|
2000
|
|
|
Legeek euren eskuetan dagoen oro egiten dute ezkontzetan desbideraketa eta gaitzespenak saihesteko, horiek konponezinak baitaitezke; kontratuegileei den askatasunik zabalena ekartzen diete; kontratuari ere publizitate itzela; gurasoen adostasuna eskatzen dute, adostasun hori hartzen dutelako, gurasoen arretak moldatua eta sentimendurik hunkigarrienek ukitua, beste edozein zuhurtziaren gainetik. Neurri horiek gorabehera, legeek ez badute euren objektua betetzen, ez dira eurak salagarritzat
|
hartu
behar, gizateriaren ahulezia berezkoak baino.
|
|
|
Tenore horretan, legeak, gizakien makurrak aurretiaz ikusteko edo zuzentzeko dira; halako zintzotasuna, halako tolesbakotasuna erakutsi behar dute. Gaitz oro eta norbanakoek gauzatu ditzaketen abusu oro ere aurreikusi behar direlako ideia aintzat
|
hartu
behar bada ezinbestean, galdua da dena. Formalitateak amaigabe ugalduko dira, herritarrei ez zaie emango bestelakorik, babes okerra baizik eta konponketa gaitza baino okerragoa izango da.
|
|
|
Zientzia ulertzeko zientzi jarduera ulertu behar zen, teoria eta praktika ez baitira banagarriak, biak beti historian kokatu behar baititugu. Eta Neurath enpirista peto petoa zenez, ikerkuntzak testuinguru historiko eta sozialarekiko zeukan menpekotasuna kontuan
|
hartu
behar izan zuen. Hortaz eta labur beharrez, Neurathen ustez, garrantzizkoena ez zen horrenbeste munduaren deskribapen zehatza lortzea, ekintzarako oinarri bat baino.
|
|
|
78 Alabaina, kontuan
|
hartu
behar da Carnap inoiz ez zela saiatu, ezta aldez aurretiko idazkietan ere, logika induktiboa logika zuzena bailitzan defendatzen. Garai batean hura onartu bazuen, zio pragmatikoengatik izan zen.
|
|
|
Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke. Norbaitek aurresateak ematen baditu eta bere kabuz nahi baditu aztertu, bere sentimen sisteman ematen diren aldaketak
|
hartu
behar ditu kontuan, erlojuak eta erregelak erabili behar ditu; laburbilduz, ustez isolaturik dagoenak hizkuntza sentimenarteko eta ‘subjektuartekoa’ erabiltzen ditu jadanik.96
|
|
|
Zientzialariaren ideologia, beraz, ez zen ez Reichenbachen ez vienarren agendaren osagaia108 Eta, beren ustez, ez zuen inolako epistemologoren agendan parte
|
hartu
behar. Zientzialariak nahi badu, erlijio sinesmenek esango diote nondik jo, edota interes politikoek, fabore ekonomikoek edo hipotesi metafisiko tradizional ahulenek, baina horietako ezerk ez du garrantzirik epistemologoarentzat, honek aztertzen duen gauza bakarra emaitza teorikoak baitira.
|
|
|
2) Horri erantzuteko Carnapen Aufbau ari eman zaion interpretazio fenomenalista inozoaren aurkako beste faktore bat
|
hartu
behar dugu kontuan: aniztasuna.
|
|
|
bere izatea lan introspektibo gisa ez osatzea, hau da, aztertu beharreko magnitudeak egiaztagarri bihurtzea. Psikologia zientzia bateratuaren zati izan ahal izateko, beraz, behavioristika edo konduktismoaren itxura
|
hartu
behar zuen, hau da, ingurune fisikoa dela-eta gizakien jokaera edo portaera aztertzen zuen psikologiaren forma. Psikologiaren kasuan, Zirkuluak haren terminologia guztia termino fisikalistez osaturiko bakar batera murriztu nahi zuen, termino horiek ‘kinada’, ‘erreflexu’, ‘gizakien portaera’ eta antzekoak izanik:
|
|
|
Nola ez, auzia modu honetan ikusteko joerak salbuespenak ere izan zituen —ikus Lehen Eranskina— Erlatibitate orokorraren interpretazioak Schlick errealista izatera eraman zuen, baita pentsamendu eta errealitatearen arteko lotura kontzeptualizatzerakoan ‘emandakoaren’ nozioa at uztera ere, honek ezagutza mugatu besterik ez baitzuen egiten, erlatibitatearen teoriaren kontzeptu ugari ezagutzaren beraren esparrutik kanporatuz. Eta kontuan
|
hartu
behar dugu zientzia zela Vienako Zirkuluaren ikusmoldea oinarritzen zuena, ez alderantziz, askok maiz uste bezala.
|
|
|
Esperientzia ez da nahikoa A eta B ren arteko konjuntzioak justifikatzeko etorkizunari begira. Gehienez, probabilitateei buruz mintza gaitezke, jakinda, dena den, arrazoiketa probable bat gauza guztiak ohituren menpe daudela kontuan
|
hartu
behar duen sentsazioa besterik ez dela. Humeren eszeptizismoa, argi dagoenez, petrala zen.
|
|
|
Partaideek talde lanean jarduten zuten eta ez zen onartzen inolako gidari edo maisuren inposaketarik, ezta Schlickena ere, honek inoiz ez baitzuen gogoeten ildorik bideratu40 Alta, onartu behar da Zirkuluko izen batzuk gakoak zirela mugimendua ongi ulertzeko. Bide teoriko nabarmenenak difinitu zituzten sinadurak ziren horiek; egun, egoera hura hobe uler dezagun, berariaz kontuan
|
hartu
behar dira. Batik bat, Schlick, Carnap eta Neurathi buruz ari gara, Reichenbachekin batera —hau Berlinen—, laurak izan baitziren enpirismo logikoari identitate ezaugarri ahaztezinak erantsi zizkiotenak.
|
|
|
Gizakiak bere fantasiarekin gozatzen duela agerikotzat hartuz gero, orduan kontuan
|
hartu
behar da fantasia hau ez dela irudi margotua bezalakoa, ezta plastikozko eredua bezalakoa ere, baizik eta osagai heterogeneoz egindako konfigurazio konplexua: hitzak eta irudiak.
|
|
|
Banan banan eta begiak estalita, zati bana ateratzen dute denek. Kapeluari eusten dionak
|
hartu
behar izaten du azken puska. Puska beltza ateratzen duena izango da sakrifiziotan Baal-i eskainiko zaiona".
|
|
|
Hau guztia kontuan
|
hartu
behar du Wittgensteinen lan eta bizitzara hurbiltzen denak. Era honetan, ez beste moduan, ulertuko ditu bere filosofiaren nondik norakoak.
|
|
2001
|
|
|
Esanahia, aldiz, funtsezkoa eta iraunkorra litzateke. Adierazle eta esanahiaren bereizketa hau, nahiz eta guretzat arrunta izan daitekeen, berebiziko gertakaritzat
|
hartu
behar dugu: hizketan hitzek sakratu izateari uzten diote, eta esanahiak eta hizkuntza manipula eta kontrola daitezkeen zer edo zer bihurtzen dira (zer da hau, logikaren oinarria ez bada?).
