|
2006
|
|
|
Hots, aldaketarik eman ezean estatistikoki kopuru beretsuak behatu genituzke batean eta bestean. Horrelakoetan biztanleriak hamar urte horietan izandako aldaketak edo aldaketa ezakkontutan hartuz, gazteen artean bederen, migrazio mugimenduek eta heriotza tasek ez dugu uste eragin handia daukatenik edo zehazkiago, balizko eragin
|
hori
ez dela estatistikoki esanguratsua.
|
|
2007
|
|
|
Urratsa horietako bitan; ikaslearen autoebaluazioa bitan; irakaslearen ebaluazioa hirutan, eta, mintzamena, idazmena, irakurmena eta gramatika ariketa batean. Motibazioaren alorreko aldagaien eta lorpen emaitzen arteko erlazio
|
hori
ez da beti era sendoan bistaratu. Azterlan batzuetan ez da ageri, eta, ageri denean, ez dira izan lorpen emaitzei eragiten dieten aldagai askerik behinenak.
|
|
|
93tik hona ezagutza tipologia honetan neurtutako udalerri guztien datuak hartu dira kontuan, eta datu horien eta 2006an neurtutako hiru udalerrien arteko aldea kalkulatu da. Alde edo desbideratze hori zuzenketa indizetzat hartu da, gure hipotesia izan baita alde
|
hori
ez dela aldatu (modu esanguratsuan estatistikoki) 93tik hona. Horrenbestez, zuzenketa indize hori aplikatu zaio 2006ko emaitzen batez bestekoari, eta horrela, hiru udalerri horietatik areago, Gipuzkoako tipologia horretako udalerri guztien batez bestekoa kalkulatu da.
|
|
|
Bi talde horien arteko norabide desberdinak nola esplikatu ez dakit. Belaunaldi horren zati bat ausartago litzateke eta eskolan ikasi duen euskara eskolatik kanpo erabili lukeela, euskara nortasun eta ezberdintasun ikurtzat hartuz, gazteagoek nahikari
|
hori
ez luketelarik oraino. Haurren eta gazteen kale erabilerak ber norabidea hartuko balu, heldu eta adineko taldeen erabileraren etengabeko jaitsiera ohartuz, irakaskuntzaren eragin zuzena litzaketeela erratea errazago litzateke.
|
|
|
Kasu honetan ere, euskararen ezagutzak eta kale erabilerak norabide paralelo bat jarraitzen dutela ikusten dugu. Ohar
|
hori
ez da hain harrigarria.
|
|
|
Halere, 5.000 biztanlekiko udalerrietan erabilera behera da(% 3,7) eta jaisten ari da 2001eko neurketaren tasari konparatuz. Baina
|
hori
ez litzateke aurkako adibidea, jakinez tokiko administrazio hiri merkatagune txiki horiek baserria baino frantsesdunagoak direla.
|
|
|
Oraindik ere leku batzuk bereziki babestu beharrean gara eta
|
hori
ez da gertatzen ari. euskara gaztelera frantsesera ez diren hizkuntza horietan euskaraz baino. Datu hau oso ikusgarria iduritu zait.
|
|
|
Oraindik ezagutza handia den herrietan beheranzko joerak nabarmentzen ari dira eta ezagutza makurragoa den lekuetan ere ezagutzaren datuak gero eta handiagoak izan arren ez baitugu lortzen euskara normal erabiltzea bizitzaren esparru guztietan. Oraindik ere leku batzuk bereziki babestu beharrean gara eta
|
hori
ez da gertatzen ari. Nafarroa Garaiko datuetara etorrita berriz ere Vascuenceren legeak berak oinarri hartzen duen banaketak ere ez du bermatzen euskara ofiziala behar lukeen lekuetan hala izan dadin, datuak begiratzea besterik ez dago euskararen erabilera datu orokorrak ezagutza handia den eremuetan 1993ko kale neurketaren azpitik ageri baitira, zer esanik ez euskarak babes hori ez duen eremuetan.
|
|
|
Oraindik ere leku batzuk bereziki babestu beharrean gara eta hori ez da gertatzen ari. Nafarroa Garaiko datuetara etorrita berriz ere Vascuenceren legeak berak oinarri hartzen duen banaketak ere ez du bermatzen euskara ofiziala behar lukeen lekuetan hala izan dadin, datuak begiratzea besterik ez dago euskararen erabilera datu orokorrak ezagutza handia den eremuetan 1993ko kale neurketaren azpitik ageri baitira, zer esanik ez euskarak babes
|
hori
ez duen eremuetan. Administrazioak eta Euskal Autonomia Erkidegoaz ari naiz oraingoan, behin eta berriz esan izan digu azken aldian euskaldunon utzikeria dela erabilera datuak aldrebesten dituena.
|
|
|
Gaur egun, asko mintzatzen da hizkuntza ekologiari buruz, betiere, nire aburuz, adigai
|
hori
ez da modu zehatzean erabiltzen, eragin handiko elementuak topatzen ditugulako arlo honetan. Horretara, bada, indarra, izen ona eta nork bere buruaren gainean duen estimu txikia izaten dira eremu honetako baldintzagarriak.
|
|
|
Antzina, ez zen horrela egiten, eta aurreskulariari agurra bueltatzen zitzaion burua makurtuz, dantza hori ohorezko ekitaldia baita, ikuskizuna barik. Hau da, txalo jotzea da une honetan gure mirespena erakusteko daukagun modurik zabalena munEtorkizun hurbilari begira, eta gerora ere bai, euskaldunok jakin behar dugu moldatzen mundu zabaleko txoko guztietatik datozkigun aldaketen arabera, eta euskaldunok jakin behar dugu, ez badakigu horretara moldatzen, geure burua galduko dugula. duan, baina esan behar dugu
|
hori
ez dela bakarra kultura guztietarako. Are gehiago, Mendebaldeko kulturen erakusgarria da, eta, ikuspegi horretatik, euskal kulturak berea zuen keinua laga du alde batera, kanpotik etorriko beste bat jartzeko haren lekuan.
|
|
2008
|
|
|
Adibidez, Windows sistema eragilearen euskarazko azken interfaze paketea XPrena da, ez dago euskarazko Windows Vistarik. Euskarazko Mandrake Linux 10 da dagoen azkena, baina geroztik hainbat bertsio atera dira (orain Mandriva izenarekin), euskarazko Debian Linux 2005ekoa da, baina geroztik 2007an beste bertsio bat atera zuten eta
|
hori
ez dago, nik dakidala, euskaraz, etab.
|
|
|
ediziorako laguntzak (Xuxen, Elhuyar Word, sinonimo hiztegiak EuskalBar...), hizketaren tratamendua (Bizkaieraren Fonoteka eta AhoTTS Testu Ahots Bihurgailua, Fonatari), Euskara ikasteko metodoak (Bai & Bye, BOGA eta HEZINET), Lematizatzailea eta informazioa bilatzeko tresna, datu base dokumentala (Kapsula), corpus (XX. mendekoa), eta 20 baliabide lexikal (hiztegiak, esamoldeak,...). Eusko Jaurlaritza" Euskararen IKTen inbentarioa" prestatzen ari da orain eta beste produktu batzuk ere hasi dira ikusten gune berri horretan14, baina oraindik ez dago guztiz osatuta. Bi gune horietan bilduta dagoena aztertuta, eta kontuan hartuta beste produktu batzuk gune bi horietan jasota ez daudenak, esan dezakegu, beraz, ez gaudela basamortuan,
|
hori
ez dela hutsaren hurrengoa, baina bai oso gutxi gaztelaniarako, frantseserako edo, batez ere, ingeleserako eskuragarri dauden ehunka programa eta baliabiderekin alderatzen badugu.
|
|
|
Euskara 300 hizkuntza horien tropelean dabil, eta areago, IKT eta hizkuntza teknologiako produktuak aztertuta ziur euskara sartuko litzakeela lehenengo 100 hizkuntzen artean, agian lehenengo 50 hizkuntzen artean ere bai. Azken 25 urteetako ahaleginen fruitua da hori, baina agian
|
hori
ez da nahikoa etorkizun hurbileko erronkei ekiteko.
