|
2000
|
|
|
Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke. Norbaitek aurresateak ematen baditu eta bere kabuz nahi baditu aztertu, bere sentimen sisteman ematen diren aldaketak
|
hartu
behar ditu kontuan, erlojuak eta erregelak erabili behar ditu; laburbilduz, ustez isolaturik dagoenak hizkuntza sentimenarteko eta ‘subjektuartekoa’ erabiltzen ditu jadanik.96
|
|
|
2) Horri erantzuteko Carnapen Aufbau ari eman zaion interpretazio fenomenalista inozoaren aurkako beste faktore bat
|
hartu
behar dugu kontuan: aniztasuna.
|
|
|
bere izatea lan introspektibo gisa ez osatzea, hau da, aztertu beharreko magnitudeak egiaztagarri bihurtzea. Psikologia zientzia bateratuaren zati izan ahal izateko, beraz, behavioristika edo konduktismoaren itxura
|
hartu
behar zuen, hau da, ingurune fisikoa dela-eta gizakien jokaera edo portaera aztertzen zuen psikologiaren forma. Psikologiaren kasuan, Zirkuluak haren terminologia guztia termino fisikalistez osaturiko bakar batera murriztu nahi zuen, termino horiek ‘kinada’, ‘erreflexu’, ‘gizakien portaera’ eta antzekoak izanik:
|
|
|
Nola ez, auzia modu honetan ikusteko joerak salbuespenak ere izan zituen —ikus Lehen Eranskina— Erlatibitate orokorraren interpretazioak Schlick errealista izatera eraman zuen, baita pentsamendu eta errealitatearen arteko lotura kontzeptualizatzerakoan ‘emandakoaren’ nozioa at uztera ere, honek ezagutza mugatu besterik ez baitzuen egiten, erlatibitatearen teoriaren kontzeptu ugari ezagutzaren beraren esparrutik kanporatuz. Eta kontuan
|
hartu
behar dugu zientzia zela Vienako Zirkuluaren ikusmoldea oinarritzen zuena, ez alderantziz, askok maiz uste bezala.
|
|
|
Esperientzia ez da nahikoa A eta B ren arteko konjuntzioak justifikatzeko etorkizunari begira. Gehienez, probabilitateei buruz mintza gaitezke, jakinda, dena den, arrazoiketa probable bat gauza guztiak ohituren menpe daudela kontuan
|
hartu
behar duen sentsazioa besterik ez dela. Humeren eszeptizismoa, argi dagoenez, petrala zen.
|
|
|
Hau guztia kontuan
|
hartu
behar du Wittgensteinen lan eta bizitzara hurbiltzen denak. Era honetan, ez beste moduan, ulertuko ditu bere filosofiaren nondik norakoak.
|
|
2001
|
|
|
Esanahia, aldiz, funtsezkoa eta iraunkorra litzateke. Adierazle eta esanahiaren bereizketa hau, nahiz eta guretzat arrunta izan daitekeen, berebiziko gertakaritzat
|
hartu
behar dugu: hizketan hitzek sakratu izateari uzten diote, eta esanahiak eta hizkuntza manipula eta kontrola daitezkeen zer edo zer bihurtzen dira (zer da hau, logikaren oinarria ez bada?).
|
|
|
• Espazioa eta denbora Matematikan egin daitezkeen apriorizko esakune sintetiko ororen baldintza halabeharrezkoak dira. Horretaz gain, begiespena esperientzia baliodun orotan parte
|
hartu
behar duen ezinbesteko osagaia da.
|
|
|
Beharrezkotasun logiko hori erreala izango da hirukia dugunean, ez bestela. Jainkoa ahalguztiduna dela esatea judizio erabat zuzena da; horrekin esaten dugu jainko baten ezaugarriak lituzkeen izaki bat existituko balitz, horrek ahalguztiduna izan lukeela, hau da, subjektua halakoa bada, predikatu hori ere barne
|
hartu
behar duela. Ondorioz, ezin dut predikatua kendu eta subjektua mantendu, baina beste aukera bat ere badago:
|
|
2003
|
|
|
Kuhnen zientziagintza ‘normaldua’ horrela deskribatzerakoan, beharbada berori inplizituki eta isilpean kritikatzen ari naizela esan dezakezue. Berriro esango dut, hortaz, Kuhnek deskribatu izan duena existitu existitzen dela, eta zientziaren historialariek kontuan
|
hartu
behar dutela. Fenomeno hura nik gustukoa ez izatea (zientziarentzat arrisku bat iruditzen zaidalako), eta Kuhnek, ostera, bai (‘normaldua’ iruditzen zaiolako), hori beste gauza bat da; auzi garrantzitsua, zalantzarik gabe.
|
|
|
Hortaz, zientzia ere ez. Eta, Feyerabenden kritikoen aburuz, arreta handiz
|
hartu
behar ditugu erlijio fundamentalistak —bai mendebaldean bai Islamaren munduan—, bestela laster hasiko dira akademian lekua eskatzen.
|
|
|
Ikuspegi horren baitan zeharo murgilduta, Rudolf Carnapek zientziaren kontzeptuak berreraikitzeko lanari ekin zion 1928an. Eginkizun horrek zientziaren kontzeptuen konstituzio sistemaren itxura
|
hartu
behar zuen, hau da, azpitik, ama harritik hasita, eraikin bat sortu behar zuen, zientziaren ezagutzaren kontzeptu oro barneratu arte eta horiek legokiekeen toki aproposean kokatuz.
|
|
2004
|
|
|
Hauek guztiak fede kontuak dira, garrantzi handikoak, bai, baina ez dira arrazoimenezko kontuak izango; eta berak Jainkoaz jardutean fedearen mundua baino, logikarena izan nahi du gogoan. Jainko matematikoa, Jainko geometra, izango da bere kezkaren gaia eta ikuspegi honetatik
|
hartu
behar ditugu kontuan izaki gorenari datxezkion ezaugarri horiek.