|
|
|
• Espazioa eta denbora Matematikan egin daitezkeen apriorizko esakune sintetiko ororen baldintza halabeharrezkoak dira. Horretaz gain, begiespena esperientzia baliodun orotan parte
|
hartu
behar duen ezinbesteko osagaia da.
|
|
|
Beharrezkotasun logiko hori erreala izango da hirukia dugunean, ez bestela. Jainkoa ahalguztiduna dela esatea judizio erabat zuzena da; horrekin esaten dugu jainko baten ezaugarriak lituzkeen izaki bat existituko balitz, horrek ahalguztiduna izan lukeela, hau da, subjektua halakoa bada, predikatu hori ere barne
|
hartu
behar duela. Ondorioz, ezin dut predikatua kendu eta subjektua mantendu, baina beste aukera bat ere badago:
|
|
|
Horrela, subjektua arima sinple eta identitateduna balitz bezala, izadia agerpen amaigabeez osatuko balitz bezala eta, azkenik, agerpen orok oinarri bat eta bakarra izango balute bezala ulertu behar dira. Bestalde, esperientziaren mailan dagoen ezer ez dugu
|
hartu
behar azken oinarri gisa. Honekin, ordea, ez dugu gure esperientzia gutxienean ere zabaltzen, baina esperientzia zabaltzeko bidean laguntzen digu, norabide egokia hartzen laguntzen digu.
|
|
|
Alde batetik, baldintzatugabea baieztatzen du guztia argitu ahal izateko oinarri gisa; baina, bestetik, askatasuna baieztatzen du eta mundutik at dagoen beharrezko izaki bat baieztatzen du. Horrela, moralaren oinarriak defendatzen ditu eta horregatik sen onarentzat hauxe da aukera onena (askatasuna badagoen ala dena izadia den zalantzan egon gaitezke teorikoki, baina ekiteko unea iristean, erabakia
|
hartu
behar denean, lehenengoa aukeratzen da). Gainera, arrazoimenaren interes arkitektonikoak ere tesiaren alde egiten du, antitesiak sistemaren osotasuna apurtzen baitu.
|
|
2002
|
|
|
kartzela eta kontrol sozialaren oinarriak ikastaroa egin zen Iruñeako Larraona ikastetxean. Ikastaro hau UEUko Filosofia Sailak euskaraz antolatzen dituen filosofia ikastaroen artean
|
hartu
behar da.
|
|
2003
|
|
|
Orain, Eriximakoren hurrengo hitzaldiarekin, osasunarekiko onurak azalduko zaizkigu, Eriximako sendagilea izanik logikoa denez. Horretarako, bere garaiko medikuntzaren teoria usuenak erabiltzen ditu; hasteko, edozer gauza ezagutzeko bere osotasunean
|
hartu
behar dela esanez, osotasuna kontuan hartu gabe ezin direla zatiak sendatu. Osotasun hori harmonizatu behar da kontrako zatien arteko oreka berreskuratuta.
|
|
|
Horren ondorengoa da, lehen lehenik, bitarte horiek direla eta, lege baten zati guztiak aztertu beharra, bere gogoa eta espiritua ezagutzeko. Horien barnean azalpenak eta xedapenak ikertu, eta artikulu guztien testuingurua ere aintzat
|
hartu
behar dira, haren esangura eta espiritua artez epaitzeko, legea bera itxuraldatu edo deuseztatu gabe.
|
|
|
Lotura berbera ezartzen da seme alaba horiengandik jaiotzen direnekin ere. Batasun horren eretzean, ondorengo guztiak seme edo alabatzat
|
hartu
behar dira. Arrazoi berbera dela bide, aurreko guztiek gurasoen tokia betetzen dute.
|
|
|
bigarren legea betebehar orokor nahiz bereziei buruzko beste lege guztien oinarri eta espiritua da; horregatik, ez da nahiko jakitea, basatienek jadanik dakiten bezala, nori berea eman behar zaio, ez zaio inori kalterik egin behar, leial eta zintzo izan behar da eta antzeko erregelak. Horrez gain, aintzakotzat
|
hartu
behar da bigarren legearen espiritua, bigarren lege hori baita halako erregelen jatorria eta berak ematen baitie haiek izan behar duten zabalkunde osoa. Izan ere, maiz sarri ikus daiteke, ideia hori aintzakotzat ez hartzeagatik, epaile askok ez dituztela erregela horiek aplikatzen, baizik eta lege politikoak.
|
|
|
8 Bukatzeko, erlijioa aintzakotzat
|
hartu
behar da, gizarte ordenaren berezko oinarria delako. Erlijioaren espiritua da, hain zuzen ere, gizartean nagusitu behar dena.
|
|
|
lehen, gai guztietan erkide diren erregelak; hurren, gai anitzetara heltzen direnak, baina ez guztietara, eta, azken, gai bakar bati dagozkionak; bestela, sarritan gertatzen den moduan, gai zehatz baten erregela berezia beste batera zabaltzea, bigarren horretan aplikagarria ez dela, gezurrezko izan daiteke. Adibidez, erromatar zuzenbideak ematen digu harako erregela, esamolde ilunetan aintzat
|
hartu
behar dela hitz egiten duenaren gogoa; eta erregela mugagabe hori sortua denez gai askotako erregelak dituen beste titulu batean, bertan ere ez direla bereizten zer zeri dagokion, badirudi orokorra eta erkidea dela, eta besterik gabe ezarriz gero, erakarriko da hitzarmenetan nahiz testamentuetan beharrezkoa dela esamolde ilunak interpretatzea noren borondatea izan eta horren gogoaren bidez. Hala ... Izan ere, lehenengoetan bakar batek hitz egiten du, eta haren borondatea da legea; baina, bigarrenetan, kontratugileen gogoa da lege egiten dena.
|
|
|
Horrek galdatzen du iritzi zuzena, ikasketa eta eskarmentuak lagundua. Baliabide horiek gabe, edonork du arrisku bizia, aplikazio okerrak egiteko, nahiz legeek berezkoak dituzten gaietatik kanpoko arloetan aplikatuz, nahiz salbuespenek sortzen dituzten mugak nahasiz, nahiz ekitateari zabalkuntza gehiegi emanez zuzenbidearen derrigorraren gainean, edota hau bestearen kontra jarriz; nahiz, azkenean ere, haien erabilera eta aplikazioan kontuan
|
hartu
beharreko bestelako giderrak baztertuz.
|
|
|
Kuhnen zientziagintza ‘normaldua’ horrela deskribatzerakoan, beharbada berori inplizituki eta isilpean kritikatzen ari naizela esan dezakezue. Berriro esango dut, hortaz, Kuhnek deskribatu izan duena existitu existitzen dela, eta zientziaren historialariek kontuan
|
hartu
behar dutela. Fenomeno hura nik gustukoa ez izatea (zientziarentzat arrisku bat iruditzen zaidalako), eta Kuhnek, ostera, bai (‘normaldua’ iruditzen zaiolako), hori beste gauza bat da; auzi garrantzitsua, zalantzarik gabe.
