|
2003
|
|
|
Komunitate sentimenduak bultzatzen ditu besteren buruak eta lur eremuak errespetatzera. Komunitate osoarenak diren lurrak eta ondasunak ere badituzte, hemengo
|
herri
lurren parekoak.
|
|
|
F. G. Horren lekukorik agerikoena Euskal Herriei gertatutakoa da. Frantziako Iraultzaren eraginez hasi ziren
|
herri
lurrak eta eskumenak larriki galtzen, jatorrizko gizarte eta herri erakundeak ia erabat zapuzteraino, lehenik Iparraldean eta ondoren Hegoaldean, Frantziaren eta Espainiaren subiranotasun nazionalaren izenean.
|
|
2004
|
|
|
Leitza, mendi artean dagoen Nafarroako udalerria da. Nafarroako mendi gehienak, Bizkaian eta Gipuzkoan ez bezala,
|
herri
lurrak dira. Bertako nornahi, eta era berean guztiak dira, basoen jabe.
|
|
|
Bueltako bidean Tantaduiko hariztia, San Juan Zaharreko karobia eta Santiagorako erromesei ostatua ematen zien Dorletako Santutegia bisitatuko ditugu. Zeharkatuko ditugun baso gehienak herriarenak dira, Leintz Gatzaga baita Gipuzkoako
|
herri
lur gehien duen herria.
|
|
|
Jada XVIII. mendeko azkeneko hamarkadetatik aitzina Ilustrazioak eta liberalismoak bultzatu nahi zuten zentralismo eta monarkiaren uniformetasunaren alde zegoen, nafar Gorteetan ere, talde sozial murritz bat, hain zuzen 1841.eko legea erredaktatuko zuena. Aurrerabidearen izenean, aduanak Pirinioetara eramatea eta maiorazkoen, eliz ondasunen eta
|
herri
lurren merkaturatzea »desamortizazioak» ezinbertzekotzat ikusten zituen talde sozial txiki eta aberats hark. Horixe egin zuten 1841.eko legearen bidez, ukitu detailetsu batekin:
|
|
|
Yanguas y Miranda Diputazioko Idazkariak idatzi zuen aurreproiektua. Legearen itzalpean, Erribera eta Erdialdeko handiek euren produktuei espainiar merkatua irekitzeaz gain, elite urri batek udalen gaineko tutoretza lortu,
|
herri
lurren salmenten erritmoa bere nahierara neurtu eta probintziako errenta publikoak maneiatu ahal izan zituen, apenas inolako kontrol politikorik gabe hainbat eta hainbat hamarkadetan. Erran dezagun, adibidez, 1885.ean oraindik ere zerga sistema zuzena herriz herri familia kopuruaren gainean zetzala »kapitazio sistema deiturikoa, familien ondasunak funtsean kontuan hartu gabe, hala hola leundu bazuten ere», liberalismoak ezarri nahi zuen ondasunen gainekoari muzin egiten, arazo teknikoak aitzakia.
|
|
2013
|
|
|
Etxe inguruetan landatzen zen, baina baita
|
herri
lurretan ere. Lore ederrenak ematen zituzten zuhaitzen adaxkak hartu eta landatzen ziren.
|
|
2014
|
|
|
Beste bat da auzo ondasunen garrantzia. Nafarroan, Iruñerritik gora, gehienak
|
herri
lurrak dira eta bailaren arteko itunak egiten dira lur horiek erabiltzeko.
|
|
2015
|
|
|
Bi zuhaitz mota berezi landatuko ditu Baztango Oinez Basoak. Batetik, karpea, xarma edo pago lizarra (carpinus betulus), Iberiar Penintsula osoan kopuru esanguratsu batean Bortzirietan soilik aurki daiteke, Arantzako mugan eta Igantziko
|
herri
lurretan dagoen San Juan Xar baselizaren inguruan eta Bidasoa ibairako pendizetan. Orain dela 150.000 urte baino gehiago, Behe Paleolitoan, ugaria genuen Euskal Herriko basoetan.
|
|
2016
|
|
|
Europan halakoak gero eta maizago gertatzen ari ziren. Ingalaterran
|
herri
lurren itxiturak, Eskandinavian zerga biltzaileak, Oporton likoreen monopolioa… Kalera ateratzeko arrazoirik ez zitzaien falta ogia besterik ahoratzerik ez zuten maizter eta soldatapekoei. Frantzian 1724tik 1789ra herritarren 100 altxaldi kontatu zituen Daniel Mornet literatur kritikoak, horien erdia azken 25 urteetan.
|
|
|
Ez dakigu ordea, garai haietan mozketa hauek harrapazka egiten ziren. Harrapazka Eguna, hasieran Hernaniko
|
herri
lur eta zilegimendietan egiten zen. XIX. mende erditik aurrera, herri lurrak eta zilegimendiak lote eta partzeletan banatu ziren, eta horietako asko iñistor toki bihurtu ziren.