|
|
|
15 Esaterako, corpus orekatuetan, beharrezkoa izaten da unibertsoaren inbentario batetik abiatuta lagintze eredu bat erabiliz obren zozketa egitea, eta corpuserako hautatutako obretatik ere lagin bat hartzea. Corpusa orekatua ez bada (oportunista baizik), urrats
|
hori
ez da beharrekoa. Bestetik, corpus batzuetan formatu estandar bat erabiltzen da.
|
|
|
Bi proiektu horiek Interneteko bilatzaileak erabili behar dituzte ezinbestean, eta ezagunak dira bilatzaileak euskararako ez direla oso egokiak. Batetik, morfologia aberatseko beste hizkuntzetan bezala, ezinbestekoa da bilaketa lema bidez egitea emaitza onak lortzeko, eta
|
hori
ez dute egiten. Bestetik, ezin zaizkie euskarazko emaitzak soilik eskatu (ezta beste hizkuntza txiki gehienenak ere).
|
|
|
Bestetik, gure azterketan nabaritu dugu mundu mailako ikusmiran euskarazko corpusak ez direla nahikoa ‘ikusten’, hau da, corpusen eta hizkuntza teknologien erreferentzia gune ezagunetan oso informazio gutxi aurkitu dugu euskarazko baliabideez. Arazo
|
hori
ez da euskarazko corpusena bakarrik, noski; esaterako, P. Bilbaok salatu duenez, Europako hizkuntza politika ‘txarrak’, edo ezegokiak, Europa mailan" ikusgabe
|
|
|
Demagun por itzuli nahi dugula euskarara. Elhuyar hiztegian dugun lehenengo itzulpena – (en) gatik da, baina
|
hori
ez da beti por horren itzulpen zuzena izango, beste hainbat itzulpen izan baititzake. Hona adibideak:
|
|
|
Aplikazio mota horietan, oso azkar itzuli behar da, hobe mementoan bertan, eta zuzenean erabiltzen da, landugabe; batzuetan, ez da osorik irakurtzen eta normalean, ez da gordetzen irakurri ondoren. Itzulpen automatikoaren aplikazio
|
hori
ez dago itzulpengintzako profesionalen mende.
|
|
|
Esan dezakegu valentziera maila bikainean dagoela itzulpen automatikoko teknologien arloan, eta segur aski potentzial
|
hori
ez dela erabat erabiltzen oraindik.
|
|
|
Azkenik, esan dezakegu valentziera maila bikainean dagoela itzulpen automatikoko teknologien arloan, eta segur aski potentzial
|
hori
ez dela erabat erabiltzen oraindik.❚
|
|
|
Beraz parekotasuneko elebidun ereduaren pedagogia mugatu dela esan dezakegu. Gero esan behar da, errealitatean, delibero
|
hori
ez dela beti eta klase oroetan aplikatua. Klase elebidunetan, frantsesaren erabilera gerta daiteke euskararen irakaskuntzaren denboran, bainan ikasleen mailaren arabera, mintzagaiaren arabera, irakasleak beharra asmatzen duen denboran eta ez, hain zuzen, urrutiko instituzio baten aginduaren bidez. Halere delibero murrizgarri hori hor dago.
|
|
|
Eta
|
hori
ez da dena. Herritarrek kazetari lanetan jardun ahal dute, EITBk jarritako zerbitzu bati esker:
|
|
|
Ezinbesteko lanabesa du pertsonak hitza. Berba
|
hori
ez du komunikazio tresna bakarra, jakina.
|
|
|
Edonola ere, Berria egunkariak erabiltzen duen hizkerarekin pozik daudela erantzun ez dutenen artean (ikus 3 Grafikoa),
|
hori
ez erantzutearen arrazoi nagusiak bi dira: batetik Berria ez ezagutzea (%44ak" ez dakit/ ez du erantzun" aukera hartu du, %15ak" ez dut nahikoa ezagutzen") eta bestetik Berriaren euskara jasoegia, urruna edo artifiziala dela pentsatzea (%45).
|
|
|
Erdarazko eskaintza handi horren parean, oso mugatua da euskarazkoa. Eta eskaintzaren testuinguru hori kontuan hartuta, argi esan dezakegu Zarautzen hedabideen kontsumotik euskaraz egiten den %20 urri
|
hori
ez dela hain urria, euskarazko hedabide horiek, oro har, gainerako hedabideek baino ikusle eta irakurle gutxiago dituztelako. Aitzitik, Zarauzko audientzia zerrendetan euskarazko hedabideek toki ona dute, oro har:
|
|
|
Hizkuntz eskakizuna kreditatzeko bi modu egon daitezke: bata agiria, hizkuntza eskola ofizialeko gaitasun agiria edo baliokidea, —honek balioko luke 1, 2 eta 3 hizkuntz eskakizunak kreditatzeko—; edo,
|
hori
ezean, hizkuntz eskakizuna egiaztatuko duen euskarazko proba egin da.
|
|
|
Oro har, hizkuntza guztiek dute ondare eskaintzako ahalmen hori, eta guztiei dagokie. Hori jada adierazi da, bai hizkuntza" handien" kasuan —frantsesa, ondare nazional gisa—, bai hizkuntza" txikien" kasuan ere —horiei buruzkoa da Eskualdeetako eta Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna7— Ahalmen
|
hori
ez litzateke murriztu behar, analogia murriztaile baten bitartez, hizkuntzak arriskuan dauden monumentuekin parekatuko lituzkeen ondare kontzeptuaren adiera batera. Bi kasuetan, hizkuntza biziak eta dinamikoak dira, edo ahalmen hori egozten zaie —ahalmen irudikatua—, bidez edo bidegabe," babesteko eta sustatzeko" neurrien bitartez (Hizkuntzen Europako gutuna, 5 kontuan hartuzkoa).
|
|
2009
|
|
|
Honek, bistan denez, administrazioko eta botere publikoetako egiturak hizkuntza ofizial anitzen beharretara moldatzea galdatzen du. kuntza ofizialaren izaera duen Erkidegoko berezko hizkuntza jakitea ziurtatzea ere betebehar konstituzionala dela..., honek, jakina, bi hizkuntzak xede hori lortzea bidezko egingo duen indarraz irakatsiko direla dakar. Eta betebehar hori Estatututik ezezik, Konstituzio beratik ere dator (3 art.)". Horretaz gainera, Konstituzioaren interpretari gorenak eransten duenez" erregulatutako gutxieneko ordutegiak ez balira nahikoak bi hizkuntza ofizialak eraginkortasunez irakasteko, betebehar konstituzional
|
hori
ez litzateke beteko" (KAE 88/ 1983). Beraz, ez da aski hizkuntza ofizialak irakastea, baizik eta beharrezkoa da irakaskuntza hori modu eraginkorrean antolatzea, horrela, derrigorrezko hezkuntza amaitzerakoan, ikastetxea edo hautatutako eredua edozein dela ere, ikasleek dagokien lurralde eremuko hizkuntza ofiziala edo ofizialak jakin ditzaten.
|
|
|
Hizkuntza alorrean Konstituzioan lehenengo nabarmentzen den alderdia da, gaztelaniaren eta Espainiako gainerako hizkuntzen ofizialtasunarekin batera esplizituki derrigorrez gaztelania jakin beharra agintzen dela. Konstituzioa egin zenean klausula
|
hori
ez zen ustekabean pasa, nahiz eta aurre egitasmoa ez zen aldatu, eta esan daiteke gaia oso eztabaidatua izan zela, izan ere, batzuk kentzea eskatu zuten, beste batzuk ordea gainerako hizkuntzetara ere jakin beharra hedatzea eta azkenik, espainiar guztiek gaztelania jakiteko obligazioa hizkuntza horren erabilerara zabaldu nahi izan zuenik ere egon zen, koofizialtasunak bidezko egiten duen aukerare... Dena den, proposamen horiek ez ziren onartu eta, ondorioz, Konstituzioak gaztelaniari dagokionean soilik agintzen du jakin beharra, nahiz eta edozein hizkuntza ofizial erabateko balio eta eragin juridikoz erabiltzeko eskubidea ere ezartzen duen.