|
|
|
Bestalde, antzinakoen analisiak eta gaurko algebrak, oso gai abstraktuak eta inolako erabilerarik gabekoak aztertzen dituzte; baina horretaz gain, lehenak irudiak
|
hartu
behar ditu gogoan, horretara mugatuta dago beti, eta horregatik ezin du ulermena erabili irudimena asko nekatu gabe, eta azkena arte ilun eta nahasia bihurtu da, adimena landu baino trabatzen duena, arau batzuei eta zifra batzuei lotuta baitagokie.14
|
|
|
Bitxia eta paradoxikoa ematen du, egia esan, agintean oinarritutako ezagutza orori aurre egiteko gertu dagoen gizonak aginte forma nagusia eta bortitzena den armada bere egin eta ihesbide modura hartzea. Gaur, seguru, onartezina irudituko litzaiguke, baina kontuan
|
hartu
behar dugu armadan parte hartze hori uler daitekeela ere bere bidaiatzeko grina asetzeko modura eta bere izaera abenturazalearen isla bezala, eta ez, hainbeste, gerragizon baten bokazio modura.
|
|
|
Gizakiaren egitura biologikoa, bada, giza errealitatearen mementu estruktural, eratzaile eta osatzaile gisa ulertzen dugu. Eta hein horretan, hain zuzen ere, gizakiaren izaera eta egitura etikoaren oinarritzat —ez, ordea, oinarri bakartzat—
|
hartu
behar dugu, gizakiaren etikotasuna egokiro endelegatuko badugu.
|
|
|
Gizakiaren existentzia indibidual nahiz kolektiboari begiratzen badiogu konturatzen gara etengabeko aldaketak ezagutzen dituela, ala pentsaeran eta ideologian, ala jokatzeko eta sentitzeko eran, ala bizitzeko eta espresatzeko maneran. Ohartuki eta oharkabe gizakia, banaka hartuta zein elkartean, zabuka eta noraezean bezala ibili ohi da, zirt edo zarteko erabakiak
|
hartu
behar dituela eta erabaki horietan huts egin dezakeela. Goizago edo beranduago gizakia horren jakitun eta ohartun da.
|
|
|
Ardura asumitzea ere ez da lan erraza. Zer nolako ardura
|
hartu
behar du. Zer hautatu?
|
|
|
Beraz, gizakiaren jokabideen etikotasunak lau irizpide nagusi hauek
|
hartu
behar ditu gogoan, bakar bat baztertu barik: a) jokabidearen gizatasunaren gutxieneko neurria segurtatzea, b) egoeraren oinarrizko beharkizunei egokiro erantzutea, c) subjektuaren (auto) errealizazioa, d) errealizazio pertsonala kolektibitatearenarekin uztartzea.
|
|
|
Izan ere, azentuak eta ñabardurak gorabehera, etikak batera behar ditu materialtasun (eduki) minimo bat eta oinarrizko egitura formal bat; halaber, pertsonaren errealizazioaz adina arduratu behar da pertsonen arteko elkarbizitzaz eta komunitatearen errealizazioaz, gizabanako/ gizarte dialektikak berak hala eskatzen baitu, jokabide egolatrikoak eta totalitarioak saihestuko baditugu. Era berean, zinezko etika batek elementu subjektiboak eta objektiboak
|
hartu
behar ditu kontuan, batzuen eta besteen pisu eta eragin erreala aintzat hartuz, bai egoera bakoitzean nola orokorrean kontsideraturik. Honek guztiak tratamendu sakon eta metodiko bat luke, ezbairik gabe, baina hurrengo baterako uzten dugu.
|
|
|
Zorrotz mintzatzera, metafisika orok etikoa behar du izan, benetako metafisika izango bada, eta ez elukubrazio irrealik eta... bihozgaberik. Era berean, etika orok —etik a k— metafisikan
|
hartu
behar du oinarri eta hazkurri, aldian aldiko eta tokian tokiko botereen (klase, sexu, etnia, erlijio, errejimen, alderdi... botereen) moralismo bihur ez dadin, besteak beste.
|
|
|
Elementu hauek guztiak kontuan
|
hartu
behar ditugu gizakiaren egitura etiko morala hobeki endelegatzeko eta bere jokabide etikoa zertan den eta nola bideratzen den jakin ahal izateko, gizarte/ gizaki dialektika saihestezinaren perspektibatik beti ere.
|
|
2005
|
|
|
Estoikoek, bestalde, indarra bera zehazten zuten, ekitatearen alde borroka egiten duen bertute moduan. Artez dio Temistiok, Valenteri egindako hitzaldian, erregeek, jakituriaren erregelak eskatzen duen bezalaxe, aintzakotzat
|
hartu
behar dutela ez bakarrik beraiei ematen zaien herria, ezpada giza genero osoa; hark dioen bezalaxe, kide izan behar da mazedoniarra zein erromatarra, eta orobat, gizakumea. Minosek bere izena gorrotagarria egin zuen, erresumaren mugarriak ekitatearen bidez zedarriztatu ez zituelako.
|
|
|
Gure aldetik zera esango dugu bakarrik: " Bildung", gure autorearentzat, gizakiari bere indibidualitatea garatzen eta bere idealitatera hurbiltzen laguntzen dion disposizioa edota prozesua da, bertan gizaki honen ahalmenen joko harmoniko eta proportzionatua ematen delarik119 Definizio orokor moduko honen baitan, hala ere, kontuan
|
hartu
behar dugu gizakia berez dela izaki linguistiko bat eta, honengatik, bere humanizazioa ezin dela hizkuntzatik eta hizkuntzetatik at bideratu. Horrela, bada, haren pedagogia antropologikoak edota antropologia pedagogikoak, gizakiaren formazioa eta hezkuntza bultzatzeko helburua duen unetik, ezinbestean hartzen du hizkuntza bere oinarri esanguratsuenetako bat bezala.