|
|
|
Harrapazka Eguna, hasieran Hernaniko herri lur eta zilegimendietan egiten zen. XIX. mende erditik aurrera,
|
herri
lurrak eta zilegimendiak lote eta partzeletan banatu ziren, eta horietako asko iñistor toki bihurtu ziren. Ordutik aurrera, Igoin mendiaren magalean, Igoin sasi izeneko eremuan egin zen Harrapazka Eguna, 1920 eta 1941 artean.
|
|
2018
|
|
|
Izatez,
|
herri
lurrak Erdi Aroaren amaieratik desegituratzen hasiak zirela ikusi dugu; seguru aski, mende horietan eman zen garapen urbano eta komertzialaren testuinguruan, kapital metaketa gero eta handiagoek eragindako presioaren ondorioz. Joera hau erabilera kolektiboen kaltetan garatu zen bazkalekuak, iralekuak, otatzeak eta abar, nekazal ustiategi berriak sortzeko.
|
|
|
Azken batean, honek guztiak adierazten du, garai batean
|
herri
lurren bidez asetzen ziren zenbait beharri erantzuteko, etxe mailan gero eta prozesu produktibo gehiago metatzen joan zirela, lurrak gero eta modu intentsiboagoan landuz. Joera honek desberdintasun sozialak areagotu zituen ezinbestean.
|
|
|
Euskal Herriko historia soziala eta ekonomikoa ezin uler daitezke
|
herri
lurren kontzeptuak eta landa baliabide jakin batzuen kudeaketa kolektiboak izan duten garrantzia kontuan
|
|
|
Historiaren azterketak, ordea, errealitate konplexuago bat erakusten du. Euskal Herriko historia soziala eta ekonomikoa ezin uler daitezke
|
herri
lurren kontzeptuak eta landa baliabide jakin batzuen kudeaketa kolektiboak izan duten garrantzia kontuan hartu gabe. Egun, praktika horien memoria" auzolana" bezalako kontzeptuen iraupen folklorikoa salbu ia desagertuta dago, baina mende luzez oinarrizko elementua izan ziren tokian tokiko harreman sareak, eta landa paisaiaren ezaugarriak kodifikatzeko orduan.
|
|
|
Erdi Aroaren amaieran, Euskal Herriko landa komunitate gehienak hiru erakunde nagusiren inguruan zeuden egituratuta: Etxea, jurisdikzioa eta
|
herri
lurrak
|
|
|
Bigarren erakundea jurisdikzioa zen, muga zehatzez definitutako lurralde batean bizi ziren pertsonen bizi-moldea arautzeko komunitateak zeukan eskumena alegia. Hirugarren erakundea, berriz,
|
herri
lurrak ziren; lurralde jakin baten baitan, jabetza pribaturik ez zuten lurrak ziren hauek, oro har baso eta mendialdeetan kokatuak, eta horrenbestez haien kudeaketa eta aprobetxamendua auzotasun eskubidea zuten bizilagun guztiei zegokien.
|
|
|
Tokiko komunitateek, hortaz, garrantzia handia ematen zioten beren jurisdikzio eta
|
herri
lurrak mugatu eta defendatzeari. Horrela, Erdi Aroaz geroztik dokumentu ugari sortu ziren udal barrutiak zehaztasun handiz deskribatuz; ezarritako mugarriak erregularki ikuskatzen ziren, eta urraketa oro gatazka bortitzen iturri izan zitekeen.
|
|
|
Beste aldetik, haien ustiapena erabilera berezietarako errentan eman zitekeen abeltzaintza espezializaturako, ikazkintzarako edota zurgintzarako, kontzejuarentzako diru iturri zuzena osatuz. Era honetan,
|
herri
lur hauetan jarduera eta ustiapen eredu espezifikoetarako erreserbatutako espazioak azaltzen joan ziren, araudi gero eta zehatzagoekin.
|
|
|
Horrela sortutako esparruen artean, oso kasu interesgarria osatzen dute sarobe edo korta direlakoek. Elementu hauen inguruan asko ikertu da azken urteetan eta, oraindik galdera asko erantzun gabe dauden arren, esan daiteke
|
herri
lurren baitan indibidualizatutako sailak zirela, zirkulu edo lauki itxurakoak eta mugarriz inguratuak. Jabetza herriarena nahiz partikularrena izan zitekeen; baina, kasu guztietan, ustiapena pribatua zen, zuzenean edota errenta bidez.
|
|
|
Ziortzako korta eta
|
herri
lurrak, 1788.
|
|
|
Gizaburuagako elizatearen
|
herri
lur eta sarobeak, 1767.