|
|
|
Kataluniako botere publikoek eskubide horien egikaritza eta betebehar honen betetzea errazteko behar adina neurri ezarri behar dute. ak galiziarrak galiziera jakitera behartzen zituen, zera xedatuz: " betebehar
|
hori
ez du Konstituzioak ezartzen eta ez dago galizieraren koofizialtasunari lotua. Konstituzioko 3.1 art.ak gaztelera jakiteko betebehar orokorra ezartzen du, gaztelania Estatuko hizkuntza ofiziala delako.
|
|
|
Alabaina, ez da berdina gertatzen dagokion Autonomia Erkidegoaren esparruan koofizialak diren gainerako espainiar hizkuntzekin; izan ere, Konstituzioak ez du haiek jakiteko betebeharrik ezartzen. Noski,
|
hori
ez egiteak ez dakar diskriminaziorik, gaztelera jakitera behartzen duten arestian aipatu balizkorik ez baita gertatzen hizkuntza koofizialetan". Nolanahi ere, kontuan hartu behar dugu, galiziera jakiteko betebehar hori ez zela ezartzen Konstituzioa zuzenean garatzen zuen Estatuko legedi organikoan (egun Katalunian gertatzen den bezalaxe), lege autonomiko batean baizik (Galiziako Estatututik at).
|
|
|
Noski, hori ez egiteak ez dakar diskriminaziorik, gaztelera jakitera behartzen duten arestian aipatu balizkorik ez baita gertatzen hizkuntza koofizialetan". Nolanahi ere, kontuan hartu behar dugu, galiziera jakiteko betebehar
|
hori
ez zela ezartzen Konstituzioa zuzenean garatzen zuen Estatuko legedi organikoan (egun Katalunian gertatzen den bezalaxe), lege autonomiko batean baizik (Galiziako Estatututik at). Hortaz, Konstituzio Auzitegiaren 84/ 1986 Epaia ezin da aurrekaritzat jo, hizkuntza bat jakiteko betebeharra, konstituzionaltasun blokea deiturikoa osatzen duen Estatutu arau batean ezartzen denean.
|
|
|
Euskaltegiko irakasle soldata nahikoa ez zenez, beharrizan berriei aurre egiteko, euskarazko hainbat hedabiderekin hasi zen kolaboratzen. Bazekien sektore
|
hori
ez zela erosoa eta, are gutxiago, aberasteko modukoa. Hor zegoen, esate baterako, Egunkariaren itxiera.
|
|
|
Irakasgaia euskaraz eman ahal izateko, irakasleek euskaraz irakasteko gaikuntza proba gainditu behar zuten. Ezarri zenetik, proba
|
hori
ez zen egin, eta gainera, ez zen derrigorrezkoa klaseak ingelesez, frantsesez eta abarrez emateko
|
|
|
Oinarri eredu
|
hori
ez da bat batean sortu. Ibilbide luzetxoa egin du dagoeneko, proba epe jakina tarteko.
|
|
|
Orain arte gai honetaz eskueran dagoen bibliografia mugatu samarra denez, une honetan eskueran dagoen informazio hutsetik ezinezkoa izango litzateke EHS orokorrik idaztea. Gaurkoz eskueran ditugun datuak kontuan hartuta, lan global
|
hori
ez da ikusten gaur gaurkoz egingarria denik. Azken helburua lortzeko, euskararen historia sozial orokorra idazteko alegia, tresna egokiak sortu dira aurrez, beharrezko informazioa jasotzen urteak xahutuz.
|
|
|
hizkuntzak eta hiztunak". Argi dago ikersaio
|
hori
ez dela jenerala. Aitzitik, euskararen historia sozial orokorra argitzeko partziala da oso.
|
|
|
Hirugarren azterbidean beraz zergatietaz informazioa ematen dituzten aipuak sailkatuko dira, eta
|
hori
ez da zergatiak aztertzearekin eta zehaztearekin nahastu behar. Proiektuaren lankideek euskararen historian zehar idazleek eta ikerlariek maneiatu dituzten hipotesiak sailkatuko dituzte, ondoriorik atera gabe.
|
|
|
Egungo (edo behinolako) egoera soziolinguistikoaren etorkizuna edo hizkuntzaren etorkizuna nolakoa izango den aurreikusten dutenean autoreek, prospekziolanean sartzen dira ezinbestean. gintzan sartzen da hori, bete betean. Baina informazio
|
hori
ez dugu berariaz jasoko, baldin eta ez badu lotura zuzena ageri hizkuntza kontuekin. Aldiz, testuak berariaz aipatzen badu kristau ona izateko euskaraz (edo erdaraz:
|
|
|
Alderdi nazionalistak edo abertzaleak ez dira, berez, euskaldunen alderdirik, politikan ari diren euskaldun gehienak horietan biltzen badira ere.11 Eta adierazpide hori behar du hiztun herriak trinkotze prozesua bideratzeko. Ziur aski prozesu luze samar bat burutu du euskal herriak bere adierazpide politikoa eskueran izan arte, baina perspektiba
|
hori
ez litzateke albo batean utzi behar. Agian, eredurik egokiena Flandeskoa liteke:
|
|
|
Jakina, erakunde publikoek bultzaturiko azterlanetan konponbiderik ez da falta: merkataritzako azalera handiko frankiziekin hitz egin behar da euskara ere erabil dezatela konbentzitzeko; interneten euskal web orriak eta internet bidezko komunikazioak euskaraz bultzatu behar dira, euskararen aldeko aukera
|
hori
ez baita galdu behar. Ezin dugu ahaztu edo ukatu leiho horietatik euskaraz irten daitekeen baino hamaika aldiz gehiago sartuko dela erdaraz, munduan globalizatuta dauden produktu kopuru amaiezin eta izugarri aldakorren eskutik.
|
|
|
19 Euskal Herrian dugu munduko herri eta hizkuntza gutxituen artean komunitate dinamikoenetako bat. Baina nago indar
|
hori
ez dugula baliatu gure esperientzia eraginkorrago egiteko edo antzeko egoeran daudenei gure ezagumendua eskaintzeko. Ez ditut ikusten soziolinguistika alorreko ikerketan edo glotopolitikaren analisian aintzindari egiten gaituzten lan lerro sendoak.
|
|
|
Marko politiko nazionalaren aldaketa ezinbesteko jotzen du Txillardegik euskararen herria dagoen krisi ezin larriagotik ataretazko, baina
|
hori
ez da nahikoa. Hori modu jakin batean burutu behar den gizarte jarduna eta prozesua da.
|
|
|
Kanpainan parte hartzeko interesik agertzen ez zuten horiek ebidentzian ere utzi genituen, eraginkorragoa izango zelakoan. Bada, hori izan zen gure bekatu nagusia, baiezkoa emandakoen artean ere jokabide
|
hori
ez zutelako onartu.
|
|
2010
|
|
|
Leitzak berak, bertan euskararen bizitasuna handia izanagatik, ez dauka euskarazko gazte hizkera propio bat sortzeko eta bertan hedatzeko behar besteko indarrik. Gisako hizkerak sortzeko behar adinako bizitasuna badauka Leitzan euskarak, baina
|
hori
ez da aski hizkera molde hori sortu eta hedatzeko. Herri euskaldunek duten bizindar linguistikoa litzateke gazte hizkera sortzeko, baina herri erdaldunek duten pisu demografikoa, soziologikoa eta kulturala ezinbestekoa da bestetik.
|
|
|
Euskaraz jakiteak eta ezin erabiltzeak markatu egiten du. Egoera
|
hori
ez dute denek berdin bizi, nolanahi ere, eta zenbait faktorek garraztasuna eman edo kentzen diote euskara ezin erabili horri: euskararekiko atxikimendu naturala, politikoa edo ideologikoa; erdaraz aritzeko gaitasuna edo erraztasuna; pertsonaren uneko edo ohiko aldartea; norberaren espektatibak...