|
|
|
Azpimarratzekoa da, beti ere, kontzeptu hauek guztiak Humboldten teoria linguistikoaren ideia askoren espresio edo isla direla, hauen artean garrantzitsuena hizkuntza batasun organiko (eta ez mekaniko) bat bezala kontsideratzen duena delarik. Honen haritik, gizakiak, baldin eta hizkuntzaren barne konexioa antzeman nahi badu, jarrera parte hartzaile eta eraginkorra
|
hartu
behar du ezinbestean, hau da," espontaneoki edo aktiboki jokatu behar du beti[...] eta ez bakarrik pasiboki edo hartzaileki" 176 Hemen aurkitzen dugu, hain zuzen, hizkuntzen ikaskuntzaren zailtasun handiena, bai eta beronen zentzu sakonena:
|
|
|
Humanitatea, azken finean, giza-izaki guztiengan eta bakoitzarengan da bakarrik erreala eta, honengatik, gizakia benetan ezagutu nahi duen eta bere garapenean lagundu nahi dion antropologia batek, derrigorrez
|
hartu
behar du" giza-indibidualitatea" abiapuntu eta helburu bezala.
|
|
|
Garrantzitsua da azpimarratzea, hala ere, bere helburua" ez dela gizakia orokorrean edo gizabanako interesgarri batzuk ikastea, baizik eta giza-generoaren aniztasun posible guztia aztertzea" 11 Gizakia gizabanako guztien eta bakoitzaren" hemen eta orain" ean bakarrik da erreala eta, honengatik, ikerketa antropologikoak banako horiek guztiak kontuan
|
hartu
behar ditu, eta horietako bakoitza alde guztietatik eta guztietan behatu. Gizabanakoaren indibidualtasun historikoa ardatz bezala hartzeak, gainera, hil edo biziko garrantzia du gizakiaren humanizazioa bultzatu nahi bada, ze, azken finean, hezkuntzaedo formazio prozesu oro beti gauza pertsonal eta ezberdin bat da.
|
|
2006
|
|
|
Oso bitxia gertatuko zitzaigun jainkozkoen politeismo nahasi eta aberatsa, edo emakumezko jainkosen presentzia nabarmena, edo gorputza, burua eta soin adarrak dituzten haragizko jainkozkoen izaera taupadatsua, edo horien gerrazaletasuna; eta bitxiagoa gertatuko zaigu jainko andereak Biltzarrean biltzen ikustea. Baina Homeroren testuetan behin eta berriro antolatzen dute Biltzarra jainkozkoek, edozein auziri buruz eztabaidatu eta erabakiak
|
hartu
behar dituzten guztietan. Egitura politiko horrek epikan daukan garrantzia azpimarratzen du Homeroren Odisea jainkoen Biltzarrarekin hasteak eta, gerora, lehen kantuak Qeion agora edo jainkoen Biltzarra izena hartu izanak.
|
|
|
[11] II. Gizaki batek bere jokabideaz hausnartzen duenean (esaterako, anaia edo ongile bati ea lagundu liokeen larrialdi batean), maila goreneko eginbeharra eta betebeharra zein den erabaki dezan, aintzat
|
hartu
behar ditu bestelako erlazio horiek, pertsonen zirkunstantzia eta egoera guztiekin batera. Halaber, triangelu bateko lerroen arteko proportzioa zein den erabakitze aldera, figura hori nolakoa den, bai eta haren zatien arteko erlazioak zeintzuk diren ere, aztertu beharra dago.
|
|
|
Esan daiteke artelan oro, gogamenean behar bezalako eragina izan dezan, ikuspuntu zehatz batetik arakatu behar dela, eta badira obra hori erabat dastatzerik ez duten pertsonak, zeinak obraren baldintzetara egokitzen ez den egoera errealean edo irudikatuan baitaude. Hizlari batek, entzuleriaren aurrean mintzatzen denean, aintzat
|
hartu
behar ditu entzule horien trebezia, interesak, iritziak, grinak eta aurreiritziak; bestela, alferrikakoa da espero izatea haien erabakiak gobernatzea eta haien nahitasuna piztea. Eta entzuleek hizlariaren aurkako irudipena izango balute —irudipena zentzugabekoa izan arren—, hizlariak aintzat hartu luke desabantaila hori; gaian bete betean sartu baino lehen, haien nahitasuna lortu eta haien oniritziak eskuratzen saiatu luke.
|
|
|
Hizlari horren diskurtsoaren analisia egin lukeen beste garai bateko edo beste nazio bateko kritikariak zirkunstantzia horiek guztiak kontuan hartu lituzke, eta bere burua entzuleriaren kokapen berean jarri luke diskurtsoaren gaineko judizio egiazko bat eratze aldera. Antzera, lan bat publikoarengana zuzentzen denean, nahiz eta ni egilearen adiskidea edo etsaia izan, egoera hori ez dut kontuan hartu behar; aintzat
|
hartu
behar dut neure burua, baina gizaki gisa, zentzu orokorrean ulertuta, eta ahal den neurrian ahantzi behar ditut nire izate partikularra eta nire zirkunstantziak. Aurreiritzien mendean dagoen pertsonak ez du betetzen baldintza hori, eta bere kokapenari eusten tematzen da; ez du bere burua kokatzen obrak duen ikuspuntuan; obra beste garai eta nazio bateko pertsonengana zuzenduta baldin badago, haien ikuspegia eta aurreiritziak ez ditu aintzat hartuko.
|
|
|
Lehen Kojevek garbi nabaritzen du bigarrenak esango duenaren kontrakoa, hots, kontuan
|
hartu
behar dugula esentzia bere euskarri naturaletik bereiztea ez dela naturaren baitan berez gertatzen den zerbait, adimenaren jardueraren ondorio baizik, edo oinarrian adimenaren erabateko ahalmena duen giza lanarena.