|
|
|
Hortaz, zientzia ere ez. Eta, Feyerabenden kritikoen aburuz, arreta handiz
|
hartu
behar ditugu erlijio fundamentalistak —bai mendebaldean bai Islamaren munduan—, bestela laster hasiko dira akademian lekua eskatzen.
|
|
|
Ikuspegi horren baitan zeharo murgilduta, Rudolf Carnapek zientziaren kontzeptuak berreraikitzeko lanari ekin zion 1928an. Eginkizun horrek zientziaren kontzeptuen konstituzio sistemaren itxura
|
hartu
behar zuen, hau da, azpitik, ama harritik hasita, eraikin bat sortu behar zuen, zientziaren ezagutzaren kontzeptu oro barneratu arte eta horiek legokiekeen toki aproposean kokatuz.
|
|
2004
|
|
|
Hauek guztiak fede kontuak dira, garrantzi handikoak, bai, baina ez dira arrazoimenezko kontuak izango; eta berak Jainkoaz jardutean fedearen mundua baino, logikarena izan nahi du gogoan. Jainko matematikoa, Jainko geometra, izango da bere kezkaren gaia eta ikuspegi honetatik
|
hartu
behar ditugu kontuan izaki gorenari datxezkion ezaugarri horiek.
|
|
|
Bestalde, antzinakoen analisiak eta gaurko algebrak, oso gai abstraktuak eta inolako erabilerarik gabekoak aztertzen dituzte; baina horretaz gain, lehenak irudiak
|
hartu
behar ditu gogoan, horretara mugatuta dago beti, eta horregatik ezin du ulermena erabili irudimena asko nekatu gabe, eta azkena arte ilun eta nahasia bihurtu da, adimena landu baino trabatzen duena, arau batzuei eta zifra batzuei lotuta baitagokie.14
|
|
|
Bitxia eta paradoxikoa ematen du, egia esan, agintean oinarritutako ezagutza orori aurre egiteko gertu dagoen gizonak aginte forma nagusia eta bortitzena den armada bere egin eta ihesbide modura hartzea. Gaur, seguru, onartezina irudituko litzaiguke, baina kontuan
|
hartu
behar dugu armadan parte hartze hori uler daitekeela ere bere bidaiatzeko grina asetzeko modura eta bere izaera abenturazalearen isla bezala, eta ez, hainbeste, gerragizon baten bokazio modura.
|
|
|
Printzipio honen arabera Kanten formalismoa gainditzen dugu, agindu kategorikoa bera gizakiaren errealizazioaren zerbitzuan jarriz eta ez alderantziz, gizakiaren balioak, egoera espezifikoak, baldintzapen pertsonalak, psikoafektiboak, sozio historikoak, kulturalak eta ekonomikoak oso kontuan
|
hartu
behar baitira arau baten egokitasunaz edo desegokitasunaz mintzatu ahal izateko. Egiaren ketak eta maitasunezko jarrera batek gidatu behar gaituzte beti etikaren bidean.
|
|
|
Baina abstraktua izateaz gainera, edo agian horrexegatik beragatik, nekez irudika daiteke zer esan nahi duen perpaus testuingururik gabe. Eta, hirugarrenik, abstraktu ez ezik etikoa ere bada eta, hartara, maitasun hitzak zinez zerbait adieraztekotan, kontuan
|
hartu
beharra ere dago nork, nori, noiz, non eta zergatik esaten duen, pragmatikaren zientziak erakusten digunez. Inork esan lezake ‘maitasun’ bezalako hitzak ez direla benetako izenak, errealitateko objektu konkretuei erreferentzia egiten ez dietelako.
|
|
|
" Ezin dugu idatzi berez sublimea dena edo beste gai guztien gainetik dagoena gaitzat izango lukeen liburu zientifikorik" (59). Haatik, aitor dezagun, Wittgensteinentzat paradigma zientifiko gorena, bakarra ez esateagatik, zientzia fisiko matematikoena da eta, hartara, bere hitzak zentzu hertsian
|
hartu
behar dira. Harentzat, beraz, ezin da liburu zientifikorik izkiriatu etiko edo mistiko denaren gainean.
|
|
|
Zientifismoaren printzipio nagusiak hauek dirateke: a) errealitatearen gertakari eta fenomeno guztiek esplikazio zientifiko bat —eta zientifiko hutsa— dute, esplikazio hori berehala edota oso luzaroan atzemango ez bada ere; b) zientziaren galbahetik eta irazkitik ezin iragaz daitekeen errealitatea funsgabea da, irudikeria edota sineskeriatzat
|
hartu
behar delarik.
|
|
|
Gizakiaren egitura biologikoa, bada, giza errealitatearen mementu estruktural, eratzaile eta osatzaile gisa ulertzen dugu. Eta hein horretan, hain zuzen ere, gizakiaren izaera eta egitura etikoaren oinarritzat —ez, ordea, oinarri bakartzat—
|
hartu
behar dugu, gizakiaren etikotasuna egokiro endelegatuko badugu.
|
|
|
Gizakiaren existentzia indibidual nahiz kolektiboari begiratzen badiogu konturatzen gara etengabeko aldaketak ezagutzen dituela, ala pentsaeran eta ideologian, ala jokatzeko eta sentitzeko eran, ala bizitzeko eta espresatzeko maneran. Ohartuki eta oharkabe gizakia, banaka hartuta zein elkartean, zabuka eta noraezean bezala ibili ohi da, zirt edo zarteko erabakiak
|
hartu
behar dituela eta erabaki horietan huts egin dezakeela. Goizago edo beranduago gizakia horren jakitun eta ohartun da.
|
|
|
Ardura asumitzea ere ez da lan erraza. Zer nolako ardura
|
hartu
behar du. Zer hautatu?
|
|
|
Beraz, gizakiaren jokabideen etikotasunak lau irizpide nagusi hauek
|
hartu
behar ditu gogoan, bakar bat baztertu barik: a) jokabidearen gizatasunaren gutxieneko neurria segurtatzea, b) egoeraren oinarrizko beharkizunei egokiro erantzutea, c) subjektuaren (auto) errealizazioa, d) errealizazio pertsonala kolektibitatearenarekin uztartzea.
|
|
|
Izan ere, azentuak eta ñabardurak gorabehera, etikak batera behar ditu materialtasun (eduki) minimo bat eta oinarrizko egitura formal bat; halaber, pertsonaren errealizazioaz adina arduratu behar da pertsonen arteko elkarbizitzaz eta komunitatearen errealizazioaz, gizabanako/ gizarte dialektikak berak hala eskatzen baitu, jokabide egolatrikoak eta totalitarioak saihestuko baditugu. Era berean, zinezko etika batek elementu subjektiboak eta objektiboak
|
hartu
behar ditu kontuan, batzuen eta besteen pisu eta eragin erreala aintzat hartuz, bai egoera bakoitzean nola orokorrean kontsideraturik. Honek guztiak tratamendu sakon eta metodiko bat luke, ezbairik gabe, baina hurrengo baterako uzten dugu.