|
|
|
Azkenik, frantsesaren presentziak behera egin duen neurrian, gipuzkoarrek diote Bidasoa beherekoak izan ezik hizkuntza
|
hori
ez dela praktikoa, ez dela beharrezkoa. Iparraldearekin zubiak eraikitzeko ez al litzateke beharrezko izan frantsesaren gaitasuna handitzea?
|
|
|
Gogoeta egin behar dute bakoitzaren ikaskuntza prozesuaz eta esperientziaz, eta horrekin ikasleen motibazioa bultzatu nahi da atzerriko hizkuntzarekiko atxikimendua sustatzeko ideiarekin. Hala ere, prozesu
|
hori
ez da egun batetik bestera bermatzen. Ikasleen motibazioa mantentzea izaten da zailena, eta hori eguneroko jardunean egin beharra dago, ikasleen esperientziak aintzat hartuta eta dituzten zailtasunei aurre egiteko bide egokia hartzen laguntzeko helburuarekin.
|
|
|
Eta, horren ondorioz, prestatuago daude hirugarren hizkuntza bat ikasteko orduan (Cenoz, 1991, Lasagabaster, 1998b; Thomas, 1988). Baina
|
hori
ez da beti gertatzen elebidunak hizkuntza batean alfabetizazio maila eskasa duenean. Beraz, idatzizko hizkuntzak funtzio garrantzitsua betetzen du elebitasun prozesuan, hain zuzen, berak bermatzen baitu konpetentzia akademikoa (Cummins eta Swain, 1986; Cummins, 1991).
|
|
|
Ondorioz, hizkuntza segurtasunaren printzipioari jarraiki —bai irakasgai bat irakasten duen irakasleari dagokionez, bai eta eskola jakin batean parte hartzen duen ikasleari dagokionez ere—, eskolak hasi baino lehenago iragarritako hizkuntzan gauzatuko eta emango dira jarduera akademikoak eta ikasketa materiala, azterketak barne, irakasgaiak irauten duen artean. Izan ere, gai nagusia, ordutegia, gainditzeko gutxieneko maila, irakurketak, azterketak eta abar ez dira eztabaidatuko; hortaz, hizkuntza segurtasuna bermatzeko, egoera guztietan aplikatuko da aipatutako araua —irakasle aldaketa egonda ere, edo ikasleren batek hizkuntzaren batean akatsak egiten baditu ere— Hizkuntza aukera
|
hori
ez da inola ere aldatuko, eta ikasleek eta irakasleek dute horren gaineko akordiorik egin. 4 Protokolo bat ezartzea gelan eleaniztasuna kudeatzeko.
|
|
|
Hala ere, ibilbide
|
hori
ez zen plangintza jakin baten arabera egin, baizik unean uneko ekimen zehatzen arabera. Egoera hau aldatzeko, KUTXAk 2007an sortu zuen Hizkuntza Plangintza zeritzon saila, eta Mikel Irizar jarri zuten ardura horretan.
|
|
|
Euskaldunen arteko %5 edo 10eko batek bakarrik ikusten baldin badu gehiegizkoa eta alferrikakoa euskara gaztelaniarekin parekatzea eskola mailan, portzentaia hori %30etik gora igotzen da erdaldunen artean. (...) Eta desakordio
|
hori
ez da puntu honetan baino txikiagoa euskarak erakundeen eremu ofizialean izan behar duen presentziari buruzkoa, hau da, funtzionalgo publikoaren baitan izan behar duen presentziari buruzko puntuan. (Gizarte Azterketarako Lantaldea, 1983:
|
|
|
...unikabideetan eta agenda politikoa ere ez zen dinamika berri horretatik at gelditu. trantsizio politikoak autonomien estatua ekarri zuen eta azken horrek eskuduntzak, hizkuntzari zegozkienak barne. baina, moda guztiekin gertatu ohi den bezala, bolada hura ere agortu zen eta XX. mendeko 80 hamarkadetatik aurrera euskarekiko lilura lurruntzen hasi zen, abertzaletasunaz kanpoko sektoreetan batez ere.
|
hori
ez ezik, hizkuntza horren aldeko jarrera eta atxikimendua zalantzan jartzen hasi ziren. euskara ikasteko ahaleginetan murgilduta ibili ziren asko, frustrazioan erori ziren. horren arrazoietako bat —nagusia, agian— hauxe izan zitekeen: bigarren hizkuntza gisa ikasita, euskaraz lortutako gaitasunak erabilerarako premia edota aukera egokiekin bat egin ez izana. euskararen defentsan ordura arte gotorleku izan ziren giro politiko abertzaleak autonomiaren hautuak banatu zituen, baita euskalgintzari zein hizkuntza politikari dagokionez ere, biak ala biak banaketa eta liskar politikoen arrazoietako bat bihurtu baitziren. hala ere, estrategia zatitu baten bitartez bazen ere, euskara suspertzearen ardura alderdi politiko abertzaleen agendetan baino ez zen modu sinesgarrian gorde. hori baliatuta, euskararen inguruko hizkuntza politikari kutsu politizatua, ideologikoa eta erabilera partidista atxiki zizkioten indar politiko estatalistek. alegia, errealitatearen hautemate eta irudikatzea gidatzen eta bideratzen zituen egitura kognitibo berria garatu zuten nortasun espainiarduneko giro sozialek eta noranzko bereko alderdiek. edo, bestela esanda, euskararen gaineko framing berria eraiki eta hedatu zuten. ongi jabetu behar da framing berri hori sortzeak duen garrantzitaz, izan ere, Canel eta Sanders-ek (2005) azaldu duten bezala, hizkera politikoaren bitartez egiten den gertaeren edo egoeraren interpretazioa (framinga) errealitatea sortzeko hiru moduotan erabil daiteke:
|
|
|
%21, 4 dira etxean euskara gaztelania adina edo gehiago erabiltzen dutenak. horrek bi gauza jartzen ditu agerian: bata, gaur ere oraindik etxean kalean baino gehiago erabiltzen dela gaztelania beste edo gehiago euskara(
|
hori
ez da txarra); eta bestea, etxeko erabileran ez dela hobekuntzarik izan azken hamabost urteotan, erabileran izan ezik. horrek oso aintzakotzat hartu beharreko bigarren kontuaren aurrez arre jartzen gaitu, honakoaren aurrez aurre: erabileraren gehikuntza ezagutzaren gehikuntzari zor zaiola, gaurko elebidunek ez baitute atzokoek adina edo gehiago erabiltzen, gutxiago baizik kasu askotan eta adin talde batzuetan. erabilera, beraz, esparru publikoan handitu da, herri aginteen arauen eraginpeko esparruan; ez, ordea, esparrurik pribatuenean:
|
|
|
0 euSKararen BilaKaera Soziala: ...ndoain laburtu beharrez hitz bitara errenditu bagina euskararen hamarraldiotako bilakaera soziala adierazteko, hazkundea eta paradoxa hitzak erabiliko genituzke. euskara inoiz izan ez duen hiztun kopurua eskuraturik iritsi da mende honen hasierara, eta inoiz bereak izan ez dituen hainbat esparru funtzional eta sozialetan bereganatu du tokia. horra hazkundea; hona, baina, paradoxa, hazkunde prozesu
|
hori
ez baita berdin gertatu euskararen hiru lurralde nagusietan: euskal autonomia erkidegoan, nafarroan eta iparraldean. hiru lurraldeotan, hain zuzen ere, lehen aipaturiko hiru faktore horiek (legeria, hizkuntza politika, herritarren atxikimendua) oso errealitate desberdina dute. horrek guztiorrek erakusten du posible dela hizkuntza bat biziberritu eta indartzea, utopia egingarria dela hori; baina, aldi berean erakusten du, hizkuntzabiziberritze prozesuen arrakasta edo porrota besteak beste aipatu berri ditugun hiru baldintza horien araberakoa izan ohi dela. orobat, aurrerapauso sendoenak eman diren lurraldean, eaen alegia, gertaturikoaren argitan bistan da errealitate soziala dela euskararen biziberritze prozesuaren abiaduran zuzenean eragiten duena, prozesu hori azkartzeko mugak oro har ez baitira legerian edo herri aginteen jardunean atzeman, euskal gizartearen beraren baitan baizik. horregatik guztiagatik da euskararena, nik uste, adibide paradigmatikoa hizkuntzen biziberritze ereduen artean. eta halaxe aitortua izaten ari da, gero eta gehiago, mundu zabaleko hizkuntza adituen artean.