|
|
2007
|
|
|
Azken batean" euskal hezkuntza nazionalaz" edota" euskal curriculum propioaz" jarduteak, besteak beste, zera esan nahi du: gure hezkuntzak, nahitaez, euskal komunitate linguistikoa —eta berorren dimentsio sozio-kulturala eta historikoa—
|
hartu
behar duela erreferentzia nagusitzat.
|
|
|
Euskal hezkuntzaren inguruko gure saiakerak, bigarren pauso batean, nahitaez
|
hartu
behar du ere kontuan egun euskal hizkuntz komunitateak —guretzat erreferente nagusia denak— bizi duen egoera soziolinguistikoa. Euskal hiztunak, jakina den bezala, espainol eta frantses hiztunekin batera bizi dira eta, egiaz, unitate instituzional ezberdinetan daude banatuta, hala nola, Espainiako" Euskadi" n eta" Nafarroa" n, baita Frantziako" Pays Basque" n —Pyrenees Atlantiques en barruan— Kontua da nahasketa hark eta sakabanaketa horrek ez dutela batere errazten" euskal komunitate linguistikoa" identifikatzen —ez barrutik ez kanpotik— eta, are gutxiago, berori osotasun nazional bezala garatzen.
|
|
|
Hau ez da inon gertatzen! Beraz, euskara errealitate bakar bezala
|
hartu
behar dugu, nahiz eta tokian tokiko sentsibilitate desberdinak kontuan izan.224
|
|
|
Euskararen eta euskaldunen egoera soziolinguistikoa, beraz, ez da normala —ez bederen inguruko hizkuntzen eta hizkuntz komunitateena bezalakoa—, eta, zentzu honetan, interesgarria dirudi horrek hezkuntzan eduki dezakeen eragina oraindik ere zehatzago aztertzea. Gure hezkuntzak, hasteko, oso kontuan
|
hartu
behar du euskal lurraldean ematen den sozializazio edota enkulturazio prozesua —erreferentziazko hizkuntz (ar) en arabera— anitza dela: jakin badakigu gizartea eta kultura ez direla euren hizkuntzan agortzen, baina —Coseriu eta Deweyren hitzetan ikusi bezala— hizkuntza" barru barrutik dago bizitza sozialarekin erlazionatuta", eta berorrek" eragina du jarduera kultural guztien formetan eta edukietan" 227 Horrela, bada, gure kasuan, sozializazio edota enkulturazio prozesu ezberdinez hitz egin behar dugu, hala nola, batez ere euskararen inguruan eta gehienbat espainolaren edo frantsesaren inguruan eraikitzen diren prozesuez.
|
|
|
Kontua da, alabaina, hizkuntza batekiko edo bestearekiko gizakiaren atxikimendua historikoa dela, ez esentziala, eta horrexegatik da posible ez bakarrik euskararen orain arteko atzerakada ulertzea baizik eta baita berorren hemendik aurrerako berreskurapena planifikatzea ere. Gure hezkuntzak, horrenbestez, abiapuntu eta aldagai bezala onartu behar du egoera eleanitz hori, jakina, baina horrekin batera —eta aurrera begira— euskararen normalizazioaren aldeko prozesuan duen erantzukizuna
|
hartu
behar du ere bere gain.
|
|
|
Esan dezagun, bukatzeko, honakoa: etika komunikatiboaren" hiztunen komunitate ideala" erreferente orokortzat har daiteke, bai, baina euskal hezkuntzak ezinbestean
|
hartu
behar du aldatuz doan" euskal hiztunen komunitate erreala" abiapuntu eta jomuga konkretutzat.
|
|
|
euskaldunek edo euskaraz hitz egiten dutenek gertakari antropologiko propioa osatzen dute, edo, bestela esanda, euskal errealitate linguistiko kulturala gizadiaren berezko aniztasunaren fenomeno natural moduko bat da, zeina orokorrean" nazio" bezala ezaugarritu dezakegun. Euskal hezkuntzak, bada, egiaztapen horretan kokatu behar du bere abiapuntua —bestela bere oinarrizko zentzua galduko luke" euskal" izenlagunak— eta, horrekin, kontuan
|
hartu
behar du ere zeregin eta erantzukizun berezia duela bere erreferentziazko hizkuntz komunitatearekiko. Horrek berak, baina, euskal hezkuntza nazional eta euskal curriculum propioaz hitz egitera garamatza, non euskararen sakoneko funtzio humanizatzailea eta euskal komunitate linguistikoaren dimentsio sozio-kulturala eta historikoa serioski kontsideratzen diren.
|
|
|
kontua da, aurrekoa oinarritzat eta erreferentziatzat hartuta ere, euskal hezkuntzak ezin duela ahaztu egungo euskaldunen egoera diglosiko glotofagikoa —ez bakarrik funtzionala—, zeinaren arabera euskal hiritar askok ez dakien euskaraz baina euskal hiztun orok erdaraz ere dakien. Euskal hezkuntzak, horrenbestez, aipatutako egoera eleanitza hartu eta onartu behar du abiatu aurretik, baina ezin du berori behin betiko egoera bezala ontzat eman; egiaz, bere gain
|
hartu
behar du euskararen normalizazioaren inguruan egiteko duenaren erantzukizuna. Horren arabera, beraz, euskal hezkuntzak badu zereginik erdal elebakarrak elebiduntzerakoan —elebitasun indibidualaren maila igoz bakarrik lor daiteke egiazko elebitasun soziala—, eta, jakina, horretarako ezinbestekoa dirudi euskararen aldeko diskriminazio positiboa.
