2000
|
|
Egia erranen dizut, jaun André. Neure ordu arteko bizitzan kasik ez nintzen neskez arduratu izan, baina egun
|
hartan
bai, barrenean zerbait nabaritu nuen, zerbait berria, zeren eta hura ez baitzen, konparazione, anaia batek bere arreba eriarenganako senti zezakeen urrikalmenduzko maitasuna, nola izan baitzitekeen nik Pisan sentitu nuena, noiz eta Laura zeritzan neskatxa zangobakar harekin inkontratu bainintzen; aitzitik, sentimendu berri hark barrendik inarrosten ninduen eta asaldatzen, eta, nolabait erraitearr... Eta, nehongoa ere izaitekotan, paradisukoa edo zerukoa izan behar zuen hegazti hark, hain baitzen enegan sortzen zuen sentimendua gozoa eta deliziosa, baina baita, aldi berean, haizetsua eta bortitza ere.
|
|
Eta, etxeko kontuetarat berriro gatozela —zeren itzultzeko bidaian ez baitzen deus berezirik gertatu—, amak jakinarazi zigun ezen, artzapezpikuaren manuz, lekuz aldatu zutela apez don Frantzisko, Leraingo parrokiarat, eta apez don Laureano —zeina baitzen aita Bartolomeren lagun min bat, nortasun eskasekoa, uzkurra eta koldarra, harekin konparaturik— ekarri zutela Urbiainerat haren orde: anitzetan pentsatu izan dut geroztik, orduan pentsatu ez banuen ere, ezen zerikusi xuxena izan zutela
|
hartan
bai aita Bartolomek berak eta bai gure amak ere, zeren Urbiaingo jauregiko jaunak beti izan baitzuen Urbiaingo apez izendatze haietan parterik, gure arbasoak desterrutik Urbianerat itzuli zirenez geroztik, eta zeren aita Bartolomek bere asmoak baitzituen, hagitzez ere hobeki bete zitzakeenak don Laureano bezalako apez koldar batekin, zeina bere menerat eta bere erranetarat izan baitzezakeen, bere...
|
|
...en zuenean, edo koadroen batetik bertzerat garraiatzeko orduan; ikusirik, bertzetik, ezen osaba Joanikotek lehendabizikotik erakutsi zuela gaztetako lagun zaharra dorretxean hartzeko nahia eta desira, ez soilik hari lagundu nahi ziolako, baina pentsatzen zuelako ere modu ezin hobea izan zitekeela hura bere asmoen aitzinatzeko; eta ikusirik, finean, ezen Pedro Huizi bera ere akort zegoela, hatsarre
|
hartan
bai bederen, osabak pentsatzen zuenarekin; biak ala biak deliberatu ziren azkenean elkarrekin bizitzen jartzerat, osabaren dorretxean. Osabak goian zuen bere studioa orduko, eta Pedro Huizirena beheko solairuko gela handian egokitu zuten, zeina goiti beheiti berritu baitzuten, Pedro lanari taxuz lot ahal zekion:
|
|
Anitzetan entzuna nuen errana: " Eguna egunekoentzat, gaua gauekoentzat", baina iduri zuen ezen egunekoek gaueko kontuetan ere parte hartu nahi zutela, gau
|
hartan
bai bederen, eta, horrela, ohetik jaiki, eta zelatan eta guardian jarri nintzen...
|
|
Eta uste dut, halatan, ezen, ama ez ezik, neure burua ere gorrotatu nuela, zeren amaren begiak ispilu bat baitziren, non neure iragana irakur bainezakeen, eta neure burua ikusi, sugegorri haren erranetarat. Eta ama gorrotatu nuen, neure burua gorrotatu nuen eta mundu guztia gorrotatu nuen, zeren mundu guztia baitzen, ingurune
|
hartan
bai bederen, libertatearen beldur.
|
2002
|
|
Bizitza osoan ez dut ametsetan sinetsi, baina amets
|
hartan
bai, sinetsi egin nahi izan nuen. Eta sinetsi ere sinetsi nuen azkenean, nik uste.