|
|
|
3.3 lege berezirik ez erran dugu beraz 2008ko maiatzean kultura eta komunikazioaren ministroak (Christine albanel, eskuina) eskualdetako hizkuntzen aldeko lege proiektu bat mahaiean ezarri zuela eta hori berrikuntza zen. lehen aldikoz gobernuak berak eta ez diputatu batek edo diputatu talde batek lege proiektua eztabaidara ekarten zuen. azkenean proiektua baztertu izan zen eta haren ordez konstituzioa aldatu. baina lege baten beharra ez zen desagertu eta aipatu den kultura eta komunikazioaren ministeritzaren kabineteko buruaren gutunean, 2009ko martxoan," eskualdetako hizkuntzei buruzko lege proiektua(...) aurten bi batzarrei aurkeztua izan zaie, gaur finkatu ez den data batean" baieztatzen zen oraino. azkenean 2010ko martxoaren 29an, Senatuan, lege berri proiektuaz galdetua kultura eta komunikazioaren ministro berriak (Frédéric Mitterand, eskuina) erantzun du" eskualdetako hizkuntzak Frantziako ondare" direla hitzartzen duen konstituzioaren artikuluak balizko lege horrek" Nazioaren ondare linguistikoari forma instituzionala" emanen ziola ekarten zuela. gehitu du ere" oraiko legezko eta arauzko tresnak eskaintzen dituen posibilitateak ez [zirela] beti baliatu". beste hitzetan errana, lege berri baten beharrik ez zela. azken finean gobernuak bere hitza jan zuen. baina lege horren foiletoia ez da bukatu. 2010ko azaroan berriz bi diputatuk, bata eskuinekoa, bestea eskerrekoa, lege berri proiektu bat aurkeztu dute. eztabaidatu izan baino lehen batzar nazionalaren legeen batzordearen oztopoa gainditu du eta ezaguna da lege proiektu askok etapa
|
hori
ez dutela gainditzen, gobernuak hor geldiarazten baititu.
|
|
|
3.1 data nagusiak oroitarazi dugu zein zen 1992an batzar konstituziogileak 1958ko konstituzioaren 2 artikuluari egin zion emendakina: " errepublikaren hizkuntza frantsesa da". baina diputatu batzuek proposatu zioten emendakinari gehigarri
|
hori
ez zuen onartu batzarrak: " Frantziako euskaldetako eta lurraldeetako hizkuntzen eta kulturen errespetuan". ondotik zirkunstantzia ezberdin batzuetan holako emendakin mota aurkeztu izan da batzar nazionalean edo Senatuan. ez da sekula onartu. konstituzioaren 2 artikuluaren aplikazio arauak zehazteko, 1994ean Frantsesaren erabilerari buruzko legea indarrean sartu da (toubon legea, eskuina). bere lehen artikuluak adierazten du:
|
|
|
...gutxi barru. teorikoki diot, ezen inetik datozen azken informazioen arabera, krisi ekonomiko sakoneko eszenatoki honetan, bai baitirudi inkesta erraldoi bat egiteko asmoa izan dezaketela, lehenengoz, haren ordez. agerikoa denez, formatu aldaketa horrek datu demolinguistikoen bilketan beherakada kualitatibo eta kuantitatibo nabarmena ekarriko luke. eaeko eta nafarroako lurralde agintariek datu kate
|
hori
ez eteteko eta ez aldatzeko behar diren neurriak hartuko dituzten itxaropenari eutsi besterik ezin dugu egin. beti aldarrikatu izan dut demolinguistikak (eta bere balizko adierazpen kartografikoak) hizkuntza normalizazioaren menpe behar duela egon: hizkuntza erroldek hamaika aplikazio dituzte, baina haien azken helburua hizkuntza gutxitua garatzeko neurririk egokienak planifikatzeko tresna baliagarria izatea da.
|
|
|
XiX. mende erditik aurrera, jada ohartu ziren horretaz gizon emakumeak. horrenbestez, galdera hori erroldan sartzen lehenak izan ziren oinarri demokratiko sendoak zituzten herrialdeak —hala nola erresuma batua— eta beren mugen barruan hizkuntzaaniztasunaren ehuneko handia zutenak —hala nola belgika, Suitza eta austria hungariako inperioa— hau da, eta ezin zen bestela izan, hizkuntza horiei legezko aitortza edo, gutxienez, kultura mailako aitortza handiena eman zieten estatuak izan ziren lehenak, erroldetan bertako hizkuntzen ezagutza mailaz herritarrei galdera egiten. harritzekoa da, ordea, espainiak, hizkuntza aniztasun hain handia izanik, inoiz ez txertatzea erroldan inolako galdera demolinguistikorik. 1857 urtean egin zen espainiako biztanleriaren lehen errolda, eta estatuan bata bestearen atzetik etorri ziren erregimenetako batean ere ez zitzaien inoiz hiritarrei erroldan galdetu zer hizkuntzatan mintzatzen ziren. begi bistakoa da ahazte
|
hori
ez zela kasualitatea izan; izan ere, hizkuntzari buruzko galdera egitean, erroldek ez soilik naziotasun bat, baizik eta hizkuntza naziotasun bat hautatzera behartu zuten jende guztia, lehenengoz4 talde bati zer hizkuntza kidetze zuten galdetze hutsa aski zen talde hori kanpora begira ikusgarri egiteko, eta berezko komunitate berezitua osatzearen kontzientzia hartzeko. zalantzarik gabe, ondorio ho... biztanleen ahozko nahiz idatzizko mailaz, familiaren bidezko transmisioEspainiak bere baitako hizkuntzaaniztasunarekiko historikoki izan duen jarrera izan da hura ukatzea eta hizkuntza bakarra inposatzea.
|
|
|
7 aSKaTaSunaren auzia: ...gizaBanaKoen eSKuBide indiBidualaK gizarte batek helburutzat izan dezake hizkuntza gutxiengotu bat gordetzea. arazoa sortzen da herri borondate hori onartzen ez dutenekin. iritzi kritiko asko agertu izan dira helburu kolektibo horrek, hizkuntza hori aukeratzen ez dituztenen eskubideak urratzen dituela esanez. talde eskubideak beraz, eskubide indibidualekin gatazkan aurkitzen dira helburu kolektibo
|
hori
ez bada guztien artean ontzat ematen.
|
|
|
Ugari dira testu horretan hizkuntzaren inguruko gai eta arazoak: ...etara. nafarrak" modernitate" ausarta erakutsi zuen, eta gaztelania garaiko premietara moldatzen egindako lana da Malon etxaideren modernitate hori, etorkizuna irabaziko zuena, hain zuzen. erlijioak halako pisua zuen garaietan, erreforma/ kontrarreformetako borroken erdian, inkisizioaren aldarte txarren zurrunbiloan, bereari eutsi zion hizkuntzari ahalmen berri eta biziak sortzeko. baina
|
hori
ez zuen egin iritzi, irizpide eta konbentzimendu ongi hausnarturik gabe, eta bestelako aurkako zenbait iritziri aurre egiteke44.
|
|
2011
|
|
|
" Kalian, kartelak, tabernetan, interneten my space kontzertuak ikusteko,... Telebistan ez, musika mota
|
hori
ez jat gustetan, Irratia gaztetxeko Itxungi irraia, denetatik jartzen zuten".