|
|
|
Objektibitate eta alteritate horri esker munduko beste gizakiak (gizakideak) subjektu (pertsona) bezala ikus ditzaket eta halakotzat (hots, aintzakotzat) har. Munduko beste gizaki guztiak ez ezik, munduko izaki guztiak aintzat har ditzaket; eta aintzat
|
hartu
behar dira, pentsamendu ekologiko zahar eta berriak zuzen ikusi duenez. c) Munduaren alteritateak beste subjektuen (subjektukideen) errealitatea agerrarazten digu, nire mundua besteena ere badela nabarmenduz, beste izakiena ere badelarik. Hartara subjektu/ mundu dialektika ontologikoak ni/ bestea (k) dialektika etikora garamatza.
|
|
|
Zorrotz mintzatzera, metafisika orok etikoa behar du izan, benetako metafisika izango bada, eta ez elukubrazio irrealik eta... bihozgaberik. Era berean, etika orok —etik a k— metafisikan
|
hartu
behar du oinarri eta hazkurri, aldian aldiko eta tokian tokiko botereen (klase, sexu, etnia, erlijio, errejimen, alderdi... botereen) moralismo bihur ez dadin, besteak beste.
|
|
|
Elementu hauek guztiak kontuan
|
hartu
behar ditugu gizakiaren egitura etiko morala hobeki endelegatzeko eta bere jokabide etikoa zertan den eta nola bideratzen den jakin ahal izateko, gizarte/ gizaki dialektika saihestezinaren perspektibatik beti ere.
|
|
2005
|
|
|
Estoikoek, bestalde, indarra bera zehazten zuten, ekitatearen alde borroka egiten duen bertute moduan. Artez dio Temistiok, Valenteri egindako hitzaldian, erregeek, jakituriaren erregelak eskatzen duen bezalaxe, aintzakotzat
|
hartu
behar dutela ez bakarrik beraiei ematen zaien herria, ezpada giza genero osoa; hark dioen bezalaxe, kide izan behar da mazedoniarra zein erromatarra, eta orobat, gizakumea. Minosek bere izena gorrotagarria egin zuen, erresumaren mugarriak ekitatearen bidez zedarriztatu ez zituelako.
|
|
|
Gure aldetik zera esango dugu bakarrik: " Bildung", gure autorearentzat, gizakiari bere indibidualitatea garatzen eta bere idealitatera hurbiltzen laguntzen dion disposizioa edota prozesua da, bertan gizaki honen ahalmenen joko harmoniko eta proportzionatua ematen delarik119 Definizio orokor moduko honen baitan, hala ere, kontuan
|
hartu
behar dugu gizakia berez dela izaki linguistiko bat eta, honengatik, bere humanizazioa ezin dela hizkuntzatik eta hizkuntzetatik at bideratu. Horrela, bada, haren pedagogia antropologikoak edota antropologia pedagogikoak, gizakiaren formazioa eta hezkuntza bultzatzeko helburua duen unetik, ezinbestean hartzen du hizkuntza bere oinarri esanguratsuenetako bat bezala.
|
|
|
Itzulpen bat baloratzerakoan kontuan
|
hartu
behar da, batez ere, itzultzea berez zeregin konponezina dela, ze hizkuntza ezberdinak ez dira era berdinean osatutako kontzeptuen sinonimoak.148
|
|
|
Azpimarratzekoa da, beti ere, kontzeptu hauek guztiak Humboldten teoria linguistikoaren ideia askoren espresio edo isla direla, hauen artean garrantzitsuena hizkuntza batasun organiko (eta ez mekaniko) bat bezala kontsideratzen duena delarik. Honen haritik, gizakiak, baldin eta hizkuntzaren barne konexioa antzeman nahi badu, jarrera parte hartzaile eta eraginkorra
|
hartu
behar du ezinbestean, hau da," espontaneoki edo aktiboki jokatu behar du beti[...] eta ez bakarrik pasiboki edo hartzaileki" 176 Hemen aurkitzen dugu, hain zuzen, hizkuntzen ikaskuntzaren zailtasun handiena, bai eta beronen zentzu sakonena:
|
|
|
Bestela ere aintzakotzat
|
hartu
beharrekoa da, giza-naturaren unibertsalitateagatik edo, ikaslea gai dela ere hizkuntza ezberdinen artean arau eta analogia komunak antzemateko eta, hain zuzen honengatik, egokiagoa dirudi hauek bakarka baino elkarrekin ikastea178 Azken finean," ikaskuntza linguistikoa errazteari" buruzko kontsiderazio hauek guztiek, abian jarri nahi duen hizkuntz estudioaren helburu praktikoa azaltzea...
|
|
|
Gurearekin jarraitu aurretik, hala ere, interesgarria izan daiteke Humboldten ikerketa linguistiko antropologikoek, orokorrean, hizkuntz zientzien eta hizkuntz filosofiaren baitan eduki duten oihartzuna begiztatzea179 Kontuan
|
hartu
behar da, hasteko, hark bat egiten duela J. G.
|
|
|
egitasmo osoaren iragarpen bat, etimologiari buruzko ohar orokor bat, hizkuntza baten barruan egin beharreko ikerketa etimologikoaren kontsiderazio bat, hizkuntz jatorriari buruzko gogoeta filosofiko bat eta hizkuntza guztien entziklopedia linguistikoaren plan bat. Idatziaren zatikako izaera honek, hain zuzen, zaildu egiten du bere barne loturaren ikuskera baita beronen euskal gaiarekiko konexioa antzematea ere, eta, jakina, hau guztia aintzakotzat
|
hartu
beharrekoa da bai berau itzultzerakoan bai berau irakurtzerakoan. Kontuak kontu," Euskaldunei buruzko monografiaren testu zatiak"() ezinbestean kontsideratu eta aztertu behar dira, baldin eta haren euskal ikerketak egoki hauteman nahi baditugu eta, C. Menzek dioen bezala, baita bere hizkuntz teoria orokorraren garapena zuzen ulertu nahi badugu ere200.
|
|
|
Humanitatea, azken finean, giza-izaki guztiengan eta bakoitzarengan da bakarrik erreala eta, honengatik, gizakia benetan ezagutu nahi duen eta bere garapenean lagundu nahi dion antropologia batek, derrigorrez
|
hartu
behar du" giza-indibidualitatea" abiapuntu eta helburu bezala.
|
|
|
Garrantzitsua da azpimarratzea, hala ere, bere helburua" ez dela gizakia orokorrean edo gizabanako interesgarri batzuk ikastea, baizik eta giza-generoaren aniztasun posible guztia aztertzea" 11 Gizakia gizabanako guztien eta bakoitzaren" hemen eta orain" ean bakarrik da erreala eta, honengatik, ikerketa antropologikoak banako horiek guztiak kontuan
|
hartu
behar ditu, eta horietako bakoitza alde guztietatik eta guztietan behatu. Gizabanakoaren indibidualtasun historikoa ardatz bezala hartzeak, gainera, hil edo biziko garrantzia du gizakiaren humanizazioa bultzatu nahi bada, ze, azken finean, hezkuntzaedo formazio prozesu oro beti gauza pertsonal eta ezberdin bat da.