|
|
|
Zera irakurtzen dugu, adibidez," Hizkuntz Eskubideen Deklarazio Unibertsalean": " Hezkuntzak, berori ematen den lurraldeko hizkuntz komunitatearen auto adierazpen linguistiko eta kulturalaren gaitasuna" indartu behar du, bai eta horrek" hitz egiten duen mintzairaren eustea eta garapena" sustatu ere194 Azken batean hezkuntzak kontuan
|
hartu
behar du, batetik, errealitate linguistiko kulturala berez dela anitza, eta, bestetik, hizkuntza edo kultura batek ez duela berez beste batek baino gehiago balio. Horren haritik zera dio Tusonek:
|
|
|
Hezkuntzaren inguruko jarduerak, beti ere," gizaki osoa"
|
hartu
behar du kontuan; zentzu honetan, interesgarria izan daiteke ikustea nola adierazi izan den hori pedagogiaren historian —esaterako— paideia eta Bildung kontzeptuekin. Paideia, ezaguna den bezala, Kristo aurreko V. eta IV. mendeetako greziar hiri estatuetan sortutako ideia da, eta, Gudjons ek dioen bezala, aldi berean esan nahi du" bizitza forma praktiko bat" eta" filosofikoki zehaztutako giza formazio ideal bat" 29 Labur esan dezakegu, kontzeptu horrek giza prestakuntza orokor bat islatzen duela, zeinak aldi berean polis ean eraman beharreko bizitza sozio-politiko egoki bat eta bertutearekin loturiko bizitza indibidual on eta justu bat aditzera ematen duen.
|
|
|
Paideiak, honela Bohm," hezkuntza fisikoa, politikoa eta estetiko morala biltzen ditu idealki"," bere helburua kultura orohartzaile bat da" eta" bere emaitza indibiduala gizaki osatua da, alegia, bere gaitasun fisiko, mental eta espiritual guztiak harmonikoki garatu dituena" 30 Zentzu honetan aipatu beharrekoa da, ere, paideia hori —gure" pedagogiaren" oinarrian dagoena— ez dela bestelako hizkuntzetan" hezkuntza" hitzarekin bakarrik itzulia izan, baizik eta baita" kultura" edota" humanitatea" bezalakoekin ere31 Azken batean kontzeptu horrek —egungo gure egoeratik orduko greziar egoerara dagoen aldean sartu gabe— zera erakusten digu: gizakiak bere buruaren humanizazio prozesuaren erantzukizuna
|
hartu
behar du, hain zuzen, berorren alde guztiak —eta aldi berean— kontsideratuz. Bildung kontzeptua, bestela, XVIII. eta XIX. mendeetako alemaniar humanismoan eraberritzen da, hain zuzen Humboldt bezalako pentsalariek hura" gizakiaren gaitasun guztien garapen orohartzaile" 32 gisa zehazten dutenean.
|
|
|
Lehenengoak, jada aipatutakoaren haritik eta Beorleguiren hitzetan," giza naturaren berezko izaera etikoarekin" 72 du zerikusia: " Animaliarekin gertatzen ez den bezala", honela zioen jada Zubirik," gizakiaren bizitza irekia da osaeraz" 73 Gizakia izaki aske eta adimendun bat da —ez dago jaiotzez programatua— eta, horregatik, bere burua egin egin behar du eta erantzukizunez
|
hartu
behar ditu bere erabakiak. Horren haritik, hain zuzen, hitz egiten du Lopez Arangurenek" gizakiaren egiturazko izaera moralaz":
|
|
|
Horren haritik uler daiteke, ere, zergatik gorago hezkuntzaren alde sozio-kulturala aztertu dugun —sozializaziorik eta enkulturaziorik gabe ez dago gizakiaren pertsonalizaziorik—, baita zergatik Deweyk —adibidez—" hezkuntzaren funtzio eta espiritu sozialaz" 96 hitz egiten digun. Hezi nahi duenak, bestela esanda, nahitaez
|
hartu
behar du kontuan pertsonaren dimentsio komunitarioa —gizabanakoari lagundu egin behar dio bere gizartearen kide on bat izaten—, eta horrek, jakina, erantzukizun etikoa dakar berarekin. " Bizitza sozialean parte hartzeko gaitasuna garatzen duen hezkuntza", honela jarraitzen du aurrerago Deweyk," morala da" 97 Hausnarketa etiko pedagogiko horrek, alabaina, ezinbestean garamatza giza aniztasuna bere historizitatean kontsideratzera, alegia, gizabanakoen eta gizataldeen berezitasun sozialek eta kulturalek hemen ere duten esanahia aztertzera.
|
|
|
Sartrek dioen bezala: " Kondenaturik gaude aske izatera" 20 Gizakiak gizaki izan nahi badu —bere buruaren jabe izan nahi badu— ezinbestean
|
hartu
behar du bere askatasunaren erantzukizuna. Horregatik dio Fermosok:
|
|
2008
|
|
|
Beste gainontzeko zentzuetan gertatzen den moduan, berezko izate zentzua ez da adiera bakarrekoa. Berezko izate zentzuan Aristotelesek predikazioaren irudiek adierazitako gauza guztiak sartzen ditu, hau da, badenaren kategoria guztiak, eta ez bakarrik substantzia19 Hori dela eta, kontuan
|
hartu
behar dugu Aristotelesek zerrendaturiko kategoriek ez dituztela subjektu jakin batean eman eta gertakari proposizioetan islatu daitezkeen gauzatze zehatzak adierazten (adibidez, Sokrates baxua da, Sokrates agoran dago edo Sokrates eserita dago), izate modu murriztezinak adierazten dituzten irudiak baizik. Horregatik, kategoria guztiak —eta ez bakarrik substantzia— dira berezko izate moduak.
|
|
|
Hurrengo ataletan ikusiko dugunez, lehenengo filosofo materialisten ustezko doktrinak oinarrizkoak izango dira Aristotelesen eraikuntza aporetikoan, aporia gehienetan alde baten edukia beteko dutelarik. Hala ere, testuinguru aporetikoa aztertu aurretik, Aristotelesen platonismoari buruzko deskribapena eta analisi kritikoa kontuan
|
hartu
behar dugu. Platonen filosofia da, dudarik gabe, Aristotelesek gehien eta sakonen ikertzen duena, baita bere pentsamendu propioaren garapenean eraginik handiena duena ere.