|
|
|
Zergatik erabakitzen dute gazte askok erdarara jotzea ordura arte erabili duten hizkuntza utziz? Hau argitzeko Arrasateko gazteen hizkuntza erabileran zerk eragiten duen azaldu litzateke lehendabizi eta
|
hori
ez da batere gauza erraza. rretatik, beraz, datu positiboa da helduen erabilera mailaren hazkundea, nerabeak umetan ardatz zuen inguruaren mugak hautsiz gizartera joko baitu beren garapen pertsonalak eskatuta eta hor helduek dute protagonismoa. Hauek bihurtuko dira eredu arrakastatsu.
|
|
|
Zergatik erabakitzen dute gazte askok erdarara jotzea ordura arte erabili duten hizkuntza utziz? Hau argitzeko Arrasateko gazteen hizkuntza erabileran zerk eragiten duen azaldu litzateke lehendabizi eta
|
hori
ez da batere gauza erraza10 Izan ere gazteen erabilera informalean eragiten duten faktoreak askotarikoak dira eta elkarren artean nahastuta doazenak gainera. Norbanakoaren gaitasun erlatiboa, gazteen interesak, dituzten euskarazko harreman sareak, hizkuntzaren gizarte irudia eta estatusa, gizartean erreferente diren pertsonaien jokaera, familia mistoak ala elebakarrak diren, erdaldunekiko harremanak, hizkuntzaren ospea edo euskarazko kontsumo eskaintza dira, batzuk aipatzearren, aztertu beharrekoak gazteen sozializazio prozesuan euskararen erabilerak duen etenaren zergatiak argitzeko, haurtzaroan jaso zituen hizkuntza ohiturak askotan desagertu egin baitira.
|
|
|
Aldiz, interneteko web orriak, kamisetak eta kontzertuak dira gehien. objektuei lotuta dago eta aztertu egin da horrek gazteek euskara erabil dezaten lagundu ala galarazi egiten duen. Kontsumitzen duten musikaren mundu
|
hori
ez bada euskaraz, hortik jasotzen dituzten ereduak ez badira euskaldunak, identifikatzen diren ereduek euskara alde batera utzia badute edo erabilera sinbolikoa baino ez badute egiten, gazteen erdararako joera indartzeko arriskua dago.
|
|
|
" Badago estilo askotako musika euskaraz baina
|
hori
ez da erlazionatzen euskal musikarekin. Never Surrender ez dator burura euskal musika esatean.
|
|
|
Beraz, gehiengo zabal batek euskaraz egiten den musika ezagutzen duela dio. Jakin genukeena euskal musikaz ari direnean zer duten gogoan gazteek, baina
|
hori
ez dago hemendik ondorioztatzerik.
|
|
|
" Badago estilo askotako musika euskaraz baina
|
hori
ez da erlazionatzen euskal musikarekin. Never Surrender ez dator burura euskal musika esatean".
|
|
|
Ez bazaizkizu gaustatzen talde hauek ez zara joaten. Nire klasetik hamar baino gutziago joango lirateke halako festa batera, beste guztiei musika
|
hori
ez zaielako gustatzen".
|
|
|
Jardun gune, rolharreman, adierazbide eta situazio guztietan hizkuntza bat bere hiztunelkartearen mintzamolde bakar ez izatea gauza bat da (hizkuntzen historia ezagunean arras ohikoa), eta hizkuntza hori zeharo galtzea, bere eguneroko erabilera arrunta iraungi eta belaunez belauneko transmisioa erabat kolapsatzea, bestea. ezagunean arras ohikoa), eta hizkuntza hori zeharo galtzea, bere eguneroko erabilera arrunta iraungi eta belaunez belauneko transmisioa erabat kolapsatzea, bestea. Bata (konpartimentazio soziofuntzionala) ez da ezinbestean, gure artean errazegi esaten bada ere horrelakorik, bestearen (luze zabaleko language shift edo mintzaldatzearen) atalburu. erabateko kolapsoaren infernu
|
hori
ez du Mitxelenak, 1977an, begien bista bistan. ezinezkoa denik ez dio, baina ez du uste egiantz handiko panorama denik. esplikazio posibleak bilatzea ez da, oraingoan ere, hain zaila: garai hartako gizarte giroa, nahiago bada kontestu soziopolitiko eta soziokulturala, izan liteke esplikazio iturri nagusietako bat.
|
|
|
Inork planteatzen ez zuen alternatiba ez zuen Mitxelenak alternatibatzat hartu: infernu infernu
|
hori
ez zen, horregatik, bere etorkizuneskema posibleetan agertu31 kolapsoaren beldur hori alde batera utzirik, beste alternatiba ustez probableagoen ebaluazio lanean saiatu zen artean, oso oker ez banago, Salamancan genuen irakaslea. Alternatiba probable horien artean, hain zuzen, aplikatu zuen purgatorio infernuen metaforazko simila. hor sartzen da bete betean, batetik, bere ghetto aren infernua. hor sartzen da osorik, era berean, diglosiaren purgatorioa.
|
|
|
3 zEhAzTApEn SAioA y hitz baten adiera zehaztuko bada, hitz hori sortu dutenek, eguneratu dutenek eta zabalkunde handiz (kasu honetan, zabalkunde akademikoz eta estra akademikoz) hornitu dutenek hitz horrekin zer adierazi nahi izan duten aztertu behar da ezinbestean. Lan
|
hori
ez da aski; bai, ordea, ezinbestekoa. ondoko atalean ikusiko dugunez ibilera luze samarra, ez ziabogarik gabea, du berekin diglosia hitzak. Bada bere ibilera horretan, nolanahi ere, ziaboga aldi berezi bat:
|
|
|
Adiera popularraren kontu
|
hori
ez da hemengoa bakarrik, bestalde: beste hainbat hiztun elkartetan ere (motibo jakinengatik, ez kasualitate itsuz) agerikoa (izan) da adiera konnotatibo hori. b) Diglosiaren adiera teknikoaren barruan ere joera bat baino gehiago nabarmentzen dira.
|
|
|
Beti ez dira, ordea, gauzak horrela izaten. zenbaitetan bi kodeetariko bat, L normalean, aski kode fluidoa izaten da: L
|
hori
ez da bat, continuum batean barrena hedatzen den L sorta malgu zabala baizik. Nola tratatu behar da diglosiaren kontua, kodeetako bat, normalean L, hain fluidoa eta hain labila denean?
|
|
|
Stated simply, do the individual styles found in a diglossic code matrix, like those found in certain postcreole continua, arrange themselves in a unidimensional series of minimally different varieties, reaching from an extreme basilectal vernacular variety at one pole to an extreme acrolectal standard at the other? or is this sequence of minimally different lects punctuated at one or more points along its progression?" (hudson, 2002: 65). delako" discreteness as opposed to continuity in linguistic variation"
|
hori
ez da guretzat, diglosiaz ari ginelarik, orain arte atentzio handirik merezi izan digun gaia izan. gero eta atentzio handiagoa eskaini zaio ordea, seguruenik, etorkizunean. gure arteko hizkera moldeek euskal/ erdal continuum baten arrastoak dituzte sarri. hain sarri non, zenbaitetan, ikasle batzuk beren artean euskaraz ala erdaraz ari diren erabakitzeko lanak izaten dituen horretan ari den aditua... Ferguson bera (orobat Fishman, bere aurretik ondo konturatu izan da continuum horren izaerak hasierako diglosia kontzeptua osatzera eta aberastera behartzen duela. hainbat puntutan barne diglosiaren arrastoak ditu berekin continuum horrek. ez da diglosiaren ezaugarri funtsezko guztietara makurtzen ordea.
|
|
|
Baina stable situation eta enduring arrangement iraunkortasun garbikoak dira, erabat eta osorik. ez da batere egokia, horregatik, gure artean egiten den berdinketa: diglosia berdin hizkuntza (ahula) galtzea, diglosia berdin heriotza.
|
hori
ez da horrela: diglosiaren galerak (ez diglosiak) probokatzen du, hemen eta nonahi, aurrez aurreko hizkuntza (edo aldaera) bietako
|
|
|
Zenbaitetan bi kodeetariko bat, L normalean, aski kode fluidoa izaten da: L
|
hori
ez da bat, continuum batean barrena hedatzen den Lsorta malgu zabala baizik.