|
|
|
Horrela, bada, hizkuntza ez da gizakiaren formazioaren lekuko pasiboa, eta bere lana ez da mugatzen giza garapen prozesu horren berri ematera; alderantziz, hizkuntza pertsona ororen eta bakoitzaren formazio intelektualaren eta moralaren eragile aktiboa da ere. Kontuan
|
hartu
beharrekoa da, baina, gizakiaren formazioa maila kognitiboan antzematea errazagoa baldin bada ere, egiaz, formazio horren alde etikoa ez dela inolaz ere garrantzi txikiagokoa. Zentzu honetan, eta hizkuntzak giza-formazioan betetzen duen papera argitu nahian, zera irakurtzen dugu gure autorearen testuetako batean:
|
|
2006
|
|
|
Bizitzaren erritualizazioak goia joko zuen kultuzkoa zen erlijioarekin. Kontuan
|
hartu
behar da, hasteko, helendarren unibertso erlijiosoa ez zela inoiz izan ohiko erlijioena bezalakoa. Aditu guztiek azpimarratu dutenez, helendarrek ez zeukaten dogmarik eta elizarik, ez zuten ezagutzen profeta fundatzailerik, ez zeukaten egia errebela zezakeen liburu sakraturik edo mitoen bertsio pribilegiaturik, eta, ondorioz, ez zuten behar izan interpretatzaile espezializatu edo apaiz kasta berezirik46 Aitzitik, herritar orok zeukan harreman zuzena sakratutasunarekin:
|
|
|
Ez gara esplikatzen hasiko, noski, gizarte garaikideetan erlijio mailan izan diren aldaketa kontzeptual eta psikologikoak. Baina kontuan
|
hartu
behar dira horiek guztiak, intuitiboki, bederen, helendarren artean jainko andereek giza abereen bizitzan izan zuten presentzia ulertzeko1 Ezinbestekoa da ahalegin intelektual hori. Bestela, ulertezinak, eskandaluzkoak egingo zaizkigu jainko andereak eta giza abere helendarrak lotzen zituzten egitura asko eta asko, esaterako:
|
|
|
Kontuan
|
hartu
behar da, geroago etimologikoki basileus homerikoa bihurtuko den qa si re u hau lekuan lekuko administratzaileen mailan kokaturik dagoela, ez oso goiko mailan, gainera. Qa si re u historiko hau —etimologikoki ez ezik— politikoki basileus edo buruzagi homerikoa bihurtu bazen, ulertu litzateke, jauregi mizenikoak suntsitu ostean, goi mailako administrazioa ere desagertu egingo zela erregearekin batera eta, haren lekuan, administrari lokal apalago horiek indartuko.
|
|
|
• Heziketa, nola ikasten den ongitzat
|
hartu
behar dena.
|
|
|
Oso bitxia gertatuko zitzaigun jainkozkoen politeismo nahasi eta aberatsa, edo emakumezko jainkosen presentzia nabarmena, edo gorputza, burua eta soin adarrak dituzten haragizko jainkozkoen izaera taupadatsua, edo horien gerrazaletasuna; eta bitxiagoa gertatuko zaigu jainko andereak Biltzarrean biltzen ikustea. Baina Homeroren testuetan behin eta berriro antolatzen dute Biltzarra jainkozkoek, edozein auziri buruz eztabaidatu eta erabakiak
|
hartu
behar dituzten guztietan. Egitura politiko horrek epikan daukan garrantzia azpimarratzen du Homeroren Odisea jainkoen Biltzarrarekin hasteak eta, gerora, lehen kantuak Qeion agora edo jainkoen Biltzarra izena hartu izanak.
|
|
|
Zeusek berak eztabaida bultzatzen du Biltzarrean, arrazoiak eta argudioak eskatzen ditu denen aurrean —ia modu klasikoan— Jainko andereek Troiako gerrari buruz egiten duten lehen Biltzarrean, esaterako, erabaki adostua
|
hartu
beharra ikusten du Zeusek eta jainkozko guztien aldekotasuna eskatzen du, bateko zein besteko iritzia onar dadin:
|
|
|
eskola filosofiko bakoitza —hasieran eta amaieran— inguruabar jakin batean jaio zen. Eta, zentzu horretan, lehen filosofiaren sorrera ulertzeko oso denboraldi luzea
|
hartu
behar da gogoan: Aro Lausoan1 (X VIII) loratu eta Aro Arkaikoan (VIII V) heldutasuna lortu zuen kultur aldaketa oso bat hartu behar da begian.
|
|
|
Eta, zentzu horretan, lehen filosofiaren sorrera ulertzeko oso denboraldi luzea hartu behar da gogoan: Aro Lausoan1 (X VIII) loratu eta Aro Arkaikoan (VIII V) heldutasuna lortu zuen kultur aldaketa oso bat
|
hartu
behar da begian.
|
|
|
Baina, ikuspegi unitaristaren eta analistaren azpitik, ahoz aho bildu diren pasarte mordo bat antzematen da testu epikoetan: testu epikoak ahozkotasun tradizionalaren emaitza dira14 Zentzu horretan, Homerori esleitu zaizkion testuak beraiek —Iliada eta Odisea — testu arketipiko askoren bildumatzat
|
hartu
behar dira.
|
|
|
[11] II. Gizaki batek bere jokabideaz hausnartzen duenean (esaterako, anaia edo ongile bati ea lagundu liokeen larrialdi batean), maila goreneko eginbeharra eta betebeharra zein den erabaki dezan, aintzat
|
hartu
behar ditu bestelako erlazio horiek, pertsonen zirkunstantzia eta egoera guztiekin batera. Halaber, triangelu bateko lerroen arteko proportzioa zein den erabakitze aldera, figura hori nolakoa den, bai eta haren zatien arteko erlazioak zeintzuk diren ere, aztertu beharra dago.
|
|
|
Esaten baldin badu obra hori oro har ederra edo itsusia dela, ez dago gehiago eskatzerik; eta judizio orokor hori ere zalantza eta zuhurtzia handiarekin
|
hartu
behar da, kontuan izanik pertsona horrek eskarmenturik ez duela. Alabaina, pertsona horri uzten baldin bazaio objektu horien gaineko esperientzia hartzen, haren sentipenak zehatzagoak eta bikainagoak izango dira.
|
|
|
Bizitzaren gorabehera arruntetan gizakia gidatzen duen zentzu ona bera ez da aintzat hartzen erlijio auzietan, zeinei buruz onartzen baita giza arrazoimenaren ezagutzatik haraindi kokatuta daudela. Hortaz, kritikak ez ditu kontuan
|
hartu
behar teologia sistema paganoaren aldrebeskeria guztiak, kritika horrek antzinako poesiaren nozio egoki bat osatu nahi baldin badu. Era berean, gure ondorengoek berdin jokatu behar dute beren arbasoekin.