|
2003
|
|
Testuak atzera botako zizkidatelako susmoa bainuen, besterik gabe, gutxieneko kalitaterik ezean. Baina euskal mundua beste mundu bat zen sasoi hartan, basamortu bat, eta basamortu
|
hartan
bai argitaratzaileek eta bai irakurleek ere aurkitu zieten bi idazki haiei beren lekutxoa. Eta ni, pozik... nahiz eta, beste alde batetik, halako ezinegona sortu zidaten, nik amestu bezain biribilak ez zirelakoan, bai aldiz askoz gehiago landu beharrekoak.
|
2004
|
|
Antzeko eztabaida asko izaten zituzten aitak eta amonak: garai
|
hartan
bai behintzat, nik oroitzen dudanez.
|
2005
|
|
alabarengandik urrundu beharrekoa, edo goitik behera aldatu! Baina adeitsua ere izan behar zuen, hasiera
|
hartan
bai bederen, eta, irri bat disimulatzen zuela, honela esan zion amona Kontxik Tomasi:
|
|
goiz arratsaldez egiten zuen lan Emiliren jantzi dendan. Baina jantziak baino maizago izaten zuen buruan senar ohiarekin bizi izandako porrota, azken bolada
|
hartan
bai behintzat. Non geratu ziren Tomasekin maiteminduta bizi izandako egun haiek?
|
2008
|
|
baita beren egitekoa egin ere, berandu baino lehen; aita kalonjeak bere gain hartu zuen, haatik, aitorlekuko urte luzeetako esperientziak ematen zion hartarako bermea eta egokitasuna?, egiteko haren ardura, jauregiko gela txiki batean Nataliarekin biltzen zela. ...iabideak dituela; bazekien, hurrenik, hitza baliabide egokia izango zitzaiola borroka hartan, gizakiarengandik datorren hitzak gizakiaren izatasuna du, non, onerako eta elkarbiderako joeraz gain, txarrerako eta kanibalismorako joera datzan, nork nor menderatuko eta nork nor irentsiko?, baldin eta ukabil bat bezala erabiltzen bazuen; eta bazekien, azkenik, ukabilkada batekin hastea zela onena, kasu
|
hartan
bai bederen, menderatua menderatzailearengandik bereizten zuèn lerroa ongi markatua gera zedin hasieratik bertatik:
|
|
Aita kalonjea eta markesa anderea zerbait egiteko moduan zeuden... baita beren egitekoa egin ere, berandu baino lehen; aita kalonjeak bere gain hartu zuen, haatik –aitorlekuko urte luzeetako esperientziak ematen zion hartarako bermea eta egokitasuna–, egiteko haren ardura, jauregiko gela txiki batean Nataliarekin biltzen zela. ...ituela; bazekien, hurrenik, hitza baliabide egokia izango zitzaiola borroka hartan –gizakiarengandik datorren hitzak gizakiaren izatasuna du, non, onerako eta elkarbiderako joeraz gain, txarrerako eta kanibalismorako joera datzan, nork nor menderatuko eta nork nor irentsiko–, baldin eta ukabil bat bezala erabiltzen bazuen; eta bazekien, azkenik, ukabilkada batekin hastea zela onena, kasu
|
hartan
bai bederen, menderatua menderatzailearengandik bereizten zuèn lerroa ongi markatua gera zedin hasieratik bertatik:
|
2009
|
|
Ordainean, Eladio Orbegozok ukabilkada bat eman zion Luis Morazari, honen berehalako erantzuna eragin zuena, biak borroka itsu batean sartzen zirela, buruz buru; saiatu ziren langile batzuk haiek elkarrengandik bereizten, baina sua itzaltzen saiatu orduko, beste puntu batean piztu zen garra, Venancio Laín eta Felipe Briones ere mutur joka hasi baitziren, suhiltzaileen ahalegina, handik aurrera, alfer alferrikakoa gertatzen zela, bi puntutan piztutako sua langileen eremu osora zabaldu baitzen; orduantxe, baina, Teofilo Maria agertu zen, bere automobilean, atzetik berrogeita hamar polizia zaldizko zituela; Teofilo Maria hantxe gera zitekeen, automobilaren barruan, Poliziak langileak nola astintzen zituen ikusiz, bazituzten hartarako bi arrazoi: ...kutokian orbetarren armarria grabatuta zuèn bastoia, solemnitate handiko ekitaldietarako erabili ohi zuena, eskuan; irten ez ezik, langileen esparrura ere hurbildu zen, bizkar buruak zut, harro antzean, bastoiaren mugimenduak pausoetara dotore egokituz, gerra orduantxe hastekotan zèn jeneral bat iduri; sonbreirurik erabiltzen ez zuen arren, ile beltz ederra zuen, gomaztatua eramaten zuena?, egun
|
hartan
bai, mementoari solemnitate berezi bat emateko modu bat ere izan zitekeena; eguzkiak, zerumugatik hurbil, aurpegian jotzen zuen, betean jo ere, eta eguzkiaren argiak are haraindikoagoa egiten zuen haren irudia, gizon hura beste lur batetik, heroien lur urrunetik, beharbada?