|
|
|
" Jakintzaren ikasketan, beraz, adigaiaren ahalegina norberak bere gain
|
hartu
behar du", horrela hasten da Gogoaren fenomenologiaren 58 paragrafoa. Eta adigaiaren ahalegina, hemen, igoera mailakatu moduan aurkezten da.
|
|
|
58 Jakintzaren ikasketan, beraz, adigaiaren ahalegina norberak bere gain
|
hartu
behar du. Hark arreta adigaian jartzea eskatzen du adigai gisa, determinazio sinpleetan, adibidez, berbaitan izatean, berbaitarako izatean, norberaren buruarekiko berdintasunean eta abarretan; izan ere, horiek arima dei ditzakegun norberaren buruaren higidura hutsak dira, haien adigaiak horiek baino garaiagoa den zerbait izendatuko ez balu.
|
|
|
— Aldez hark negatiboki jokatzen du atzemandako edukiaren aurrean, badaki hori errefusatzen eta suntsitzen. Edukia hori ez dela ulertzea negatibo dena besterik ez da, azkena da, bere buruaren gainetik eduki berri batera igarotzen ez dena, baizik eta berriro eduki bat izatearren nonbaitetik beste zerbait
|
hartu
behar duena. Hura nia hutsera doan islapena da, bere jakitearen harropuzkeria.
|
|
2009
|
|
|
Konpromiso horretan, ezagutza oro interesen menpeko dela ez dakien faltsutze baten ondorio hutsa da egia. Jakitearen gaineko azterketa batek, beraz, horren sortze politikoa —jakiteen osaketaren oinarrian dautzan botere erlazioak, alegia— aintzat
|
hartu
behar du. Genealogiak, ondorioz, indar erlazioak eta jakite pleguak konbinatzen dituzten praktikak ditu aztergai.
|
|
|
Eta Sartreren existentzialismoaren arrakastaren formula, berriz, bere obra sasoi hartako sentsibilitatearentzat, harrigarri bazen ere, egokia izatean zetzan. Askatasunaren arazoari heltzeko moduetako bat; subjektu indibiduala adiera guztien sustrai eta funtsa bihurtzeko modu bat; erabateko bakardadean bere mundua aintzat
|
hartu
behar duen existentearen erromantizismo modu bat.
|
|
|
Imitazioan oinarritutako morala, ohituran oinarritutakoa. Bere ondokoen artean bizi behar badu, ondokoek duten bizimodua, bere" herriko legeak eta ohiturak" 9 azken finean,
|
hartu
behar ditu. Eta bere herriko bizimoduarekin hagitz lotuta, erlijio kristauak ere hartzen duen etika bat hartzen du:
|
|
|
120 Kontuan
|
hartu
behar dugu Heideggerrek Nietzsche liburuko bigarren liburukian egiten duen Nietzscheren interpretazioa azken horrek idatzi ez duen liburu batean (La voluntad de poder) oinarritzen dela gehienbat, liburu horren aipamenez josita baitago. Ez da onargarria pentsalari batek idatzi ez duen eta bere arrebak faltsutu eta bere erara moldatu duen liburu bat izatea aipatuena pentsalari horren kosmobisioa interpretatu nahi denean.
|
|
2010
|
|
|
Eragozpenei erantzuteko, esango dugu giza legeak agindutako ekintzaren zuzentasuna edo justizia berez ez dela nahikoa legea bete beharrekoa izateko. Legeak emateko zuhurtzia behar da, eta, ohitura den legez, jakintsuek ere euren aholkuekin parte
|
hartu
behar dute lege horretan, baina hori guztia ez da nahikoa, boterea duenak borondaterik ez badauka; boterea eta borondatea behar dira, legeari izatea eta indarra emateko, lehenago azaldu bezala. Horrenbestez, legeak jakintsuen irizpenak, arrazoian oinarritutako kontzeptuak edo antzeko gauzak direla esaten denean, izendazio hori derrigorreko ezaugarri baten ondorio baino ez da; agian, berori aukeratu da, ezaugarri hori beharrezkoa dela ikustarazteko, baina ez bera bakarrik nahikoa delako.
|
|
|
Legeak emateko zuhurtzia behar da, eta, ohitura den legez, jakintsuek ere euren aholkuekin parte
|
hartu
behar dute lege horretan, baina hori guztia ez da nahikoa, boterea duenak borondaterik ez badauka; boterea eta borondatea behar dira, legeari izatea eta indarra emateko, lehenago azaldu bezala. Horrenbestez, legeak jakintsuen irizpenak, arrazoian oinarritutako kontzeptuak edo antzeko gauzak direla esaten denean, izendazio hori derrigorreko ezaugarri baten ondorio baino ez da; agian, berori aukeratu da, ezaugarri hori beharrezkoa dela ikustarazteko, baina ez bera bakarrik nahikoa delako (De legibus, 1 lib., VIII. kap., 10).
|
|
|
Bada, puntu honi bukaera emanez, eta horrela gurera zuzenean itzuliz, garrantzitsua da berriz ere azpimarratzea hizkuntz irakaskuntzak nahitaez
|
hartu
behar dituela kontuan fenomeno linguistikoaren alde sozialak eta kulturalak aztertzen dituzten diziplinak. Horren oinarrian, eta Bourdieuri jarraituz, zera dugu:
|
|
|
" hizkuntza komunitatearen" gertaera modu orokorrean eta zientifikoan ikertzea —eta bertan hizkuntza komunitate bakoitzari bere tartea egitea— ezinbesteko zeregina da, baldin eta egiaz giza bizitza ulertu nahi bada. Eta zeregin horren ardura
|
hartu
behar duen zientzia, jakina, hizkuntzalaritza bakarrik izan daiteke, hain zuzen, ama hizkuntzaren eta hizkuntza komunitatearen arteko interakzioa ikertuko duena eta, horrela, bi horien bizi legeak baloratzeko beharrezko ikuspuntuak ondorioztatuko dituena. Saiakera honetan ez ditut, ez, garai bateko hausnarketak gaindituko —ikus 1934ko" Hizkuntza komunitatearen izaera eta indarrak" izenburuko nire lana—, baina horrexek berak agerian uzten du ere hutsune hori laster eta sakon bete dela.