|
|
|
[21] Dena dela, kritikak eginkizun hori ahalik eta modurik egokienean egin dezan, aurreiritzi guztietatik aske eutsi behar dio bere buruari, eta aztertzen ari den objektuaz gain ez du beste ezer kontuan
|
hartu
behar. Esan daiteke artelan oro, gogamenean behar bezalako eragina izan dezan, ikuspuntu zehatz batetik arakatu behar dela, eta badira obra hori erabat dastatzerik ez duten pertsonak, zeinak obraren baldintzetara egokitzen ez den egoera errealean edo irudikatuan baitaude.
|
|
|
Esan daiteke artelan oro, gogamenean behar bezalako eragina izan dezan, ikuspuntu zehatz batetik arakatu behar dela, eta badira obra hori erabat dastatzerik ez duten pertsonak, zeinak obraren baldintzetara egokitzen ez den egoera errealean edo irudikatuan baitaude. Hizlari batek, entzuleriaren aurrean mintzatzen denean, aintzat
|
hartu
behar ditu entzule horien trebezia, interesak, iritziak, grinak eta aurreiritziak; bestela, alferrikakoa da espero izatea haien erabakiak gobernatzea eta haien nahitasuna piztea. Eta entzuleek hizlariaren aurkako irudipena izango balute —irudipena zentzugabekoa izan arren—, hizlariak aintzat hartu luke desabantaila hori; gaian bete betean sartu baino lehen, haien nahitasuna lortu eta haien oniritziak eskuratzen saiatu luke.
|
|
|
Hizlari horren diskurtsoaren analisia egin lukeen beste garai bateko edo beste nazio bateko kritikariak zirkunstantzia horiek guztiak kontuan hartu lituzke, eta bere burua entzuleriaren kokapen berean jarri luke diskurtsoaren gaineko judizio egiazko bat eratze aldera. Antzera, lan bat publikoarengana zuzentzen denean, nahiz eta ni egilearen adiskidea edo etsaia izan, egoera hori ez dut kontuan
|
hartu
behar; aintzat hartu behar dut neure burua, baina gizaki gisa, zentzu orokorrean ulertuta, eta ahal den neurrian ahantzi behar ditut nire izate partikularra eta nire zirkunstantziak. Aurreiritzien mendean dagoen pertsonak ez du betetzen baldintza hori, eta bere kokapenari eusten tematzen da; ez du bere burua kokatzen obrak duen ikuspuntuan; obra beste garai eta nazio bateko pertsonengana zuzenduta baldin badago, haien ikuspegia eta aurreiritziak ez ditu aintzat hartuko.
|
|
|
Hizlari horren diskurtsoaren analisia egin lukeen beste garai bateko edo beste nazio bateko kritikariak zirkunstantzia horiek guztiak kontuan hartu lituzke, eta bere burua entzuleriaren kokapen berean jarri luke diskurtsoaren gaineko judizio egiazko bat eratze aldera. Antzera, lan bat publikoarengana zuzentzen denean, nahiz eta ni egilearen adiskidea edo etsaia izan, egoera hori ez dut kontuan hartu behar; aintzat
|
hartu
behar dut neure burua, baina gizaki gisa, zentzu orokorrean ulertuta, eta ahal den neurrian ahantzi behar ditut nire izate partikularra eta nire zirkunstantziak. Aurreiritzien mendean dagoen pertsonak ez du betetzen baldintza hori, eta bere kokapenari eusten tematzen da; ez du bere burua kokatzen obrak duen ikuspuntuan; obra beste garai eta nazio bateko pertsonengana zuzenduta baldin badago, haien ikuspegia eta aurreiritziak ez ditu aintzat hartuko.
|
|
|
Artelan orok badu jomugaren edo helbururen bat, eta horri begira egiten da; eta zenbat eta gehiago egokitu helburu horretara, orduan eta perfektuagotzat hartzen dugu. Elokuentziaren helburua konbentzitzea da, historiarena irakastea, poesiarena atsegina ematea grinen eta irudimenaren bidez. Helburu horiek aintzat
|
hartu
behar dira edozein obraren analisia egiten dugunean. Eta erabilitako baliabideak beren helburuetara zenbateraino egokitzen diren juzgatzeko gai izan behar dugu.
|
|
|
Lehenik eta behin —eta ziur aski honengatik esaten zaio humear teoriari humearra—, ekintza bat aztertzen ari garenean bi gogo egoera mota aintzat
|
hartu
behar direla onartzen du Humek. Batetik, arrazoimen edo adimenari lotzen zaion gogo egoera mota, eta, bestetik, gizakiaren alderdi sentimental edo grinatsuari lotzen zaiona.
|
|
|
Ekintza morala ekintzaren teoria orokorraren baitan aztertzen du Humek. Beraz, aurreko atalean aurkeztu ditugun tesi nagusiak atal honetan ere aintzat
|
hartu
behar dira. Han ikusi dugu ekintzaren gaineko Humeren ikuspegia razionalismoaren aurkakoa dela; izan ere, ekintzak (grinak eta nahikariak) ezin dira arrazoimenetik bakarrik eratorri; arrazoimenak bakarrik ezin du ekintzara bultzatu.
|
|
|
Propietate lehenei ‘errealak’ deritze Lockek. Haatik, propietate bigarren bat zertan den adierazteko aintzat
|
hartu
behar dira propietate lehenak eta beroriek gugan duten eragina.22 Propietate bigarrenak errealitatean ez baizik eta gugan daude. Propietate lehenak objektiboak dira; bigarrenak, berriz, subjektiboak.
|
|
|
Hortaz, razionalismoa bera zalantzan jartzen ari gara. Printzipio horiek ez dira nahikoak; ekintzen motiboak aintzat
|
hartu
behar dira Humeren ikuspegian.
|
|
|
Gogoan izan behar dugu sentimendu morala ikuspuntu tinko eta orokorrean sortzen dela. Beraz, ikuspuntu zurrun horretan sortzen den sentimendua da aintzat
|
hartu
beharrekoa lotura kontzeptual horretan.
|
|
|
Lehen Kojevek garbi nabaritzen du bigarrenak esango duenaren kontrakoa, hots, kontuan
|
hartu
behar dugula esentzia bere euskarri naturaletik bereiztea ez dela naturaren baitan berez gertatzen den zerbait, adimenaren jardueraren ondorio baizik, edo oinarrian adimenaren erabateko ahalmena duen giza lanarena.
|
|
2007
|
|
|
Alegia, ez miraririk —mitotik arrazoimenerako bidean—, ez dekantaziorik —filosofia ekarriko zuen pentsamendu mitikoaren dekantaziorik—: aitzitik, filosofiaren sorrera ulertzeko, VIII., VII. eta VI. mendeetan barrena garatu ziren erakunde mailako praktika politiko eta juridikoak ere
|
hartu
behar dira aintzat: bertan gauzatu baitziren pentsamolde razionala ekarriko zuten kontzeptu eta adimen teknika asko eta asko615 Ezin da unibertso espirituala ulertu giza abereak —gizarte bizitzan eta kulturan— garatzen dituen praktikez harago616.