|
|
erdigunea ere bai, ez erdigune geometrikoa, baina bai erdigune psikologikoa: Ada afaltiarren begiraden elkargunea zen?, une hartan eta gela
|
hartan
bai bederen; garai batean barne hustua eta ezereztua izan zena, beraz, berriro zegoen, belaki bat bezala, zernahi hartzeko gertu: besteen begiradei zerièn, malko iturri oparoak ziren Maria Bibianaren begiak?
|
|
Ordainean, Eladio Orbegozok ukabilkada bat eman zion Luis Morazari, honen berehalako erantzuna eragin zuena, biak borroka itsu batean sartzen zirela, buruz buru; saiatu ziren langile batzuk haiek elkarrengandik bereizten, baina sua itzaltzen saiatu orduko, beste puntu batean piztu zen garra, Venancio Laín eta Felipe Briones ere mutur joka hasi baitziren, suhiltzaileen ahalegina, handik aurrera, alfer alferrikakoa gertatzen zela, bi puntutan piztutako sua langileen eremu osora zabaldu baitzen; orduantxe, baina, Teofilo Maria agertu zen, bere automobilean, atzetik berrogeita hamar polizia zaldizko zituela; Teofilo Maria hantxe gera zitekeen, automobilaren barruan, Poliziak langileak nola astintzen zituen ikusiz –bazituzten hartarako bi arrazoi: ...rbetarren armarria grabatuta zuèn bastoia, solemnitate handiko ekitaldietarako erabili ohi zuena, eskuan; irten ez ezik, langileen esparrura ere hurbildu zen, bizkar buruak zut, harro antzean, bastoiaren mugimenduak pausoetara dotore egokituz, gerra orduantxe hastekotan zèn jeneral bat iduri; sonbreirurik erabiltzen ez zuen arren –ile beltz ederra zuen, gomaztatua eramaten zuena–, egun
|
hartan
bai, mementoari solemnitate berezi bat emateko modu bat ere izan zitekeena; eguzkiak –zerumugatik hurbil– aurpegian jotzen zuen, betean jo ere, eta eguzkiaren argiak are haraindikoagoa egiten zuen haren irudia, gizon hura beste lur batetik –heroien lur urrunetik, beharbada– heldu berria balitz bezala.
|
|
Ada mahaia presiditzen zuèn Txopitea jaunaren eskuinean zegoen, han mutur batean, pozik bezain urduri, itxura batean; Txopitea jaunari adi adi begiratzen zion arren, halere, beste sentipen batek behar zuen nagusi –luzaroan arrastaka ibilitako bareari hegal miragarri batzuk aterako ote zitzaizkion, bada, azkenean? –, urtebete lehenago etxetik eta mundutik baztertua izan zenak bere lekua berreskuratu baitzuen... erdigunea ere bai –ez erdigune geometrikoa, baina bai erdigune psikologikoa: Ada afaltiarren begiraden elkargunea zen–, une hartan eta gela
|
hartan
bai bederen; garai batean barne hustua eta ezereztua izan zena, beraz, berriro zegoen, belaki bat bezala, zernahi hartzeko gertu: besteen begiradei zerièn –malko iturri oparoak ziren Maria Bibianaren begiak– sentimendu onen mama gozoa, adibidez... halako eran, non poza eta pozaren gaineko poza irentsi baitzituen jarraian, pozak gainezka egin zion arte, pozarekin batera negarrak:
|
2010
|
|
ezin lehiatu baitzen, ez zen zaldiz ibiltzeko gai, ez zen automobila gidatzeko gai, ez zen boxeoa praktikatzeko gai?, joko zelaia aldatu, eta minaren eta gorputzaren alde ilunaren zerbitzuan jarri zen? joko zelai
|
hartan
bai, lehenetan lehena izaten jarrai baitzezakeen: horixe zen, izan ere, kontua, lehenetan lehena izaten jarraitzea, besteak baino gehiago, besteak baino gorago.