|
|
|
hasteko, Mikel Zalbide – Diglosiaren purgatorioaz. Teoriatik tiraka askoz ume gehiago egin genuke euskal bikote gazte eta ez hain gazteek.
|
hori
ez digu Madrilek eragozten, gure gizarte eredu modernoak baizik. hor daukagu benetako behaztopa harria: modernidadeari ez diogu inola ere izkintxo egin nahi.
|
|
|
Mikel Zalbide – Diglosiaren purgatorioaz. Teoriatik tiraka
|
hori
ez da, ordea, egia osoa. ehunka urtean ez da euskara euskaldunon mintzaeta idazbehar guzti guztien ezinbesteko agerbide izan baina, diglosia giro haren altzoan, bizirik mantendu izan da gure inguruotan193 kanpoko etorkinak euskalduntzeko gai izateaz gainera belaunez belaun (XVIII. mendera arte galera territorial ezagun handirik gabe eta galera funtzional ezagunik gabe) transmititu izan du euskal ... " zazpi probintziez kanpoko" lurralde galerak alde batera uzten badira hala izanak dira kontuak XVIII. mendearen erdi aldera arte, hor nonbait. esplikatzea falta da horregatik, Arrietaren baieztapen erabatekoan, lehen posible zena orain zergatik den erabat ezinezko. diglosia gizarte berrian zaila edo harrigarri zaila dela badakigu:
|
|
|
Beste esparru asko erdararen mende izango badira ere, hurbileneko esparru multzo hori bere eskuan izan behar du hiztun elkarte orok, era naturalean (munduko hizkuntza gehien gehienek egin ohi duten moduan) hurrengo belaunaldira proiektatzeko aukera minimoak izan nahi baditu. hori bere mende izango duen diglosia behar da orain ere, gurasoak euskaldun diren eta aski kontzentrazio demografiko sendoa osatzen duten ingurumenetan: bereziki arnasguneetan.
|
hori
ez da gure kasuan aski, baina hori da gure kasuan ere lehentasunezkoa.
|
|
|
Mikel Zalbide – Diglosiaren purgatorioaz. Teoriatik tiraka ere.
|
hori
ez da aski, ordea: euskarazko ingurumen arruntean (eguneroko bizimoduari dagozkion gorabeheretan) txertatu behar dute gazte horiek beren jarduna eta, lehenago edo beranduago, beraiek bezala euskaraz jarduten duten eta euskarazko bikote bizitza eraiki nahi dutenekin elkartu, euskal familia bat sortuz.
|
|
|
a) Adiera teknikoa du diglosiak batetik, eta adiera popularra bestetik. Biei egin diegu kasu nahiz eta, aurrera begira, hitzaren adiera teknikoa zehaztea den gure jomuga5 Adiera popularraren kontu
|
hori
ez da hemengoa bakarrik, bestalde: beste hainbat hiztun elkartetan ere (motibo jakinengatik, ez kasualitate itsuz) agerikoa (izan) da adiera konnotatibo hori. b) diglosiaren adiera teknikoaren barruan ere joera bat baino gehiago nabarmentzen dira6 Funtsean adar nagusi bi bereizi izan dira:
|
|
|
Ferguson hartu iturburu, Fishman hautatu edo (aurrerago ikusiko dugun) hudson aukeratu, berdin du: diglosiaren antipodetan gaude py ren etorkin horien kasuan. etorkinen familietako elebitasun instable ezegonkor
|
hori
ez da diglosia, mintzaldaketa edo language shift baizik. hots, immigranteen etorrera uneko (lehen belaunaldiko edo belaunaldi biko) k+ B trantsizio aldia119 egoera familiar ezegonkor horrek, hiru belaunalditik gorako perspektiban proiektatzen denean, k→B= B emaitza ezagun ezaguna ekarri ohi du berekin. Diglosiarik eza da prozesu horren ezaugarri agirienetako bat. hartara daraman epea, trantsizio aldia, Fishman-en hitzetan esanik diglosiarik gabeko elebitasun egoera da:
|
|
|
" el Ayuntamiento preve construir la nueva pista de aterrizaje del aeropuerto del Topo en el barrio de Ibaeta". Topoa trenbidean ibiltzen da, ez airez; Topoak geltoki estazioak ditu jendearen sartu irtenerako, ez aireportuak120
|
hori
ez da iritzi bat, oinarri oinarriko abiaburu terminologikoa baizik. hori gabe ezin da aurrera egin.
|
|
|
Norbaitek, hori guztia irakurrita, honelako zerbait pentsa dezake: " beraz 30 urte alferrik galdu ditugu, zure ustez, hizkuntza soziologiaren teorizazio alor hori behar bezala osatu, garatu eta aitzinatze aldetik".
|
hori
ez da horrela. ez erabat behintzat: bidean jasotako eskarmentua aberasgarri izan da guztiontzat.
|
|
|
Mikel Zalbide – Diglosiaren purgatorioaz. Teoriatik tiraka system".
|
hori
ez da ordea betiko egia. Ikus, horretaz informazio hurbilagoa nahi lukeenak, haas en 2002ko artikuluan Suitza alemaneko eta oro har Alemaniako eta Austriako herri hizkeren bilakaera historikoaz argi azaltzen dena. une eta leku bateko garapen historikoari dagokion bereizketa da hori, gehienera ere, ez betikoa eta nonahikoa.
|
|
|
ez hurbilegia (handiegia) eta ez urrunegia (txikiegia). Fishman-entzat, aldiz, ahaidetasun kontu
|
hori
ez da ezinbesteko baldintza. Berdin du ahaidetasuna txikia izan, ertaina edo handia.
|
|
|
berdin da L eta h elkarren ahaide genetiko izan edo ez izan. Baldintza
|
hori
ez da diglosiaren (Fishman-en diglosiaren) ezinbesteko baldintza. Askatasun esparrua zabaltzen du horrek, eta ordura arte diglosiatzat hartu ezin ziren hainbat hizkuntza egoera (tartean, nola ez euskara erdaren artekoa) diglosiazkotzat har litezke (gainerako baldintzak betetzen diren neurrian).
|
|
|
eta nagusikeria antiekologiko hori aintzat hartu nahi ez izateak utopiko, maximalista, diskurtso politikoen gidaritzapeko bihurtu (ko) gaitu. ez da, bada, jada hala? esaiozu, esaiozu anglofono elebakar horri beste hizkuntza funtzional bat (txinera, arabiera, gaztelania...) ikasi behar duela, nahitaez, hizkuntza ekologia zer den usaintzen hasteko. esaiozu, esaiozu hizkuntza handi
|
hori
ez ezik funtzionaltasun handirik eskainiko ez dion beste hizkuntza bat ere ikasi egin behar duela (euskara, ketxuera, norvegiera...), ikasi bai! benetan ulertu eta biziko badu hizkuntza ekologiaren sakoneko adiera. horretaz ere idatzi du Txepetxek, baina gogoeta horiek ez dirudi iristen direnik iparrameriketako jakintsuengana (Txepetx 1999:
|
|
|
" Diglosia hitzaren adiera popularrak erabateko indarra eta tiradizoa du Euskal Herrian". (...)" Ahuldutako hizkuntzaren osasun egoera axal axaletik deskribatzeko eta egoera hori arras negatiboki baloratzeko erabiltzen da diglosia..."(...)" Adiera popularraren indar
|
hori
ez da hemengoa bakarrik: beste hainbat hiztun elkartetan ere (motibo jakinengatik, ez kasualitate itsuz) agerikoa (izan) da". egia da erabilera horren adibideak ugariak direla gure artean. hona hemen horietako bat, herri minorizatuetako eskola umeen artean ezberdintasunaren kontzientzia jorratzearen garrantziaz ohartarazteko Joxe Manuel odriozolak idatzi duen pasartea baliatuta:
|
|
|
hura al da egungo joera nagusia eta aurrera begirako bide urratzailea? Azken kontu
|
hori
ez dago hain garbi. Luze zabaleko erabilerari dagokionez aurrera egin du 1800etik honako
|
|
|
bere ustez ziaboga terminologiko asko egin da diglosiaren alorrean, han hemen, eta ez du balio ziaboga batzuek ontzat ematea eta besteak ez. gustu kontua omen da, horrenbestez, batek ardoa txokolatearekin nahasten duela, eta besteak ez, esatea. horrela al dira kontuak? hizkuntza soziologiaren alorrean ere bibliografia teknikoa eta komunitate zientifikoa existitzen diren neurrian, kontu
|
hori
ez da nire ustez horrela. definizio batzuek harrera zabala (izan) dute komunitate horretan, eta beste zenbait ez da (ia) kontuan hartzen. onartze/ ez onartze hori ez da gustu kontu hutsa, Julenek berak beste pasarte batean, mingots baina leial, argi aitortzen duenez. komunitate zientifikoan (mila xehetasun eta ñabarduraz, baina argiro) indarrean dagoen kontzeptu markoa ezin dugu hori eta horrenb...