|
|
|
Gizabanakoen jokabide politikoan ere goiburu horiek
|
hartu
behar dira kontuan:
|
|
|
Azken batean" euskal hezkuntza nazionalaz" edota" euskal curriculum propioaz" jarduteak, besteak beste, zera esan nahi du: gure hezkuntzak, nahitaez, euskal komunitate linguistikoa —eta berorren dimentsio sozio-kulturala eta historikoa—
|
hartu
behar duela erreferentzia nagusitzat.
|
|
|
Euskal hezkuntzaren inguruko gure saiakerak, bigarren pauso batean, nahitaez
|
hartu
behar du ere kontuan egun euskal hizkuntz komunitateak —guretzat erreferente nagusia denak— bizi duen egoera soziolinguistikoa. Euskal hiztunak, jakina den bezala, espainol eta frantses hiztunekin batera bizi dira eta, egiaz, unitate instituzional ezberdinetan daude banatuta, hala nola, Espainiako" Euskadi" n eta" Nafarroa" n, baita Frantziako" Pays Basque" n —Pyrenees Atlantiques en barruan— Kontua da nahasketa hark eta sakabanaketa horrek ez dutela batere errazten" euskal komunitate linguistikoa" identifikatzen —ez barrutik ez kanpotik— eta, are gutxiago, berori osotasun nazional bezala garatzen.
|
|
|
Hau ez da inon gertatzen! Beraz, euskara errealitate bakar bezala
|
hartu
behar dugu, nahiz eta tokian tokiko sentsibilitate desberdinak kontuan izan.224
|
|
|
Euskararen eta euskaldunen egoera soziolinguistikoa, beraz, ez da normala —ez bederen inguruko hizkuntzen eta hizkuntz komunitateena bezalakoa—, eta, zentzu honetan, interesgarria dirudi horrek hezkuntzan eduki dezakeen eragina oraindik ere zehatzago aztertzea. Gure hezkuntzak, hasteko, oso kontuan
|
hartu
behar du euskal lurraldean ematen den sozializazio edota enkulturazio prozesua —erreferentziazko hizkuntz (ar) en arabera— anitza dela: jakin badakigu gizartea eta kultura ez direla euren hizkuntzan agortzen, baina —Coseriu eta Deweyren hitzetan ikusi bezala— hizkuntza" barru barrutik dago bizitza sozialarekin erlazionatuta", eta berorrek" eragina du jarduera kultural guztien formetan eta edukietan" 227 Horrela, bada, gure kasuan, sozializazio edota enkulturazio prozesu ezberdinez hitz egin behar dugu, hala nola, batez ere euskararen inguruan eta gehienbat espainolaren edo frantsesaren inguruan eraikitzen diren prozesuez.
|
|
|
Kontua da, alabaina, hizkuntza batekiko edo bestearekiko gizakiaren atxikimendua historikoa dela, ez esentziala, eta horrexegatik da posible ez bakarrik euskararen orain arteko atzerakada ulertzea baizik eta baita berorren hemendik aurrerako berreskurapena planifikatzea ere. Gure hezkuntzak, horrenbestez, abiapuntu eta aldagai bezala onartu behar du egoera eleanitz hori, jakina, baina horrekin batera —eta aurrera begira— euskararen normalizazioaren aldeko prozesuan duen erantzukizuna
|
hartu
behar du ere bere gain.
|
|
|
Esan dezagun, bukatzeko, honakoa: etika komunikatiboaren" hiztunen komunitate ideala" erreferente orokortzat har daiteke, bai, baina euskal hezkuntzak ezinbestean
|
hartu
behar du aldatuz doan" euskal hiztunen komunitate erreala" abiapuntu eta jomuga konkretutzat.
|
|
|
euskaldunek edo euskaraz hitz egiten dutenek gertakari antropologiko propioa osatzen dute, edo, bestela esanda, euskal errealitate linguistiko kulturala gizadiaren berezko aniztasunaren fenomeno natural moduko bat da, zeina orokorrean" nazio" bezala ezaugarritu dezakegun. Euskal hezkuntzak, bada, egiaztapen horretan kokatu behar du bere abiapuntua —bestela bere oinarrizko zentzua galduko luke" euskal" izenlagunak— eta, horrekin, kontuan
|
hartu
behar du ere zeregin eta erantzukizun berezia duela bere erreferentziazko hizkuntz komunitatearekiko. Horrek berak, baina, euskal hezkuntza nazional eta euskal curriculum propioaz hitz egitera garamatza, non euskararen sakoneko funtzio humanizatzailea eta euskal komunitate linguistikoaren dimentsio sozio-kulturala eta historikoa serioski kontsideratzen diren.
|
|
|
kontua da, aurrekoa oinarritzat eta erreferentziatzat hartuta ere, euskal hezkuntzak ezin duela ahaztu egungo euskaldunen egoera diglosiko glotofagikoa —ez bakarrik funtzionala—, zeinaren arabera euskal hiritar askok ez dakien euskaraz baina euskal hiztun orok erdaraz ere dakien. Euskal hezkuntzak, horrenbestez, aipatutako egoera eleanitza hartu eta onartu behar du abiatu aurretik, baina ezin du berori behin betiko egoera bezala ontzat eman; egiaz, bere gain
|
hartu
behar du euskararen normalizazioaren inguruan egiteko duenaren erantzukizuna. Horren arabera, beraz, euskal hezkuntzak badu zereginik erdal elebakarrak elebiduntzerakoan —elebitasun indibidualaren maila igoz bakarrik lor daiteke egiazko elebitasun soziala—, eta, jakina, horretarako ezinbestekoa dirudi euskararen aldeko diskriminazio positiboa.
|
|
|
Adibide moduan esan dezakegu —data historikoetan sartu eta errudunen bila hasi nahi izan gabe— euskararen normatibizazioa eta bertan emandako alfabetizazioa erlatiboki oso berantiarrak izan direla edo, bestela, aipatutako beste hizkuntzek horretan abantaila handia eramaten digutela. Horren haritik, bada, kontuan
|
hartu
behar da hezkuntza mailan hartzen diren erabakiak hartzen direla ere, egiaz, ezinezkoa izango dela urte gutxitan aurrerapauso izugarriak ematea, hau da, beroriek apaltasun minimo batez planteatu behar ditugula, frustrazioan erori nahi ez badugu bederen. Bestela, eta aurrekoarekin lotuta, euskararen auzia guztiona dela azpimarratu nahi dugu:
|
|
|
8 Kontuan
|
hartu
beharrekoa da, baina, antropologia filosofikoak bere baitan hartzen dituela —modu batean edo bestean— antropologia kulturalaren ekarpenak. Ikus horren inguruan K. Dienelt, 1980:
|
|
|
Testuinguru honetan, eta jada aipatu bezala, biziki interesatzen zaigu Apel eta Habermasek abian jarritako" etika komunikatiboa", hain zuzen bertan gizakiaren hizketarako berezko gaitasunetik ondorioztatzen baita berorren sakoneko izaera etikoa edo morala. Kontuan
|
hartu
behar da, lehenik, etika horrek pentsamendu garaikideak XX. mendearen erdialdera ezagutzen duen" biraketa linguistikoaren" baitan hasten duela bere ibilbidea. " Jarduera etikoa", horren arabera, marko kontzeptual eta intelektual berri batean zehazten da, non hizkuntzak funtsezko papera jokatzen duen giza eta gizarte zientzien esparru osoan.