|
|
joan dadila, bai, eta joan dadila betiko etxeko ardi beltza, ez baitut haren begi makarrik ere ikusi nahi! Baina ai, nola bururatu zitzaidan orduantxe, etxeko ardi ustez beltza zuri izan zitekeela eta zuria beltz, kasu
|
hartan
bai bederen! Ez al zen, bada, langile baten bizitza, pertsona baten bizitza, bestela esanda?
|
|
ez, baina, zure jarrera autoaskia berriro oroitarazi gabe, euskara prehistoriako fosil bat da, eta euskaldunok haitzuloetako jendea!?, urte luzeetan, bizitza osoan? mantendu zenuena, gai
|
hartan
bai bederen, eta zuk niri mila bider aipatu zenidàn esaldi batean laburbil daitekeena:
|
|
–Platonek bere burutik ideien ideia atera eta ideia orori izatearen gaineko izate bat eman zionean ireki zuen gaitz guztien Pandora kaxa, idealismoa baita munduko gaitz guztien iturri; horregatik irakurri behar duzu Nietzscheren obra, eta horregatik Marxena?. Gerhardek bazekien nola nengoen ni, Jainkoaren aurka matxinatua; bazekien, halaber, nola sutzen ninduen bere suak, hasiera
|
hartan
bai behintzat, eta hala, berandu gabe eman zizkidan filosofo handien argudioak, nik ere neure matxinadari nolabaiteko oinarri sendoa ipin niezaion:
|
|
zin degizut? ...su festak iduri; hiltzen ari nintzen, hortaz, atseginez hiltzen ere, haziaren umela izterretan behera nabaritzen nuen bitartean, azpiko galtzen barruan; ez nintzen bakarkako bizioaren mendeko, baina isuri bat baino gehiago izaten nuen, ametsetan bada ere, eta esperientziak ez ninduen guztiz ezustean harrapatu; hura, hala ere, beste gauza bat zen, ingurua ere beste bat zen neurrian, neure heriotza
|
hartan
bai bainituen gutxienez bi helduleku, Helenaren haragia euskarri, eta haren azala aterpe; eta mihian, haren mihiaren zaporea nuen, bainilazkoa, bene benetakoa?!?, azukre huts ere bihur zitekeena?; hiltzen ari nintzen, bai, baina, baldintzarik onenetan, eta horregatik, beharbada, ez zitzaidan axola; Helenari bai, ordea: –Gabi!
|
|
–Aitona, lehen tiro honek gizon egin nau, eta uste dut badudala beste tiro bat egiteko eskubidea, gizon naizen neurrian??. Eta beste tiro bat egin zuen, baita harekin berdindu ere bere pena, nik uste, une
|
hartan
bai behintzat, ez zuen dianarekin asmatu, baina zuhaitz enborrarekin bai?, anaiaren irri zabala oroit baitezaket oraindik ere, zorionaren ikurtzat har zitekeena, bere zoritxarraren erdian. Aurrekari haiekin, nola ez zen, bada, Heinrich nire gainetik sentituko alor hartan, etxeko bigarrena bazen ere?
|
|
joan dadila, bai, eta joan dadila betiko etxeko ardi beltza, ez baitut haren begi makarrik ere ikusi nahi! Baina ai, nola bururatu zitzaidan orduantxe, etxeko ardi ustez beltza zuri izan zitekeela eta zuria beltz, kasu
|
hartan
bai bederen! Ez al zen, bada, langile baten bizitza —pertsona baten bizitza, bestela esanda— automobila baino garrantzitsuagoa?
|
|
Baina Teok are gehiago nahi zuen: atseginaren joko zelaian —gorputzaren alde argiak argitutakoan, alegia— ezin lehiatu baitzen —ez zen zaldiz ibiltzeko gai, ez zen automobila gidatzeko gai, ez zen boxeoa praktikatzeko gai—, joko zelaia aldatu, eta minaren eta gorputzaren alde ilunaren zerbitzuan jarri zen... joko zelai
|
hartan
bai, lehenetan lehena izaten jarrai baitzezakeen: horixe zen, izan ere, kontua, lehenetan lehena izaten jarraitzea, besteak baino gehiago, besteak baino gorago.