|
|
|
Hizkuntza komunitatearen izaeraren interpretazioa: kontuan
|
hartu
behar dugu, horrenbestez, hizkuntza komunitatearen izaera interpretatzeko ahaleginak berak, derrigorrez, giza existentziaren oinarrizko baldintzetara garamatzala. Horiek ulertu nahian edo, hizkuntza komunitatearen esentziaz, oinarriaz eta funtzioaz galdetuko dugu jarraian.
|
|
|
W. v. Humboldt da galdera horri modu zorrotzenean erantzun diona; horrexegatik, batez ere bere bi esalditan adierazitako ideiez jabetu behar dugu, horiek egiaz hizkuntza komunitatearen eta herriaren arteko loturaz inoiz formulatu diren esaldi sakonenetakoak diren heinean. [Horretan, beti ere, zera
|
hartu
behar dugu kontuan: W. v. Humboldtek" nazio" hitza (Nation) darabilenean, zinez, XVIII. mendeko alemanieraren hizkuntza erabilerarekin jarraitzen du.
|
|
|
Menperatze minimo hori, jakina, errazago lortzen da hizkuntza nagusi batean hizkuntza gutxitu batean baino, eta, horrexegatik, azken horretan eskolaren laguntza beharrezkoagoa izango da281 Bestea" hizkuntz konpetentzia bikoitzaren printzipioa" da, non Cumminsek berak" egoera informaletan eskuratutako trebetasun komunikatiboa eta egoera akademikotan eskuratutako trebetasun gramatikala bereizten dituen" 282 Bigarren hizkuntza batean ikasten duten haurrek, nola ez, lehenago garatzen dute harekin loturiko elkarrizketazko gaitasuna horrekin loturiko gaitasun analitikoa baino. ...k hizkuntzekiko independentea den azpiko gaitasun komun bat duten, zein hizkuntza batean garatzen bada ere, egiaz, bestean ere aplikatzen den" 283 Transferentzia hori teorian bi noranzkotakoa da, bai, baina egia da berori errazago gertatzen dela hizkuntza gutxitu batetik hizkuntza nagusi batera alderantziz baino284 Printzipio horietaz gain, bestela, hizkuntz irakaskuntzaren jarduerak nahitaez
|
hartu
behar ditu kontuan bestelako" kuestio psikopedagogikoak": azken batean, psikolinguistika ez da gai dena azaltzeko, eta, zentzu horretan, Cummins bera ere" pedagogia elkarreragilearen" garrantziaz mintzo da, zein egiaz" hizkuntzaren beraren oinarrizko funtzio esanahitsu eta komunikatibotik abiatzen den" 285 Kontua da hizkuntza berez jarduera dela —giza jarduera— eta, horrexegatik, hizkuntza berri bat irakasteko modurik onena berorren edukizko erabilera aktiboa bultzatzea dela, hain zuzen, horrela bakarrik delako posible hizkuntza horrekiko ikaslearen barruko motibazioa piztea.
|
|
|
Kontua da, beraz, pedagogia linguistikoak serio
|
hartu
behar duela kontuan hizkuntzaren berezko funtzionaltasun soziala, eta, horren haritik, bere jarduera glotodidaktikoa ezinbestean oinarritu behar duela interakzioan, alegia, testuinguru bati loturiko giza interakzioan.
|
|
|
Azken batean, hizkuntza, gizatiarra den heinean eta gizatiarra delako, gizakia bezain fenomeno konplexua da; horrexegatik, hizkuntzaren zientziak —euren jardunean ere gizakiaz ari direnez— elkarren beharrean daude eta elkarrekin lanean aritu behar dute. Hizkuntzaren filosofiak, adibidez, ederki asko erakusten du ikerketa linguistiko guztien horizontea antropologikoa dela eta, aldi berean, baita ere ikerketa antropologiko denek nahitaez
|
hartu
behar dutela kontuan gizakiaren errealitate linguistikoa. Zentzu horretan, semiotikak merezi du aipamen bat —gure aldetik horretan oso laburrak izango bagara ere—, ze zeinuen zientzia orokor horrek giza hizkuntza aztertzen du, bai, baina berori gramatika gainditzen duen testuinguru sozio-kultural eta komunikatibo batean kokatuz.
|
|
|
Hizkuntzaren psikopedagogia, egiaz, hizkuntzaren pedagogiaren atal bezala defini dezakegu, zein —hizkuntza psikologiak edo psiko linguistikak esandakoa oinarritzat hartuz— hizkuntzen irakaskuntzaz edo glotodidaktikaz arduratzen den. ...quot; datu eta emaitza psikologikoak ikas irakas arazoetara eramaten dituen", eta bere asmoa ez delarik" hezkuntza helburuez" hausnartzea, baizik eta" prozesu didaktikoa bera nola hobetu" aztertzea252 Horrexegatik, bada, pedagogiaren azpiatal bezala agertzen zaigun psikopedagogia horrek —kuestio linguistikoaz edota hizkuntzen irakaskuntzaz jarduterakoan— nahitaez
|
hartu
behar du kontuan hizkuntz jabekuntzaren psikologia. Titonek," glotodidaktikaren oinarri zientifikoak" direla eta, zera dio:
|
|
|
Ikuspuntu horretatik, bada, Humboldten" gizakiaren teoria" aldi berean da" antropologia pedagogikoa" eta" pedagogia antropologikoa". Baina gizakiak berezkoa du dimentsio linguistikoa —hizkuntza ez da berarentzat eranskin bat soilik—, eta, horregatik, nahitaez
|
hartu
behar dugu kontuan hizkuntza, baldin eta gizakia bera zer den ulertu nahi badugu eta berorri bere garapenean lagundu nahi badiogu. Testuinguru antropologiko horrek, bestela, badu ere eraginik hizkuntza bera kontsideratzeko gure moduan, ze berori hemen bere sakoneko gizatasunean agertzen zaigu, eta horrek —besteak beste—" hizkuntzaren izaera formatiboaz" hitz egitera garamatza.