|
|
|
Hasiera batean abeltzaintzarako espazioak zirela dirudi, bordaz eta abereak gordetzeko barrutiz hornituak; baina, berandu gabe, zurgintzarako eta ikazkintzarako ere erabiltzen hasi ziren. Teorian, aprobetxamendu pribatuko sailak izateak ez zuen esan nahi bertan edozein jarduera burutu zitekeenik; ugariak dira, Berant Erdi Aroko ordenantza arauetan, sarobeetan eta oro har
|
herri
lurretan etxebizitza egonkorrak eraikitzeko eta lurrak lantzeko debekuak: Deban (1394), Zestoan (1483), Oiartzunen (1501) … Baina, XVI. mendetik aurrera, herri lurrak eta, bereziki, sarobeak labore lur bilakatu eta ustiapen pribatuaren esku uzteko presioa handitu egin zela dirudi, hainbat faktorek eraginda:
|
|
|
Teorian, aprobetxamendu pribatuko sailak izateak ez zuen esan nahi bertan edozein jarduera burutu zitekeenik; ugariak dira, Berant Erdi Aroko ordenantza arauetan, sarobeetan eta oro har herri lurretan etxebizitza egonkorrak eraikitzeko eta lurrak lantzeko debekuak: Deban (1394), Zestoan (1483), Oiartzunen (1501) … Baina, XVI. mendetik aurrera,
|
herri
lurrak eta, bereziki, sarobeak labore lur bilakatu eta ustiapen pribatuaren esku uzteko presioa handitu egin zela dirudi, hainbat faktorek eraginda: hazkunde komertzialak, presio demografikoak eta aldaketa sozio-ekonomikoek, besteak beste.
|
|
|
Sarobe edo kortak,
|
herri
lurren baitan indibidualizatutako sailak ziren, zirkulu edo lauki itxurakoak eta mugarriz inguratuak. (...) Sarobeak herri lurren pribatizaziorako abangoardia gisa uler daitezke
|
|
|
Sarobe edo kortak, herri lurren baitan indibidualizatutako sailak ziren, zirkulu edo lauki itxurakoak eta mugarriz inguratuak. (...) Sarobeak
|
herri
lurren pribatizaziorako abangoardia gisa uler daitezke
|
|
|
Gauzak horrela, sarobeak
|
herri
lurren pribatizaziorako abangoardia gisa uler daitezke, eta haien inguruko gorabeherek gako baliotsuak eskaintzen dituzte prozesua ulertzeko. Adibideak ugariak dira:
|
|
|
Esaterako, 1533 urtean auzia izan zen Zizurkilgo kontzejuaren eta Martin Ruiz San Millango ahaide nagusiaren artean, Andatza mendiko lurren ustiapenaren harira. Garaiko agirietan irakur daitekeenez, Zizurkilgo
|
herri
lurren baitan, batak zein besteak hainbat sarobe zituzten jabetzan, eta hauetan baserriak eraiki izana leporatzen zioten elkarri. Ordukoan, San Millangoa baserri berri bat eraikitzen ari zen Eskeltzuko sarobean, eta herria kontra azaldu zen.
|
|
|
Ingurune hau Baigorriko eta Erroibarko auzoek osatutako mankomunitate batek ustiatzen zuen, gutxienez Erdi Aroaz geroztik, borda eta saroietan oinarritutako abeltzaintza sistema baten arabera. Hemen ere,
|
herri
lurren apropiazioak XV. mendean hasi zirela dirudi, bi bailaren artean liskarrak eraginez; gainera, 1512 urtean Gaztelak Nafarroa konkistatu ondoren, eskualdean muga berri bat ezarri zen, egoera korapilatuz. Testuinguru honetan, Espainiako eta Frantziako erresumek Errege kapitulazio batzuk sinatu zituzten 1614 urtean, eta horietan ezartzen zen baigorriarrek" ordura arte landutako lur oro lantzeko eta ereiteko" eskubidea zutela, baina lur berririk ez irekitzeko baldintzarekin," bazka guneak babesteko".
|
|
2020
|
|
|
Erdi Aroaz geroztik, garaiko agiriek erakusten dutenez, estuarioetako padura inguruneak
|
herri
lur gisa ustiatzen ziren, arrantza, ehiza edo espartzua egiteko ihi bilketa bezalako jarduera estentsiboetarako hain zuzen ere. Aldaketa XVII. mendearen hasieran etorri zen.
|
|
|
Oro har, pribatizaturiko
|
herri
lurren %25 kontzentratu zen %3aren eskuetan. Azpeitian, bederatzi herriko errentaren erdia pilatzen zuen, Ildefonso Gurrutxagak kontatu zuenez; eta Domezainen, hiru jauntxok beste guztien adina itegun lur zuten, Manex Goyenecheren arabera.
|