|
|
" Zin degizut ez dizudala huts egingo": ...su festak iduri; hiltzen ari nintzen, hortaz, atseginez hiltzen ere, haziaren umela izterretan behera nabaritzen nuen bitartean, azpiko galtzen barruan; ez nintzen bakarkako bizioaren mendeko, baina isuri bat baino gehiago izaten nuen, ametsetan bada ere, eta esperientziak ez ninduen guztiz ezustean harrapatu; hura, hala ere, beste gauza bat zen, ingurua ere beste bat zen neurrian, neure heriotza
|
hartan
bai bainituen gutxienez bi helduleku, Helenaren haragia euskarri, eta haren azala aterpe; eta mihian, haren mihiaren zaporea nuen, bainilazkoa —bene benetakoa...! —, azukre huts ere bihur zitekeena...; hiltzen ari nintzen, bai, baina, baldintzarik onenetan, eta horregatik, beharbada, ez zitzaidan axola; Helenari bai, ordea: " Gabi!
|
|
Primeran oroitzen naiz nola aritu zitzaidan Platonen teorien inguruan, hasierako egun haietan: ‘Platonek bere burutik ideien ideia atera eta ideia orori izatearen gaineko izate bat eman zionean ireki zuen gaitz guztien Pandora kaxa, idealismoa baita munduko gaitz guztien iturri; horregatik irakurri behar duzu Nietzscheren obra, eta horregatik Marxena’ Gerhardek bazekien nola nengoen ni, Jainkoaren aurka matxinatua; bazekien, halaber, nola sutzen ninduen bere suak, hasiera
|
hartan
bai behintzat... eta hala, berandu gabe eman zizkidan filosofo handien argudioak, nik ere neure matxinadari nolabaiteko oinarri sendoa ipin niezaion: ‘Jainkoa hil da, esan zuen Nietzschek.
|
|
Luzatu nintekeen mitin honetan, baina hortxe utziko dut... ez, baina, zure jarrera autoaskia berriro oroitarazi gabe —euskara prehistoriako fosil bat da, eta euskaldunok haitzuloetako jendea! —, urte luzeetan —bizitza osoan— mantendu zenuena —gai
|
hartan
bai bederen— eta zuk niri mila bider aipatu zenidàn esaldi batean laburbil daitekeena: " Arturo Campión utzi, eta Baroja eta Unamuno gehiago irakurri zenituzke".
|
|
Jarraian, berriz —aitonak burua mugitzen zuen goitik behera, behin eta berriro, hain zegoen, antza, bere biloba harekin liluratuta—, anaiak esan zuen: ‘Aitona, lehen tiro honek gizon egin nau, eta uste dut badudala beste tiro bat egiteko eskubidea, gizon naizen neurrian... ’ Eta beste tiro bat egin zuen, baita harekin berdindu ere bere pena, nik uste, une
|
hartan
bai behintzat —ez zuen dianarekin asmatu, baina zuhaitz enborrarekin bai—, anaiaren irri zabala oroit baitezaket oraindik ere, zorionaren ikurtzat har zitekeena, bere zoritxarraren erdian. Aurrekari haiekin, nola ez zen, bada, Heinrich nire gainetik sentituko alor hartan, etxeko bigarrena bazen ere?
|
2011
|
|
–Don Faustinoren ondotik, berriz, jarraitu du Leonek?, alkateak hartu zian hitza bertze behin, erranez, indemnizazioei buruz, ez zirela txantxetakoak izanen? eta une
|
hartan
bai, ongi igarri nian nola zabaldu zitzaizkion laborari bati baino gehiagori begiak zeruraino: gaur egungo perspektibatik irrigarriak ere badituk herritarrek lur expropiazioengatik kobratutako kopuruak, baina, garai haietan, duro bat ere zerbait zuan, eta baldintza haietan, badakizue?
