarekin paseatuz, trago bat hartuz eta abar eramaten zen programaren haria.
|
|
|
Eta bertsolaritzaren astez asteko gaurkotasunaren jarraipena ere arindu egin zutela gaineratzen du Irazustabarrenak: " Ordurako Elkarteak Interneten egiten du aktualitate horren jarraipena, bertsoa.com eta bertsoplaza.tv martxan daude, eta
|
ikusten
da ez dela hain beharrezkoa Hitzetik Hortzerak ere funtzio hori betetzea".
|
|
|
beherako joera baina oraindik ere indar bat mantenduaz. Alegia, argi dago telebistak ez duela garai bateko eraginik eta audientzia daturik, baina programa 20.000 lagunek bakarrik
|
ikusten
badute, 20.000ko plaza batek plaza inportantea izaten jarraitzen[...]. Gaur egun BEC beteko denik ez du inork dudarik egiten, baina bete egin behar da.
|
|
|
Jada azaldu den gisan, 2001ean eman zuen Elkarteak sarerako jauzia, bertsozale.com atari korporatiboarekin, eta hamarkadaren lehen erdirako bertsolaritzaren inguruko blogosfera garrantzitsu bat eta webgune nahiz foro batzuk aurki zitezkeen. Hamarraldiaren bigarren erdirako, pauso bat harago joz, formatua bere hedabideratze estrategiaren ardatz garrantzitsu gisa
|
ikusten
zuen mugimenduak, eta arretaz erreparatzen zion sarean sortzen ari zenari:
|
|
|
2000ko hamarraldiaren bigarren erditik Elkartearen eskaintza planifikatu beharra
|
ikusten
zen:
|
|
|
Taulan ikus daitekeenez, webguneen trafikoaren hazkundea etengabea izan da. 2013/ 2014etan baino% 67 altuagoak dira 2017/ 18etan ageri zaizkigun bertsolzale.eus, bdb.bertsozale.eus eta bertsoa.eus en balioak.395 Eta gainerakoetan ere joera gorakorra suma daiteke, azken urtealdian, txapelketa ondokoa izanik, beherakada bat
|
ikusten
bada ere. Hain zuzen ere, hori da beste joera esanguratsu bat:
|
|
|
[...] nirea jada martxan zebilen eta interesgarria iruditu zitzaien. Bidea proiektu pertsonal gisa hasi nuenez une hartan ez nuen garbi
|
ikusten
Elkartearen eskutan jarri behar zen edo nirea izan behar zen[...]. Elkarteak bere proiektua abiarazi zuen.
|
|
|
Garziari, programaren arduradun gisa, makina bat aldiz iritsi zitzaion. Berak, ordea, ez zuen horrela
|
ikusten
, elitearen fokuak elikatutako boomak plazen ugaritzea eta, ondorioz, denentzako tokia ekarri zuelakoan, eta fokua mugatu beharra ere defendatu zuen: " Maila batetik beherako bertsolaria telebistan agertzeak ez telebistari, ez bertsolariari berari ez lioke mesede egingo.
|
|
|
40). Eta horrela
|
ikusten
zuen garai hartan Egañak ere: " Jakina da telebista dela zerbait ezagutzera emateko modu egoki eta azkarrena.
|
|
|
Laxaro Azkune bertsozaleak ere kritikei erantzun argia argitaratu zuen, azpimarratuz Elkartearen azken urteetako ibilbidea. ‘Bertsolaritza inoiz baino argiago ari da
|
ikusten
nondik nora jo behar duen eta berak izan nahi du bide horren gidari inoiz ez bezala[...]. Xabier Amurizak politizazioaren topikoak errepikatzea gaitzetsi zion Amatiñori[...].
|
|
|
" Telebista bezalako medio batek oihartzuna eta prestijioa ematen ditu. Baina telebistari audientzia interesatzen zaio, eta nik ez dut garbi
|
ikusten
bertsolaritzari audientzia interesatzen zaionik" (Id.: 35).
|
|
|
odriozola plazetara itzuliko garela uste dut [2019/V/23] baitan telebistaratzea, oso garrantzitsuak zirela proiektuarentzat. Siadecok argitaratutako gogoeta partekatuak, esaterako, zeinak telebistari hainbeste arrisku
|
ikusten
baitzizkion eta etenaren aurretik egina baitzen, honela zioen:
|
|
|
Bertsolaritzaren inguruko ikerketa ez da ziklo honetan asmatutako zerbait. Baina zikloaren hasieran, Lekuonaz haratago nabarmentzeko moduko gutxi
|
ikusten
du Azurmendik behintzat:
|
|
|
128). Baina bai
|
ikusten
du 2006ko gogoeta haietatik aldi berri bati ekin zitzaiola, eta aldi berriaren marka garrantzitsuenetako bat profesionalizazioan sakontzea izango zela: " ziklo berri baten hasiera bezala, 12 urteko ikuspegia jarri genuen, eta etorkizunean landu beharreko bidea zein izan behar zuen zehaztu.
|
|
|
Esaterako, Koldo Tapiaren azalpenak: " 2003ko urte hartan batzuk tira egiten ari ginen fuerte
|
ikusten
ari ginelako ikerketaren bideak lehentasuna hartu behar zuela, hor behar genuela azpiegitura sendoa sortu, bertsolaritzak, bertsogintzak eta euskalgintzak orokorrean zituen beharretik erantzuteko. [...] buruan genuen institutu baten itxura antzeko zerbait izan lukeela, eta Unibertsitateak barruan egon behar zuela.
|
|
|
Dena den, Lujanbiok aipatzen zuen moduan, gutxika nabarmentzen ari den joera bat da hori. Soziologoek oraindik etorkizunerako joera gisa
|
ikusten
dute (Zubiri, 2019: 32).
|
|
|
Eta bestelako motibazioak ere
|
ikusten
ditu belaunaldi berriagoengan, besteak beste baita norbere tokia eraiki beharra ere: " Behin bide hori irekita, orokortu egin da hurrengo belaunaldietan, eta hor, pixka bat gaiztoa izanda, denetariko motibazioak egon direla esango nuke, probatu nahia, plazer hutsa edota baita norbere publikoa osatu beharra ere.
|