|
|
2012
|
|
|
Badago politika egiteko beste modu bat, neoliberalismo eta demokrazia parlamentariotik haraindi? Besteentzat, gaurko unea ez da berezia, pauso bat besterik ez da, eta galdutako boterea berreskuratu besterik ez dute buruan, gauzek bere betiko erritmoa
|
hartu
behar dute eta. Hirugarrenek etsaiak besterik ez dituzte ikusten, terroristek boterea usurpatu dutela eta horrekin bukatu behar dela, berdin dio nola:
|
|
|
Labur esanda, azken hamarkadetan iruzurgile eta maiseatzaileek erauzi duten lekura, berez dagokion lekura itzuli behar du. Filosofiak, konpromisorik zein beldurrik gabe
|
hartu
behar du esku errealitatean; baina, aldi berean, kontzepzio filosofiko garaikideei kritikoki egin behar die aurre. Filosofiak," estilo funtsatzaile bat, estilo ziur bat, Descartesenaren gisako estilo bat berriz aurkitu" behar du (Badiou 2005, 48).
|
|
|
Izan ere, filosofiak desegokia zaion borroka egoera batean moldatu behar du; Badiouk berak honela deskribatzen du (Badiou 2005, 39): benetako filosofia batek, hots, egoeren aurrean amore ematen ez duen batek, lau baldintza barne
|
hartu
behar ditu, hala nola, matxinada, logika, unibertsaltasuna eta arriskua.
|
|
2013
|
|
|
Baieztapen arrunta al da hori? Edo fikzio baieztapentzat
|
hartu
behar dugu. Jakina, baieztapen arrunt gisa interpretatzen baldin badugu, orduan kosmologoek zer edo zer esan dezakete.
|
|
|
" Izadiaren barnean bertan, gozatuz eta sufrituz, mundua etengabe berritzen ari den Energia, Misterio, Edertasun eta Maitasun harrigarriari deitzen diot nik Jainko" (Berria, 2011ko maiatzaren 19an). Kasu honetan ez dago oso garbi Jainkoa transzendentetzat
|
hartu
behar dugun edo ez.
|
|
|
Alderdi emoziozkoaren (edo grinatsuaren) eta goi mailako gaitasunen arteko erlazioak oso estuak dira; ezin dira elkarrengandik bakandu (MacLeanen ereduaren aurka): gizakiok animaliak gara, zorrotz mintzatuz gero, eta serio
|
hartu
behar dugu hainbatetan gutxiesten den animaliazko alderdi hori. Zaila da ezartzea eten bat gizakiaren eta gainerako animalien artean, HA (bere aldaera askotan) saiatzen den bezala.
|
|
2014
|
|
|
Bigarren korronte horretan soilik aurki daitezke, batzuetan, operaren historiarentzako balio zientifiko ordainezinezko idazkiak. Baina bata zein bestea
|
hartu
behar ditugu kontuan dauzkaten meritu zein ahuldadeengatik, opera ulertzeko bi modu erakusten dituztelako, lehenaldiko gizarteetan eta gaur egungoetan opera izan zena eta dena baloratzeko aukera ematen digulako.
|
|
2017
|
|
|
Laugarren tomo batek Madame Bovary eleberria
|
hartu
behar zuen hizpide, baina 1973tik Sartre itsu eta makal zegoen eta, bizimoduak zahartuta (lan gaubeilak, hartutako suspergarriak, bidaia zenbatezinak, eszena mediatiko etenik gabea, etab.), gertukoenen menpeko zeharo. Elkarrizketak eta solasaldiak egin zituen, baina ez zuen gehiago idatzi.
|
|
|
Sartrek dioenez, ontologiak ezin du preskripzio moralik, konduktazko araurik edota jarraibiderik eman, baina agerian uzten du, haatik, Izatearen etika baten abiapuntua. Giza izatearen etikak" bere ardurak
|
hartu
behar ditu situazioan existitzen den giza errealitate baten argitan", 69 eta giza errealitatea bere izatea fundatzeko proiektutzat jo behar du lehenik. Horrek eskatzen du izate fundatu gabea zeharkatzen duen ezereza ez ulertzea gabezia pasibo bat bezala, baizik eta ‘akuilu’ modura, non eta askatasuna bera den abiaburu eta jomuga.70
|
|
2021
|
|
|
Ez gara horien erantzuleak, baina horiekiko erantzuleak gara, halabeharrez eta betebeharrez. Ez dugu alternatibarik, erantzukizun hori aintzat
|
hartu
behar dugu ezinbestean. Loturetatik askatu ezin garen legez, ezin gara lotura horiek galdegiten duten erantzun kizunetik ere askatu.
|
|
|
Horretarako, aukera material zehatzak eskaini behar dira. Amaren edo norbanako autonomoaren artean erabaki beharrik izan ez dezan, gizarteak
|
hartu
behar du bere gain umeen zaintza eta heziketa:
|
|
|
Kontuan
|
hartu
behar dugu, era berean, sorginen jazarpenaren euskarri izan zen aldamio intelektuala ez zetorrela zuzenean arrazionalismo filosofikoaren orrietatik. Areago, trantsizioko fenomeno bat izan zen, halako brikolaje ideologiko bat, bete beharreko eginkizunaren presiopean garatuta.
|
|
|
Subjektu moderno buruaskiaren eta kontratu heterosexualaren sorreraren testuingurua ulertzeko, feudalismotik kapitalismo, heteropatriarkatu eta kolonialismo modernorako trantsizioa
|
hartu
behar dugu aintzat, bertan finkatu baitziren subjektu buruaskiari bide eman zioten baldintza politiko, ekonomiko, sozial eta kulturalak.
|