|
2013
|
|
zalantzaren bat nagusitu ote zitzaion mutikoari, aitaren lautaren aurkako diatribak behin eta berriro entzun ondoren? Nola gustatuko zitzaion, bada, berari. Abdel Haqqi?, aitak gutiesten zuèn instrumentu bat, baldin eta semeak biziki miresten bazuen aita, adin
|
hartan
bai bederen. Nahiz eta, bertze ikuspuntu batetik, aitaren aurkako jarrera berezko bezain inkontziente bat ere gailenduko zitzaion tarteka Abdel Haqqi, aita miretsi arren, gailendu ere?, aita semeen arteko ezinbertzeko lehian, banatu gabeko eta banatu beharreko lur eremu psikologikoaren puskarik handiena nork bereganatuko?
|
|
ez bizilagun indiskreturen batek bozgorailua hartu eta albistea lau haizeetara zabaltzeari ekin ziolako, bistan da, bai baitzekiten herritarrek, bestela ere, gai haiek, sexuarekin lotutako eskandalu bat zen!? ezkutuka eta isil misilka eramatekoak zirela, garai itxi
|
hartan
bai behintzat. Pedrok, artean, ez zekien, beharbada, neska bat bortxatu egin zitekeenik ere, baina, eskolara joaterakoan, hantxe aurkitu zuen lagun kuadrilla bat, hartaz ari zena:
|
|
–Egun
|
hartan
bai. Ez zait maiz agitu izan.
|
|
Edo –galdera bertze era batean eginda– zalantzaren bat nagusitu ote zitzaion mutikoari, aitaren lautaren aurkako diatribak behin eta berriro entzun ondoren? Nola gustatuko zitzaion, bada, berari –Abdel Haqqi–, aitak gutiesten zuèn instrumentu bat, baldin eta semeak biziki miresten bazuen aita, adin
|
hartan
bai bederen. Nahiz eta, bertze ikuspuntu batetik, aitaren aurkako jarrera berezko bezain inkontziente bat ere gailenduko zitzaion tarteka Abdel Haqqi –aita miretsi arren, gailendu ere–, aita semeen arteko ezinbertzeko lehian, banatu gabeko eta banatu beharreko lur eremu psikologikoaren puskarik handiena nork bereganatuko...
|
|
oso isorio tristea zen, mingarria, agure batek bortxatu ez zuen, bada, herriko neska bat, familia ezagun batekoa! Berri hura sekulakoa izan zen, herrian berehalako oihartzuna izan zuena... ez bizilagun indiskreturen batek bozgorailua hartu eta albistea lau haizeetara zabaltzeari ekin ziolako, bistan da, bai baitzekiten herritarrek, bestela ere, gai haiek –sexuarekin lotutako eskandalu bat zen! – ezkutuka eta isil misilka eramatekoak zirela, garai itxi
|
hartan
bai behintzat... Pedrok, artean, ez zekien, beharbada, neska bat bortxatu egin zitekeenik ere, baina, eskolara joaterakoan, hantxe aurkitu zuen lagun kuadrilla bat, hartaz ari zena:
|
2015
|
|
Erabat. Orduko
|
hartan
bai. Ez zuen jada borrokan jarraitu beharrik.
|
|
Jose Antonio Agirrez geroztik EAJk ere bere egingo zuen Herrien Europaren ideia hori behin eta berriro agertu zen garai
|
hartan
bai Herrian eta baita Enbatan bertan ere. Esan dezagun, bidenabar, aipatu Herriaren 504 zenbaki horren azalean Euzkadiko estreinako lehendakariaren ehorzketaren berri eman zutela, testuaren lagungarri gisa hildakoaren argazkia paratuta.
|
2016
|
|
Oso argitsua zen eta, zenbait xehetasun medio, Camilak erabiltzen zuen gela izango zela ondorioztatu nuen. Leku
|
hartan
bai sentitzen nuela inspirazioaren etorria; erraz, erraztasun harrigarriz jariatzen zituen hitzak nire buruak. Hartua nuen erabakia:
|
2019
|
|
Edo amets asko. Horrela soluzionatzen baitzituen Telmok, noizean behin, bere problemak, garai
|
hartan
bai bederen.
|
2021
|
|
Handik aurrera, errusiar mendi bat izan zen gure artekoa, gorakoak gero eta motelagoak, beherakoak bertigozko azkartasunez. Nire lehen gerra, eta
|
hartan
bai, bion garaipena, elkar berriro ez ikustea erabakitzea izan zen. Bake ituna.
|