|
|
|
bere ustez ziaboga terminologiko asko egin da diglosiaren alorrean, han hemen, eta ez du balio ziaboga batzuek ontzat ematea eta besteak ez. gustu kontua omen da, horrenbestez, batek ardoa txokolatearekin nahasten duela, eta besteak ez, esatea. horrela al dira kontuak? hizkuntza soziologiaren alorrean ere bibliografia teknikoa eta komunitate zientifikoa existitzen diren neurrian, kontu hori ez da nire ustez horrela. definizio batzuek harrera zabala (izan) dute komunitate horretan, eta beste zenbait ez da (ia) kontuan hartzen. onartze/ ez onartze
|
hori
ez da gustu kontu hutsa, Julenek berak beste pasarte batean, mingots baina leial, argi aitortzen duenez. komunitate zientifikoan (mila xehetasun eta ñabarduraz, baina argiro) indarrean dagoen kontzeptu markoa ezin dugu hori eta horrenbestez gutxietsi.
|
|
|
biglosiak ez du, hudson ek 2001ean esandako moduan (hots, exodiglosia adierazteko), aparteko lekurik irabazi bibliografia teknikoan. Berak lortu ez duena nekezago eskuratuko dugu guk. komunitate zientifikoak bere arauak ditu eta komunitate
|
hori
ez dago, oro har, euskaldunoi zer okurrituko zain. ez dugu euskaldunok hain fama txarra mundu zabaleko soziolinguista adituen artean, behin baino gehiagotan ikustea suertatzen denez. guganako begiruneak eta ongi nahiak ez ditu ordea atzerriko adituak, hori eta horrenbestez, beren konstruktu teoriko nagusiak eta kontzeptu sare osoa birmoldatzera eta gure gustura jartzera eraman. Aurrerantzean ere nekez makurtuko dira horretara, non eta euskaldunok eduki kontzeptuzko ekarpen soziolinguistiko funtsezkorik egiten ez dugun19 hobe dugu beraz, ene ustez, terminologiazko adiera kontuan besteren arrastora hurbildu eta konstruktu teorikoen zein ebidentzia enpiriko egituratuen alorrean, apalik baina gogotsu, dezakegun ekarpenik baliagarrienak eskaini.
|
|
|
Posible ezezik ezinbesteko ere badugu hori, ene ustez, belaunez belauneko transmisio bidea bizirik daukan hiztun elkarteari (zehazkiago: beren eguneroko jardunean nagusiki euskaraz bizi diren hiztuntalde eta harreman sare trinkoei) bizirik eutsiko badiogu. batek zergatik guztia determinatzen duen eta, ezinbestean, gizarte osoa emaitza jakinera eramaten. b) Azalpen
|
hori
ez dago hain oinarri sendoan eraikia: ez geroari begirako prognostikoan eta ez aitzinamendu sozioekonomikoak orain arte eragindako bilakaeran dabil oso zuzen. horrela, eta gurera etorriz, ezinbestekotasunaren formulazio horrek ezin du azaldu euskal herriaren azken berrehun urteko modernizazio bide konkretuak, dokumentu oinarriz ezagutzen dugunak, ezinbesteko paradigma lineal eta unifaktorialaren kontrako30 hainbat lekukotza zergatik ageri duen. zergatik galdu da euskara lehenago eta zabalago, ez beranduago eta mugatuago, modernizazioak gutxien erasandako eskualde bailaraherrialdeetan (demagun zaraitzu erronkarietan, Arabako Asparren gehienean eta zuberoan)?
|
|
|
Julen Arexolaleibaren esanean" egungoa baino bidezidor zabalagoa behar dugu konpartimentazio sozio funtzionalean (k→B= k+ B eskeman den denok bai) ahalik eta garatuen bizitzeko gure identitate euskaldun eleaniztuna". oraingoa baino euskararen aldekoago den konpartimentazioa behar da, euskara bizirik aterako bada. Baina elebitasun soziofuntzionalki (eta agian,
|
hori
ez du ordea zehazki esan, territorialki) konpartimentatuaren asmoa bidezkoa iruditzen zaio Juleni31.
|
|
|
Etxe auzo lagunarte multzoan eta hurbileko bizimodua konfiguratzen duten jardun gune, harreman sare eta era askotako prozeduretan dauka euskarazko bizi nahi eta ezinak bere lehiakide indartsuena. donostiako kursaalen urtean hamar hamabost egunez euskarak presentzia duin eta ahalik zabalena eskuratzeak ez dio batere kalterik egingo hiztun elkartearen jarraipen asmoari, baina egunean eguneko jarduna konfiguratzen duten solaskidetza sare, rol harreman eta interakzio berbal etengabeen ondoan txikia da zinez. b) Bodegatik (jardun gune, rol harreman, adierazbide eta situazioestilo informal intimo masibo eta errepikakorren alorretik) ur gehiago sartzen ari zaio gaur euskaldungoari, teilatutik (goi mailako, aldian behingo eta partaide gutxiko interakzioen alorretik) baino. ez dut uste ohargile bakar batek begien bistako ebidentzia hori ukatu duenik bere kritika ohar jantzian. Aitzitik, badut motiborik uste izateko horretan eta beste hainbat puntutan, hitzak hitz eta iritziak iritzi, bat gatozela guztiok. ohargile zenbaitek (paula kasaresek oso bereziki) espreski azpimarratu du halere aurrez aurreko jarduera informalarruntaren gertakari
|
hori
ez dela komeni estuegi lotzea.
|
|
|
Badirudi iturburu horretatik datorrela diglosia eutanasiarekin nahastu nahia. b) hizkuntza hegemonikoa, berak hor darabilen irudia ondo jasotzen bada, h hizkuntza da. kontuz ibili behar da hegemonikotasun hori eta hizkuntzaren (hiztun elkartearen) bizitasuna nahastearekin: bizitza soziala, eguneroko bizimodu arrunta, Lk okupatzen du nagusiki, ez hk, diglosia giro gehienetan. hegemonikoa zen frantsesa Ingalaterran, berrehun bat urtez, aginte esparruan; baina L ingelesa atera zen garaile. hegemonikoa da aleman batua Suitzan, goi mailako jarduera idatzizko gehienetan, baina Schwiizertütsch arruntak du kalean biziindarra.
|
hori
ez da iritzi hutsa, oinarrizko konstatazioa baizik. Alde horretatik, nagusiki L funtzioetan zentraturik egoteak ezer gutxi du duintasun faltatik.
|
|
|
B E N I T O F I Z. Bueno, lehenengo dibulgazioaz ulertzen dudana azal dezadan, Julenek esan duen moduan. printzipioz, dibulgazioa edozein dela ere, pertsona erakarri egin behar dugu. zerbaitek piztu behar dio interesa,
|
hori
ez da ahaztu behar. kanalei dagokienez, batzuetan inpresioa ematen dit badagoela halako bibliomania edo bibliofilia bat: liburua, liburua eta liburua.
|