|
|
|
Kontuan
|
hartu
behar da, alabaina, elkarrizketa beti hizkuntza jakin batean gertatzen dela —hizkuntza, ikusi bezala, hizkuntzetan bakarrik da erreala—, eta horrek nahitaez garamatza hizkuntz pedagogiaren alde etikoa aniztasun linguistikoaren perspektibatik ere aztertzera. Egia da, zentzu batean, Marinak esaten duena:
|
|
|
Zera irakurtzen dugu, adibidez," Hizkuntz Eskubideen Deklarazio Unibertsalean": " Hezkuntzak, berori ematen den lurraldeko hizkuntz komunitatearen auto adierazpen linguistiko eta kulturalaren gaitasuna" indartu behar du, bai eta horrek" hitz egiten duen mintzairaren eustea eta garapena" sustatu ere194 Azken batean hezkuntzak kontuan
|
hartu
behar du, batetik, errealitate linguistiko kulturala berez dela anitza, eta, bestetik, hizkuntza edo kultura batek ez duela berez beste batek baino gehiago balio. Horren haritik zera dio Tusonek:
|
|
|
Hasieratik kontuan
|
hartu
beharrekoa da —besteak beste aipatutako testua ondo ulertzeko— Bollnow aldi berean filosofo eta pedagogo bezala ezaugarritu izana, egiaz, ez dela kasualitatea, baizik eta autore horren diziplinarteko jarduera kontzientearen emaitza. Bere pentsamendu guztiaren oinarrian, beti ere, gizakiaren inguruko kezka orokorra dago edo, zehatzago, gizakiaren beraren izaera esentzialari eta garapen historikoari buruzko galdera, zeinak nahitaez eskatzen dion antropologia filosofikoa eta pedagogikoa uztartzea.
|
|
|
Hezkuntzaren inguruko jarduerak, beti ere," gizaki osoa"
|
hartu
behar du kontuan; zentzu honetan, interesgarria izan daiteke ikustea nola adierazi izan den hori pedagogiaren historian —esaterako— paideia eta Bildung kontzeptuekin. Paideia, ezaguna den bezala, Kristo aurreko V. eta IV. mendeetako greziar hiri estatuetan sortutako ideia da, eta, Gudjons ek dioen bezala, aldi berean esan nahi du" bizitza forma praktiko bat" eta" filosofikoki zehaztutako giza formazio ideal bat" 29 Labur esan dezakegu, kontzeptu horrek giza prestakuntza orokor bat islatzen duela, zeinak aldi berean polis ean eraman beharreko bizitza sozio-politiko egoki bat eta bertutearekin loturiko bizitza indibidual on eta justu bat aditzera ematen duen.
|
|
|
Paideiak, honela Bohm," hezkuntza fisikoa, politikoa eta estetiko morala biltzen ditu idealki"," bere helburua kultura orohartzaile bat da" eta" bere emaitza indibiduala gizaki osatua da, alegia, bere gaitasun fisiko, mental eta espiritual guztiak harmonikoki garatu dituena" 30 Zentzu honetan aipatu beharrekoa da, ere, paideia hori —gure" pedagogiaren" oinarrian dagoena— ez dela bestelako hizkuntzetan" hezkuntza" hitzarekin bakarrik itzulia izan, baizik eta baita" kultura" edota" humanitatea" bezalakoekin ere31 Azken batean kontzeptu horrek —egungo gure egoeratik orduko greziar egoerara dagoen aldean sartu gabe— zera erakusten digu: gizakiak bere buruaren humanizazio prozesuaren erantzukizuna
|
hartu
behar du, hain zuzen, berorren alde guztiak —eta aldi berean— kontsideratuz. Bildung kontzeptua, bestela, XVIII. eta XIX. mendeetako alemaniar humanismoan eraberritzen da, hain zuzen Humboldt bezalako pentsalariek hura" gizakiaren gaitasun guztien garapen orohartzaile" 32 gisa zehazten dutenean.
|
|
|
Lehenengoak, jada aipatutakoaren haritik eta Beorleguiren hitzetan," giza naturaren berezko izaera etikoarekin" 72 du zerikusia: " Animaliarekin gertatzen ez den bezala", honela zioen jada Zubirik," gizakiaren bizitza irekia da osaeraz" 73 Gizakia izaki aske eta adimendun bat da —ez dago jaiotzez programatua— eta, horregatik, bere burua egin egin behar du eta erantzukizunez
|
hartu
behar ditu bere erabakiak. Horren haritik, hain zuzen, hitz egiten du Lopez Arangurenek" gizakiaren egiturazko izaera moralaz":
|
|
|
Horren haritik uler daiteke, ere, zergatik gorago hezkuntzaren alde sozio-kulturala aztertu dugun —sozializaziorik eta enkulturaziorik gabe ez dago gizakiaren pertsonalizaziorik—, baita zergatik Deweyk —adibidez—" hezkuntzaren funtzio eta espiritu sozialaz" 96 hitz egiten digun. Hezi nahi duenak, bestela esanda, nahitaez
|
hartu
behar du kontuan pertsonaren dimentsio komunitarioa —gizabanakoari lagundu egin behar dio bere gizartearen kide on bat izaten—, eta horrek, jakina, erantzukizun etikoa dakar berarekin. " Bizitza sozialean parte hartzeko gaitasuna garatzen duen hezkuntza", honela jarraitzen du aurrerago Deweyk," morala da" 97 Hausnarketa etiko pedagogiko horrek, alabaina, ezinbestean garamatza giza aniztasuna bere historizitatean kontsideratzera, alegia, gizabanakoen eta gizataldeen berezitasun sozialek eta kulturalek hemen ere duten esanahia aztertzera.
|
|
|
Sartrek dioen bezala: " Kondenaturik gaude aske izatera" 20 Gizakiak gizaki izan nahi badu —bere buruaren jabe izan nahi badu— ezinbestean
|
hartu
behar du bere askatasunaren erantzukizuna. Horregatik dio Fermosok:
|
|
2008
|
|
|
Agerikoa denez, Aristotelesen argudio orokorrean onarturik dago errealitate matematikoen izaera ontologikoa bigarren mailakoa dela; edonola ere, maila ontologikoari dagokionez, errealitate matematikoak naturan sorturiko errealitate arimadunen azpian daude. Azkenik, f) definizioari dagokionez errealitate matematikoak aurrekoak direla onartuko balitz ere, kontuan
|
hartu
behar da definizioari dagokionez aurrekoak diren errealitate guztiak ez direla aurrekoak izateari dagokionez. Atalaren amaieran, Aristotelesek atalean zehar adierazitako argudioak laburtu eta ondorioak aterako ditu:
|